Saman alevi değil ama ne olduğu da henüz bilinmiyor

Transkript

1 Türk Ekonomi Bankası Haftalık Ekonomi Bülteni Emin Öztürk (212) (1671) 5 Mart 2007 emin.ozturk@teb.com.tr Saman alevi değil ama ne olduğu da henüz bilinmiyor Geçen haftadan iz bırakanlar Geçen haftanın hiç şüphesiz en önemli gelişmesi, borsalar başta olmak üzere yurt dışında ve yurt içinde mali piyasalarda görülen kuvvetli satış dalgasıydı Cuma günü açıklanan Şubat ayı TÜFE enflasyonu ortalama beklentinin hafifçe üzerinde yüzde 0.43 çıktı, yıllık enflasyon ise tekrar çift haneli düzeye yükseldi Şubat ayının son günlerinden itibaren benzin fiyatlarında ve kurlarda görülen artışlar Mart ayına ilişkin enflasyon beklentisinin de yükselmesine yol açtı Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan verilere göre 2007 yılı bütçe açığı hedefinin yüzde 36 sı Ocak ayında gerçekleşti Geçen hafta ABD de açıklanan verilerin bir bölümü beklenenden iyi çıkmakla birlikte genel eğilim, büyümenin yavaşladığı görüşünü destekler nitelikteydi Bu haftaya bakış Piyasalardaki satış dalgasının daha ne kadar süreceği, geçen hafta cevaplanması çok zor bir soruydu ancak bu haftanın ilk gününü de gördükten sonra piyasaların çok çabuk durulmayacağı fikri yerleşmeye başladı Bu hafta ABD de ve Avrupa da açıklanacak önemli bazı veriler olmakla birlikte bu haftanın sıcak konusu, ekonomik verilerin piyasaları nasıl etkileyeceğinden çok piyasaların iç dinamiğinin ne yönde gelişeceği olacak; bu çerçevede, geçen hafta da vurguladığımız üzere, Yen/USD paritesinin seyri yakından izlenecek Türkiye de ise Hazine nin Salı günü gerçekleştireceği tahvil ihalelerinin sonuçları piyasaların seyri açısından oldukça önemli Her hakkı saklıdır. İzinsiz çoğaltılamaz. Bu raporda yer alan bilgi ve veriler güvenilir olduğu düşünülen kamuya açık kaynaklara dayanmaktadır. İfade edilen görüşler, tahminler ve beklentiler bu raporun yazıldığı tarih itibariyle yazarın vardığı sonuçları yansıtmaktadır. Türk Ekonomi Bankası nı bağlamaz. Ticari kararlar için veya yatırım tercihi yapmak amacıyla kullanılması durumunda Türk Ekonomi Bankası hiç bir sorumluluk üstlenmez.

2 Piyasalardaki dalgayı tek nedene bağlamak zor ama fiyatların şişkinliği önemli bir etken. Geçen hafta Salı gününden başlayarak mali piyasalarda uluslararası düzeyde bir satış dalgası başladı. Söz konusu hareket başlamadan önce açıklanan verilere ve çıkan haberlere bakıldığında, piyasalarda olup biteni tek bir etkene indirgeyerek açıklamanın doğru olmayacağı görülmektedir. İlk başta, Çin Merkez Bankası Başkanı nın yaptığı bir konuşma sonrasında Çin borsasının bir günde yüzde 9 a yakın düşmesi, olayların tetikleyicisi olarak görülmüş olmakla birlikte bu hadisenin öncesindeki ve sonrasındaki diğer bazı gelişmelerin de piyasaların moralini bozduğunu söylemek mümkündür. Yabancı payının çok fazla olmadığı Çin borsasındaki bir düşüşün dünya piyasalarını bu ölçüde etkilemiş olması ihtimali çok düşüktür. Bir örnek vermek gerekirse, eski Fed Başkanı Greenspan ın piyasadaki dalgalanma başlamadan bir gün önce yaptığı bir konuşmada ABD ekonomisinin 2007 yılı sonuna doğru durgunluğa girebileceğini söylemesi ve bunun arkasından açıklanan dayanıklı mal siparişlerinin keskin bir düşüş göstermesi de piyasalardaki havayı olumsuz