T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2694 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1660 S YAS TAR H-I

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2694 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1660 S YAS TAR H-I Yazarlar Prof.Dr. Ça r ERHAN (Ünite 1-3) Prof.Dr. Ömer KÜRKÇÜO LU (Ünite 4) Prof.Dr. Ömer KÜRKÇÜO LU, Yrd.Doç.Dr. Gökhan ERDEM (Ünite 5) Yrd.Doç.Dr. Gökhan ERDEM (Ünite 6) Doç.Dr. Kemal YAKUT (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Esra YAKUT (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. Ça r ERHAN Yrd.Doç.Dr. Esra YAKUT ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Murat Ataizi Yrd.Doç.Dr. Mestan Küçük Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Emine Erdir Koyuncu Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Siyasi Tarih-I ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, A ustos 2012

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... viii Modern Avrupa n n Do uflu... 2 ORTA ÇA IN M RASI... 3 Feodalizm ve Tar m Devrimi... 5 Yüksek Orta Ça lar... 6 Haçl Seferleri... 8 YEN ÇA BAfiLARKEN AVRUPA NIN DURUMU... 8 Yüz Y l Savafllar... 8 spanya n n Birli ini Sa lamas... 9 CO RAF KEfi FLER Kaflifler ve Keflifler Co rafi Kefliflerin Sonuçlar ve Ticaret Devrimi RÖNESANS VE REFORMASYON Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Avrupa da Güç Mücadelesi ve Westphalia Düzeni OTUZ YIL SAVAfiLARI ÖNCES NDE FRANSA VE NG LTERE DE S YAS DURUM Fransa da Mutlakiyetçili in Ortaya Ç k fl Tudor lar Döneminde ngiltere V. CHARLES DÖNEM NDE KUTSAL ROMA MPARATORLU U VE SPANYA spanya-fransa Mücadelesi Kanuni ve V. Charles Almanya Co rafyas nda Din Savafllar Yeni Dünya n n spanya ya Ba lanmas KES NT S Z SAVAfiLAR DÖNEM Seksen Y l Savafllar ve Hollanda n n spanya dan Ba ms zl Otuz Y l Savafllar WESTPHALIA BARIfiI XVII. YÜZYILA KADAR BATI AVRUPA DIfiI DÜNYANIN DURUMU Çin Japonya Hindistan ran Polonya Rusya Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler 3. ÜN TE 4. ÜN TE XVII. ve XVIII. Yüzy llarda Büyük Güçlerin Küresel Rekabeti MANfi IN K YAKASINDA PARLAMENTAR ZM VE MUTLAK YETÇ L K.. 51 ngiltere de Parlamento nun Hükümdar Karfl s ndaki Zaferi Stuartlar ile Parlamento Aras ndaki Anlaflmazl n Bafllamas Hak Dilekçesi ngiltere de Cumhuriyet Dönemi Parlamento nun Kesin Zaferi: Haklar Yasas Fransa da Mutlakiyet Ça Richelieu ve Mazarin in Yönetimlerinde Fransa Günefl Kral ntikal Savafl FRANSA NIN AVRUPA DA GEN filemes N N DURDURULMASI VE YEN GÜÇ DENGELER kinci Viyana Kuflatmas n n Avrupa Dengelerine Etkisi spanya Veraset Savafllar ve Utrecht Bar fl XIX. YÜZYILA G RERKEN AVRUPA NIN ESK VE YEN BÜYÜK GÜÇLER ARASINDAK L fik LER Alman kili i: Avusturya-Prusya Rekabeti Avusturya Veraset Savafllar ngiltere ve Fransa n n Küresel Çapta Mücadelesi Yedi Y l Savafllar Rusya n n Büyük Güçlerin Aras na Girifli ve Osmanl n n Durumu YEN DÜNYA DA LK BA IMSIZ DEVLET: ABD lk Kolonilerin Kurulmas Avrupa daki Savafllar n Kolonilere Yans malar Amerikan Ba ms zl k Savafl ve Sonuçlar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Frans z Devrimi FRANSIZ DEVR M NEDEN VE NASIL YAPILDI? Ayd nlanma n n Frans z Devrimi nin Ç k fl ndaki Etkisi Devrim in Fransa ya Özgü Nedenleri Devrim in Ç kmas FRANSA DA YEN REJ M N KURULUfiU VE SORUNLARI Yeni Rejim in Yeni Anayasas Devrimle Vatandafllara Sa lanan Yeni Haklar Devrim den Sonra Fransa da Sosyal S n flar ve Devlet Eski Rejim i (Ancient Regime) Geri Getirme Çabalar ve Devrim in Tepkisi YEN REJ M N S YAS MODEL ARAYIfiLARI Ulusal Konvansiyon Terör Dönemi ( ) Direktuvar Dönemi ( ) M s r Seferi... 84

