Kooperatif Yönetim Kurulu Faaliyet Raporları Şekil Đbra ve Cezai Yaptırım

Transkript

1 Kooperatif Yönetim Kurulu Faaliyet Raporları Şekil Đbra ve Cezai Yaptırım Merdan Çalışkan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kontrolörü I. Giriş Kooperatiflerde temsil yetkisi, yönetim kurullarına aittir. 1 Yönetim Kurulu, kooperatif adına, kooperatifin amaçları ve faaliyet konularının belirlediği sınırlar içerisinde kalmak koşuluyla, işlem ve faaliyetlerde bulunur. Ancak bu yetki, sınırsız veya hesap sorulmaksızın verilen bir yetki değildir. Yöneticiler, kooperatiflerin en yetkili organı olan genel kurula karşı sorumludur. Bu sorumluluk, hem hukuki anlamda hem de cezai anlamda düzenlenmiştir. Yöneticiler, kendi kusurlarından kaynaklanan zararlardan hukuken sorumlu olmakla birlikte, işledikleri fiillerin suç tanımına girmesi halinde hürriyeti bağlayıcı ve maddi yaptırımlarla da karşılaşmaktadırlar. Diğer taraftan, yöneticilerin cezai sorumlulukları diğer vatandaşlara göre daha da ağırlaştırılmıştır; "Kamu Görevlisi" gibi cezalandırılmaktadırlar. 2 Ağır sorumluluklar verilmesine, yükümlülükleri çeşitli mevzuat hükümleriyle 3 fazlalaştırılmasına rağmen, görevlerini gereği gibi yapmayan, kooperatifi zarara uğratan ve hatta suç işleyen kooperatif yöneticileri, kooperatif genel kurullarında kolayca ibra edilebilmektedir. Đbra, cezai sorumlulukları ortadan kaldırmamakla birlikte, suçun ortaya çıkartılamaması nedeniyle kötü niyetli yöneticiler yargı sürecine dahil edilememektedir. Bunun en önemli sebepleri arasında denetimsizlik ve denetimlerin yeterli derecede bilgi ve deneyime sahip ve ehil olmayan kişilerce yapılması gelmektedir. Diğer taraftan yöneticilerin genel kurullara sundukları raporların belirli bir standardı içermemesi ve eksik, yanlış, yanıltıcı ifadelere yer verilmesi de başlıca bir etkendir. Bu suretle ortakların, yöneticilerin raporları ile yeterince bilgi edinememesi veya yanlış bilgi edinmesi, verdikleri kararları olumsuz etkilemekte, kendilerinin ve kooperatiflerinin menfaatlerini zedelemektedir. Bu soruna çözüm üretmek amacıyla, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca kooperatif yönetim kurulu üyelerinin 4 ve denetçilerin 5 genel kurula sunacakları raporların usul ve esaslarını belirleyen tebliğler yayımlanmıştır. II. Kooperatif Yönetim Kurulunun Hazırlayacağı Yıllık Çalışma Raporu 1163 sayılı Kanuna ve Tebliğ'e göre, "yıllık çalışma raporu" yönetim kurulu tarafından, genel kurul toplantısından en az on beş gün önce hazırlanır. 6 Raporun hangi döneme ait olduğu ve düzenlediği tarih, kooperatifin unvanı ile birlikte raporun başlığına yazılır sayılı Kooperatifler Kanunu md sayılı Kooperatifler Kanunu md. 62/3 (örneğin zimmet, görevi kötüye kullanma suçu gibi). 3 Başlıcaları 1163, 6762 ve 5237 sayılı Kanun hükümleri tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Kooperatifler ve Üst Kuruluşları Yönetim Kurulu Üyelerinin Genel Kurul Toplantılarına Sunacakları Yönetim Kurulu Yıllık Çalışma Raporunun Usul ve Esaslarına Đlişkin Tebliğ tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Kooperatifler ve Üst Kuruluşları Yönetim Kurulu Üyelerinin Genel Kurul Toplantılarına Sunacakları Yönetim Kurulu Yıllık Çalışma Raporunun Usul ve Esaslarına Đlişkin Tebliğ.