etkilemiştir. Ancak bu gerekçe de tek başına yeterli değildir. Dolayısıyla, muhtemel gerekçelerin listesini biraz daha uzatmakta yarar vardır: ABD de büyümeye ilişkin makro göstergelerin son günlerde zayıf çıkması yanında söz konusu ülkede yatırımcıların endişe duymasına yol açan bir başka gelişme de sub-prime denilen ve prime gruba göre daha yüksek kredi riski içeren mortgage kredilerindeki geri ödenmeme oranının artmakta oluşudur. Bu durum bir yandan ABD mali sektöründe sistemik bir risk olup olmadığı sorusuna, diğer yanda da ev kredisi borçlarını ödemekte zorlanan ABD tüketicilerinin harcama eğiliminin daha ne kadar sürebileceği sorusuna yol açmaktadır. Piyasalarda geçen hafta başlayan satış dalgasına yukarıda sayılan etkenlerin değişen ölçülerde katkısının olduğunu söylemek kanımızca doğru bir yaklaşımdır. Ayrıca, ABD-İran gerginliğinin sürmesi ve son dönemde ABD nin İran a karşı askeri bir girişimde bulunacağına ilişkin haberlerin çıkması da yukarıdaki listeye eklenebilir. Ancak sayılabilecek gerekçeler arasında bir tanesi diğerlerine göre daha fazla ön plana çıkmaktadır ve bu Yen piyasasında olup bitenle ilgilidir: Bu noktada Japonya Merkez Bankası nın bir önceki hafta faiz artışı yaptığı hatırlanmalıdır. Japonya da faiz artışıyla birlikte Yen cinsinden borçlanarak başka ülkelerde yatırım yapan fonların borçlanma maliyeti artmıştır. Ayrıca, her ne kadar ilk piyasa tepkisi aksi yönde olsa da, söz konusu faiz artışı Yen in değer kazanması ihtimalini de yükseltmiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak, Salı gününden itibaren bazı yatırımcılar Yen borçlanmasına dayalı carry trade portföylerini bozarak Yen satın almaya başlamıştır. Böylece daha iki gün öncesine kadar 121 civarında olan Yen/USD paritesi Salı günü ABD piyasasının açık olduğu saatlerde 118 seviyesinin altına gelmiştir. Yatırımcılarda bu eğilimin devam edebileceği korkusunun doğmasıyla söz konusu parite bu haftanın ilk gününde 115 seviyesine kadar inmiştir. Bir başka deyişle, bazı yatırımcıların Yen açık pozisyonlarını bir an önce kapatma isteği bir sarmala yol açarak bir hafta gibi kısa bir sürede Yen in yüzde 5 ten fazla değer kazanmasına yol açmıştır. Yatırımcıların Yen açıklarını kapatmak için portföylerini bozmaları, doğal olarak diğer ülkelerdeki mali varlıklarını satmaları, yani diğer piyasaların düşmesi anlamına gelmektedir. Türkiye de bunlardan bir tanesidir. Geçen haftanın bülteninde Yen/USD paritesinin kısa vadede USD/Euro paritesinden daha fazla dikkat edilmesi gereken bir değişken olduğunu vurgulamamızın nedeni budur. Önümüzdeki günlerde Yen in değer kazanmaya devam etmesi durumunda Türkiye ve diğer ülke piyasalarına yeni satış dalgalarının gelmesi şaşırtıcı olmayacaktır. Yukarıda sayılan etkenler yanında hatırlanması gereken son bir etken ise dalgalanma öncesinde mali varlık fiyatlarının tüm dünyada artık iyice şişkin hale gelmiş olmasıdır. Her sene kısa süreli bir kesinti olmakla birlikte son üç senedir piyasalar yükselmeye devam etmiştir. Özetle, mali varlık fiyatlarının daha fazla yukarı gitmesi için dünyadaki likiditenin çok bol olması dışında bir gerekçenin bulunamadığı bir noktada yatırımcıların kafalarında biriken endişelerin umulmadık bir anda ciddi bir satış dalgasına yol açmış olduğu söylenebilir.

