Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

Transkript

1 Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s Salih ÖZTÜRK 1 Bilge APAYDIN 2 Gözde TUĞAN 3 BÖLGESEL KALKINMADA KOBİ LERİN ROLÜ-GAZİANTEP İLİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA Özet Bölgelerarası dengesizlikler hem gelişmiş hem gelişmekte olan ülkelerin ortak sorunudur. Bu dengesizlikler, ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan pek çok sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu sorunlarla baş edilebilmenin en temel yolu; ülke ekonomisi için hedef alınan yüksek bir kalkınma hızı kadar önemli olan ülke coğrafyasında ve kesimler arasında dengeli bir gelişme sağlanmasıdır. Bölgesel kalkınmanın temel amacı iktisadi yönden o bölgenin gelirini arttırmak, sosyo- kültürel açıdan ise o bölgenin sosyo-kültürel yapısını değiştirmektir. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler olarak adlandırılan KOBİ ler; özellikle 1970 ve 1980 li yıllarda ortaya çıkan gelişmelerle birlikte toplumda hem sosyal hem de ekonomik anlamda olumsuzlukların giderilmesinde, gelir farklılıklarının ve adaletsizliklerin ortadan kalkmasında önemli rol oynamışlardır. Bu çalışma ile KOBİ lerin Gaziantep iline ekonomik katkıları regresyon modeliyle gösterilmiştir. Analiz sonucunda, KOBİ lerin bölgesel kalkınmada çok önemli bir işlev gördüğünü, önemli ölçüde istihdam yarattıklarını ve bölge ekonomisinde katma değer açısından önemli bir paya sahip olduklarını söylemek mümkündür. Anahtar Kelimeler: Bölgesel Kalkınma, Bölgesel Dengesizlik, KOBİ, Gaziantep, Gelişme 1 Prof. Dr., Namık Kemal Üniversitesi, İktisat Bölümü ABD., salihozturk@nku.edu.tr 2 Zirve Üniversitesi,İşletme Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi ABD., apaydin.bilge@gmail.com 3 Arş. Gör., Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölümü ABD., gozde.tugan@hku.edu.tr

2 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama REGIONAL DEVELOPMENT ROLE OF SMES- AN APPLICATION OF THE CITY OF GAZİANTEP Abstract Regional imbalance is a common problem of both developed and developing countries. These imbalances have led to the emergence of many problems in economic and socio-cultural terms. The most basic way to be able to cope with this problem is to ensure a balanced development between the geographies and sectors of the country that is important for a targeted high growth rate. The main objective of regional development is to increase the income of that region from the economic aspect and to change the socio-cultural structure of the region from the socio-cultural aspect. Small and medium-sized businesses called SMEs, has played an important role in eliminating income disparities and injustices emerging with developments in society, both socially and economically negativity particularly in the 1970s and 1980s. This study shows the economic contribution of SMEs to Gaziantep with regression model. As a result of analysis, it is possible to say that SMEs in regional development play a very important role in terms of creating significant employment and value added for the regional economy. Keywords: Regional Development, Regional Disparities, SME, Gaziantep, Regression, Development. GİRİŞ Günümüzde ekonomik olarak gelişme ve kalkınma, gelişmekte olan ülkelerin en önemli sorunlarından birisidir. Bu ülkeler tıpkı gelişmiş ülkeler gibi kişi başına düşen gelirlerde yüksek seviyeleri yakalayarak refah seviyelerini en üst düzeye çıkarmak istemektedirler. Fakat bu seviyeyi yakalamak isteyen bu ülkeler çeşitli siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarla karşı karşıya kaldıklarından bu gelişmeyi gösterememektedirler. Bu ülkelerin temel sorunlarından birisi de ekonomik gelişmeyi ülkenin tamamına eşit oranda yayamamalarıdır. Bu sorun bölgesel dengesizlik olarak adlandırılmaktadır. Bu yüzden, bölgesel dengesizlik sorununun giderilmesi gelişmekte olan ülkelerin en önemli hedefleri arasındadır. Bu amaçla bu ülkeler bölgesel gelişmişlik farklılıklarının ve gelir dağılımı dengesizliklerinin azaltılmasına büyük önem vermişlerdir. Bu bağlamda bölgesel gelişme politikaları hazırlamışlar; sürdürülebilirlik, bölgelerarası bütünleşme, sosyal ve ekonomik dengelerin sağlanması, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, fırsat eşitliği, kültürel gelişme ve katılımcılık gibi ilkelere önem vermişlerdir. Kısaca KOBİ dediğimiz küçük ve orta büyüklükteki işletmeler, bölgelerarası bu gelişmişlik farklarını ortadan kaldırmak için 1970 lerden beri hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde desteklenmektedir. KOBİ ler tüm ülkelerde işletmelerin yaklaşık %99 unu oluşturmaktadırlar. KOBİ ler üretim, pazarlama ve hizmet gibi pek çok alanda önemli üstünlüklere sahiptir. Öte yandan, çok büyük kurulum masrafları gerektirmeden kurulan bu işletmeler ülkenin her tarafına dağıldıkları için bölgesel kalkınmada, dolayısıyla bölgesel dengesizliklerin giderilmesinde son derece önemli bir rol oynamaktadırlar. 29 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