5 çindekiler v NAPOLEON BONAPARTE IN KURDU U DÜZEN Brumaire (9 Ekim 1799) Darbesi Napoleon un ktidar n Sa lamlaflt rmas ( ) Üçüncü Koalisyon Savafllar ngiltere ye Karfl K ta Ablukas (K tasal Sistem) berik Seferi ve Avusturya yla Yeniden Savafl MPARATOR NAPOLEON UN DÜfiÜfiÜ Napoleon un Gücünün Zay flamas ( ) Alman Milliyetçi Uyan fl Napoleon un Askeri Yenilgileri AVRUPA UYUMU NUN KURULUfiU Eski Rejim e Dönüfl Viyana Kongresi Napoleon un Sonuçsuz Giriflimi Viyana Kongresi nin Önemi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Avrupa n n Siyasal ve Ekonomik Dönüflümü ( ) DÖNEM fiek LLEND REN TEMEL D NAM KLER Sanayi Devrimi Güçlenen ve Zay flayan Sosyal S n flar Siyasal deolojiler ve Etkileri AVRUPA UYUMU:1815 TEN SONRA ULUSLARARASI L fik LER VE 1848 HT LALLER htilalleri Fransa da 1830 htilali Belçika da 1830 htilali Polonya da 1830 htilali Di er Avrupa Ülkelerinde 1830 htilali htilalleri nin Sonuçlar htilalleri Fransa da 1848 htilali Avusturya da 1848 htilali Öteki Ülkelerde 1848 htilali htilalleri nin Sonuçlar TALYAN VE ALMAN ULUSAL B RL KLER N N KURULMASI talyan Ulusal Birli i nin Kurulmas Alman Ulusal Birli i nin Kurulmas Alman Co rafyas nda deolojik ve Siyasal Ortam Alman Birli i nin Sa lanmas Yolunda At lan Ad mlar Alman Birli i nin Kurulmas n n Sonuçlar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE

6 vi çindekiler 6. ÜN TE 7. ÜN TE 8. ÜN TE Küresel Emperyalist Yar fl AVRUPA NIN DÖNÜfiÜMÜ VE AVRUPA UYUMU NUN SONU AVRUPA DA BLOKLAfiMAYA G DEN YOL Üçlü ttifak n Kurulmas Üçlü tilaf n Kurulmas SÖMÜRGEC L K VE EMPERYAL ZM EMPERYAL ST DALGA VE AVRUPA DIfiI DÜNYA Emperyalizm Sürecinde Afrika ve Asya n n Dönüflümü Afrika Çin Japonya Hindistan Amerika K tas ndaki Geliflmeler Yeni Bir Büyük Güç: ABD Sömürgecili e Karfl Meydan Okuma: Latin Amerika Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Birinci Dünya Savafl ( ) BÜYÜK HESAPLAfiMANIN NEDENLER BÜYÜK HESAPLAfiMADAN ÖNCE KR ZLER Birinci Fas Krizi Bosna-Hersek Krizi kinci Fas Krizi Balkan Krizi SAVAfiIN BAfiLAMASI VE YAYILMASI Osmanl mparatorlu u nun Savafla Girmesi Avrupa da Savafl n Yay lmas Osmanl mparatorlu u nun Savaflt Cepheler Osmanl mparatorlu u nu Parçalayan Gizli Antlaflmalar Rusya n n Savafltan Çekilmesi ABD nin Savafla Girmesi BARIfi G R fi MLER VE SAVAfiIN SONA ERMES Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas Sistemin Yeniden fiekillendirilmesi ( ) PAR S BARIfi KONFERANSI VE BARIfi ANTLAfiMALARI Milletler Cemiyeti nin Kurulmas Bar fl Antlaflmalar

7 çindekiler vii Versailles Bar fl Antlaflmas Saint Germain Bar fl Antlaflmas Neuilly Bar fl Antlaflmas Trianon Bar fl Antlaflmas Sevr Bar fl Antlaflmas BARIfiIN UYGULANMASI VE KARfiILAfiILAN SORUNLAR Milliyetler Sorunu ve S n rlar Almanya Sorunu Sovyet Rusya - Almanya Yak nlaflmas Silahs zlanma ve Ortak Güvenlik Denizde Silahs zlanma Londra Deniz Silahs zlanmas Konferans Karada Silahs zlanma GÜVENL SA LAMA G R fi MLER Milletler Cemiyeti nin Baflar s z Kalmas Cenevre Protokolü Locarno Antlaflmalar Briand-Kellogg Pakt Hakemlik Genel Senedi Ekonomik flbirli i (Avrupa Birli i) Giriflimi Küçük Antant DÜNYA EKONOM K KR Z VE ULUSLARARASI S STEM N ZAYIFLAMASI Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

