YAZMA ESERLERİN TAHKİKİNDE TAKİP EDİLECEK ESASLAR

Transkript

1 YAZMA ESERLERİN TAHKİKİNDE TAKİP EDİLECEK ESASLAR 1. Yazma eserin yeterli sayıda ve vasıfta önemli nüshalarına (ör. müellif nüshası) ulaşılabilmişse bütün nüshaları elde etmek gerekli değildir. Aksi takdirde erişilebilen nüshalarına ulaşılmalı ve bunlardan tahkikte esas alınacak olanları, nüshaların tamamının değerlendirilmesi sonucunda belirlenmelidir. 2. Tahkik çalışmasının giriş bölümünde müellif tanıtılmalı, eserin yeri ve önemi, müellife nisbeti, yazma nüshaların bulunduğu yerler ve durumları, tahkik çalışmasında esas alınan yazmalar, (varsa) basılmış nüshalar ve takip edilen usûl hakkında bilgi verilmelidir. 3. Herhangi bir nüshanın aynen alınması yerine tercihli metot kullanılarak esas alınan bütün nüshalardan faydalanılmalı ve en doğru ibarenin tespitine çalışılmalıdır. Nüshalara ait farklar dipnotta gösterilmeli, tercih sırasında şerh, hâşiye ve ilgisi bulunan diğer kaynaklardan faydalanılmalıdır. Mesela hadis metinleri ile asılları bugün mevcut olan eserlerden yapılan nakiller kontrol edilmelidir. Ancak müellifin bizzat kaleme aldığı tespit edilmiş olan veya nüsha üzerinde kendi yazısıyla şerh düşmesi kaydıyla- müellifin okuduğu yahut da kendisine okunan nüshaların bulunması durumunda, tercihli metod terkedilerek sözü edilen nüsha tahkikte esas alınmalı, diğer nüshaların farkları dipnotta gösterilmelidir. Fakat bu durumda dahi âyet ve hadis metinleri ile gramer hataları, manaya etki eden imlâ ve yazım hatası sayılabilecek kısımlar, ayrıca ana fikri ters çevirecek lafızlar metinde tashih edilmeli ve gerekirse dipnotunda kayıtlar konulmalıdır. 4. Muhakkik metni düzeltmek için gerekli gördüğü ilavelere köşeli parantezle asıl metin içinde yer verebilir. Ancak metnin anlaşılmasına yönelik açıklamalar dipnotlarında yer almalıdır. 5. Metin içindeki konu değişikliklerinde ve müellifçe serdedilen görüşlerin taksime tâbi tutulduğu yerlerde muhakkik tarafından uygun paragraflama yapılmalıdır 6. Muhakkik gerekli gördüğü yerlerde köşeli parantez içine alarak başlık veya alt başlık kullanabilir. Bu tür başlıklar yeni yayımlanan bazı kitaplarda görüldüğü gibi sayfa kenarında değil metnin bünyesi içinde yer almalıdır. 7. Metin için esas kabul edilen yazma nüshanın varak numaraları sayfa kenarında (mümkün değilse içinde) gösterilmelidir. vb. tazim cümleleri gösterilmemelidir. gibi değişik kayıtlar ise tâzim cümlesinin unsurlarından sayılmayıp esas alınan nüshanın kaydı tercih edilmeli, nüsha farkları belirtilmelidir. 1