3 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan Gaziantep Türkiye nin güneyinde yer alan, coğrafi olarak Akdeniz bölgesi ile Güneydoğu Anadolu bölgesi arasında konumlanmış bir ildir. Bu açıdan stratejik, askeri ve ekonomik açıdan önem taşıyan bir yerde yerleşmiştir. İki milyona yaklaşan nüfusuyla Türkiye nin 6. büyük kentidir. Gaziantep bu kadar önemli bir il olmasına rağmen; Cumhuriyet tarihi boyunca bu önemi devlet tarafından takdir edilmemiş ve gerekli ve yeterli kamu yatırımı yapılmamıştır. Buna rağmen, Gaziantep kendi öz imkanlarıyla gelişmiş, sanayisini kendi çabasıyla devletten en küçük bir destek almadan kurmuştur ve geliştirmiştir. Bunda da oldukça başarılı olmuş ve bulunduğu coğrafyada çevre illerden büyük bir farkla sıyrılmıştır. Tesis sayısı, istihdam ve katma değer açısından bir kutup kent görünümünü almıştır. Gaziantep in bu başarısında özellikle sayıları 1980 lerden sonra hızla artan KOBİ lerin payı oldukça fazladır. Gaziantep in bugün Türkiye nin en önemli ve başta gelen sanayi, ticaret, hizmet, kültür, turizm ve eğitim merkezlerinden birisi olmasında KOBİ lerin payı büyüktür. Türkiye nin batı bölgelerinde yer alan başta İstanbul, İzmir ve Ankara olmak üzere Kocaeli, Bursa gibi iller büyük ölçüde devlet yatırımları ile gelişirken, Gaziantep hiçbir devlet yatırımı olmaksızın kendi dinamikleriyle bu gelişmeyi sağlamıştır. Bu çalışmanın amacı bölgesel düzeyde ekonomik gelişmeyi etkileyen KOBİ lerin etkisini ortaya çıkarmak ve Gaziantep ilinin ekonomik gelişme düzeyi ile KOBİ ler arasındaki bağlantıyı kurmaktır. Bu çalışmada öncelikle uygulamaya konu olan Gaziantep ilinin sosyo-ekonomik özellikleri hakkında bilgi verilmiş, devamında bölgesel kalkınmaya yönelik teorik yaklaşımlar ve bölgesel kalkınmada KOBİ lerin etkilerine ilişkin literatür çalışması incelenmiştir. Daha sonra, Gaziantep ili kalkınmasında küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin rolünü tespit etmek için dönemini kapsayan uygulamalı analiz yapılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir Gaziantep İlinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Gaziantep, coğrafi olarak Akdeniz Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan stratejik, askeri ve ekonomik açıdan önem taşıyan bir yerde yerleşmiştir. Başka bir ifade ile Gaziantep yerel olarak seçkin, merkezi bir kent konumundadır. Bugün Türkiye nin 6. büyük kentidir. Gaziantep kendi öz dinamikleriyle gelişmiş, ilerlemiş, sanayisini kendi çabasıyla kurmuş, kamu yatırımı olmaksızın kendi kendini geliştirmiştir. Gaziantep tesis sayısı, istihdam ve katma değer açısından tam bir kutup kent konumundadır (Uyan, 2009: 5). Badiane nin 2008 yılında yaptığı bir araştırmaya göre yaşam kalitesini iyileştirme açısından incelenen 245 örnek kentten 25 inin hızlı gelişme yaşadığı ispatlanmıştır. Bu kentler potansiyel özellikleri nedeniyle vizyon ve strateji olarak gelişmişlerdir. Araştırmaya göre, Brezilya da Curitiba, Goiarnia, Fortaleza ve Türkiye de Gaziantep yıllık %2 den daha fazla gelişme göstermişlerdir (Uyan, 2009, s.6). Özellikle 1970li yıllar sonrasında ülkemizde İstanbul, İzmir, Ankara gibi sanayi illerine ek olarak önemli yapısal değişiklikler sonucu Gaziantep te merkezi bir konuma yerleşmeyi başarabilmiştir (Mutluer, 2003: 15). Gaziantep özellikle tekstil, sağlık ürünleri, yaş sebze ve meyve, hububat, hayvansal ürünler gibi birçok sektörde ciddi yatırımlar yapmaktadır. Bu iş kolları şehrin aynı zamanda ihracatının da temelini oluşturmakta, Türkiye toplam ihracatından büyük bir pay almasına katkı da bulunmaktadır. Sanayi Genel Müdürlüğünden alınan verilere gör, ihracatın ithalatı karşılama oranı % 116 dır. Yurtdışında en önemli ticaret ortakları; Irak, Suudi Arabistan ve A.B.D.dir Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

4 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama (Sanayi Genel Müdürlüğü, 2013: 153). Türkiye nin en fazla ihracat yapan 6. ilidir yılında 5 milyar 879 milyon 414 bin dolar ihracat yapmıştır. 2. derecede gelişmiş iller grubuna giren Gaziantep, 2012 yılı itibariyle nüfusa sahip olup, yıllık ortalama nüfus artış hızı ise %20,60 tır. Ayrıca Gaziantep %94 okuryazarlık oranına sahiptir. Sanayi ve hizmetler sektörünün payı, Türkiye genelinden daha hızlı arttığı için istihdamda artış olmaktadır. Gaziantep, DPT nin 2011 yılında yaptığı sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 30. sırada yer almaktadır ( Şehirleri sosyo-ekonomik özelliklerine göre gruplandırarak inceleyen Filiz (2005: 92), gelişmişlik düzeyi en düşük olan illerin büyük çoğunluğunun Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesinde olduğunu belirtmiştir. Ancak Gaziantep, imalat sanayi üretim potansiyeli ve dış ticaretteki konumu ile GAP bölgesinde önemli bir çekim merkezi olma misyonunu üstlenmiştir (Göçer ve Çıracı, 2003: 11). Bölgedeki diğer şehirlere kıyasla, Gaziantep in mevcut durumu ekonomik ve sosyal kriteler açısından büyük farklılıklar yaratmakta; şehre yoğun bir göç akışı olmaktadır (Ersungur ve Kızıltan, 2007: 55). Tablo 1: Gaziantep İline Ait Bazı Sosyo-Ekonomik Göstergeler Değişken Yıl Değer Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (81 il ) Toplam Nüfus Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü ,7 Yılık Ortalama Nüfus Artış Hızı 2012 %20,60 Sosyal Güvenlik Kuruluşu Kapsamındaki Kişi Yeşil Kart Sahiplerinin İl Nüfusuna Oranı 2010 %14,40 Toplam İstihdam Edilen Nüfus Toplam İşsiz Sayısı İşsizlik Oranı 2010 %13,40 İşgücüne Katılım Oranı 2010 %45,40 Tarımda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2012 %23,30 Sanayide Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2012 %34,70 Ticarette Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2012 %42,00 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 2000 %3,33 Okuryazarlık Oranı 2012 %94 İlköğretim Okullaşma Oranı 2011 %99,81 Ortaöğretim Okullaşma Oranı 2011 %68,59 Doktor başına Düşen Kişi Sayısı İle Gelen Yabancı Turist Sayısı Yüzölçümü km 2 Şehirleşme Oranı 2000 %78,52 Gelişmişlik Düzeyi derecede gelişmiş iller grubu Kişi Başına Düşen GSYİH TL/1593 $ GSYİH Payı 2007 %1,40 İhracat Miktarı İthalat Miktarı Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

5 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan Toplam Banka Kredi Miktarı Toplam Tahsil Edilen Vergi Miktarı TL Ana Sanayi Ürünleri 2011 makine halısı, plastik, makarna, iplik Ana Tarım Ürünleri 2010 buğday, fıstık, arpa, zeytin, mısır Kaynak: Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama Bu bölüm literatür taraması, veri seti ve yöntem, bulgular ve analiz sonuçlarından oluşmaktadır Literatür Taraması Küresel dünya piyasalarında küçük ve orta ölçekli girişimlerin ev sahibi olduğu ülkelere önemli katkıları bulunmaktadır. Örneğin; küçük ve orta ölçekli bu işletmeler istihdam alanı yaratma, üretim kapasitesini belirleme ve katma değer yaratma gibi birçok ekonomik etkiye sahiptir (Özkale, Bolat, Akay vd., 2009: 245). Ülke ekonomileri için bu denli önem KOBİ lerin bölgesel ekonomiler üzerine etkilerini inceleyen çalışmalar 1970 lerin sonlarında başlamıştır. Daha çok batıda başlayan bu araştırmalar, Türkiye de ancak 1980 lerin sonunda ilk kez ortaya çıkmıştır. Bu çalışmalar daha çok makro düzeyde olup, bölgesel bazda KOBİ lerin kalkınma üzerindeki etkileri ile ilgili çalışmaların varlığı da mevcuttur. Bu alanda yapılan ulusal ve uluslararası çalışmalardan bazıları aşağıda sıralanmıştır. Birch (1981), Amerika için yapmış olduğu bir araştırmada, küçük firmaların istihdam yaratmadaki etkisini incelemiş ve bu firmaların istihdam yaratmada etkili olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır. Birch, 1970 lerde ABD de 10 işin 8 inin küçük firmalar tarafından yapıldığını tespit etmiştir. Bu açıdan bakıldığında, küçük firmaların ekonomik büyümeyi arttıracağı sonucuna ulaşmıştır (Dawes, 2005, s. 41). 32 Acs ve Audretsch (1987), Amerika için yıllarını kapsayan ve regresyon analizi kullanılan çalışmada, küçük firmaların emek yoğun ve yüksek teknolojiye sahip endüstrilerde, büyük işletmelerin ise sermaye yoğun ve düşük teknolojiye sahip endüstrilerde daha yenilikçi olduğunu ortaya çıkarmıştır. Dunne, Roberts ve Samuelson (1989), Birch (1981) in çalışmasında, Amerikan imalat sanayi için arası dönemi kapsayan ve regresyon analizi yaptıkları çalışmada küçük firmaların istihdam yaratmada etkisinin olmadığını ortaya çıkarmıştır. Levine ve Renelt (1992), 119 ülke örneğini içeren çalışmasında KOBİ sektörünün göreli büyüklüğü ve ekonomik büyüme arasında güçlü ve pozitif bir ilişkinin varlığını bulmuştur. Ayrıca, imalat sanayide KOBİ lerin sayısal artışlarının başarılı bir ekonominin özelliği olduğu belirtilmektedir. Davis, Haltivanger ve Schuh (1996), Amerikan imalat sanayi için arası dönemi kapsayan çalışmada, iş yaratma ve iş kaybının küçük firmalarda daha yüksek olduğu ve net iş yaratma ile firma büyüklüğü arasında hiçbir sistematik ilişkinin bulunmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Thurik (1995), Avrupa ülkelerinde KOBİ lerin ekonomik büyüme üzerine etkilerini incelemiştir. Bu çalışmada regresyon analizi yapılmış olup, kullanılan model şu şekildedir: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

