Halim AMLIOLU***

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 Issn: ARDEEN(RZE) YÖRES NDE TELEFERK KURULUMU VE KULLANIMININ SOSYAL HAYATA VE EKONOMYE ETKS CABLE CAR INSTALLATION AND THE IMPACT OF ITS USAGE ON SOCIAL LIFE AND ECONOMY IN THE ARDEEN (RZE) REGION Tamer ÖZLÜ* Sava ÇALAK** Halim AMLIOLU*** Öz Corafya insan hayatında birçok olayı etkiledii gibi ulaım faaliyetlerini de etkilemektedir. Ardeen Yöresi nde corafi artlardan dolayı ulaımda yaygın olarak teleferik kullanılmaktadır. Özellikle çay tarımı yapılan arazilerde çayların taınması amacıyla teleferik yaygın olarak kullanılan ulaım aracı olmutur. Son yıllarda ise Fırtına Deresi vb. turistik alanlarda turizm amacıyla kullanılmaktadır. Çalımada teleferik kullanımının insan hayatı üzerindeki etkisi aratırılmı olup, yöredeki teleferik kullanımlarının iyiletirilmesi konusunda öneri verilmesi amaçlanmıtır. Anahtar Kelimeler: Ardeen, Teleferik, Fırtına Vadisi. Abstract Geography effects many factors in human life. It also effects the transportation activities. Due to to pographic conditions, cable car is used widely in the Ardeen district. Especially the transportation of tea in lands where tea is cultivated has been the main area of usage. In recent years places Fırtına Valley have been used for touristic purposes. In this study, an investigation of the effect of cable car on human life is carried out, The objective of the study is to develop recommendations to improve the utilisation of the cable car in the district. Keywords: Ardeen, Cable car, Fırtına Valley. 1. GR Teleferik, birbirinden uzak iki yer arasında, havada gerilmi olan bir ya da birkaç çelik halat üzerinde balanarak yol alan asılı taıta verilen genel isimdir.teleferik sistemleri halatlı iletim sistemleri grubunda olup, genellikle insanların taınmasında kullanılmaktadır (Demirsoy, M., 2013). nsan hayatındaki önemine vurgu yapmak için, düzenlenen bu çalıma ile teleferiin ne tür aamalardan geçtii anlatılmak istenmitir. Öyle ki teleferik trafik sorunlarına az da olsa çözüm üreten, ekonomik anlamda kar salayan ve çevre dostu olan bir teknolojidir. Teleferik tekniinin kullanımı, M.Ö.250 yıllarında Çin de surların inaatında kullanılacak malzemelerin halatla basit iletimi ile balamıtır yılında Avusturya-talya Alp Savaları nda askerin halatla iletimi yapılmıtır. Dünya da ilk kabinli teleferik tesisi ise 1935 yılında Sun-Valley, U.S.A., (A.B.D.) de gerçekletirilmitir. Sonraki yıllarda sırasıyla 3 lü ve 4 lü kabinli teleferik, çift-tek halatlı 20 li kabin Fransa, 24 lü kabin Avusturya, çok halatlı, 30 lu kabin, 1 çekici ve 2 taıyıcı halat-sviçre, iki halatlı sarkaç yol, çift katlı kabin, 180 kiilik-sviçre tesisleri kullanılmaya balanmıtır(demirsoy, M., 2013). * Yrd.Doç.Dr.,Ondokuz Mayıs Üniversitesi,Fen-Edebiyat Fakültesi,Corafya Bölümü. ** Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü. *** Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü

