BİYOLOJİ ÖĞRETİMİNDE DUYULARIMIZ KONUSUNDA ÇALIŞMA YAPRAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI

Transkript

1 BİYOLOJİ ÖĞRETİMİNDE DUYULARIMIZ KONUSUNDA ÇALIŞMA YAPRAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI Arzu SAKA, Ali Rıza AKDENİZ ve İlknur ENGİNAR Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi OFMA Eğitimi Bölümü, TRABZON ÖZET: Eğitimde hedeflenen amaçların istenen düzeyde gerçekleştirilebilmesi için, çağdaş öğrenme kuramlarında öğrenci merkezli yöntemlerin uygulanması önerilmektedir. Bu bağlamda çalışma yapraklarının geliştirilip kullanılması öğrenci katılımını sağlayan metotlardan biri olarak düşünülmektedir. Bu araştırma; lise biyoloji konularında etkin çalışma yaprakları hazırlamak ve eğitim-öğretim ortamında çalışma yaprakları kullanılmasının öğrenmeye etkisini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Çalışma yapraklarının geliştirilmesi sürecinde; Trabzon ilinden 10 lise 2 biyoloji öğretmeniyle, öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri kavramları belirlemek için mülakatlar yapılmıştır. Belirlenen konular ve bunların öğretim programında yer alan hedef davranışları göz önünde bulundurularak bir başarı testi geliştirilmiş ve örneklem olarak seçilen genel bir lise 2 sınıfında 36 kişiye uygulanmıştır. Daha sonra öğretmen mülakatlarından ve başarı testi sonuçlarından faydalanarak duyularımız konusunda iki farklı çalışma yaprağı taslağı hazırlanmıştır. Aynı öğretmenlerle, hazırlanan taslakların öğrenme ortamlarında uygulanabilirliği tartışılarak gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Geliştirilen çalışma yaprakları 2002 bahar yarıyılında yukarıda belirtilen örneklem üzerinde uygulanmıştır. Önceden hazırlanan başarı testine paralel bir test geliştirilerek ilgili öğrencilere uygulanmış ve önceki sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Öğrenci başarısında yükselme olduğu ve derse karşı oldukça ilgili davrandıkları tespit edilmiştir. Çalışma yaprakları ile öğrencilerin tamamının derse katılımlarının ve bilimsel süreç becerilerini kazanmalarının sağlanacağı beklendiğinden, bu tür çalışmaların biyolojinin diğer konuları için de yapılması önerilmiştir. 1. GİRİŞ Öğrenme-öğretme süreciyle amaçlananların gerçekleştirilebilmesinde, sınıf içi etkinlikleri büyük öneme sahiptir. Bu alanda yapılan çalışmalarda, istenen düzeyde öğrenmenin gerçekleştirilebilmesi için öğrencinin aktif olduğu çağdaş öğrenme yaklaşımlarından faydalanılması gerektiği belirtilmektedir (Birbir, 1999; Turan,1996). Biyoloji öğretim programının sahip olduğu içerik göz önüne alındığında, bu dersin çok farklı yöntemlerle ders yürütmeye uygun bir yapısı bulunduğu görülmektedir. Ancak, ülkemizde bu alanda yapılan çalışmalarla, lise biyoloji öğretmenlerinin % 80 inin derslerinde geleneksel öğretim yöntemlerini uyguladıkları tespit edilmiştir (Ekici, 1996; Ekici, 2001). Günlük yaşamla ilgili önemli konuları içeren biyolojinin, öğrenciler tarafından sevilmesi, başarılarının yükselmesi ve kendini bu alanda geliştirmek isteyen potansiyel bilim adamlarının yetiştirilebilmesi için, öğretmenlerin öğrenci merkezli çağdaş öğretim yöntemlerini kullanmaları önerilmektedir (Birbir, 1999). Bu öğretim yöntemlerinden biri de çalışma yapraklarının kullanılmasıdır. Çalışma yaprakları, herhangi bir konunun öğretimi aşamasında öğrencilerin yapacağı etkinliklerle ilgili yol gösterici açıklamaları içeren yazılı dokümanlardır (Şahin ve Yıldırım, 1999). İyi tasarlandıklarında, öğrencilerde beklenen davranış değişikliklerinin oluşmasına yardım edebilecek bir yöntem olduğu ilgili literatürlerde vurgulanmaktadır (Kurt, 2002; Proctor, Entwistle, Judge & McKenzie-Murdoch, 1997; Saka, 2001; Saka ve Akdeniz, 2001; Yiğit, Akdeniz ve Kurt, 2001) Yapılan çalışmalarda denetleyici ve düzenleyici sistemler kapsamında bulunan sinir sistemi ile ilgili, öğrencilerin ilköğretim seviyesinden itibaren kavram yanılgılarına sahip oldukları ve bundan dolayı bu konunun farklı öğretim yöntemleri kullanılarak yürütülmesinin uygun olacağı belirtilmektedir (Çakır, Berberoğlu ve Alpsan, 2001; Şahin, Öztuna ve Sağlamer, 2001; Zöhre, 1999). Bu araştırmada, çalışma yapraklarının öğrenci başarısı üzerine etkisi incelenmiştir. Bu sayede hem araştırmacıların hem de öğretmenlerin biyolojinin farklı konularında çalışma yaprakları hazırlamaları teşvik edilmiş olacaktır. Ayrıca, bu tür etkinliklerin yürütülmesi öğrencilerin de biyoloji konularını, Bloom taksonomisinin daha üst seviyelerinde öğrenebilmelerine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 2. AMAÇ Bu araştırma; lise biyoloji konularında etkin çalışma yaprakları hazırlamak ve eğitim-öğretim ortamında çalışma yaprakları kullanılmasının öğrenmeye etkisini tespit etmek amacıyla yürütülmüştür. 3. METODOLOJİ Çalışma yapraklarının geliştirilmesi sürecinde; Trabzon ilinden 10 lise 2 biyoloji öğretmeniyle, öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri kavramları belirlemek için Saka nın bir başka çalışmasındaki mülakat verilerinden faydalanılmıştır (Saka, 2001). Belirlenen konular ve bunların öğretim

2 programında yer alan hedef davranışları göz önünde bulundurularak bir başarı testi geliştirilmiş ve örneklem olarak seçilen genel bir lise 2 sınıfında 36 kişiye uygulanmıştır. Daha sonra öğretmen mülakatlarından ve başarı testi sonuçlarından faydalanarak duyularımız konusundan iki farklı çalışma yaprağı taslağı hazırlanmıştır. Aynı öğretmenlerle, hazırlanan taslakların öğrenme ortamlarında uygulanabilirliği tartışılmış ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Geliştirilen çalışma yaprakları 2002 bahar yarıyılında yukarıda belirtilen örneklem üzerinde bu çalışmanın araştırmacıları tarafından uygulanmıştır. Bu süreçte öncelikle öğrencilere çalışma yaprakları ve kullanımları konusunda ön bilgi verilmiştir. Daha sonra öğrencilere ön test hakkında bilgi verilerek, testler dağıtılmıştır. lamaları için yeterli süre ayrıldıktan sonra çalışma yapraklarının uygulanmasına geçilmiştir. Uygulama esnasında her öğrenciye bir çalışma yaprağı verilmiştir. Son aşamada ise önceden hazırlanan teste paralel geliştirilen test, ilgili öğrencilere uygulanmış ve ilk elde edilen sonuçlarla karşılaştırılmıştır. 4. BULGULAR Bu bölümde yer alan veriler, iki başlık altında düzenlenmiştir. Birinci kısımda, geliştirilen çalışma yapraklarından birine yer verilmiştir. İkinci bölümde ise, öğrencilere uygulanan paralel testlerin sonuçları karşılaştırılmıştır Geliştirilen Çalışma Yaprağı Duyularımız konusunda geliştirilen çalışma yaprağı aşağıda sunulmuştur. KONU: Duyularımız ETKİNLİK: İnsanda Tek ve Çift Görme Aşağıdaki adımları takip ederek, soruları cevaplandırmaya çalışınız. Bu sorulara doğru yanıtlar verebiliyorsanız görüntünün beyne nasıl ulaştığını biliyorsunuz demektir. Etkinliği yapmadan önce aşağıdaki yönergeyi dikkatlice okuyunuz. Hiç düşündünüz mü! Görüntü nasıl elde edilip beyne ulaştırılıyor? Bir cisme bakılırsa, bu cisim her bir gözde ayrı bir görüntü meydana getirir. UYGULAMA: 1. Her bir elinize bir kalem alınız. 2. Gözler açık olarak biri 15 cm. diğeri 50 cm. uzaklıkta tutunuz. 3. Gözlerinizi yakındaki kaleme odaklayınız. Tam olarak ne gördüğünüzü aşağıdaki boşluğa not alınız. 4. Şimdi tam tersini yaparak gözlerinizi uzaktaki kaleme odaklayınız. Gördüklerinizi not alınız.