6 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama GNP cp 12 c 1 3 D D ( SF LF ) GNP (1) c c p 1 Yukarıdaki denklemde: c c cp 1 D c, AB ülkeleri için kukla değişken vektörünü cp 1 D p, incelenen dönem için kukla değişken vektörünü SF, 500 den daha az işçi çalıştıran küçük firmaların sabit fiyatlarla hesaplanmış satışlarının yıllık büyüme hızını LF, 500 den daha fazla işçi çalıştıran büyük firmaların sabit fiyatlarla hesaplanmış satışlarının yıllık büyüme hızını cp 1, GSMH artışına ait firmaların ölçek sınıf yapısının kaymasının katkısını, Avrupa Birliği ülkelerindeki GSMH büyümesinin ortalama ardışık bağımlılığını (otokorelasyonu), ilişkili olunan ülkeler arasındaki farklılıklar kadar GSMH nin büyümesinin sistematik belirleyicilerini, ilişkili olunan dönemler arasındaki farklılıklar kadar GSMH nin büyümesinin sistematik belirleyicilerini GNP, GSMH nin yıllık artışını GNP cp 1, Gecikmiş (lagged) GSMH büyümesini göstermektedir. D c ve D p, büyümedeki farklılıklarının belirli dönem, kurumsal, tarihsel, siyasal ve sosyal belirleyenlerinden oluşmaktadır. Thurik, bu çalışmanın sonucunda, 500 kişinin altında çalışana sahip KOBİ lerin ekonomik büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğunu ortaya koymuştur. Anton, Danciu ve Mitu, Romanya için yapmış oldukları bir çalışmada (1996) Romanya nın bölgesel gelişimi ve kalkınmasında KOBİ lerin rolünü araştırmışlardır. Sonuç olarak, Romanya nın ekonomik inşasında KOBİ lerin önemli role sahip oldukları görülmüştür. Demirgüç-Kunt ve Maksimovic (1998), firmanın büyümesi ile ülkenin yasal ve finansal sistemin gelişimi arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir ve çalışmanın sonucunda bir ülkenin finansal sisteminin gelişmesinin hem firma hem de endüstri düzeyinde firma büyümesini etkilediği belirtilmiştir. Ayrıca finansal sistemin gelişiminin Gaziantep ili kişi başına GSYİH nin değerini (PCGDP) pozitif yönde etkileyeceği sonucuna varılmıştır. Carre ve Thurik (1998), imalat sanayi ölçek yapısının ekonomik büyüme üzerine etkisini incelenmiştir döneminde, 13 Avrupa ülkesindeki 14 sektör örneğini kullanmış olup, orta ve büyük firmaların payının hasıla büyümesi üzerine etkisini test etmek için ele alınan eşitlikler aşağıdaki gibidir (Kanberoğlu, 2008, s.166): Pij ai bj cmfpij e1 ij (2) 33 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

7 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan Pij ai bj clfpij e2ij (3) Yukarıdaki denklemlerde, MFP orta ölçekli firmaların payını, LFP büyük ölçekli firmaların payını, i endüstriyi, j ülkeyi, P 1993 veya 1994 yılında j ülkesinde i endüstrisinin üretim indeksi değişkenini, ij a i endüstri kukla değişkenini, b j ülke kukla değişkenini, e 2 ij özdeş ve bağımsız dağıldığı kabul edilen hataları (residuals) göstermektedir. e 1 ij ve Carre ve Thurik çalışmalarının sonucunda, küçük ve orta büyüklükteki firmaların, hasıla büyümesi açısından daha iyi performans gösterdiklerini, ayrıca küçük firmaları destekleyici politikaların Avrupa endüstrisinin rekabet gücündeki azalışla mücadelenin en etkin yolu olduğu sonucuna varmışlardır. Pagano ve Schivardi (2001), Avrupa endüstrileri için arası dönemi içeren ve regresyon analizi yapılan çalışmada, ortalama firma büyüklüğünün artması oranında firmanın yenilikçiliğinin arttığı ve ayrıca firma büyüklüğünün ve yenilikçiliğin artmaya devam etmesi durumunda ise ekonomik büyümenin de artacağı vurgulanmıştır. Schaffer (2002), 700 den fazla Amerikan yerleşim merkezinde arası dönemi içeren çalışmasında firma ölçeği ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Regresyon analizi yapılan bu çalışmada, imalat sanayi ve perakende işletmelerin ortalama büyüklüğünün ekonomik büyüme oranı ile negatif güçlü bir ilişkide olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, toptancı ve hizmet işletmelerin ortalama büyüklüğünün ekonomik büyüme oranı ile pozitif ve daha az uyumlu bir ilişkide olduğu belirtilmiştir. Audretsch ve diğerleri (2002) tarafından regresyon analizi kullanılarak yapılan çalışmada, sanayide büyük firmalardan KOBİ lere yaşanan dönüşümün, ekonomik büyüme üzerine etkilerini incelemişlerdir. Bu çalışmada kullanılan model şu şekildedir: (Kanberoğlu, 2008, s.167) 34 GNP cp Bu modelde; GNP P cp 1 pdp ( SFcp 1 LFcp 1 ) p 1 e (4) D p, 1 den P ye kadar olan p dönemi için kukla değişkenini, cp p, her bir döneme ilişkin spesifik faktörlerini, SF cp 1, küçük firma büyümesini, LF cp 1, büyük firma büyümesini göstermektedir. Bu parametrenin yüksek değeri, büyümede açıklanamayan artışı belirtmekte olup, düşük olduğu durumda ise tersine bir durum söz konusu olmaktadır., GSMH nin büyümesine ilişkin firmanın ölçek sınıf dağılımındaki kaymanın katkısını ifade etmektedir. Audretsch ve diğerleri (2002), girişimsel aktivitenin derecesindeki bir artışın, yüksek büyüme oranına yol açtığı sonucuna varmışlardır. Ayrıca KOBİ ler daha fazla girişim aktivitesine sahip oldukları için ekonomik büyüme üzerinde olumlu etkisinden bahsetmektedirler. Beck, Demirgüç-Kunt ve Levine (2005) tarafından yapılan; KOBİ sektörü, ekonomik büyüme ve yoksulluk arasındaki ilişkinin ele alındığı 45 ülke örneğinde değerlendirilen ve dönemini içeren çalışmada kullanılan model aşağıdaki gibidir: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