2 Teleferik sistemlerinin genelde tercih edildikleri yerler engebeli arazilerde ve zorlu ulaım hatları güzergâhlarındadır. Turizm amaçlı kurulan ve doa ile iç içe bir yolculuk imkânı sunan bu sistem uygulanacaı yerlerin corafyasına uyum salamak zorundadır. Sosyo-ekonomik olarak bakıldıında, Türkiye de kullanılan, özellikle Rize nin Ardeen lçesi ndeki teleferik sistemleri çay tarımında, çay yüklerinin taınması amacıyla kullanılmaktadır Amaç, Materyal ve Yöntem Ardeen Yöresi düünüldüünde teleferiin önemi; saladıı yararları, kurulumunun ve kullanımının ekonomiye ve sosyal hayata etkisi incelenmitir. Aynı zamanda Fırtına Vadisi boyunca kara yolu yanı sıra bir teleferik güzergâhı düüncesi üzerine küçük ölçekli bir çalıma yapılmıtır. Teleferik kurulumundaki sıkıntılar çalıılmakla birlikte gereken malzemelerde incelenmitir. nsan hayatındaki önemi göz önünde bulundurulup, kolaylıkları ve avantajları çalıılmak istenmitir. Ardeen Yöresi ve Çevresi nde ki çay üretimi ve taıma sistemleri içinde önemli bir yere sahip olan teleferiin daılımı ve kullanım oranları belirlenmitir. Aratırmayaliteratür taraması yapılarak balanmı, teleferik ve kullanımı hakkında bilgiler toplanmıtır. Ayrıca Ardeen Belediyesi, Ardeen Nüfus Müdürlüü ve Türkiye statistik Kurumu nun çalımaları incelenmi veçalımalar fotoraf çekimi ile desteklenmitir. Bu çalımada araziye belli aralıklarla gidilmitir. Ayrıca ilgili kurum ve kurululardaki personellerle röportaj yapılmıtır. Bilgisayarlarda haritalar hazırlanmı ve çeitli internet sitelerinden yararlanılmıtır Aratırma Sahası nın Corafi Yeri ve Sınırları Aratırma Sahamız D1 e göre Dou Karadeniz Bölgesi nde,d2 ye göre Trabzon Alt Bölgesi nde ve D3 içerisinde yer alan Rize li ne balı Ardeen lçesidir. lçe 40-22've 41-28' dou meridyenleri ile 40-20've 41-20'kuzey paralelleri arasında yer almakta olup, güneyinde Çamlıhemin, dousunda Fındıklı, batısında Pazar lçeleri ve kuzeyinde Karadeniz bulunmaktadır(d1,d2,d3 istatistiki bölge birimleri ). Ardeen lçesi, Rize l merkezine 47 km. uzaklıkta olup, 585 km² lik toplam alana sahiptir ve Rize nin en büyük ilçesidir (ekil 1). ekil 1. Ardeen lçesi nin lokasyon haritası. lçe arazisi Tunca ve Fırtına Dereleri bata olmak üzere birçok irili ufaklı akarsu tarafından parçalanmıolup, engebeli bir topografyaya sahiptir

3 2.ARDEEN YÖRES NN BALICA CORAF ÖZELLKLER 2.1.Jeomorfolojik Özellikler lçenin doal yapısını dar bir kıyı eridi ile bu eridin hemen ardından kıyıya paralel olarak uzanan dalar belirler. Çok sayıda akarsu tarafından kesilen bu eridin en geni düzlüklerini taban seviyesi ovaları oluturmaktadır. Tümüyle akarsuların getirdii alüvyonlardan oluan bu düzlükler, akarsuların denize kavutuu noktadan itibaren içeriye doru metreye kadar taban seviyesi ovası eklinde, 9-10 km'ye kadar da taraça düzlükleri eklinde uzanmaktadır. Bu düzlüklerin kıyı boyunca olan genilikleri ise yaklaık olarak 200 m ile 1000 m arasında deimekte olup, hemen tamamı yerleik alanlardır. Bunlardan en geni olanı ise Ardeen lçe Merkezi nin yerleim alanını da oluturan Fırtına Deresi'nin oluturduu birikim ovasıdır. Güneyde Erzurum il sınırını belirleyen Dou Karadeniz Da Silsilesi nin içerisinde Kaçkar Daı(3932m.) bulunmakta olup,bu sıra üzerinde buzul dönemlerine ait ekillere de rastlanmaktadır. Bu da silsilesi genç yapılı akarsular tarafından parçalanmıtır. Bölgenin bol yaı almasından dolayı akarsuların debileriyüksektir ve kısa mesafede denize döküldükleri için aınım kuvvetlidir. Bu akarsuların en önemlileri ise ilçe merkezine dökülen Fırtına Deresi ve Tunca Deresi dir(ekil 2). ekil 2. Ardeen lçesi ve Yakın Çevresi nin Fiziki Corafya Haritası ( yükselti basamakları). lçe arazisi akarsular tarafından çok fazla parçalanması nedeniyle, engebeli bir toporafyaya sahiptir. Sahip olduu toporafyadan dolayı ulaım faaliyetlerinde güçlükler çekilmektedir. Bu güçlükleri yöre halkı teleferik kullanarak amaktadır. 2.2.klim Özellikleri Dou Karadeniz klim koulları lçe için de geçerli olup, saha ılıman ve bol yaılıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 13,5 C dir. En souk ay ubat (ortalama 6,4 C), en sıcak ay ise Austos olup (ortalama 23 C), dir. Ardeen lçesi Türkiye nin en çok yaı alan ilçelerinden biri olup, kurak mevsimi yoktur. Her mevsim düzenli olarak yaı görülmektedir. Fakat en fazla yaı sonbahar en az ise ilkbahar aylarında dümektedir. Yıllık yaı miktarı mmnin üzerindedir. Nem oranı her zaman %75 lerin üstüne çıkmaktadır(tablo 1)