8 viii Önsöz Önsöz Uluslararas liflkiler bilimsel disiplini üç ana sütun üzerinde yükselir. Bunlar; Uluslararas liflkiler Kuramlar, Uluslararas Hukuk ve Siyasi Tarih tir. Kürselleflmeyle birlikte uluslararas alanda meydana gelen siyasi, ekonomik, sosyo-kültürel geliflmelerin çok daha genifl kitlelerin ilgisini çekmesi, tüm dünyada oldu u gibi Türkiye de de uluslararas iliflkiler e itimine olan ilgiyi art rm flt r. Ülkemizdeki üniversitelerde yer alan uluslararas iliflkiler bölümlerinin büyük ço unlu u müfredatlar n yukar da belirtti imiz üçlü sütun yap s na oturtmaktad r. Siyasi Tarih disiplini hakk ndaki en önemli tart flma, bu alan n n Tarih in mi, yoksa Uluslararas liflkilerin mi bir alt dal oldu u hakk ndad r. Esasen XIX. yüzy lda kendine has metodolojisiyle geliflmeye bafllad nda Siyasi Tarih in, Tarih in bir alt ya da yan dal oldu u kabul edilmekteydi. Kald ki, o tarihlerde henüz Uluslararas liflkiler disiplini ortaya ç kmam flt. Birinci Dünya Savafl ndan sonra önce Avrupa, ard ndan da ABD merkezli olarak Uluslararas liflkiler alan n n geliflmesine paralel olarak, Siyasi Tarih, Tarih in oldu u kadar Uluslararas liflkiler in de parças olarak görülmeye baflland. Hele Uluslararas liflkiler kuramc lar n n çal flmalar nda s kl kla tarihsel olaylara at f yapmas, Uluslararas Hukuk konular n n büyük bölümünü devletler aras nda tarihte meydana gelmifl ihtilaflar n oluflturmas gibi sebeplerle, Siyasi Tarih giderek Uluslararas liflkiler in ayr lmaz parças haline geldi. Türkiye deki uluslararas iliflkiler e itimine bak ld nda da, eski dille Tarih-i Siyasi dersinin ilk andan itibaren müfredatta yer ald n görürüz. Osmanl mparatorlu u nun bürokrat yetifltirmek için kurdu u Mekteb-i Mülkiye de ve bu kurumun Ankara ya naklinden sonra ald ismiyle Siyasal Bilgiler Okulu nun Siyasi fiubesi nde (Uluslararas liflkiler Bölümü) birinci s n fta zorunlu Siyasi Tarih okutulmaktayd. Bu uygulama, ilerleyen y llarda aç lan uluslararas iliflkiler bölümlerinde de devam ettirildi. Genellikle iki, bazen üç dönem okutulan Siyasi Tarih derslerini, daha sonraki dönemlerde Osmanl Diplomasi Tarihi ve Türk D fl Politikas gibi daha özel nitelikli siyasi tarih dersleri tamamlamaktad r. Do rudan uluslararas iliflkilerle ilgili olmakla birlikte, Siyasi Tarih baflka konularla kar flt r labilmektedir. Ço u zaman isim benzerli inden dolay Siyaset Tarihi ya da Türk Siyasal Tarihi gibi alanlarla kar flt r ld olmaktad r. Hâlbuki bunlardan birincisi siyaset biliminin geliflimini, ikincisi ise XIX. yüzy ldan bugüne Türkiye de siyasal hayat n evrimini inceleyen alanlard r. Siyasi Tarih in yukar daki örneklerle kar flt r lmas n n en önemli sebebi iki anlama birden gelmesindendir. Siyasi Tarih in ilk anlam, devletlerin oluflumunun, iç geliflmelerinin anlat ld - bilim dal d r. Bu yan yla Siyasi Tarih, iç siyaset tarihi ( histoire politique political history ) say labilir. Uluslararas liflkiler disiplininin bir parças olarak Siyasi Tarih ise devletlerin birbirleriyle veya uluslararas iliflkilerin baflka birimleriyle iliflkilerini inceler. Bu yan yla da Siyasi Tarih, d fl siyaset tarihi ( histoire diplomatique diplomatic history ) say labilir. Özellikle ABD merkezli olarak bir süredir Siyasi Tarih için uluslararas iliflkiler tarihi kavram n kullananlar da vard r. Biz ise Mekteb-i Mülkiye den beri devam eden gelene e sad k kalarak, Siyasi Tarih kavram n kullanmaya devam etmekteyiz. Siyasi Tarih te a rl devletlerin d fl iliflkilerinin tarihine verirken, iç geliflmeleri de gözden uzak tutmamak gerekecektir. Çünkü bir devletin iç durumunu bilme-