8 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama ( i, 2000 i,1990 i,1,1990 i 1 y y ) 10( y SME250 X ) (5) Bu modelde:, kişi başı reel GSYİH, SME250, imalat sanayide toplam resmi işgücündeki KOBİ sektörünü, X, koşullu bilgi setini, i, ülke indeksini,, hata terimini göstermektedir. Yukarıdaki modelde KOBİ tanımı olarak 250 işçi esas alındığından dolayı KOBİ değişkeni SME250 şeklinde gösterilmektedir. Koşullu bilgi seti ( X ), çeşitli değişkenleri içermektedir. Bu değişkenler arasında insani sermaye birikimini göstermek için okullaşma oranı; özel faaliyetler üzerine kamunun etkilerini görmek için kamu tüketim harcamaları; finansal etkinliği ölçmek için ise özel kredilerin payı kullanılmıştır. Beck, Demirgüç-Kunt ve Levine (2005) çalışmasının sonucunda KOBİ ler ile ekonomik büyüme arasında pozitif bir ilişki bulmuşlardır. Ancak bu ilişkinin pek güçlü olmadığını tespit etmişlerdir. KOBİ lerin ekonomik kalkınma üzerindeki etkisini inceleyen diğer bir çalışma, Craig ve Kohlhase (2006) tarafından yapılmıştır. Bu çalışma ABD nin Houston ve Texas eyaletleri için yapılmış olup, küçük firmaların kentsel kalkınma üzerine etkileri incelenmiştir firma üzerine yapılan bu çalışmada logit model kullanılmış ve analiz sonucunda küçük firmaların kentsel ekonomik kalkınmada vazgeçilmez bir öneme sahip oldukları belirlenmiştir. Ayrıca, KOBİ lerin büyük firmalar kadar istihdam üzerinde katkısının olduğu vurgulanmıştır. Türkiye de de KOBİ ler ve bölgesel kalkınma ile ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Hülya Taştekin Saygı (1997), Bölgesel Kalkınmada KOBİ ler adlı çalışmasında anket yönteminden yararlanmış, Burdur daki mevcut KOBİ lerin Türkiye deki diğer KOBİ lerle benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya koymuştur. Ayrıca, Burdur daki işletmelerin etkin ve verimli bir yapıda olmadığı sonucuna varılmıştır. Saliha Aydemir, Şinasi Aydemir ve Rahmi Yamak (1998) tarafından yapılan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Bölgesel Gelişmede Araç Olabilirliği: Gelişmeyi Etkileyen İç ve Dış Dinamikler adlı çalışmada döneminde KOBİ lerin bölgesel kalkınmaya etkisi incelenmiştir. Bu çalışmada hem anket hem de ekonometrik yönteme (ki-kare, korelasyon ve regresyon analizi) başvurulmuş ve KOBİ lerin bölgesel kalkınmada etkin olabilmesinin kendi iç dinamiklerine (işyeri büyüklüğü, iyi yönetim, şirket ortaklığı yapısı vs.) bağlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Kanberoğlu, 2008,s. 169). Türkoğlu (2002), KOBİ lerin Bölgesel Kalkınmaya Etkileri ve Bölgesel Kalkınmada KOBİ Temelli Stratejiler adlı çalışmasında bölgesel kalkınmada KOBİ lerin etkisini incelemeye çalışmıştır. Isparta ve Burdur u kapsayan Göller bölgesi için yapılan saha çalışması, frekans dağılımı ve crosstab analizleri ile değerlendirilerek, KOBİ lerin bölgesel kalkınmada etkili olabilmesi için KOBİ lerin karşılaştıkları sorunların giderilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Karaçay (2004) Yerel Kalkınmada KOBİ lerin Rolü adlı çalışmasında KOBİ lerin iktisadi gelişmedeki rolünü belirlemeye çalışmıştır arası dönemi için Türk imalat sanayi örneğinde bu durumu değerlendirmiştir. Bu çalışmada, söz konusu dönem için KOBİ lerin imalat sanayideki istihdam ve katma değer payları üzerinde çıkarsamalar yapılmıştır. Ayrıca, KOBİ lerin iktisadi krizlerin tüm olumsuz sorunlarını gideremedikleri fakat iktisadi dalgalanmaları yumuşatarak, büyümeye olumlu etki yaptıkları belirtilmiştir. 35 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

9 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan Kanberoğlu (2008) KOBİ lerin Bölgesel Kalkınma Üzerine Etkileri: Van İli Üzerine Bir Uygulama çalışmasında Van ili ekonomik kalkınmasında KOBİ lerin etkisini gösteren regresyon analizi sonucunda KOBİ lerin istihdam payının, kişi başı GSYİH üzerinde az da olsa pozitif bir etkiye sahip olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, modelde bilgi seti değişkenleri arasında bulunan özel kesimin kullandığı krediler, kamu nihai tüketim harcamaları ve beşeri sermaye değişkeni olarak okullaşma oranı da Van ilindeki KOBİ lerin istihdam ve katma değer payı üzerinde küçük de olsa pozitif etkiye sahip olduğu gösterilmiştir Veri Seti ve Yöntem Bu bölümde önce uygulama modeli belirlenecek, uygulama hipotezi verilecek ve verilerle ilgili bilgiler ve kısıtlar belirtilecektir. Daha sonra ise uygulama yöntemi ve tahmin kısıtlarından bahsedilecektir Uygulama Modelinin Belirlenmesi KOBİ lerin bölgesel kalkınma üzerindeki etkisi KOBİ iktisadi büyümesi kapsamında analiz edilmektedir. Bu amaçla, çalışmada KOBİ lerin istihdamdaki ve yaratılan katma değerdeki paylarının, bölgenin kalkınması üzerindeki etkisi incelenmektedir. Kalkınmayla ilgili bölgesel analizlerde iki farklı metodolojik yaklaşım bulunmaktadır. Birinci yaklaşım, makroekonomik modellerin bölgesel analize uyarlanmasıdır. İkinci yaklaşım ise, endüstriyel yapının dinamiklerine bağlı olarak bir bölgenin büyümesinin açıklamasını yapan yaklaşımdır ve bu iki yaklaşım birbirini bütünleyicidir (Kanberoğlu, 2008, s. 170). Bu çalışmada arası dönemde KOBİ ile bölgesel kalkınmanın göstergesi olan PCGDP (Gaziantep ili kişi başına GSYİH nin değeri) arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için aşağıdaki regresyon eşitliği kullanılmıştır. Bu eşitlik Beck, Demirgüç-Kunt ve Levine (2005) in çalışmalarında kullanıldığı şekilde oluşturulmuştur. Tahmin edilen regresyon eşitliği şu şekildedir: 36 y SME X i, t i i i (6) Yukarıdaki eşitlikte y, kişi başına reel yurt içi hasıla; SME, toplam istihdam içinde KOBİ lerin payı; X, kişi başı GSYİH yi etkileyen KOBİ dışı faktörler (Koşullu Bilgi Seti), ise hata paylarını göstermektedir. Modele göre PCGDP, KOBİ ler ve KOBİ dışındaki diğer bazı değişkenler tarafından belirlenmektedir. X değişkenleri arasında, insani sermaye birikimini göstermek için okullaşma oranı ve finansal etkinliği ölçmek için özel kesime verilen kredilerin toplam krediler içindeki payı kullanılmıştır Uygulama Hipotezi ve Veriler Çalışmanın bu bölümünde, KOBİ ve bölgesel kalkınma arasındaki ilişkiyi incelemek üzere hipotezler geliştirilmiştir. Hipotez testinin amacı, istatistiki hipotezin savunabilir olup olmadığına ilişkin bir karara varmaktır. Başka bir deyişle, hipotez testleri bir regresyon eşitliğindeki bir açıklayıcı değişken ya da açıklayıcı değişkenler setinin açıklanan değişken üzerinde herhangi bir nedensel etkiye sahip olup olmadığını ölçmektedir. Eğer test istatistiğinin değeri, kritik bölgenin içerisine düşerse, test istatistiği istatistiksel olarak anlamlıdır. Yani, söz konusu istatistik kritik değerlerden büyükse anlamlıdır. Diğer yandan ise, test istatistiği kritik bölgenin dışına düşerse, test istatistiği anlamsızdır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