4 Tablo 1. Uzun yıllık ortalama sıcaklık ve yaı deerleri, ölçülen en yüksek ve en düük deerler( ). Kaynak: Aratırma Sahası genel olarak deerlendirildiinde, yerel ve genel basınç artlarından dolayırüzgarlar farklı yönlerden esmektedir. Kı aylarında Dou Anadolu Antisiklonunun ve Sibirya Antisiklonunun birlemesi; güneydeki metreye yakın yükseltideki daları aarak fön etkisi oluturabilmektedir. Bu durum, kı aylarında sıcaklıkların dümesini engelledii gibi artmasını da salamaktadır. 2.3.Bitki Örtüsü Sarp ve engebeli arazi yapısının ve ikliminin de etkisiyle lçe nin bitki örtüsü, genelde m yüksekliindeki kısımları kaplayan ormanlardan olumaktadır. Tarıma elverili arazi % 13, orman alanı % 24, çayır mera alanı % 32, talık, kayalık, akarsu ve yerleim alanı ise% 31 dir (Foto 1). Foto 1. Ardeen lçesi Akkaya Köyü kuzey yamacında görünen geni yapraklı aaçlardan bir görünüm

5 Kıyı boyunca sürekli otlatma ve tahribat sonucunda geni yapraklı aaçlar çalı formunda kalmaktadır. Ancak bu durum bu vadi için geçerli deildir. Ayrıca bu sahada Akdeniz kökenli bitkilerde bulunmaktadır. Sahada Akdeniz e ait Defne (Laurusnobilis) ve Funda (Ericaarborea) görülmektedir. Karadeniz e ait sahada görülen türler ise; Mumula (Mespilusgermanica), Orman gülü (Rhododendronponticum) ve Kızılcık (Cornus mas) tır. Her mevsim yaılı, yazları serin geçen ve kıları pek souk olmayan okyanus iklimine sahip bölgelerde, su istei orta derecede geni yapraklı orman toplulukları yer alır. Kayınlar (Fagusorientalis) bu alanda 1000 metrenin üzerine çıkar. Buralarda Kızılaaç(Alnusglutinosa) oldukça yaygındır. Bununla beraber Ihlamur(Tiliagrandifolia), Kestane (Castaneasativa), Karaaaç (Ulmuscampestris), Gürgen(Carpinusbetulus) de bulunmaktadır. Aaçcık katında ise Ormangülü(Rhododendronponticum), Fındık (Corylusavellana), Karayemi(Prunus laurcerasus), üvez(sorbusaria) gibi türlerhakimdir m yükseklikten sonra Kayınla beraber Ladinler karıık halde bulunmaktadır m den sonra Ladinler yaygınlamaya balar. Ladinin (Piceaorientalis) bu kadar yüksee çıkmasını ve yetimesini salayan, yörede meydana gelen sis olayıdır. Yüksek kesimlerde Ladinle birlikte Sarıçam karıık halde bulunurken, sonrasında Sarıçam (Pinus silvestris)hakim tür olarak kalır m ve dier yükseltilerde ise yüksek da çayırları bulunmaktadır(atalay,., 2007) Nüfus Özellikleri Ardeen lçesi 1965 yılından bu yana düzenli olarak artan bir nüfus yapısına sahiptir.2000 yılına kadar köy nüfusu ehir nüfusundan fazla iken, bu yıldan sonra ehir nüfusu artmakta köy nüfusu ise azalmaya balamaktadır.1990 yılına kadar artan köy nüfusu 2000 yılına doru tekrar azalmaya balamıtır.2008 yılında artan köy nüfusu 2009 da azalıp, 2013 yılına kadar yavaça artmıtır. Son yıllarda köylere bir göç hareketi balamıtır (Tablo 2). Tablo 2.Yıllara göre Ardeen Nüfusu. Kaynak: Çalıma Sahası nda genellikle erkek nüfus göç hareketine katılmakta, kadın nüfus yörede kalmaktadır. Mevsimlik göçten daha çok kalıcı göçler olmaktadır. Kırlarda önemli bir göç sorunu vardır. Kırlar neredeyse ıssız kalmaktadır. Tatil aylarında özellikle yaz mevsiminde nüfus nısbi olarak kısmen artı kazansa da bu sadece iki ay gibi kısa bir süre geçerlidir. Genel itibari ile köyler boalmaktadır. Büyük ehirlere göçler yaanmaktadır. Köylerde genellikle yalı nüfus ikamet etmektedir. Resmi kayıtlara göre köy nüfus haritası ekil 3 teki gibidir