2 Raporun bir nüshası kooperatif için, diğer bir nüshası ise Sanayi ve Ticaret II Müdürlüğü için düzenlenecektir. Ayrıca genel kurul toplantısının tescili için bir nüsha da Ticaret Sicil Memurluğuna verileceğinden, raporun üç nüsha düzenlenmesi gerekmektedir. Raporda yanlış, abartılı ve yanıltıcı bilgilere yer verilemez. Rapor genel kurula sunulmak amacıyla hazırlanmaktadır. Tebliğe uygun olarak düzenlenmeyen yıllık çalışma raporları görüşülemez ve genel kurulca kabul edilemez. Tebliğde raporda bulunması gereken hususlar 6 başlık altında toplanmıştır. Bunlar, kooperatif ve organlar hakkında genel bilgiler, mali durum ve muhasebe işlemleri, ortaklık işlemleri arsa ve inşaat işlemleri ve ferdileşme çabaları ve hukuki faaliyetlerdir. "Genel bilgiler" bölümünde kooperatifle ilgili bilgilere yer verilmektedir. Bunlar kooperatifin unvanı, kuruluş tarihi, adres ve iletişim bilgilerini kapsamaktadır. "Yönetim ve denetim kurulu ile personel işlemleri" bölümünde, yönetici, denetçi, müdür, personel ve muhasebecileri ad ve soyadları ile görev dönemleri ve bu kişilere yapılan ödemelere, bütçe ile gerçekleşen rakamlara yöneticilerin faaliyet dönemine ve geleceğe ilişkin görüş ve beklentilerine yer verilir. "Mali durum ve muhasebe işlemleri" bölümünde bilânço ve gelir tablosu, tutulan defterlerin türleri ve noter tasdikleri, arsa, proje ve inşaat giderleri vergi, harç, sigorta, kullanılan banka kredileri, kredi şartları, ödeme planları, demirbaşlar ve araçlar hakkında açıklama yapılır. "Ortaklık işlemleri" bölümünde genel kurulca belirlenen ve mevcut ortak sayıları, faaliyet dönemi içerisinde ortaklık giriş çıkış ve devirlerine ilişkin bilgiler, aidat yükümlülükleri, borçlu ortaklar ve bunların durumları, gecikme faizi usul ve esasları, tahsil edilen gecikme faizleri, çıkarılan ortaklar yerine yeni ortak alınıp alınmadığı, ortaklığı sona erenlere yapılan ödemelerle ilgili bilgileri yer alır. "Arsa, inşaat ve ferdileşme çalışmaları" bölümü daha çok yapı (konut, işyeri, sosyal tesis vb gibi) kooperatifleri düşünülerek kaleme alınmıştır. Bu bölümde gayrimenkul alım ve satımlarına ilişkin bilgiler, inşaatların seviyesi ve durumu hakkında bilgiler, yapılan ihalelerin, imzalanan sözleşmelerin tarihleri ve açıklamaları, sözleşmelerin tarafları, konuları ve bedelleri, sahip olunan arsa ve arazilerin durumu, inşaat giderleri, müteahhit ve taşeronlara yapılan ödemeler, hak edişler, inşaatların tahmini tamamlanma süreleri ve maliyetleri, tamamlanmış yapıların ferdileştirilmesi, kura, şerefiye, yapı kullanma izni ve tasfiyeye ilişkin bilgilere yer verilmelidir. "Hukuki faaliyetler" bölümünde ise, kooperatifin taraf olduğu (lehe ve aleyhe) davalar hakkında bilgiler, genel kurul kararlan aleyhine açılan davalar hakkında bilgiler, kooperatifle ilgili olarak Cumhuriyet Başsavcılıklarına yapılan suç duyurulan ve ihbarlar, devam eden veya sonuçlanan ceza davaları hakkında bilgilere yer verilir. Tebliğle, kooperatif hakkında ortakların öğrenmek isteyebileceği ve karar vermelerinde etken olacak birçok önemli bilginin sunulması zorunlu hale getirilmiş sayılı Kooperatifler Kanunu md. 24/1 ve Yıllık Çalışma Raporunun Usul ve Esaslarına Đlişkin Tebliğ md. 3/2