3 Trend değişikliği olduğu kesin gibi ancak bunun ne anlama geldiği henüz tam belli değil Geçen hafta Salı günü Türkiye de dahil olmak üzere pek çok ülkenin mali piyasalarında satış dalgası başladığında ilk akla gelen soru, bunun çok kısa süreli ve küçük çaplı bir düzeltme hareketi olup olmadığıydı. Çarşamba günü Fed Başkanı Bernanke nin yaptığı bir konuşmadaki yatıştırıcı ve iyimser sözlerine ABD borsalarının olumlu tepki vermesi ilk başta bu dalganın kısa sürede bitebileceği ihtimalini akla getirdi. Ancak Perşembe sabahı Asya borsalarının olumsuz seyretmesi ve Yen in değer kazanmaya devam etmesi kafalardaki soru işaretlerinin artmasına yol açtı. Perşembe günü ABD piyasaları açıldıktan sonra açıklanan ISM imalat verisinin beklenenden iyi çıkması, piyasalarda ikinci defa kısa süreli bir toparlanmaya yol açtıysa da Cuma günü hem ABD hem de Asya borsalarının gerilemeye devam etmesi piyasalardaki dalganın saman alevi gibi çok çabuk sönecek nitelikte olmadığını gösterdi. Bu haftanın ilk gününde de piyasalardaki olumsuz havanın sürmesi, bir haftadır devam eden bu hareketin küçük bir düzeltmeden ibaret olmadığına işaret etmektedir. Dolayısıyla, bir kaç gün içinde piyasaların eski rutinine geri dönerek hiç bir şey olmamış gibi kaldıkları yerden artış eğilimine devam etmesini beklemek gerçekçi değildir. Bu saptama bir trend değişikliği olduğu söylemek ile eş anlamlıdır. Ancak bu noktada henüz belli olmayan nokta, piyasalardaki dalgalanmanın daha ne kadar ve hangi şiddette devam edeceğidir. Bu soruların cevabını net olarak vermek mümkün olmamakla birlikte, iki ihtimalden söz edilebilir: Önceki üç yılda olanların bir tekrarı bu yıl biraz daha erken yaşanıyor olabilir: İlk olarak, önceki üç yılda Mart-Nisan ya da Mayıs-Haziran dönemlerinde olduğu gibi, dalgalanmanın en az bir kaç hafta daha devam etmesi ve bu süreçte mali varlık fiyatlarının daha fazla düşmesi ihtimalinden söz edilebilir. Bir başka deyişle, 2004, 2005 ve 2006 yıllarının bahar aylarında görülen dalgalanmanın bir benzerinin bu yıl biraz daha erken gerçekleşmekte olduğu akla gelmektedir. Hiç şüphesiz başta ABD de olmak üzere önümüzdeki günlerde açıklanacak verilere, çıkacak siyasi-ekonomik haberlere ve ülke otoritelerinin vereceği politika tepkilerine bağlı olarak mevcut dalgalanma sürecinin öncekilerden daha kısa ya da uzun sürmesi, dalga boyunun daha az ya da çok olması mümkündür. Bu konuda net bir tahmin yapmak doğal olarak mümkün olmamakla birlikte, bu tür bir düzeltme sonrasında piyasaların eski coşkusuna kavuşması, borsaların tekrar yükselmesi ve gelişmekte olan ülkelerin para birimlerinin tekrar değer kazanmaya başlaması beklenebilir. Bu senaryonun detaylarını daha fazla tartışmak yerine önceki üç senenin gelişmelerini hatırlamak yeterli olacaktır. Ancak, bir ihtimal daha var: İkinci olarak, geçen hafta başlayan piyasa hareketinin ağırlıklı olarak hisse senedi piyasalarından başlamış olması ve aynı kanaldan devam etmesi başka bir ihtimali daha akla getirmektedir. Bu, tüm dünyada hisse senedi piyasalarının en az bir veya iki yıl sürecek bir ayı trendine girmesi senaryosudur. Söz konusu senaryonun gerçekleşmesi durumunda önümüzdeki günlerde ve haftalarda piyasalarda keskin düşüşler olması yerine düşük işlem hacimleriyle mali varlık fiyatlarının yavaş yavaş ve muhtemelen küçük zikzaklar yaparak aşağı yönde kayması beklenebilir. Son dalgalanmanın hisse senedi piyasaları odaklı olmasının yanı sıra ilk günlerdeki düzeltmenin çok keskin olmaması da ikinci ihtimale destek vermektedir. Ayrıca, önceki üç yılın aksine, bu seferki dalgalanma yalnızca Latin Amerika ile Türkiye nin de içinde bulunduğu Doğu Avrupa / Orta Doğu / Afrika ülkelerini etkilemiş değildir. Bu defa gerek gelişmiş ülkelerin borsalarının hızla ve hep birlikte değer kaybetmesi hem de Asya ülkelerinin de tabloya dahil olması farklı bir duruma işaret etmektedir. Bu yönüyle son dalgalanma, sadece gelişmekte olan piyasalarla sınırlı bir düzeltme hareketi olmaktan çok dünya çapında hisse senedi piyasalarını etkileyen bir hareket görüntüsü vermektedir.