6 ekil 3. Ardeen lçesi Köyleri nin Nüfus Daılı Haritası (2013). En fazla nüfusa sahip yerleim birimi, Tunca Beldesi olup nüfusu kiidir. En az nüfusa sahip olan yerleme ise 25 kii ile Sinan Köyü dür. Ardeen de 41 köy vardır. Yerlemenin en üst sınırı Yukarı Durak Köyü dür. Burasının denizden yükseltisi 715 mdir. ekil 4. Ardeen lçesi nin Köy Nüfus Haritası. 2.4.Ekonomik Corafya Özellikleri Sarp ve engebeli arazi yapısı ve ikliminin de etkisiyle lçe nin bitki örtüsünü, genellikle m yüksekliindeki kısımları kaplayan ormanlar oluturmaktadır. Tarıma elverili arazi % 13, orman alanı % 24, çayır-mera alanı % 32, talık, kayalık, akarsu ve yerleim alanı ise % 31 dir. lçede tarım arazilerinin sınırlı olmasına ramen, tarım sektörünün saladıı istihdam deeri en yüksek deere ulamıtır. Bu durumun olumasında ki en büyük etken çay üretiminde Ardeen lçesi nin önemli bir yere sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Yöre halkı, çay üretiminin bölgeye giriinden önceki dönemlerde, önceleri yurt dıına daha sonraları da yurt içine geçici sürelerle çıkarak denizcilik, küçük çaplı ticaret, inaat içilii, gibi ilerde çalımıtır. lçe'de 2'si Çay-Kur'a ait olmak üzere 13 adet çay fabrikası bulunmaktadır. Bu

7 fabrikalarda çou kez mevsimlik, bazı atölye ve fabrikaların paketleme bölümlerinde de yıl boyu içi çalıtırılmaktadır. Ardeen'de gayri resmi olarak yapıla gelen silah üretimini, yasal çerçeveye oturtmak ve istihdam yaratmak amacıyla ASLSAN A yılında KOSGEB öncülüünde 99 ortaklı 6 milyar TL sermayeli olarak, l Özel daresi ve TESK itiraki ile kurulmutur (Kaynak: 3.ARDEEN CORAFYASI NIN TELEFERK KULLANIMINA ETKS Rize l i Karadeniz Bölgemizin Dou Karadeniz Bölümü nde yer alan,daların kıyıya dik uzandıı bir kesiminde bulunmaktadır. Rize nin Ardeen lçesi göz önüne alındıında da fiziki corafya artlarının dalık ve engebeli olduu görülmektedir (ekil.4). Ardeen de bu dalık ve engebeli corafyanın, ulaım zorluklarına ve günlük hayata olumsuz etkileri görülmektedir. nsanların yaam ekline yön veren corafya, yaamak ve yaam alanı salamak için insanlara alternatifseçenekler meydana getirmelerinde rehber olmaktadır. ekil 5. Ardeen lçesiengebeli arazi yapısı ve akarsu vadileri haritası. Genelde Çalıma Sahası nda teleferik kullanımı, çay ulaımını salamak için tercih edilmektedir. Turizm merkezlerinde de kısmen kullanılmaktadır (Foto 2). Foto 2. Engebeli arazide çay taıma amaçlı kurulan teleferik sistemi