10 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama Buna göre, bu çalışmanın hipotezleri aşağıdaki şekildedir: Birinci hipotez: H : 0 (KOBİ lerin Gaziantep ili PCGDP üzerinde etkisi bulunmamaktadır.) 0 SME H : 0 (KOBİ lerin Gaziantep ili PCGDP üzerinde etkisi bulunmaktadır.) 1 SME İkinci hipotez: H : 0 (Koşullu bilgi setinin KOBİ ler üzerinde etkisi bulunmamaktadır.) 0 CIS H : 0 (Koşullu bilgi setinin KOBİ ler üzerinde etkisi bulunmaktadır.) 1 CIS Yukarıda belirtilen uygulamanın hipotezinin sınanmasında kullanılan veriler yıllık değerlerden ibarettir. KOBİ ve bölgesel kalkınma arasındaki ilişkiyi incelemek üzere dönemine ait veriler kullanılmıştır. Çalışmanın verileri Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), İl Milli Eğitim Müdürlüğü nden ve Türkiye Bankalar Birliği nden alınmıştır. Uygulamada kullanılan değişkenler ile ilgili verilerin alındığı kaynaklara ilişkin kısa tanım ve bilgiler aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tablo 2: Değişkenlerin Tanımı ve Kaynakları Değişken Tanım Kaynak PCGDP Gaziantep ili kişi başına GSYİH nin değeri Türkiye İstatistik Kurumu EDU CRD Gaziantep ili ortaöğretim okullaşma oranı Gaziantep iline ait toplam krediler içinde özel kredilerin payı Gaziantep İl Milli Eğitim Müdürlüğü Türkiye Bankalar Birliği 37 SMEP Toplam istihdam içinde Gaziantep iline ait KOBİ istihdam payı Gaziantep İl Sosyal Güvenlik Kurumu Müdürlüğü SMEAV Toplam katma değer içinde Gaziantep iline ait KOBİ payı Türkiye İstatistik Kurumu Uygulamada ekonomik büyüme göstergesi olarak Gaziantep iline ait kişi başı GDP değerleri kullanılmıştır yılları için cari fiyatlar TÜİK den alınmıştır yılları kişi başı GDP değerleri ise; TÜİK tarafından hesaplanmadığından, önceki yıllar ortalama artış hızı değerleri göz önüne alınarak tarafımızdan üretilmiştir. KOBİ göstergesi olarak toplam istihdam içinde KOBİ istihdam payı alınmıştır. Gaziantep iline ait toplam istihdam içerisinde KOBİ lerin payı Sosyal Güvenlik Kurumu Gaziantep İl Müdürlüğü nden alınmıştır. Toplam katma değer içerisinde ildeki KOBİ lerin payı TÜİK den alınmıştır. Beşeri sermaye göstergesi olarak ilköğretim okullaşma oranı İl Milli Eğitim Müdürlüğü nden alınmıştır. Bu değişken Barro (1991) ile Mankiw, Romer ve Weil (1992) çalışmasında da kullanılmıştır. Lucas (1978) beşeri sermayenin uzun dönemli büyüme üzerinde etkili olduğunu ifade etmiştir. Son olarak kullanılan değişken, KOBİ lerin kullandığı özel kredilerin toplam krediler içindeki payı, TBB den alınmıştır. Bu değişken finansal etkinliğin göstergesi olarak seçilmiştir. Çünkü karlı projelerin hayata geçirilmesi, tasarrufların o bölgelere yönlendirilmesi ve dolayısıyla ekonomik büyümenin artması için özel sektöre verilen krediler büyük önem taşımaktadır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

11 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan Uygulama Yöntem ve Tahmin Kısıtları Bu çalışmada kullanılan ekonometrik model, KOBİ sektörü ile bölgesel kalkınma arasındaki ampirik bağlantıların incelenmesine izin veren bir metodolojidir. Bu amaçla, bu ilişkiyi belirlemek için regresyon analizi yapılmıştır. Regresyon analizi, iktisadi varsayımlara ve hipoteze dayalı olarak kurulan modelde değişkenlerin birbiri ile ilişkisini veya etkisini görebilmek için kullanılmıştır. Bu analizde çoklu regresyon yönteminden yararlanılmıştır. İstatistiksel analizler için IBM SPSS Statistics 21 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerle ilgili en önemli kısıt; Türkiye de 2000 li yıllara kadar istatistiksel verilerin düzenli bir şekilde tutulmamasıdır. Ayrıca, Türkiye de bilimsel çalışmalara gerekli destek özellikle veri bazında kamu kurumlarınca güvenlik v.b nedenler gösterilerek araştırmacıların hizmetine sunulmadığından, istediğimiz yıllardaki verilere ulaşmamız mümkün olmamıştır. Bu yüzden çalışmamızda değişkenlerin bulunduğu dönemlerin tutarlılık göstermesi açısından arası dönem alınmıştır Uygulama Bulguları ve Analiz Sonuçları Çalışmanın bu bölümünde uygulamanın hipotezlerine dayalı tahmin edilen regresyon eşitliğinin ampirik sonuçları analiz edilecektir. Öncelikle tamamlayıcı istatistikler gösterilecek ve daha sonra sırasıyla korelasyon ve regresyon analizi sonuçları sunulacaktır Tanımlayıcı İstatistikler Tablo 3 de yer alan değişkenlerin arası dönemde değişimleri şu şekildedir: Kişi başı GSYİH 1996 da TL, 2001 yılında TL ve 2010 yılında TL olmuştur. Bu rakamlar bize kişi başı GSYİH değerlerinin, Gaziantep ekonomisindeki büyümeye paralel arttığını göstermektedir. Toplam sanayi istihdamı içerisinde KOBİ lerin payı 1996 yılında %74,8, 2001 yılında %72,55 ve 2010 yılında %88,56 olmuştur. Bu istihdamdaki 2001 yılındaki düşmenin nedeni genel ekonomideki yılı ekonomik krizine bağlı olarak açıklanabilir. 38 Tablo 3. Tanımlayıcı İstatistikler Değişkenler Ortalama Medyan Maksimum Minimum Standart sapma PCGDP EDU 95,00 97, ,065 CRD 15,80 16, ,120 SMEP SMEAV Korelasyon Sonuçları İki veya daha fazla değişken arasında var olan ilişkinin fonksiyonel ifadesinin yetersiz kaldığı durumlarda, ilişkinin derecesini tahmin etmeye yönelik olarak yaptığımız ölçümün sonucu bize korelasyon katsayısını vermektedir. Özetle korelasyon katsayısı regresyon modeli ile bulunan tahmini herhangi bir Y değerinin gerçek değerine ne kadar yakın tespit edildiğini göstermektedir. Bu katsayı -1 ile +1 arasında değer almaktadır; -1 çıkması durumunda iki Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