3 Kooperatifin türüne, faaliyet konusuna ve önemli hususlara göre bu başlıklar çoğaltılabilir. Đstenilen husus ve konularda bilgi verilebileceği gibi, başlıklarda belirtilen konular hakkında daha fazla bilgiye ve ayrıntıya da yer verilebilir. Tebliğin 1. maddesinde de vurgulandığı üzere, amaç ortakları ve diğer kişileri bilgilendirmektir. Tebliğin, ülkemizde ilk defa Sermaye Piyasası Kurulu'nca çıkarılan, 7 Türk Ticaret Kanunu Tasarısı'nda da yer bulan 8 ve hukukumuza yavaş yavaş ve sağlam adımlarla yerleşen 9 "Kurumsal Yönetim Đlkeleri" anlayışla hazırlandığı göze çarpmaktadır. Kurumsal yönetim anlayışında, eşitlik ve tarafsızlık ilkeleri ile disiplin, adalet, şeffaflık, bağımsızlık, hesap verebilirlik, sorumluluk ve sosyal sorumluluk unsurları egemendir. Tebliğ bu kapsamda değerlendirildiğinde, kooperatifçilik alanında kurumsal yönetim ilkeleri açısından atılmış önemli bir adımdır. III. Gerçeğe Aykırı Raporların Đbraya Etkisi Düzenlenen raporlarda yanlış, yanıltıcı, abartılı ve gerçeğe aykırı bilgiler verilemez. Öte yandan, Tebliğ hükümlerine aykırı olarak düzenlenen raporların genel kurulda görüşülemeyeceği ve kabul edilemeyeceği de Tebliğde belirtilmiştir. Ancak yönetim kurullarınca düzenlenecek raporların gerçeğe aykırı düzenlenmesi durumunda, raporun geçersizliği nasıl ispatlanacaktır? Geçersizliği ortaya koyulan rapor ibraya engel teşkil eder mi? Yönetim kurulu raporları öncelikle denetim kurulu üyeleri tarafından incelenmeli ve raporların doğru olup olmadığı, denetçi raporlarında belirtilmelidir. 10 Buna karşın, yönetim kurulu, raporunu genel kuruldan 15 gün önce tamamlamış ise, denetim kurulu da aynı sürede raporunu (yönetim kuruluna) teslim edeceğinden, denetim kurulunca hazırlanan raporda yönetim raporunun doğru olup olmadığı hususuna yer verilemeyecektir. Bu durumda, genel kurula kadar olan 15 günlük sure içerisinde, denetçiler, yönetim kurulunun hazırladığı raporun doğru olup olmadığını araştırarak genel kurula bu yönde bilgi vermelidir. Ayrıca, ortakların da bilânço ve gelir-gider tablosu ile yıllık çalışma raporunun bir nüshasını isteme hakları bulunduğundan, ortaklar da en azından, rapordaki hususların mali tablolara uygun olup olmadığını araştırabilirler. Bu bakımdan, düzenlenen raporların gerçeği yansıtmadığı ve geçersiz olduğu iddiası, denetçiler ve ortaklar tarafından, gerek toplantı öncesinde, gerekse toplantı sırasında ve sonrasında ileri sürülebilir. 7 4/7/2003 tarihli SPK Kurumsal Yönetim Đlkeleri 8 Adalet Komisyonunca 3/5/2007 tarihinde kabul edilerek TBMM ye sevk edilen Türk Ticaret Kanunun Tasarısı md. 1529, 361, 375, /6/2008 tarihinde görüşe açılan 01/06/2000 tarih ve 4572 sayılı TARIM satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarı TASLAĞI m.d Denetim Kurulu Raporunun Usul ve Esaslarına Đlişkin Tebliğ md.5.