2 8. Nüsha farkları ve muhakkikin talikatı beraberce tek hâşiye içinde verilmelidir. 9.Metinde istidlâl veya istişhâd için yer alan âyet ve hadisler, tam olarak veya amacını gerçekleştirecek derecede uzun kaydedilmemişse dipnotta tamamlanmalıdır. 10.Metinde geçen ve meşhur olmayan şahıs, fırka, mezhep ve kabileler hakkında kısa bilgi verilmeli, anlaşılması zor (garîb) kelimeler dipnotunda kısaca açıklanmalı, bilinmeyen özel isimlere ve metnin kritik yerlerine hareke konulmalı, anlaşılması zor cümleler dipnotta anlaşılır bir ifade ile açıklanmalı, şiirlerin kaynağı gösterilmelidir. 11. Âyet veya hadis gibi lafızları sabit olan metinlerdeki hatalar ve eksiklikler kıraat farklılıklarından kaynaklanan durumlar hariç- muhakkikçe asıl metinde düzeltilmeli fakat nüsha farkı olarak gösterilmemelidir. 12. Doğru olan ibare metni belirlendikten sonra nüshalarda bu metinde bulunmayan veya ziyade edilen metinler birkaç satır da olsa dipnotta gerekli işaretiyle birlikte (, +) aynen yazılmalıdır. Daha uzun metinler ise, eksik olmaları durumunda başlangıç ve sonları verilmek suretiyle kaydedilmeli, ziyade olmaları durumunda ise tamamen yazılmalıdır. 13. Nüsha farkı olarak hurûf-ı meânîler gösterilirken tek başlarına kaydedilmemeli, ) kelimesinden önce ( ) harf-i cerinin zaid olduğu nüshasında bu farklılık ( ) veya ( ) ( ) şeklinde gösterilmelidir. Metindeki ibarede ( ) veya ( ) gibi huruf-ı meânî bulunuyor, nüshasında bulunmuyor ise, bu takdirde de farklılık ( ) veya ( ) olarak değil ( ) olarak gösterilmelidir. Her iki durumda da dipnot numarası hurûf-ı meânilerden sonraki kelimenin akabinde koyulmalıdır. 14.Tahkik için tercih edilen nüshaların gösterilmesinde gibi uygun kısaltmalar kullanılmalıdır. Birden fazla nüsha kısaltmasının aynı yerde kaydedilmesi halinde istinsah tarihine göre kronolojik sıralama yapılmalı, istinsah tarihinin bilinmemesi durumunda ise nüshaların sıhhati dikkate alınarak sıralamaya gidilmelidir. 15.Bir nüshada yanlış yazılan veya hiç yazılmayan, ancak satır arasında ya da kenarda tashih edilen kısımlar için şu örnek formül uygulanmalıdır: ( nüshasında kısmı eksiktir fakat hâmişte tashih ( ) şeklinde gösterilecektir. 2

3 16.Yazma metninde geçen hadislerin kaynağı Wensinck e ait Concordance sisteminde gösterilmeli, bu arada Müslim'in sahihi ile Mâlik'in Muvatta'ında kitâp isminden sonra bâb numarası değil de o kitâbın 1' den başlayan hadis numarasının verilmesinin gerektiği unutulmamalıdır. Sıhhati sâbit olmayan veya muhtevası garipsenen rivayetlerin kaynağı verilirken eleştirisi hakkında da kısa bilgi eklenmelidir. Bu husus için Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inin 50 cilt halinde yapılmış olan yeni neşri (Müessesetü'r-Risâle), Elbânî'nin eserleri vb. kaynaklardan faydalanmak mümkündür. 17.Gerek anlatım, gerek kaynak gösterme sırasında şahıs isimleri vefat tarihlerine göre sıralanmalıdır (buna Concordance'nin içerdiği dokuz kitap da dahildir). 18. Metinde isim zikredilmek suretiyle yani şeklinde değil de veya gibi ifadelerle yapılan atıflar için varsa bu kişilerin kendi eserlerine, yoksa diğer eserlere başvurularak kaynak gösterilmelidir. 19.Eserin sonuna âyet, hadis, şiir, şahıs, fırka, mezhep, yer ve eser isimleri ile gerekiyorsa terimlerin yer aldığı indeksler konulmalıdır. İSAM

4 ARAPÇA YAZMA ESERLER İÇİN BİBLİYOGRAFYA ESASLARI 1. Bibliyografya -âyetler hariç- dipnotlarda kullanılan kaynaklar için düzenlenecektir. 2. Sıralama dipnotlarda zikredildiği şekilde eser adından alfabetik olacaktır. Meselâ ( ), ( ), ( ) harfinden sıraya girecektir. 3. Eserlerin isimleri dipnotlarda kaydedildikleri şekilde satır başında tire işaretinden sonra müstakil olarak, koyu (bold) ve italik şekilde yazılacak, ancak eser ismi: a. Dipnotta eksiksiz yazılmışsa sonrasına noktalı virgül konulacak: b. Kısa yazılmışsa bibliyografyada tamamlanacak ve sonrasında noktalı virgül konulacak: 1993 c. Farklı bir şekilde kaydedilmişse bibliyografyada öncesinde üç nokta konularak المسمى kelimesinden sonra asıl ismi yazılacak ve sonrasında noktalı virgül konulacaktır: 1969