9 Önsöz ix den d fl siyasetini anlama a imkân yoktur. Bir devletin d fl politikas n, bir tak m iç etkenler ile d fl etkenler birlikte olufltururlar. Böylece, Siyasi Tarih devletlerin yaln zca d fl iliflkilerini anlatan türde bir diplomasi tarihi olmaktan ç kabilmektedir. A rl yine bu d fl yana vermekle birlikte, iç yönüyle de, Siyasi Tarih, daha genifl çerçeveli Uygarl k Tarihi ile Siyaset Tarihi nin bir parças haline gelmektedir. Öte yandan, Siyasi Tarih, Uluslararas liflkiler Kuramlar ve Uluslararas Hukuk disiplinlerine tarihsel malzeme sa lamaktad r. Buna karfl l k, Siyasi Tarih de söz konusu iki disiplinden, özellikle de Uluslararas liflkiler disiplininin kuramsal yaklafl mlar ndan etkilenmektedir. Siyasi Tarih in ne zamandan bafllad da ayr bir tart flma konusudur. Siyasi Tarih, devletlerin iç durumlar ndan ve birbirleriyle iliflkilerinden söz etti ine göre, devletin var oldu u ilk günlerden bafllayan bir Siyasi Tarih mi yazmak gerekir? O zaman Mezopotamya devletleri, M s r ve yonya uygarl klar Siyasi Tarih in alan na girer mi? Bu sorunun cevab hay rd r. Zira, Siyasi Tarih araflt rmalar nda kullan lan en önemli kaynaklar devletlerin kendi iç yaz flmalar ve en az onun kadar önemli olan devletler aras yaz flmalard r. Yani, arfliv çal flmas olmadan Siyasi Tarih yaz lamaz. Bürokratik ve diplomatik belgelerin düzenli olarak tasnif edildi i bir devlet yap s en fazla son 500 y l n meselesidir. Türkiye de Siyasi Tarih kitaplar, daha ziyade Frans z ekolünden olan yazarlar n da etkisiyle, genellikle 1789 Frans z Devrimi ni bafllang ç tarihi olarak almak e ilimindedir. Bunlar, nsanl k tarihindeki en büyük de iflimlerin Frans z Devrimi ni takip eden dönem içinde oldu unu, dünyan n co rafi yönden keflfinin bu dönemde tamamland n, yeni teknik bulufllar n elde edilmesini, uluslararas siyasal ve ticari iliflkilerin önceki dönemlerle karfl laflt r lamayacak kadar bu dönemde artmas n ileri sürerek, 1789 u bir milat olarak kabul ederler. Bu görüfllerin do rulu u aç kt r. Ancak, biz bu kitab m zda a rl yine 1789 sonras na vermekle birlikte, ça dafl anlam nda uluslararas iliflkilerin ilk belirtilerinin M.S lerde bafllad n dikkate ald k. Onun için de, önce Orta Ça dan 1789 a kadarki dönem üzerinde ana çizgileriyle durduk. Bunu yaparken de, mümkün oldu unca Avrupa merkezli bir tarih anlat s ndan kaç nd k. Dünyan n farkl bölgelerinde meydana gelen geliflmeleri, farkl devletler aras ndaki etkileflimleri, iç geliflmeleri de iflik perspektiflerden ele ald k. Siyasi Tarih kitab n z, sadece bu derste kullanmayacaks n z. Ö renim hayat - n z boyunca alaca n z bir çok derste verilen kavramlar ve örnekleri daha detayl biçimde hat rlamaya gereksinim duydu unuzda, Siyasi Tarih kitab n za yeniden müracaat edeceksiniz. Anadolu Üniversitesi nin haz rlam fl oldu u Kitap Haz rlama K lavuzu nu kullanarak, ça dafl bir ders kitab haz rlad k. Kitab n ortaya ç kmas na katk sa layan herkese editörler olarak flükranlar m z sunuyoruz. Siyasi Tarih dersinin tüm ö rencilerimiz için ö retici ve yeni fikirlerin meydana getirilmesine katk sa lay c nitelikte olmas n temenni ediyoruz. Editörler Prof.Dr. Ça r ERHAN Yrd.Doç.Dr. Esra YAKUT