4 Đbra konusuna gelince; ibranın tanımına ve şartlarına mevzuatımızda yer verilmemiştir. Dolayısıyla ibra, belirli bir şarta bağlanmış bir işlem değildir. Đbranın kelime anlamı, borcu affetme, temize çıkma, aklanma, kurtulmadır. Yönetim kurulunun ibrası ise; "yönetim kurulun görev aldığı döneme ilişkin iş ve işlemlerinin usul ve hukuka uygun olduğunun, kooperatifin ve ortakların menfaatine bulunduğunun ve hukuken sorumlu tutulmayacağının" genel kurulca kabul ve beyanıdır. 11 Đbra konusu, Türk Ticaret Kanunu'nda 12, bilânçonun kabul edilmesinin, aksine hüküm bulunmadığı takdirde, yöneticilerin ibrasını da kapsadığı, ancak bilânçoda bazı hususların gösterilmemesi veya yanlış gösterilmesi durumunda ibranın geçersiz sayılacağı şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre, genel kurulda yönetim kurulunun ayrıca ibrasına ilişkin bir gündem maddesi olmadığı durumda; bilânçonun kabulü, ibra anlamına gelmektedir. Bu durumda yıllık çalışma raporunun gerçeği yansıtmaması, yönetim kurulunun ibra edilemeyeceği anlamına gelmemektedir. Diğer taraftan, bilânçonun kabulü ile yönetim kurulunun ibrası ayrı gündem maddelerinde görüşülmüş ise -ki uygulama da bu yöndedir- bilânçonun kabulü veya bilânçonun gerçeği yansıtıp yansıtmamasının ibrayı etkilemeyeceği de ortadadır. Mali tablolar, düz yazı gibi okunması halinde hızlı bir şekilde ve kolayca anlam çıkarılacak bir doküman değildir. Bunların ilgililerce ayrıntılı olarak incelenmesi, anlaşılması ve yorumlanması gerekmektedir. Yönetim kurulunca hazırlanan ve bu tabloları özetleyen yıllık çalışma raporları ise genel kurulda okunmakta ve bu raporlar mali tabloların bir yansıması ve yorumu olarak kabul edilerek ibra işlemi yapılmaktadır. Böylece mali tablolar gerçeği yansıtsa bile, yönetim kurulunca hazırlanan raporun gerçeği yansıtmaması, eksik ve yanıltıcı düzenlenmesi ya da yönetim kurulunun bazı faaliyetlerinin uygun bulunmaması durumunda, genel kurul tarafından yönetim kurulunun ibra edilmemesi mümkündür. IV. Yıllık Çalışma Raporlarının Geçersizliğinin Diğer Bir Sonucu: Cezai Yaptırım Yönetim kurullarınca hazırlanan yıllık çalışma raporları, yapılan iş ve işlemler hakkında genel kurula bilgi veren dokümanlardır. Bu bilgiler geleceğe yönelik de olabilir. Raporlarda verilen bilgilerin doğruluğu, ibra kararında büyük bir önem taşır. Rapordaki bilgilerin doğruluğunun daha da önemli olmasını sağlayan diğer bir etken ise, tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanunudur. Kanunun 164. maddesinde, kooperatifin yönetim kurulu üyelerinin, genel kurula sundukları raporlarda veya önerilerde ilgililerin zarara uğramasına neden olabilecek nitelikte gerçeğe aykırı önemli bilgiler vermesi veya verdirtmesi durumunda, altı aydan üç yıla kadar hapis veya bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacakları ifade edilmektedir. 11 Ahmet KURTULAN, Kooperatifler Kanunu ve Açıklaması, Gözlem Yayıncılık, Eylül 2000, s sayılı Türk Ticaret Kanunu md. 380.

5 Bu suçun işlenebilmesi için kasıt aranmaktadır. Diğer bir deyişle, bu suçun işlenebilmesi için, genel kurula sunulan raporlardaki yanlış ve yanıltıcı önemli bilgilerin bilerek ve isteyerek rapora dahil edilmesi gerekmektedir. Yöneticilerin, yapmış oldukları önemli bir işlemi gizlemesi, bu konuda raporda bilgi vermemesi de, "gerçeğe aykırı önemli bilgi verme" kapsamında değerlendirilebilir. Nitekim önemli olduğu ve ilgili Tebliğ gereğince bilgi verilmesi gerektiği halde, raporda bilgi verilmemesi de, var olan bir işlemi yokmuş gibi göstermektir. Bu suçun işlenmesinde zarar şart koşulmamış, zarara sebep olabilecek nitelikte yanlış bilgi verilmesi yeterli görülmüştür. Olası zarar kavramı, gerçekleşen zarar kavramına göre daha geniş olup suçun kanun karşısında işlenmiş sayılmasını daha da kolaylaştırır. V. Sonuç Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın ilgili tebliği nedeniyle, kooperatif yöneticilerinin sorumlulukları artmıştır. Uygulamada bir iki paragraflık yönetim kurulu raporu ile ibra edilen yöneticiler bundan sonra raporlarında, tebliğde belirtilen asgari hususlarda bilgi vermek zorundadır. Raporlarının doğruluğu denetçilerce araştırılacak, raporlarında gerçeğe aykırı bilgi verilmesi veya eksik bilgi verilmesi durumunda raporları kabul edilmeyecek ve görüşülemeyecektir. Buna bağlı olarak uygulamada da, raporların doğruluğu ibrada en önemli etken konumuna gelecektir. Nitekim sadece bilânçonun kabul edilmesi, ibra için, yeterli ve anlamlı bir faktör değildir. * Bu makale Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Mayıs 2009 sayısında yayımlanmıştır.