12 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama değişkenin birbirleri ile ters yönlü tam bir ilişki içerisinde olduğu, +1 olması ise aynı yönlü tam bir ilişki olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır (Başar ve Oktay, 2000: 101). Tablo 4 de kullanılan KOBİ ler için, ekonomik büyüme ve koşullu bilgi seti değişkenleri arasındaki korelasyonlar yer almaktadır. Tablo 4: Korelasyon Sonuçları PCGDP EDU CRD SMEP SMEAV PCGDP Pearson Correlation 1,770 **,411,966 **,997 ** Sig. (2-tailed),001,128,000,000 N EDU Pearson Correlation,770 ** 1,198,607 *,792 ** Sig. (2-tailed),001,480,016,000 N CRD Pearson Correlation,411,198 1,366,379 Sig. (2-tailed),128,480,180,164 N SMEP Pearson Correlation,966 **,607 *,366 1,961 ** Sig. (2-tailed),000,016,180,000 N SMEAV Pearson Correlation,997 **,792 **,379,961 ** 1 Sig. (2-tailed),000,000,164,000 N **.Korelasyon 0,01 düzeyinde anlamlıdır. p<0,01 *.Korelasyon 0,05 düzeyinde anlamlıdır. p<0,05 Tabloya göre Gaziantep teki KOBİ lerin istihdam payı ve katma değer payı ile Gaziantep in kişi başı GSYİH değeri arasında pozitif güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Koşullu bilgi seti olarak ifade edilen büyümenin diğer belirleyicileri içerisinde yer alan eğitim ile ekonomik büyüme arasında pozitif güçlü bir ilişki vardır. Fakat toplam krediler içerisinde özel krediler payı ile ekonomik büyüme arasında önemli düzeyde bir ilişki bulunamamıştır Regresyon Sonuçları Regresyon analizi, ekonometrik çalışmalarda en çok kullanılan araçlardan biridir. Regresyon analizi, bağımlı ya da açıklanan değişken Y ile bağımsız veya açıklayıcı değişken X (ya da X ler) arasındaki ilişkiyi tanımlama ve bu ilişkinin derecesini hesaplama ile ilgilidir. Regresyon analizi, bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki ilişki ile uğraşmakla birlikte; mutlaka bir nedensellik ilişkisi ifade etmez. Yani, mutlaka bağımsız değişkenin sebep ve bağımlı değişkenin sonuç olduğu anlamına gelmez. Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi iktisat teorisi tarafından doğrulanmalıdır. Örneğin, iktisat teorisi, diğer bütün değişkenler 39 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

13 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan sabit tutulduğunda, tüketim harcamalarını gelirin etkilediğini ortaya koymaktadır. Burada, değişkenler arasında bir nedensellik ilişkisi bulunmakta olup; gelir sebep ve tüketim harcamaları sonuç olmaktadır. Özetle regresyon analizi değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisini araştırmaktadır. Buradan hareketle; regresyon analizine başvurulmasının temel nedenleri; bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi açıklamak, bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırmak ve bağımlı değişkendeki değişimin ne kadarının bağımsız değişkenden kaynaklandığını ortaya koymaktır (Gürbüz ve Şahin, 2004: 263). Bu çalışmada çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Bağımlı değişken ile k-1 sayıda bağımsız değişken arasındaki çoklu regresyon ilişkisi genel olarak, Y X X X u (7) k 1 k şeklinde gösterilir. Bu ilişkide, bağımlı değişken Y, k-1 sayıda bağımsız değişken ( X 1, X,., X ) nın doğrusal bir bileşimi tarafından belirlenmektedir. Burada, X lerin her biri ayrı 2 k bir değişkendir. Bazı durumlarda, X değişkeni esasen aynı iktisadi birimi (örneğin, maliyet fonksiyonunda üretim miktarı değişkeni gibi) göstermekle birlikte, modele girer ve bu model de çoklu regresyon modeli olur. 2 X, 3 X gibi dönüşümlerle Bu çalışmamızda KOBİ lerin bölgesel kalkınma üzerine etkilerini görmek için çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Çoklu regresyon analizi kapsamında KOBİ lerin bölgesel kalkınma üzerindeki etkilerini koşullu bilgi seti olarak ifade edilen okullaşma oranı ve özel kesime verilen kredilerin KOBİ lerin istihdamına ve katma değerine olan etkisi incelenmiştir. KOBİ lerin ekonomik kalkınma göstergesi olan kişi başı GSYİH üzerindeki etkileri aşağıdaki çoklu regresyon modeli ile analiz edilmiştir. Bu modelde KOBİ göstergesi olarak istihdam payı alınmıştır. Bu modelin analiz sonuçları aşağıda gösterilmektedir: PCGDP SMEP CRD EDU u (8) 40 Tablo 5: Regresyon Analizinin Sonuçları I Model Summary Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate 1,998 a,996, ,152 a. Predictors: (Constant), SMEP, CRD, EDU, SMEAV ANOVA a Model Sum of Squares Df Mean Square F Sig. 1 Regressio n , ,236 Residual , ,199 Total , a. Dependent Variable: PCGDP b. Predictors: (Constant), SMEP, CRD, EDU, SMEAV 583,77 7,000 b Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

14 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama Model Unstandardized Coefficients Coefficients Standardized Coefficients B Std. Error Beta 1 (Constant) -8041, ,261 -,960,360 EDU 744, ,937,770 4,354,001 CRD,145,015,936 9,556,000 SMEAV 2,738,062,997 44,392,000 SMEP,159,012,966 13,450,000 a. Dependent Variable: PCGDP Yukarıda kurulan çoklu regresyon modeli anlamlıdır. Çünkü modeli bütün olarak anlamlığını ifade eden F testi anlamlıdır (p<0.001). Çoklu regresyonda, regresyon sabiti dışındaki bütün parametrelerin anlamlı olup olmadığını, yani açıklayıcı değişkenlerin açıklanan değişken üzerinde etkili olup olmadığını anlamak için F testi uygulanır. Modelimizde bulunan açıklayıcı değişkenlerin tamamı da istatistiksel olarak anlamlıdır. T Sig. Çoklu regresyon analizi sonuçlarına göre; diğer değişkenler sabit tutulduğunda, KOBİ lerin istihdam payında bir birimlik (kişi) artış olduğunda, kişi başı GSYİH de 0,966 lık artış olmaktadır. Bu sonuç, daha önceki çalışmalarla paraleldir. Diğer yandan, koşullu bilgi seti değişkenleri arasında yer alan okullaşma oranı da kişi başı GSYİH yi pozitif etkilemektedir. Okullaşma oranı %1 arttığında, GSYİH %0,77 artmaktadır. Bu sonuç, Mankiw, Romer ve Weil (1992) in beşeri sermaye ile kişi başı GSYİH arasındaki pozitif yönlü ilişki olduğu sonucuyla uyumludur. Regresyon sonuçlarına göre özel kredilerin kişi başı GSYİH üzerine etkisi de anlamlı ve pozitif yönlüdür. Bu sonuç da, diğer çalışmalarla uyumludur. Son olarak, kişi başına düşen katma değerdeki %1 lik bir artış, kişi başı GSYİH de %0,997 pozitif yönlü olumlu bir artışa yol açmaktadır. 41 Regresyon sonuçlarına göre kişi başı GSYİH de oluşan toplam değişimin %99,4 ü modele dahil edilen açıklayıcı değişkenler tarafından açıklanmaktadır. Bu değer modelin doğru seçildiğinin bir göstergesidir. KOBİ lerin ve koşullu bilgi seti değişkenlerinin kişi başı GSYİH büyümesi üzerinde olan etkisi incelendikten sonra; koşullu bilgi setinin KOBİ ler üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu görmekte fayda vardır. Bu amaçla söz konusu etkiyi görmek için aşağıdaki regresyon denklemi oluşturulmuştur. Bu eşitlikte KOBİ göstergesi olarak istihdam payı alınmıştır. SMEP 0 CRD 1EDU +u (9) Tablo 6: Regresyon Analizinin Sonuçları II Model Summary Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate 1,928 a,862, ,781 a. Predictors: (Constant), CRD, EDU Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