10 1S YAS TAR H-I Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Önemli Orta Ça geliflmelerinin neler oldu unu ve döneme flekil veren etkenleri ifade edebilecek, Yeni Ça bafllarken Avrupa n n ekonomik, sosyal ve siyasal durumunu aç klayabilecek, Co rafi kefliflerin Avrupa ve dünya tarihi aç s ndan etkilerini tart flabilecek, Rönesans ve Reformun Avrupa ya etkilerini saptayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar Orta Ça Kutsal Roma mparatorlu u Feodalizm Haçl Seferleri Kilise Mezhepler Co rafi Keflifler Tar m Devrimi Rönesans Reform Sömürgecilik Ticaret Devrimi Güç Dengesi çindekiler Siyasi Tarih-I Modern Avrupa n n Do uflu ORTA ÇA IN M RASI YEN ÇA BAfiLARKEN AVRUPA NIN DURUMU CO RAF KEfi FLER RÖNESANS VE REFORM

11 Modern Avrupa n n Do uflu ORTA ÇA IN M RASI Roma mparatorlu u nun 395 te ikiye ayr lmas ndan, II. Mehmet in 1453 te stanbul u feth ederek Do u Roma (Bizans) mparatorlu u na son vermesine kadar geçen dönem Orta Ça olarak adland r l r. Baz Bat kaynaklar Orta Ça n, Kristof Kolomb un 1492 de Amerika k tas n keflfetmesiyle sona erdi ini kabul ederler. Bu dönemin ilk befl yüzy l ço u kaynakta karanl k ça lar olarak isimlendirilir. Son befl yüzy l na ise genellikle yüksek orta ça lar ad verilir. Orta Ça, daha sonraki dönemde Avrupa n n dünya siyasetinde bir güç merkezi hâline gelmesini sa layacak birçok geliflmeye sahne olmufltur. Dolay s yla, modern uluslararas iliflkilerin bafllang ç noktas say lan Westphalia Düzeni ni ( kinci Ünite) ele almadan önce, Orta Ça n önemli geliflmeleri üzerinde k saca durmakta fayda vard r. Bat Roma n n 476 da y k lmas n takiben Kuzey Afrika ve talya da kurulan Vandal ve Ostrogot krall klar, VI. yüzy l n bafl nda Do u Roma mparatoru Jüstinyen taraf ndan ortadan kald r lm flt. spanya da kurulan Vizigot Krall ise VIII. yüzy lda Cebel-i Tar k Bo az n geçerek Avrupa k tas na ç kan slam ordular taraf ndan ortadan kald r ld. Böylece Avrupa n n do usunda Do u Roma mparatorlu u nüfuz alan n geniflletirken, k tan n bat s nda Müslümanlar Pirene da lar n geçerek bugünkü Fransa topraklar nda ilerlemeye bafllad lar. Bu dönemde günümüzdeki Fransa ve Almanya n n güney bölgelerinde Frank kabileleri küçük alanlarda hâkimiyet kurma mücadelesi vermekteydi. Merovenj ailesinden Clovis, yaklafl k olarak 500 civar nda di er Frank kabilelerine üstünlük sa lam fl, H ristiyanl seçmek suretiyle Papa n n da deste ini alm flt. Merovenj döneminde H ristiyanl k, Bat Avrupa daki putperest (pagan) kabileler aras nda yay ld. Clovis in ölümünden sonra yönetimi alt ndaki topraklar, uzun süren taht kavgalar neticesinde yavafl yavafl parçaland. Orta Ça n bu dönemine karanl k ça lar ad n n verilmesinin en önemli sebebi Frank kabileleri aras ndaki bu mücadele esnas nda ticaretin donma noktas na gelifli, kentlerin büyük ölçüde yok oluflu, tar m alanlar n n s n rlanmas, okuma yazma oran n n neredeyse s f r düzeyine düflmesi ve kanunsuzlu un her yerde hâkim olufludur. Siyasi bir otoriteden ve düzenden söz etmek imkâns zd r. Avrupa n n güneyinde ise 590 da Papal k taht na oturan I. Gregory (Büyük Gregory) zaman nda, Roma dan intikal edebilen sosyo-kültürel miras H ristiyanl k çer- 395 ten 1453 e kadar süren tarihsel döneme Orta Ça denir.