4 ABD tahvil piyasasının öngörüsü hisse senedi piyasasının öngörüsüne göre daha gerçekçi çıkıyor olabilir: Hatırlanacak olursa, ABD de başta olmak üzere son bir iki yılda hisse senedi piyasalarında hızlı yükselişler olurken Fed ve diğer merkez bankalarının gecelik faizlerde yaptığı artışlara rağmen uzun vadeli tahvil faizleri düşük kalmıştı. Bu duruma getirilen bir yorum ise tahvil piyasalarının ekonomik bir yavaşlamayı ve dolayısıyla gelecekte yapılacak faiz indirimlerini fiyatladığı şeklindeydi. Buna karşılık hisse senedi piyasalarında fiyatların sürekli yükselmesi ve rekor üstüne rekor kırılması ise tam tersine bir öngörüyü akla getirmekteydi. Bir başka deyişle, borsaların yükselmesi ABD ekonomisinin durgunluğa girmeyeceği senaryosunun fiyatlandığı şeklinde yorumlanmaktaydı. Ancak, bugün gelinen noktada ABD den Asya borsalarına kadar neredeyse tüm hisse senedi piyasalarının satış eğiliminde olması tahvil piyasalarının öngörüsünün daha doğru çıktığı ihtimalini akla getirmektedir. Söz konusu eğilimin daha fazla devam etmesi durumunda bu yorum daha fazla ağırlık kazanacaktır. Bu defa Türkiye en fazla darbe yiyen ülke değil ama önde gelen ülkelerden bir tanesi. Piyasalarda son günlerde yaşanan olayların global çaptaki nedenlerine ve muhtemel sonuçlarına değindikten sonra Türkiye nin diğer ülkelere göre nasıl performans gösterdiğine bakılmasında yarar vardır. Hatırlanacak olursa, geçen yılın Mayıs ve Haziran aylarında gerçekleşen satış dalgası sırasında Türkiye en şiddetli darbe yiyen ülke olmuş, IMKB yüzde 25 civarında düşerken YTL de benzer ölçüde değer kaybetmişti. Aşağıdaki tabloda verilen ilk hafta gerçekleşmeleri bu defa Türkiye nin liste başında olmasa bile yine de en fazla etkilenen ülkelerden birisi olduğunu göstermektedir. Para birimlerinin USD karşısındaki değer kaybı açısından yapılan karşılaştırmada Türkiye, Güney Afrika nın ardından parası en fazla değer kaybeden ikinci ülkedir. Borsalardaki düşüşler açısından bakıldığında, yüzde 9 dan fazla düşen Arjantin ve Malezya borsalarından sonra yüzde 7 civarında düşüş kaydeden borsaların olduğu ikinci grupta İMKB de bulunmaktadır. İkinci gruptaki diğer ülkeler, Polonya, Rusya, Brezilya, Meksika, Filipinler, Hong Kong ve Çin dir. Gelişmekte olan ülkelerin para birimleri ve borsa performansları Para birimi / USD Borsa endeksleri % değişim % değişim Türkiye Polonya Çek Cum Rusya Macaristan Slovakya G.Afrika Arjantin Brezilya Meksika Tayvan Tayland Endonezya Filipinler Vietnam Çin G. Kore Malezya Hong Kong

5 Ekonomi gündemi 5 Mart Pazartesi Türkiye: IMF heyeti Ankara'da resmi temaslara başlıyor ABD: ISM hizmetler endeksi (Şubat 2007) AB: Euro-bölgesi PMI hizmetler anketi (Şubat 2007) 6 Mart Salı ABD: Fabrikalardan siparişler (Ocak 2007) ABD: Tarım dışı verimlilik (4. çeyrek, 2006) AB: Euro bölgesi perakende satışlar (Ocak 2007) 7 Mart Çarşamba ABD: Fed'in "Beige Book" ABD: Ham petrol stokları Almanya: Fabrikalardan siparişler (Ocak 2007) 8 Mart Perşembe Türkiye: Sanayi üretimi (Ocak 2007) ABD: Yeni işsizlik başvuruları (3 Mart 2007) ABD: Devam eden işsizlik başvuruları (24 Şubat 2007) AB: Avrupa Merkez Bankası faiz kararı Almanya: Sanayi üretimi (Ocak 2007) İngiltere: İngiltere Merkez Bankası faiz kararı Japonya: Eco Watcher's anketi (Şubat 2007) 9 Mart Cuma Türkiye: Cari işlemler dengesi (Ocak 2007) ABD: Tarım dışı istihdam (Şubat 2007) ABD: Ortalama haftalık kazanç (Şubat 2007) ABD: İşsizlik (Şubat 2007) ABD: Toptan satışlar (Ocak 2007) Almanya: Dış ticaret (Ocak 2007) Almanya: Cari işlemler dengesi (Ocak 2007) Günü kesin olmamakla beraber Şubat ayı Hazine nakit dengesi verileri bu hafta açıklanacaktır. Mali araçların getirileri % Yılbaşından Haftalık beri Yıllık İMKB-100 (dolar bazında) İMKB-100 (YTL bazında) Dolar kuru (YTL/ABD$) Kur sepeti (0.5ABD$+0.5Euro) İMKB DİBS performans endeksi (15 ay) Eurobond (03/2015) Makroekonomik veriler Cari Fiyatlarla ve Dolar Bazında Milli Gelir Cari fiyatlarla GSMH Dolar bazında GSMH (Milyar YTL) (% değişim) (Milyar USD) (% değişim) 2003 toplam toplam I II III IV toplam I II III ilk 9 ay

6 Üretim Yöntemine Göre Milli Gelir ve Sektörel Büyüme Hızları Yıllık % reel değişim Toplam I II III IV Toplam I II III İlk 9 ay Tarım Sanayi İnşaat Ticaret Ulaştırma ve haberleşme Mali kuruluşlar İthalat vergisi Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gayri Safi Milli Hasıla ,3 6,6 20,6 7,0 6,8 0,7 8,7 6,6 7,5 8,2 3,9 25,4 5,0 4,7 0,3 8,8 5,5 4,7 7,5 5,7 25,6 7,5 8,0-0,5 14,7 7,7 8,0-0,1 10,1 14,8 9,9 15,2-1,2 16,2 9,5 10,2 5,6 6,5 21,5 7,4 8,8-0,2 12,2 7,4 7, Milli Gelir Harcama Bileşenlerinin Büyüme Hızları Yıllık % reel değişim Toplam I II III IV Toplam I II III İlk 9 ay Özel tüketim harcaması Devlet tüketim harcaması Brüt özel yatırımlar Brüt devlet yatırımları Mal ve hizmet ihracatı Mal ve hizmet ithalatı (-) Dış Ticaret Verileri Aksi belirtilmedikçe milyar USD Ocak Ocak Değişim 12 ay birikimli Değişim (%) Ocak 2006 Ocak 2007 (%) İhracat İthalat Ticaret dengesi İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı Aksi belirtilmedikçe milyar USD Ocak Ocak Değişim Pay 12 ay birikimli Değişim Pay (%) (%) Ocak 2006 Ocak 2007 (%) (%) Yatırım malları Ara mallar Tüketim malları Yakıt İthalatı ve diğer ithalat Aksi belirtilmedikçe milyar USD Ocak Ocak Değişim 12 ay birikimli Değişim (%) Ocak 2006 Ocak 2007 (%) Yakıt ithalatı Ara malı ithalatı Toplam ithalat Yakıt hariç ara malı ithalatı Yakıt hariç ithalat

7 Enflasyon Verileri % Aylık (Şubat) Kümülatif (İlk 2 ay) Yıllık (Son 12 ay) Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ( A) ( B) ( C) (D) Mevsimlik ürünler hariç İşlenmemiş gıda ürünleri hariç Enerji hariç (B) ve (C) ( E) (F) (C) ve alkollü içkiler ile tütün hariç (E) ve fiyatı yönetilen ürünler (G) (F) ve (B) ( H) (D) ve alkollu içkiler, tütün, altın hariç Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) Tarım İmalat sanayi Petrol ürünleri Petrol ürünleri hariç ÜFE TÜFE Ana Kalemleri % Aylık (Şubat) Kümülatif (İlk 2 ay) Yıllık (Son 12 ay) Gıda ve alkolsüz içecekler Alkollü içecekler ve tütün Giyim ve ayakkabı Konut ve kira Ev eşyası Sağlık Ulaştırma Haberleşme Eğlence ve kültür Eğitim Lokanta ve oteller Diğer mal ve hizmetler