3 Aşağıdaki resimler size gördüklerinizi ifade etmede kolaylık sağlayacaktır. Soru: Burada gerçekleşen olayı size verilen yönerge ve şekilleri dikkate alarak aşağıdaki boşluğa açıklamaya çalışınız. Bu sorunun cevabını, öğrencilerin yarısı odaklanmayla ilişkilendirerek açıklamaya çalışmışlardır. Bulgularda, özetle gözün aynı anda iki nesneyi görmesinin olanaksız olduğu için bir nesneye odaklanıldığında diğer nesnenin çift görüleceği şeklinde ifadelere rastlanmıştır. Yukarıdaki etkinliği tamamlayanlar sağ taraftaki resmi dikkatle inceleyerek aşağıdaki soruyu cevaplandırmaya çalışabilirler. Soru: Günlük hayatımızda cisimleri neden çift görmüyoruz? Açıklamaya çalışınız. Örneklemde yer alan öğrencilerin %30 unun soruya doğru cevap verdikleri tespit edilmiştir Öğrencilerin Başarı Testlerinden Elde Edilen Bulgular Öğrencilere çalışma yapraklarından önce uygulanan başarı testinde yer alan doğru/yanlış soruları ve bunların hangi hedef davranışlara yönelik hazırlandığı Tablo de verilmiştir. Hazırlanan son test soruları, ön testte yer alanlara paralel olduğu için ayrıca belirtilmemiştir. Tablo Başarı testine ait doğru yanlış soruları ve geliştirilmesi amaçlanan hedef davranışlar DOĞRU YANLIŞ SORULARI 1.Uzağı net görememe olarak bilinen göz kusuru miyoptur. 2.Bir cisme bakıldığında her iki gözde bir görüntü oluşur. 3.Sağ ve sol gözümüz aynı görüntü alanını görürler. 4.Baktığımız cisimlerden çıkan ışık demetleri, sinirler aracılığıyla gözümüzün arka tarafında birleşerek görüntüyü burada oluşturur. Burası aynı zamanda görme merkezimizdir. 5.Görme sinirleri zedelense de gözler zarar görmediyse görebiliriz. 6.Beyin duyu organlarından bağımsız çalışır. Sinir sisteminin merkezidir. Komut verir ve duyu organları yerine getirir. 7.Duyularımız bizi yanıltmaz. Çünkü dokunuruz, HEDEF DAVRANIŞLAR Göz kusurlarını tanımlayabilme. Gözde görüntü oluşumunu açıklayabilme. Görüntü alanını tanımlayabilme. Görme merkezinin yerini tanımlayabilme. Görme sinirlerinin görmedeki etkisini kavrayabilme. Beyin ve duyu organları arasındaki bağlantıyı kavrayabilme. Duyularımız hakkında genel yargıya

4 görürüz, işitiriz, koklarız ve tat alabiliriz. Bundan varabilme. dolayı duyularımıza güvenebiliriz Öğrencilere, çalışma yapraklarından önce ve sonra uygulanan doğru/yanlış testlerinin sonuçları değerlendirilmiş ve sorulara verdikleri yanıtlar Tablo de ve Şekil te yer alan grafikte gösterilmiştir. Tablo Öğrencilerin sorulara verdikleri yanıtlar SORU NO ÖN TEST Doğru Yanlış Boş Doğru SON TEST Yanlış Boş ÖĞRENCİLERİN DOĞRU CEVAPLARININ KARŞILAŞTIRILMASI DOĞRU CEVAP SAYISI ÖN TEST SON TEST DOĞRU CEVAP SAYISI 1. SORU 2. SORU 3. SORU 4. SORU 5. SORU 6. SORU 7. SORU SORULAR Şekil Öğrencilerinin doğru cevaplarının karşılaştırılması 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bireylerin bizzat uygulayarak kazandıkları davranışların sadece işiterek veya görerek kazandıklarından daha etkili olduğu bilinen bir gerçektir (Yalın, 2000). Buna paralel olarak yapılan çalışmada, duyularımız konulu çalışma yapraklarının uygulanması sonucu elde edilen veriler incelendiğinde, çalışma yapraklarından sonra öğrencilerde başarı oranının arttığı gözlenmektedir. Sorular ayrıntılı olarak incelendiğinde ön testte 5. soruya verilen yanıtların oldukça yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum Tablo de belirtilen 5. hedef davranışı öğrencilerin önceden kazanmış olduğu şeklinde yorumlanabilir. Ön testte 2. soruya verilen yanıtların başarı düzeyinin oldukça düşük olduğu görülmektedir. Öğrencilerin gözde görüntünün oluşumu hakkında bildiklerinin yetersiz olduğu sonucuna varılabilir. Oysa bu konunun günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olduğu düşünüldüğünde çalışma yapraklarının konunun öğrenilmesindeki katkısı daha da önem kazanmaktadır. Bununla birlikte öğrencilerin, çalışma yapraklarında yer alan sorulara verdikleri cevaplar incelendiğinde, Bloom Taksonomisinin üst seviyelerinde bulunan sorulara daha az cevap verebildikleri belirlenmiştir. Bu durum öğrencilerin çoğunluğunun bilgilerini günlük hayatla ilişkilendirebilme düzeylerinin düşük olmasıyla açıklanabilir.