5 4. Eser adından sonra müellifin varsa önce künyesi, lakabı, sonra kendisinin, babasının ve dedesinin adı, ardından nisbesi, varsa muhakkik veya mütercimin yeterli adı, eseri yayımlayan kurum, yayınevi (bunların bulunmaması durumunda matbaa ismi), basıldığı yer ve basım tarihi kaydedilecektir. 5. Baskı tarihi eser üzerinde kayıtlı olan tarihten ibaret olup ilave ve eksiltme yapılmayacak, hicrî ve milâdî tarihin her ikisinin de bulunduğu durumlarda hicrî/mîlâdî sırasıyla sonralarında (ھ) ve (م) kayıtlarıyla yazılacaktır. Hicrî şemsî tarihin baskı tarihi olarak yer aldığı durumlarda tarihin bitiminde kullanılmalıdır. (ھ. ش ( 6. Tarih taşımayan baskılarda kaydı konulmalıdır: 7. Basım yeri ile basım tarihi ve kaydı arasında virgül kullanılmayacaktır. 8. Bütün eser isimleri italik olarak yazılacaktır. 9. Başka dillerde olan eserler için Arapça dan sonra başlığı altında ayrı bir bibliyografya düzenlenecek ve burada Türkçe bibliyografya kuralları uygulanacaktır. İSAM

6 ARAPÇA YAZMA ESERLERİN DİZGİSİNDE TAKİP EDİLECEK YAZIM KURALLARI 1. Âyetlerin yazımında Resm-i Osmânî esas alınacaktır. Diğer metinlerde ise güncel Arapça imlâ kurallarına riâyet edilecek, ancak özel imlâsını kabul ettiren besmeledeki ( ) kelimesi ile ( ) gibi kelimelerin bu imlâları korunacaktır. Arapça'nın güncel imlasında Abdülalîm İbrahim e ait el-imlâ ve t-terkîm fi l-kitâbeti l-arabiyye adlı eser ile Kahire, Arap Dili Akademisi (Mecmau'l-lugati'l-Arabiyye) tarafından yayımlanan el-mu'cemü'lvasît ve Hayreddin ez-ziriklî'ye ait el-a'lâm'dan istifade etmek mümkündür. 2. Hemze yazım kuralları konusunda Kahire, Arap Dili Akademisi nin 46. Dönem/1979 yılında Davâbitu resmi l-hemze başlığıyla yayımlanan kararı esas alınacak (bk. Ek) ancak genel kullanım dolayısıyla kelimeleri bu kurallardan istisna edilecektir. 3. Maksûr elif ile biten kelimelerin sonlarındaki yâ harfi iki noktasız yazılacaktır. Kelime sonlarındaki hemzenin bazı durumlardaki yazılımı için gerekli olan yerlerde kullanılan nebra (yâ harfi) altında da iki nokta kullanılmayacaktır. Bu durumlar dışında kelime sonlarında yâ harfi bulunan yerlerde harfin altına iki nokta konulacaktır. 4. Dizgi sırasında hurûf-i meânî dâhil bütün kelimelerden sonra aralık bırakılacak, sadece vâv ( ) harfi ile istifhâm edatı olan hemze ( ) bu kuralın dışında kalacaktır. 5. Metin ve dipnotlarda: a) Âyetler çiçekli parantez içinde olacak ve sadece önemli yerlerine hareke konulacaktır. b) Hadis metinleri tırnak «...» içine alınacak ve sadece önemli yerlerde hareke kullanılacaktır. c) Diğer kaviller ise iki noktadan sonra tırnaksız aktarılacaktır. 1

7 6. Lüzum görülmesi halinde başkasına ait söz, özellikle belirtilmek istenen terim ve kelimeler için üst çift tırnak işareti "..." kullanılacaktır. 7. Dipnot numaraları noktalama işaretlerinden sonra konulacaktır. Metinde yan yana iki dipnot rakamı yer almayacaktır. İhtiyaç hissedildiği takdirde (hem nüsha farkını göstermek hem de ilave bilgi vermek gibi) dipnotta kelimeler arası aralığın altı misline denk bir boşluk bırakıldıktan sonra aynı satırda ilave bilginin kaydına devam edilecektir. 8. Metinde zikredilen âyetlerden sonra ( ) kelimesi kullanılmış ise, dipnot numarası bu kelimeden önce konulacak, ( ) kaydının öncesi ve sonrasında virgül konulacaktır. 9. Dipnotta kaydedilecek açıklamalarla âyet ve hadislerin gösterilmesi sırasında: a) Âyet parantezinden sonra virgül koymadan sûre ismi ve âyet numarası normal parantez içinde verilecektir; b) Âyet ve hadis metinleri olmaksızın sadece kaynak gösterilecekse paranteze gerek yoktur. c) Sûre isminden sonra virgül konulacak, sûre numarası ve âyet numarası arasında bölme işareti (/) yer alacaktır. d) Metinde kısmen beyân-ı ilâhî olduğu anlaşılan âyetler dipnotta tamamlanırken öncesinde ( ) ve benzeri kayıtlara yer verilmeyecektir. Beyân-ı ilâhî olduğu belli olmayan yerlerde ise ( ) gibi cümleler kullanılacaktır. e) Dipnotta tamamlanan âyet kısımlarının öncesi veya sonrasında üç nokta kullanılmayacak, âyetin tamamını vermek gerekli olmayıp mahall-i istişhâdı içeren ve ifadeyi eksik bırakmayan beyân-ı ilâhî dipnotunda kaydedilecektir. f) Hadis kaynağından sonra virgül konulacak, kitâp ismi ve bâb (Müslim in Sahîh i ve Malik in Muvatta ında o kitâbın 1'den başlayan hadis) numarası arasında virgül kullanılmayacaktır; 8 g) Dipnotta kaynaklardan yapılacak alıntılar da tırnak «...» içinde gösterilecektir. h) Tırnak içinde yapılan alıntının kendi içinde yeniden tırnak kullanmak gerekiyorsa üst tek tırnak '...' tercih edilecektir. 2