8 4. TELEFERN KURULUMUVE TELEFERK ÇETLER Bata da belirtildii gibi teleferik, birbirinden uzak iki yer arasında, havada gerilmi olan bir ya da birkaç çelik halat üzerinde balanarak yol alan asılı taıta verilen genel isimdir. Bahsedilen birbirinden uzak iki yer arasında gerilen bu hat öncelikle insan gücüne ve zekâsına dayanmaktadır. Her eyden önce kurulumda arazi tespiti yapılmalıdır. Gereklilii hakkında veri toplanmalıdır. Çevredeki arazi sahipleri ile görü alıveriinde bulunulmalı, ortaklık teklif edilmelidir. Teleferik güzergâhı için geçilecek yerlerdeki arazi sorunlarına çözüm aranmalı ve buralardaki arazi sahipleri ile görüülmelidir. Eer aktarmalar kurulacaksa, kurulacak teleferik için, arazi sahipleri ile görüülüp izin alınmalıdır. En önemlisi kurulumda dikkatli olmak ve dayanıklılıı salamaktır. Düzgün hattı çekmek bu iin en zor kısmıdır. Var olan yollar boyunca çelik halatı taıyıp hattı germek neredeyse imkânsızdır. Corafyaya bakıldıında da engebeli arazi yapısı ile Ardeen lçesi bu durumu dorulamaktadır. Bunun için çelik halatı kurulacak yerler arasında, (balangıç ile biti arasında ) dümdüz bir yol alınmalıdır. Bu esnada sı aaçlıklar, kayalıklar sarp vadiler ile karılaılabilir(foto 3). Maddi kaynak olarak insanların kendi imkânları ile karıladıı bu sistem, aslında artları fazla da zorlamamaktadır. Arazi sorun olsa bile çevre sınır arazi sahipleri ile ortaklık yapılmakta, kurulum esnasında harcanan masraflar ortak hesap oluturulup, oluturulan bu hesaptan karılanmaktadır. Ortalama bir teleferiin masrafı TL yi bulabilmektedir. Bu masraf mesafeye göre deimektedir. ki hat arasında mesafe arttıkça maliyet artmakta, mesafe azaldıkça maliyet de azalmaktadır. Foto 3. Engebeli Arazi ( Rafting tesislerinde kurulan turizm amaçlı teleferik sistemi)

9 Devletten elektrik kullanımı için izin çıkartılıp, kullanılacak elektrie vergi verilir. Teleferiin kurulacaı alan ve mesafe arttıkça masraflarda artmaktadır. Bunu en aza indirmek için de ortaklık kurulmalıdır. Foto 4.Ana hat ve arazi yapısı ( vadi ve gerilmi teleferik hattı) Teleferik kurulumunda 3 çeit sistem vardır; motorlu, motorlu makara vefrensiz sistemli olanlarıdır. 4.1.Motorlu Teleferik Motorlu teleferik için gereken malzemeler, araç ve gereçler genellikle sanayi çıkılı olmaktadır. Demir kalıplar, çekici motorlar, çelik halatlar vb.dir. Kurulan mesafeye göre motor ve çelik hat tercih edilmelidir.sanayi çıkılı kasnak, yatak temin edildikten sonra, elektrik gücü ile ince çekici hat yataa ve kasnaa balanır.bu hattın ucuna da yük taıyıcı araç monte edilir (ekil 6). ekil 6.Motorlu teleferik ve sistemi (Ölçeksizdir)

10 Foto 5.Motorlu teleferik sade hatsız görünümleri ve boyalı hali 4.2.Motorlu Makaralı Teleferik Motorlu ve eim yönlü olur. Motorlu teleferik, öncesinde belirttiimiz gibi motorla çalıır çelik hat düz gerilir ancak kontrol paneli aaı kısımda olduu için,ince çekici çelik hat yukarı kısımda bir makaraya takılır ve çift yönlü olur. Bu sistemde dier motorlu teleferik hattı gibi gereken malzemeler kullanılmaktadır. Tek farkı teleferik kontrol noktası yüksekte deil, hattın geçtii nokta olarak bakıldıında aaı kısımdadır. Bunun içinde teleferii yukarıya çekmek için makara sistemi kullanılmaktadır. Aaıdan ince çekici çelik hattı saran mekanizma yukarıdaki bir makaradan geçerek devir daim yapmaktadır (ekil 6). ekil 7.Dik yukarı makaralı hat(ölçeksizdir). Foto 5.Çift makara sistemli teleferik