12 4 Siyasi Tarih-I çevesinde yeniden biçimlendirilip Franklar n yaflad klar bölgelere nispetle daha geliflmifl bir uygarl k düzeyine ulafl lm flt r. I. Gregory bir yandan bir H ristiyan tarikat olan Benediktenler vas tas yla Avrupa da dinini yayarken, di er yandan da kuzeydeki H ristiyan Franklarla, di er barbar kavimlere karfl ifl birli i içine girmifltir. Yaklafl k olarak 600 de Hunlar taraf ndan Bat ya do ru sürülen Anglo-Sakson kabilelerinin istila etti i Britanya da H ristiyanl n yay lmas onun zaman nda olmufltur. I. Gregory n n bafllatt Franklarla ittifak kurma çabalar, onun ölümünden sonra meyvesini vermifl, Papa n n da deste ini alan Heristalli Pepin (Pepen) adl bir Merovenj hükümdar, tüm Franklar 687 de tek bir yönetim alt nda birlefltirmeyi baflarm flt r. Pepin in o lu Charles Martel (Çekiç fiarl) 732 de Paris e 150 kilometre mesafede Puvatya Muharebesi nde (Tour Savafl ) Müslüman ordular n yenilgiye u ratm fl ve spanya ya geri çekilmeye zorlam flt r. Bu baflar sonucunda Papa taraf ndan H ristiyanl n Koruyucusu olarak kutsanan Charles Martel, tüm Franklar n siyasi deste ini alarak giderek güçlenmifltir. Franklar n siyasi birli inin daha güvenli hâle getirdi i Bat Avrupa da Benediktenlerin H ristiyanl yaymas kolaylaflm flt r. Charles Martel in o lu K sa Pepin 751 de Papa taraf ndan Franklar n kutsal kral ilan edilmifl, bu iltifat n karfl l n da talya y Lombardlardan tamamen temizleyerek Papa ya ödemifltir. K sa Pepin in kral olmas yla Bat Avrupa da Karolenj Dönemi bafllam flt r. Bu tarihten itibaren Roma Kilisesi giderek stanbul merkezli Do u Roma mparatorlu u nun nüfuz alan ndan uzaklaflmaya ve Franklarla daha fazla siyasi iliflki içine girmeye bafllam flt r. lerleyen yüzy llarda, Roma ve stanbul kiliseleri aras ndaki mücadele daha da derinleflecek, 1054 te iki kilise birbirinden ayr larak Katolik ve Ortodoks H ristiyanl k hizipleflmesi do acakt r. 768 de Frank taht na oturan Charlemagne (fiarlman), 814 teki ölümüne kadar Bat Avrupa da yürüttü ü baflar l siyaset dolay s yla Avrupa n n Babas (Rex Pater Europae) unvan n alm flt r. Bir yandan Almanya, Kuzey spanya ve talya ya düzenledi i baflar l askeri seferlerle devletinin s n rlar n geniflletmifl, di er yandan da H ristiyanl -ço u zaman k l ç zoruyla- yaym flt r. Frank topraklar na getirdi i Benedikten kefliflleri yoluyla halk n okuma-yazma ö renmesini sa lam fl, ayr ca Karolenj alfabesini gelifltirerek Latin harflerini tamamen unutulmaktan kurtarm flt r. Roma kent hayat n n yok olmas ndan sonra ilk kez Charlemagne döneminde Avrupa da okullar yayg nlaflmaya bafllam flt r. Kültürel alandaki bütün bu eylemleri dolay s yla Charlemagne n Bat Avrupa da erken bir Rönesans bafllatt de erlendirmesi yap l r. Kuflkusuz Charlemagne siyasi tarih aç s ndan önemli k lan, 800 y l n n Noel inde Roma daki St. Peter Bazilikas nda Papa n n elinden taç giyerek Kutsal Roma mparatoru ilan edilmesidir. Avrupa da imparator nam nda ikinci bir kiflinin varl na önce karfl ç kmas na ra men, Do u Roma n n da 812 de resmen tan d Kutsal Roma mparatoru unvan, ölümüne kadar Charlemagne taraf ndan tafl nm flt r. Bununla birlikte Charlemagne n ülkesini yönetirken iktidar gücünü kont ad verilen yerel makamlara devredilmesi esas na dayanan adem-i merkeziyetçi bir sistemi benimsemifl olmas, onun ölümünden sonra Frank Krall n n bölünerek güç kaybetmesine sebep olmufltur. skandinavya dan gelen Vikinglerin, Asya dan gelen Hunlar n ve güneyden gelen Müslümanlar n yo un ak nlar Frank yöneticilerini etkisizlefltirmifltir. Bununla birlikte, Charlemagne n adem-i merkeziyetçi yönetim tarz, onun ard ndan yüzy llar boyunca tüm Avrupa y etkileyecek olan feodalizmin do ufluna yol açm flt r.