8 i) Dipnotta lügat kitaplarından anlamı verilen kelimelerin aslı gösterilirken cilt, sayfa kullanılmadan, maddenin aslî harfleri tırnak içinde yazılacak ( ), öncesinde ( ) ve benzeri açıklayıcı kelimeler kaydedilmeyecektir. 10. Metinde ve dipnotta kural olarak metinler harekeli olmayacak, ancak karışıklığa yol açacak yerler ve okunmasında zorluk çekilebilecek kelimelere hareke konulacaktır. 11. Metinde ve dipnotlarda geçen eser isimleri italik olarak yazılacaktır. 12. Birden fazla cildi olan eserler kaynak gösterilirken şu formata uyulacaktır: Kaynak gösterilen tek ciltli eserlerin sayfa numarası verilirken ( ) kısaltması kullanılacaktır: Birden fazla kaynak gösterilmesi durumunda aralarına noktalı virgül konulacak ve ek kaynakların başına ( ) harfi ilave edilecektir; Dipnotta herhangi bir nakil yapmaksızın sadece kaynak gösterilmesi halinde parantez ve kelimesi kullanılmayacaktır. Tırnak içinde yapılan nakillerin ve Lisânü'l-'Arab gibi mu'cemlerden aktarılan bilgilerin kaynakları verilirken parantez kullanılacak ancak kelimesine yer verilmeyecektir. Diğer durumlarda ise kaynak isimleri parantezsiz olarak ve kelimesinden sonra verilecektir: Noktalama işaretleri ile önceki kelime arasında boşluk bırakılmayacaktır. 17. Tırnak, parantez ve tire ile başında ve sonunda bulundukları kelimeler arasında boşluk bırakılmayacaktır. 18. Rakamlar arasına konulan kısa çizginin iki tarafında boşluk bırakılmayacaktır. 19. Dipnotta nüsha farkları gösterilirken artı, eksi (+, -) işaretlerinden önce ve sonra birer boşluk bırakılacak, iki nokta (:) işaretinden önce boşluk olmayacak, sonrasında ise bir boşluk bırakılacaktır. 3

9 20. Alıntıların baş tarafından çıkarılan sözlere işaret eden üç nokta (...) sonrasında bir boşluk bırakılacak, bitirilmemiş cümle sonundaki üç nokta ile öncesindeki kelime arasında ise boşluk bırakılmayacaktır. 21. Ana metin içinde müellife nisbet edilen gibi kelimeler, müellifin kendisine ait olmayacağı düşüncesiyle kuşak işareti içine alınacaktır. 22. Şahısların vefat tarihleri verilirken şu formata uyulacaktır: Metinlerde genellikle paragraf sonlarında dua ve zikir mahiyetinde tekrarlanan aşağıdaki cümleler ve benzerleri işlenen konuyla ilgili görünmediğinden farklı karakterde (ör. Fârisî Simple Bold) dizilecektir. Ancak söz arasında yer alıp «Nihaî gerçeği bilen Allah tır ya» gibi bir mâna taşıyan ( ) bu işleme tâbi değildir: 24. Muhakkikçe metne yapılan ilaveler köşeli parantez içinde yazılacaktır. 25. Metin sayfalarının kenarında, imkan bulunmadığı takdirde içinde yazma nüshanın varak numaraları [ 122] veya [ 122] formatında verilecektir. 26.Yazma nüshanın varak numaraları belirtilirken numara ve harf arasında boşluk bırakılmayacaktır. 27.Kaynak gösterilme sırasında kullanılan rakamların sayfalarında konunun anlatılmasına devam ediliyorsa virgül değil tire kullanılacak, edilmiyorsa virgül kullanılacaktır. 28.Nüsha farkları meyanında geçen uzun cümleler noktalama ve benzeri işaretlere tâbi değildir. İSAM

10 EK

11 1 2 (Erişim: ) 6