11 4.3.Düz Hat (Frensiz-Makaralı) Bu sistemde iki nokta arasında eim hesaplanır ve kalın çelik halat ile hat gerilir. ki nokta arasında eim ve mesafe ne kadar fazla ise yükün hızı ve çarpma iddeti de o kadar fazla olur. Frensizdir ve yavalatma sistemi sadece aaı kısmındaki araba lastiidir. Frensiz sade düz hat olduundan çarpma anında kazalar meydana gelebilmektedir. ekil 8.Frensiz düz iletim sistemi (Ölçeksizdir). Bu sistemde kullanılan iletim sistemleri içinde en önemli araç demirden yapılmı kancalı makaradır. Bu kanca teleferik hattının kurulu olduu çelik halat üzerinden yamaç aaı yer çekiminin etkisi ile hareket eder. Hareket sırasında kancadaki bilye görev alır. 5.TELEFERK KULLANIMI VE ULAIM LE LKS Teleferik kullanımı öncelikle insan gücü ve tekniine dayanmaktadır. lkel artlar altında yöre insanı tarafından kullanılan teleferik, ince çelik halat ve motor gücü sayesinde ulaımı salamaktadır. Dik aaı indirirken yada çekerken fren gücü kullanılır.çekerken ise elektrik ve motora ihtiyaç vardır.çekici ince halatı yönlendirmek için bir araca ihtiyaç da duyulabilir (Foto 6).Genelde kullanıcılar tecrübeli olanlardır.çünkü kullanımında en ufak bir dikkatsizlik kazaya sebebiyet verebilir.nsan yaralanmalarına ve ölümlerine de yol açabilir. Foto 6.Teleferik kullanım anı. Bir kazaya örnek olarak; Rize de 40 yaındaki Erkan Mengen ile 6 yaındaki kızı Gökçe'nin çay tarlasına gitmek için, bindikleri ilkel teleferiin çelik halatı kopmu. Kızını hızla hareket eden kabinden tarlaya atan baba Erkan Mengen kabinle zemine çakılarak hayatını kaybetmi, Olayda Erkan Mengen in, kızı Gökçe ise aır yaralanmıtır. Bunun ile ilgili kurumların yaptıı açıklama ise öyle ; Dou Karadeniz de youn olarak kullanılan ilkel teleferiklerle ilgili bir süre önce açıklamalarda bulunan Makine Mühendisleri Odası Rize ube Bakanı Metin Bıçakçı, konuya ilikin rapor hazırladıklarını belirterek, standartlara uygun olmaması ve kullanılan malzemelerin yetersizlii nedeniyle zaman zaman kazalar yaandıını hatırlatmı, "lkel teleferiklerin projesi hazırlanırken herhangi bir mühendislik hizmeti alınmıyor, geliigüzel yapılıyor. malat ve montajı da ciddiyetten uzak yapılıyor, dikkatsiz ve özensiz kullanılıyor. Bölgede 20 bine yakın ilkel teleferik bulunduu tahmin

12 ediliyor. Yük taımacılıının yanında insan taımacılıının da yapıldıı ilkel teleferiklere bir an önce standart getirilmesi gerekiyor. Raporumuza ramen her hangi bir önlem alınmadı. Önlem için illa birilerinin ölmesi mi gerekir? açıklamasında bulunmutur. (Kaynak ve Tarih: 11 Mayıs 2013 Cumartesi). Ardeen lçesi nde teleferie yöre halkı Vagon adı da vermektedir. Vagon un kelime anlamı ise; yük ve yolcu taımakta kullanılan, lokomotifin çektii demir yolu aracıdır. Ardeen lçesi nde teleferik kullanım oranları köylere göre deimektedir. Bu deiim nüfusa ve arazi yapılarına göre belirmektedir. Balangıçta nüfusu çok olan yerleim birimlerinin daha fazla teleferik kullanacaı düünülmemelidir. Çünkü bu yerlerde arazi yapısı da önemlidir. Engebeli arazilerde Teleferik daha fazla tercih edilmektedir. Aaıdaki tabloda da görülecei üzere, teleferik kullanım oranları köylere göre verilmitir (Tablo 3). Tablo 3. Teleferik kullanım oranları. Köy Adı Akkaya 25 Beyazkaya 24 Prinçlik 25 Armaan 32 enyurt 21 Yamaçdere 25 Seslikaya 45 Akdere 15 Gündoan 25 Ortalan 30 Duygulu 33 Doanay 15 Bayırcık 12 Manganez 7 Sinan 3 Aaıdurak 35 Güney 7 Eski Armutluk 45 Yukarıdurak 30 Teleferik Kullanım (Tahmini) Oranları Tunca (Belde) 135 Ardeen in arazi yapısı düünüldüünde, teleferik kullanımı genelde çay tarımında, hasat edilen ürünün nakledilmesi için kullanılmaktadır. nsan ulaımı ve turizm amaçlı bir teleferik kullanımından kısmen söz edilebilir. Örnein; rafting merkezlerindeki teleferik ve telesiyej sistemlerinde olduu gibi. Teleferik kullanımının en önemli yanı ulaım masraflarını ve zorluklarını en aza indirmesidir. Çalıma Sahası nda kamyon ve kamyonet gibi ulaım ve yük araçları tercih edilmektedir. Ancak tercih edilen araçların, ekonomik olmaması ( yakıt ve ekipman masrafları ) düünüldüünde teleferik kullanımının önemi bir kez daha öne çıkmaktadır. Ancak, teleferiin de bel fıtıı gibi bazı salık sorunlarına sebep olduu da gözden uzak tutulmamalıdır. Teleferik kullanımın en önemli özelliklerinden biride karayolunun gidemedii zorlu arazi artlarında kullanılabilir olmasıdır. Bu nedenle otomobillerin, kamyonetlerin vs. gidemedii yerlerde yük taınabilmekte ve zaman kazanılmaktadır. Ayrıca bir teleferik hattı germek bir yol açmaktan daha karlıdır. Çünkü vadi yamacındaki bir araziye yol yapmak için saatlerce içi ve makine kiralamak gerekmektedir. Bu da milyonlarca lira ve zaman kaybı demektir. Aynı zamanda doaya zarar verilebilmekte ve orman içinde ki canlıların yaam alanları (ekolojik alanlar) tahrip edilebilmektedir. Teleferik kurulumu tabiata en az zararı verecek ekilde tasarlanırve kullanılır. Ne bir aaç kesilir ne de toprak örtüsüne zarar verilir