15 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan ANOVA a Model Sum of Squares Df Mean Square F Sig. 1 Regression , ,738 37,357,000 b Residual , ,321 Total , a. Dependent Variable: SMEP b. Predictors: (Constant), CRD, EDU Coefficients Unstandardized Coefficients Standardized Coefficients Std. Model B Error Beta T Sig. 1 (Constant) 72612, ,099 16,765,000 EDU,683,109,866 6,252,000 CRD,862,102,920 8,456,000 a. Dependent Variable: SMEP Bu regresyon modeli de anlamlıdır. Modelin anlamlığını gösteren F testi p<0,001 dir. Modelimizde bulunan açıklayıcı değişkenlerin tamamı da istatistiksel olarak anlamlıdır. Regresyon sonuçlarına göre özel krediler ve beşeri sermaye göstergesi olan okullaşma oranında 1 birimlik bir değişme KOBİ istihdam payı üzerinde sırasıyla 0,920 ve 0,866 lık bir değişime ve pozitif bir etkiye neden olmaktadır. KOBİ istihdam payında meydana gelen değişimin %83,9 u modele dahil edilen açıklayıcı değişken tarafından açıklanmaktadır. Bu modelin doğru seçildiğinin bir göstergesidir. 42 Koşullu bilgi seti olarak ifade edilen özel krediler ve beşeri sermayeyi ifade eden okullaşma oranının KOBİ istihdam payı üzerinde olduğu gibi KOBİ katma değer üzerinde de etkisi olabilmektedir. Söz konusu değişkenlerin KOBİ katma değer payı üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu aşağıdaki regresyon denkleminde ifade edilmiştir. SMEAV 0 CRD 1EDU +u (10) Tablo 7: Regresyon Analizinin Sonuçları III Model Summary Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate 1,985 a,971, ,512 a. Predictors: (Constant), CRD, EDU ANOVA a Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

16 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama Model 1 Sum of Squares Df Mean Square F Sig. Regression , , ,574,000 b Residual , ,462 Total , a. Dependent Variable: SMEAV b. Predictors: (Constant), CRD, EDU Model 1 Unstandardized Coefficients Coefficients a Standardized Coefficients B Std. Error Beta (Constant) -4821, ,634-4,183,001 EDU,030,005,640 6,222,000 CRD,021,006,375 3,650,003 a. Dependent Variable: SMEAV T Sig. Regresyon modeli anlamlıdır. Çünkü modelin anlamlığını gösteren F testi (p<0,001) dir. Modelimizde bulunan açıklayıcı değişkenler de istatistiksel olarak anlamlıdır. Regresyon sonuçlarına göre özel krediler ve beşeri sermaye göstergesi olan okullaşma oranındaki 1 birimlik bir değişme KOBİ katma değer payı üzerinde sırasıyla 0,3750 ve 0,640 lık bir değişme ve pozitif bir etkiye neden olmaktadır. KOBİ katma değer payında oluşan toplam değişimin %96,6 sı modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından açıklanmaktadır. Bu da modelin doğru seçildiğinin bir göstergesidir. 43 SONUÇ Bölgelerarası dengesizlikler ister gelişmiş isterse gelişmekte olan olsun bütün ülkelerin ortak sorunudur. Bu dengesizlikler, özellikle 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde ortaya çıkan gelişme farklarının bir sonucudur. Savaş sonrası dönemde; ülke içerisinde bazı bölgeler coğrafi, siyasi, kültürel ve tarihsel nedenlerden dolayı gelişmiş, bazı bölgeler ise gerilemiştir. Bölgelerarası bu dengesizlik, ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan pek çok sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu temel sorunların en önemlilerinden bir tanesi iç göç olgusudur. Çünkü ekonomik dengesizliklerle birlikte geri kalmış bölgelerden gelişmiş bölgelere doğru özellikle istihdam ve sermaye gibi üretim faktörleri göç eder. Bu sorunlarla baş edilebilmenin en temel yolu; ülke ekonomisi için hedef alınan yüksek bir kalkınma hızı kadar önemli olan ülke coğrafyasında ve kesimler arasında dengeli bir gelişme sağlanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, uygulanacak politikaların beşeri ve fiziki kaynakların dağılımının tutarlı olması ve kamu yatırımlarının dağılımında ekonomik coğrafyanın, bölgesel gelişmenin ve sosyal faydanın dikkate alınması gerekmektedir. Bölgesel kalkınmanın temel amacı iktisadi yönden o bölgenin gelirini arttırmak, sosyokültürel açıdan ise o bölgenin sosyo-kültürel yapısını değiştirmektir. Daha önce vurgulandığı gibi, bölgesel kalkınma kavramı fiziki kapasite büyüklüğü ve gelir artışı gibi iktisadi gelişmeler Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s