13 1. Ünite - Modern Avrupa n n Do uflu 5 Harita 1.1 Charlemagne in mparotorlu u Kaynak: Benjamin E. Smith (ed.), The Century Atlas of the World, Century Co., New York, Feodalizm ve Tar m Devrimi Esasen Çin de, Japonya da, Pers ve Do u Roma imparatorluklar nda da rastlanan feodalizm, toprak sahibi ile onu ekenler aras ndaki iliflkinin, siyasi anlam kazanm fl fleklidir. Hükümdarlar, destek karfl l nda baz topraklar soylular n yönetimine verir, onlar da güvenliklerini sa lad klar köylüleri bu topraklarda çal flt r rlard. Charlemagne Dönemi nden itibaren Bat Avrupa da yayg nlaflan feodalizm, sadece bir toprak yönetim biçimi olman n ötesine geçmifl, siyasal gücün paylafl lmas, karfl l kl hak ve yükümlülükler ile yönetimde temsil gibi siyaset bilimi aç s ndan son derece önemli kavramlar n tarihteki önemli örneklerini sunmufltur. Karolenj mparatorlu u nun IX. yüzy l n sonlar nda da lmas ndan sonra, bugünkü Almanya dan Atlantik k y lar na ulaflan genifl bir alandaki toprak yönetimi kont ad verilen kifliler taraf ndan yürütülmeye bafllam flt. Kontlar ortalama birkaç yüz hektarl k tar m alanlar n denetimleri alt nda tutmakta ve malikâne ad verilen bölgelerindeki egemenliklerini sa lamlaflt rmak için silahl adamlar beslemekteydiler. Zamanla kontlar aras nda daha güçlü olan ve lord olarak isimlendirilenler, çevrelerindeki kontlar kendilerine tabi hale getirdiler. Lorda tabi olan kontlara vassal denildi. Lord (süzeren) ile vassallar aras nda karfl l kl bir tak m hak ve yükümlülükler söz konusuydu. Lord, vassal n topraklar n yönetmesini teminat alt na al yor, ölümü hâlinde miras n n onun ailesinden birine geçmesini sa l yordu. Savafl durumunda lorda asker sa lamak, lordun çocuklar evlendi inde vergi vermek ve lordun esir düflmesi hâlinde fidyesini ödemek de vassal n görevleri yükümlülükleri aras ndayd. Zamanla büyük lordlar da dük olarak an lmaya bafllad lar. Yaflad klar evi (flato) surlarla çeviren feodal beyler, tehdit hâlinde köylülerin de s nabilecekleri yerleflim merkezleri (kale - burg) oluflturdular. lk örnekleri ahflap malzemeyle infla edilen Avrupa daki ilk kaleler X. yüzy ldan itibaren tafl bloklarla yap lmaya baflland. Kalelerin giderek daha büyük hâle gelmesiyle Bat Avrupa da kent olarak isimlendirilebilecek yerleflim birimleri uzun bir aradan sonra tekrar ortaya ç kt. Feodalizm; siyasal gücün paylafl lmas, karfl l kl hak ve yükümlülükler ve yönetimde temsil unsurlar n içerir.

14 6 Siyasi Tarih-I Serf, topra a ba l köle demektir. Resim 1.1 Orta Ça da Avrupa kentlerinin genel görüntüsü (Brugges kenti) Feodalizmin Bat Avrupa da temel yönetim biçimi olarak yayg nlaflmaya bafllad dönem, baflta veba olmak üzere birçok salg n hastal a ra men, Avrupa da nüfusun da h zla artmas na sahne oldu. 500 y l nda 27,5 milyon olan Avrupa nüfusu, karanl k ça lar boyunca erimifl, 650 y l civar nda 18 milyona düflmüfltü y - l na gelindi inde Avrupa nüfusu 38,5 milyon kifliye ulaflm flt. Bu nüfus art fl n n en önemli sebebi, tar msal üretimin geliflmesiydi. Bat Roma mparatorlu u nun y k lmas nda da etkili olan ve Avrupa y güvenliksiz bir k ta hâline getiren kuzey kaynakl istila hareketlerinin, Franklar n güçlenmesiyle birlikte sona ermesi çiftçilerin daha fazla alanda ürün ekmelerini kolaylaflt rm flt. X. yüzy l n bafl nda, atlar n ve s rlar n daha geliflmifl bir teknikle ba land a r saban n icat edilmesiyle birlikte, topra n daha derinden sürülmesi mümkün oldu. Ayn dönemde yel de irmenleri ve su kanallar da bütün Bat Avrupa da yayg nlaflt. En az bunlar kadar, ayn anda iki ürünün ekilebildi i ve topra n bir bölümünün de dinlenmeye (nadasa) b rak ld üçlü tarla sisteminin kullan lmas da tar msal verimi art rd. Yerleflim alanlar na yak n tarlalar n sürekli bak m n n sa lanmas ihtiyac, klasik köleli in giderek, topra a ba l kölelik olan serfli e dönüflmesine yol açt. Tar msal ürün fazlas n n ortaya ç kmas, bu ürünlerin ticaretini canland rd. Bir yandan açl ktan ölümler azald için nüfus artmaya bafllad, di er yandan da zenginleflmeye bafllayan toprak sahipleri, kendi bölgelerini korumak için paral askerler tutmaya bafllad lar. fiövalyelik (atl asker) yayg nlaflt. Yüksek Orta Ça lar Avrupa X. yüzy ldan itibaren daha sonraki yüzy llardaki siyasi yap y derinden etkileyecek önemli geliflmelere sahne olmufltur. Bunlar n bafl nda Do u Frank topraklar n n (Almanya) kral I. Otto nun, istiladan kurtard Papa XII. John taraf ndan 962 de Kutsal Roma mparatoru ilan edilmesi gelir. Her ne kadar daha önce Charlemagne ayn unvan alm fl olsa da ölümünün ard ndan krall da ld için bu unvan tafl yan baflka bir kral olmam flt. I. Otto nun Kutsal Roma mparatoru ilan edilmesiyle birlikte, mparator un Roma Katolik Kilisesi ni düflmanlar ndan korudu u, Kilise nin ise mparator a kutsal bir meflruiyet sa lad bir düzen kurulmufltur.