13 Sahaya bakıldıında ekonomi tarıma dayanmaktadır. Tarımda en önemli gelir ise çay üretiminden salanır (Foto 5). Bununla birlikte kısmen kivi, mısır vs. tarımı da yapılmaktadır. Kivi hariç, dier üretim malları genelde aileye ( geçim tipi ) yetecek kadar üretilmekte olup, kısmen ticareti yapılmaktadır. Foto 7.Bir çay bahçesinden görünüm. Foto 8.Çay yüklü teleferik Çay üretimi ve hasadı yöre ekonomisi için önemlidir. Ancak hasat edilen çayların taınması zorluklar yaatmaktadır. Bunun için yörede kullanılan araçların %85 i kamyonet ve uzun kasalı, yüksek bagaj kapasiteli araçlardır. Araçlarınakaryakıt olarak, benzin tüketmesi, bozukyollar ve engebeli corafya ulaım ve taıma masraflarını artırmaktadır. Bunun için; daha az masraflı, zaman kazandıran, ulaımda kaybedilen zamanı en aza indiren teleferikler tercih edilmektedir (Foto 6). Aratırma Sahası doal güzellikleri ile birlikte düünüldüünde, eko turizm faaliyetleri açısından önem verilmesi gereken bir yerdir. Sit alanı olarak kabul edilen, Milli Park ilan edilen Fırtına Vadisi ve Ekosistemi önemli doa turizm mekanıdurumundadır. Ancak sahaya yeteri kadar yatırım ve önem gösterilmemekle birlikte, çeitli enerji firmalarının (nehir tipi santral yapımı nedeniyle) akarsu yataına müdahaleleri, bilinçsiz yapılamalar doa ekosistemine zarar verebilmektedir. Fırtına Vadisi üzerindeki doal güzellikler ve Ayder Yaylası önemli turizm potansiyeline sahiptir. 37 km lik kara yolu ve youn trafik, önemli çevresel sorunlara yol açmaktadır. Bunun önüne geçmek ve daha fazla doayı korumak için yeni bir ulaım hattı kurulmalı ve yörekalkındırılmalıdır. Bu ulaım hattı da Fırtına Vadisi boyunca insan ulaımı ve turizm amaçlı teleferik güzergahıolarak adlandırılabilir. Foto 9. Fırtına Vadisi nden görünümler