17 Salih Öztürk - Bilge Apaydın - Gözde Tuğan yanında bunların gelir grupları ve bölgelerarası dağılımı ile sosyo-kültürel birikimleri ifade etmektedir. Bir başka deyişle, toplumsal gelişme düzeyini göstermektedir. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler olarak adlandırılan KOBİ ler; özellikle 1970 ve 1980 li yıllarda ortaya çıkan gelişmelerle birlikte toplumda hem sosyal hem de ekonomik anlamda olumsuzlukların giderilmesinde, gelir farklılıklarının ve adaletsizliklerin ortadan kalkmasında önemli rol oynamışlardır. KOBİ lerin dünya çapında önemli hale gelmesinde bazı önemli özellikler rol oynamıştır. Bu özellikleri, hızlı değişen teknolojiye ve bilim dünyasındaki yeniliklere çok çabuk adapte olmaları, mesleki eğitim alanında okul görevi görmeleri, üretim faktörlerinin mülkiyetinin yaygınlaştırılması ve toplumda sosyal denge olmaları olarak sıralanabilir. KOBİ lerin ekonomik ve sosyal anlamdaki bu etkilerini Türkiye de en fazla Gaziantep ilinde görmek mümkündür. Gaziantep, önemli bir kamu yatırımı olmaksızın, kendi öz dinamikleri ile gelişmiş, ilerlemiş, sanayisini kendi çabası ile kurmuş bir ilimizdir. Gaziantep tesis sayısı, istihdam ve katma değer açısından tam bir kutup kent konumundadır. Gaziantep ilinin bu konumuna gelmesinde KOBİ lerin çok büyük etkisi vardır. Yaptığımız ekonometrik araştırma ile KOBİ lerin Gaziantep iline ekonomik katkıları regresyon modeliyle gösterilmiştir. Bu modelimizde, bölgesel kalkınmanın göstergesi olarak kişi başına düşen GSYİH bağımlı değişken olarak kullanılarak, daha önceden Beck, Demirgüç- Kunt ve Levine (2005) te 45 ülkeden seçilmiş KOBİ örnekleriyle yapmış olduğu ve ayrıca Zafer Kanberoğlu nun (2008) Van ili üzerinde yapmış olduğu çalışmada, KOBİ lerin istihdamdaki ve yaratılan katma değerdeki paylarının bölgesel kalkınma üzerindeki etkisinin incelendiği model; benzer şekilde Gaziantep örneği için uygulanmıştır. Bu modelimizde, arası dönemde KOBİ ile bölgesel ekonomik kalkınmanın göstergesi olan kişi başı GSYİH arasındaki ilişkiyi değerlendirilmek için regresyon eşitliği kullanılmıştır. Bu regresyon eşitliğinde, kişi başı GSYİH bağımlı değişken olarak kullanılırken, bağımsız değişkenler olarak toplam istihdam içinde KOBİ lerin payı; toplam katma değer içinde KOBİ lerin payı, koşullu bilgi seti (kişi başı GSYİH yi etkileyen KOBİ dışı faktörler) olarak da okullaşma oranı ve özel kesime verilen kredilerin toplam krediler içindeki payı alınmıştır. Yapılan analizler sonucunda, Gaziantep te kişi başına düşen GSYİH ile KOBİ lerin istihdam payındaki ve KOBİ lerin katma değerindeki artışın aynı yönlü pozitif olarak birlikte arttığı görülmüştür. Ayrıca, koşullu bilgi seti olarak analize soktuğumuz, okullaşma oranı ve KOBİ lere verilen krediler arttığında da kişi başına düşen GSYİH artmıştır. Regresyon sonuçlarına göre, kişi başına düşen GSYİH ile diğer bağımsız değişkenler arasındaki bu ilişki çok kuvvetlidir. Bu sonuçlar, Gaziantep in kalkınmasında, gelişmesinde ve büyümesinde KOBİ lerin çok büyük etkisinin olduğunu ispatlamıştır. Fakat Gaziantep özellikle 1990 lardan itibaren nüfus olarak aşırı derecede büyümüş olan bir kenttir. Dolayısıyla, nüfus artışının GSYİH artışı ile aynı düzeyde olmaması kişi başına düşen GSYİH nin düşük olmasının nedenlerinden biridir. Çünkü Gaziantep ili nüfusu 1980 den 2010 yılına den e artmıştır. Bu da nüfusun yaklaşık 2,5 kat arttığını göstermektedir. Bu aşırı nüfus artışının en önemli sebebi özellikle 1990 lı yıllardan itibaren artarak devam eden iç göçtür. 44 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

18 Bölgesel Kalkınmada Kobi lerin Rolü-Gaziantep İli Üzerine Bir Uygulama Bu aşırı nüfus artışı Gaziantep te konut ve gecekondu problemlerine, yeterli seviyede gerçekleştirilemeyen mahalli hizmetlere, işsizlik soruna, yetersiz sağlık hizmetlerine, kalabalık sınıflar sonucu eğitimle ilgili sorunlara, kimlik bunalımları, uyumsuzluk ve yabancılaşma sorunlarına, yol, su, elektrik ve kanalizasyon v.b. gibi alt yapı hizmetlerinde yetersizliklere, başta hava kirliliği olmak üzere çok değişik ve farklı sorunlara yol açmıştır. Nitekim bu aşırı nüfus artışının yol açtığı sorunlar, DPT tarafından belirli yıllarda yapılan SEGE araştırmalarında açıkça görülmektedir. Gaziantep bu araştırmaların sonuçlarına göre, gelişmiş iller sıralamasında 2001 yılında 19. sırada iken, 2011 yılında 30. sıraya gerilemiştir. Bu durum, Gaziantep in ekonomik açıdan oldukça başarılı ve gelişmiş bir il olmasına rağmen (ekonomik büyüklük açısından ilk 10 il içerisinde yer almaktadır) sosyo-kültürel göstergeler açısından çok gerilerde olduğunu göstermektedir. Türkiye nin ekonomik ve siyasal yapısı devletçi bir yapı arz eder. Özellikle 1980 yılına gelinceye kadar, sanayi ve kalkınma planları çerçevesinde ülkedeki ekonomik gelişmeler bir plan ve program çerçevesinde yapılmıştır. Siyasal anlamda da paternal (baba) devlet anlayışının tüm kurum ve kurallarıyla egemen olduğu bir dönem söz konusudur. Bu sistemin amacı, özel sektörün yetersiz ya da hiç olmadığı bir ülkede devlet eliyle ekonomik gelişmenin sağlanmasıdır. Dolayısıyla, ülkedeki bütün kaynakların devlet tarafından kontrol edildiği ve kullanıldığı; elde edilen gelirin de yine devlet tarafından dağıtıldığı bir sistemden söz etmek mümkündür. KOBİ ler her ne kadar istihdam yaratarak kişi başına düşen GSYİH de artış sağlasalar da, yukarıda belirtilen sorunların hiçbirine çözüm bulamazlar. Gaziantep teki bu ve benzeri sorunları çözmek için, son yıllarda merkezi ve mahalli idarelerin yapmış olduğu olumlu çalışmalar olsa da, bu sorunların çözülmediği görülmektedir. Çünkü Gaziantep merkezi yönetim tarafından Cumhuriyet in başından itibaren ihmal edilen bir kenttir. 45 Gaziantep her ne kadar sanayi ve kalkınma planlarında yer verilse de, kentin büyüklüğüne, tarihi, coğrafi ve siyasi konumuna uygun kamu yatırımları yapılmamıştır. Dolayısıyla, ekonomik açıdan parlak bir görünüm sergileyen kent; sosyal, kültürel, eğitim, sağlık, bayındırlık v.b. kategorilerde pek de iyi durumda değildir. Sonuç olarak, KOBİ lerin bölgesel kalkınmada çok önemli bir işlev gördüğünü, önemli ölçüde istihdam yarattıklarını ve bölge ekonomilerinde katma değer açısından önemli bir paya sahip olduklarını söylemek mümkündür. Fakat tek başına KOBİ lerin bölgesel ekonomilerde refah seviyesinin istenen düzeye getirmede yeterli olduklarını söylemek de mümkün değildir. Uygulanan iktisadi sisteme göre, kamu yatırımlarının ya da büyük işletmelerin de bölgede mutlaka olması gerekmektedir. KAYNAKLAR ALKİN, E., Dündar, D., Alpay, Y. Ve Ezgin, G. (2007). Dünden Bugüne Gaziantep Raporu. İstanbul: Türkiye İhracatçılar Meclisi. DAWES, W. (2005). The Economic Impact of Small and Medium-Sized Enterprises (Smes): A Cross-Country Analysis of Latin America. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Washington DC: Howard University. KANBEROĞLU, Z. (2008). KOBİ'lerin Bölgesel Kalkınma Üzerine Etkileri: Van İli Üzerine Bir Uygulama. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s