5 Öğretmenlerin program geliştirme ve çağdaş öğretim yöntemleri konusunda bilgilendirilmeleri için, hizmet içi kurslara katılmaları teşvik edilmelidir. Çalışma yaprakları ile öğrencilerin tamamının derse katılımlarının ve bilimsel süreç becerilerini kazanmalarının sağlanacağı beklendiğinden, bu tür çalışmaların biyolojinin diğer konuları için de yapılması gerekli görülmektedir. Bu bağlamda, çağdaş öğrenme kuramlarına uygun olarak geliştirilen çalışma yapraklarının öğretmenler tarafından uygulanması sağlanarak bu süreçte karşılaşılan problemleri konu alan araştırmalar farklı metotlar da kullanılarak yapılmalıdır. Bununla birlikte biyoloji, çok farklı yöntemlerin rahatlıkla kullanılabileceği ve değişik etkinliklerin yapılabileceği bir ders olduğundan, çalışma yaprakları hazırlama ve kullanma becerilerinin biyoloji öğretmen adaylarına lisans düzeyinde kazandırılması gerektiği dikkate alınmalıdır. Diğer taraftan, çağdaş öğretim yöntemleri hakkında yeterli bilgi ve beceriye sahip olmayan öğretmenler arasında kendini geliştirmeye eğilimli olanların bu alandaki eksikliklerini gidermek için tezsiz yüksek lisans programlarına katılabilmelerini sağlayıcı kolaylıklar sunulmalıdır. KAYNAKLAR Turan, E. (1996). The problems of teaching biology in high schools. Unpublished master science thesis, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Birbir, M. (1999). Fen bilimleri eğitiminde en etkili öğretim metodunun araştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi IV.Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri, Eskişehir, Ekici, G. (2001). Biyoloji öğretmenlerinin öğretim yöntemleri konusundaki teorik bilgi yeterliliklerinin incelenmesi, Çağdaş Eğitim, (274), Ekici, G. (1996). Biyoloji öğretmenlerinin öğretimde kullandıkları yöntemler ve karşılaştıkları sorunlar, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Şahin, T., Y. ve Yıldırım, S. (1999). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme, Ankara: Anı Yayıncılık. Proctor, A., Entwistle, M., Judge, B. ve McKenzie-Murdoch, S. (1997). Learning to teach in the primary classroom, New York: Routledge. Saka, A. (2001). Denetleyici ve düzenleyici sistemler ünitesi için öğretmen rehber materyallerinin geliştirilmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Kurt, Ş. (2002). Fizik öğretiminde bütünleştirici öğrenme kuramına uygun çalışma yapraklarının geliştirilmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Yiğit, N., Akdeniz, A.R. ve Kurt, Ş., (2001). Fizik öğretiminde çalışma yapraklarının geliştirilmesi. Yeni Bin Yılın Başında Türkiye de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi, İstanbul, Saka, A. ve Akdeniz, A.R., (2001). Biyoloji öğretmenlerine çalışma yaprağı geliştirme ve kullanma becerileri kazandırmak için bir yaklaşım. Yeni Bin Yılın Başında Türkiye de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi, İstanbul, Şahin, F., Öztuna, A. ve Sağlamer, B. (2001). İlköğretim ikinci kademe fen dersinde sinir hücresinin model yoluyla öğretiminin başarıya etkisi, Yeni Binyılın Başında Türkiye de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi, İstanbul, Çakır, Ö.S., Berberoğlu, G. ve Alpsan, D. (2001). Örnek olaya dayalı öğrenim yönteminin onuncu sınıf öğrencilerinin sinir sistemi ünitesindeki başarılarına etkisi, Yeni Binyılın Başında Türkiye de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi, İstanbul, Zöhre, B. (1999). Lise 2 biyoloji dersi öğrencilerinin endokrin sistem kavramlarını öğrenme düzeylerinin tespiti, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Yalın, H. İ. (2000). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme, (3. baskı), Ankara: Nobel Yayınları.