14 Ardeen lçesiile Ayder Yaylası arasında 37 km lik bir karayolu vardır. Ayder Yaylası ortalama 1600 m yükseklikte konulanmı olup, heybetli dalar ve ormanların yeilliiyle bezenmi sakin bir güzelliktir. Özellikle yerli ve yabancı turist ziyaretçi sayısı fazla olan Ayder Yaylası nda, Temmuz, Austos ve Eylül aylarında turizm faaliyetleri artmaktadır. Bu artı ulaımın younluuna ve otopark sorununa yol açmaktadır. Bunun önüne geçmek için ise Ardeen lçesi ve Ayder Yaylası arası bir teleferik güzergahı oluturulabilir (ekil 9). Bu proje ile otomobil younluu azaltılabilir. Egzoz ve araba seslerinin yarattıı çevre ve gürültü kirliliinin doaya verdii zararın önüne geçilebilir. nsanlar esiz manzaranın keyfini çıkararak, üç istasyonlu bir güzergah üzerinde Ayder Yaylası na gidip gelebilir. Doanında dostu olan bu proje yöre halkınında kalkınmasına yardımcı olabilir. EerAyder Yaylası nı Davos un alternatifi yapmak istiyorsak, doa dostu yatırımlardan kaçınılmamalıdır. Hem Ardeen lçesi hem de Ayder Yaylası için bu önemli bir proje olabilir ekil 9.Düünülen teleferik güzergâhı haritası. 6. SONUÇ VE ÖNERLER Aratırma Sahası nda nüfus göçü yaanmakta, kadın nüfusun erkek nüfustan fazla olduu gözlenmektedir. Ardeen lçe topografyasının engebeli bir yapıya sahip olduu görülmektedir. Ekonomik olarak, yöre insanının temel geçim kaynaı tarım, özellikle çay tarımıdır. Çay üretimi ve taınması topografyanın yapısı gerei zorluklar yaatmakta bunun için teleferik hatları kullanılmaktadır. Teleferik hatlarının yanında kamyonet ve yük taıyabilen araçlar da tercih edilmektedir. Türkiye nin en önemli çay üretim ortamına sahip olan Rize ve Çevresi nde teleferik kullanımı ve kurulumuna devlet destekli yatırımlar yapılmalı ayrıca doal güzelliklerin tahrip edilmesine de izin verilmemelidir. Turizm ve Ulaım Bakanlıı nın da yatırıma yeterince önem vermemesinden dolayı turizm sezonunda otopark ve trafik sorunları yaanmaktadır. Ulaım kolaylıkları yaanması için destek salanmalıdır. Devlet destekli krediler verilerek özel çay taıma araçları önerilmeli ya da özel araçlar belirlenip, akaryakıt fiyatlarında düzenleme yapılmalıdır Teleferik kullanım kursları oluturulmalıdır. Daha az riskli teleferik hatları kurulması için insanlar eitilmelidir. Bu eitim sırasında corafyanın ve doal ortamın önemi anlatılmalı, insanlara doanın ekolojik olarak korunmasındanbahsedilmelidir. Teleferik kullanımı ve kurulumu için devlet tevik salamalıdır. Doa güzellikleri ön plana çıkarılmalı, turizm potansiyeli arttırılmalıdır. Özellikle turizm potansiyeli yüksek olan mekanlarda ulaım sorunları çözülmelidir. Ardeen lçesi- Ayder Yaylası arası teleferik hattı kurulup, çeitli mesafelerde istasyonlar yapılmalıdır. Bu teleferik hattı boyunca doa gözlem istasyonları oluturulmalıdır

15 KAYNAKÇA ATALAY,.,2004. Türkiye Corafyası ve Jeopolitii,Mete Basım Matbaacılık,zmir. ATALAY,.,2012. Genel Fiziki Corafya,Mete Basım Matbaacılık,7.Baskı,zmir. ATALAY,. MORTAN, K Resimli ve Haritalı Türkiye Bölgesel Corafyası. nkılap Kitapevi Baskı Tesisleri, 4. Baskı, stanbul. BAYRAKDAR,C.,2006, Fırtına Deresi Havzası nın Uygulamalı Etüdü (Yüksek Lisans Tezi),.Ü., Corafya Ana Bilim Dalı,stanbul. ÇOLAK,H,E.,YOMRALIOLU,T Corafi Bilgi Sistemleri ile statistiksel Kanser Haritalarının Üretilmesi: Trabzon Örnei. Ankara. s:3-4 sa:60 TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası. 11. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı. Ankara. DEMRSOY, M., 2013.Teleferik ve Telesiyej Teknii, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendislii Bölümü. Bornova-zmir. ERNÇ,S.,2010.Jeomorfoloji I,Der Yayınları,stanbul. EROL,O.,2008,Genel Klimatoloji,Çantay Kitabevi,stanbul. KUTBANOLU C.,ÖZKAVAK H., 2013.Isparta li için Alternatif Toplu Taıma Sistemi ÖKSÜZ, M. (2013). yidere Havzası nda Kurulan Nehir Tipi Hidroelektrik Santrallerin Çevresel Etkileri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü, Samsun. nternet Siteleri Tahtalı Teleferik nternet Sitesi. Teleferiknedir?2012.nternet Sitesi. TÜK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS). Türkiye ller Ansiklopedisi, 2. Cilt, Doan Gazetecilik A., Metinler Yayıncılık, 2005, stanbul. nsan taımak üzere tasarımlanan kablolu tesisat yönetmelii 2000/9/AT