15 1. Ünite - Modern Avrupa n n Do uflu Yüksek Orta Ça lar, Fransa ve ngiltere de taht n babadan o ula geçti i ulusal monarflilerin kök salmaya bafllad bir dönem oldu. 987 de Hugh Capet Franklar n Kral ilan edildi. O tarihten, y llar aras hariç, 1848 e kadar Fransa y Hugh Capet in soyundan gelen krallar yönetecektir. ngiltere ise 1066 da Normandiya Dükü William (Fatih) taraf ndan istila edildi. H ristiyanlaflm fl Norveçliler olan Normanlar, k ta Avrupas ndaki feodalizm uygulamas n Britanya da yerlefltirdiler. Takip eden y llarda, ngiltere krallar ile büyük toprak sahibi soylular (aristokrasi) ve din adamlar (ruhban) aras nda vergi toplamak konusunda ç kan anlaflmazl klar, 1215 te ngiltere Kral John un Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlükler Sözleflmesi) adl belgeyi imzalayarak baz yetkilerinden feragat etmesiyle sonuçland. Bu belge kral n sonsuz yetkilerinin, soylular ve din adamlar karfl s nda s n rland rmas na yol açt. Keyfi tutuklaman n, yarg s z ceza verilmesinin, kanunsuz el koyman n yasakland Magna Carta, Avrupa hukukunun ilk insan haklar metinlerinden say l r. Feodalizm flartlar nda sadece özgür insanlar n (serf olmayan) yararland bu haklar, daha sonraki ngiltere krallar taraf ndan tan nm flt r. Kral ile soylular aras nda genellikle vergi konusunda ç kan anlaflmazl klar, Magna Carta n n krala s kl kla hat rlat lmas na yol açacak, yine de ngiltere XVII. yüzy l n sonuna kadar kral ve yönetilenler aras nda zaman zaman büyük siyasi krizlere de yol açacak yetki mücadelesine sahne olacakt r. Di er yandan Yüksek Orta Ça lar Avrupa da ticaretin canland ve kentlerin yeniden kuruldu u bir dönem oldu. Roma n n y k l fl n n ard ndan, birkaç istisna hariç, Bat Avrupa da kent olarak nitelendirilebilecek bir yerleflim birimi kalmam flt. Bazen bir piskoposluk merkezi etraf nda küçük nüfus kümeleri olufluyordu. X. yüzy la kadar ne bir ticaret merkezinden ne de tüccar s n f ndan söz etmek mümkündü. XII. yüzy la gelindi inde ise tüm Avrupa da ticaret merkezleri olarak ifllev gören yeni kentler ortaya ç kmaya bafllad. Bu kentlere yerleflen ve zenginleflen ticaret u raflanlar, kendilerini para kayna olarak gören büyük toprak sahibi lordlarla ciddi bir mücadele içine girdiler. Kendi hukuklar n gelifltiren ticaret erbab, feodal beylerin etkisinden kurtulabildikleri yerlerde, ba ms z kent devletleri ve cumhuriyetler kurdular. Zaman zaman kentler aras nda, ticareti engelleyen haydutluk ve korsanl a karfl birlikler de kuruldu. Bunlar n bafl nda Alman kentlerinin oluflturdu u ve XII-XIII. yüzy llarda Balt k ve Kuzey Denizi ndeki ticareti tamamen egemenlikleri alt na alan Hansa Birli i gelir. Kentlerde yaflayan meslek erbab n n oluflturduklar meslek birlikleri olan lonca lar da bu dönemde yönetimde etkili hâle gelmifllerdir. Bir yandan feodalizmin getirdi i, kral n karar al rken soylulara dan flaca ilkesi, di er yandan kentlerin geliflmesiyle birlikte yönetimde söz sahibi olmak isteyen yeni kesimlerin ortaya ç kmas Yüksek Orta Ça lar da, Avrupa n n her yerinde parlamentolar n yay lmas na yol açt. Konuflulan yer anlam ndaki parlamento, krall klar n yönetimine iliflkin konular n ele al nd yer ifllevi görmeye bafllad. Parlamento da ayr kamaralarda temsil edilen, din adamlar (ruhban), toprak sahipleri (aristokrasi) ve ticaretle u raflan kent-soylular (burjuvazi) giderek artan bir flekilde yönetimde söz sahibi olmaya bafllad lar. Bu üç s n f n siyasal gücü, içinde bulunulan ülkeye ve yaflan lan döneme göre farkl l k gösterecektir. Özellikle ngiltere ve Fransa da parlamentolar n krallar karfl s ndaki serüveni ileriki dönemde birbirinden derin biçimde ayr flacakt r. 7 Magna Carta Avrupa hukukunun ilk insan haklar metinlerinden say l r.