WORLD ENERGY OUTLOOK Türkçe

Transkript

1 WORLD ENERGY OUTLOOK 2012 Türkçe

2 WORLD ENERY OUTLOOK 2012 TEMEL BULGULAR 2035 yýlýna doðru enerji piyasalarý nasýl geliþecek? Bütün yeni geliþmeler ve politikalar dikkate alýndýðýnda küresel enerji sistemi hala sürdürülebilir bir patikaya oturmamýþtýr. World Energy Outlook'un (WEO) ana senaryosu olan Yeni Politikalar Senaryosuna göre enerji piyasalarýnda birkaç temel eðilim devam etmektedir: Enerji talebi ve CO2 emisyonlarýnýn artýþý yükselerek devam etmekte; enerji piyasalarýnýn dinamikleri gittikçe artan bir þekilde yükselen ekonomiler tarafýndan belirlenmekte; fosil yakýtlar ana enerji kaynaðý olarak kullanýlmaya devam edilmekte ve dünyanýn yoksul kesiminin enerji kaynaklarýna eriþiminin saðlanmasý hala zor bir hedef olarak karþýmýzda bulunmaktadýr. Enerji talebi ve CO2 emisyonlarý Yeni Politikalar Senaryosu'nda daha da artmaktadýr. Küresel enerji talebi 2035 yýlýna kadar en az üçte bir oranýnda artýþ gösterecektir. Enerji kaynaklý CO2 emisyonlarý 2011 yýlýnda tahmini 31,2 Gt'dan, 2035 yýlýnda 37,0 Gt'a çýkarak dünya sýcaklýðýnýn uzun vadede ortalama 3,6 C artacaðýna iþaret etmektedir. Kýsa vadede küresel ekonomide daha düþük bir büyüme kaydedilmesinin ise uzun vadeli enerji ve iklim deðiþikliði eðilimlerine sýnýrlý bir etkisi olacaktýr. Enerji piyasalarýný sürüklemekte olan ülkeler yükselen piyasa ekonomileridir. OECD-dýþý ülkelerin dünya enerji talebindeki payý 2010 yýlýnda % 55 iken, 2035 yýlýnda % 65'e çýkacaktýr. Çin, 2035 yýlýna kadar % 60 talep artýþý ile enerji kullanýmýnda payýný en çok artýran ülke konumuna gelecektir. Çin'i, talebin neredeyse iki katýna çýkacaðý Hindistan ve Orta Doðu takip etmektedir yýlýnda OECD ülkelerinin enerji talebi 2010 yýlýyla karþýlaþtýrýldýðýnda sadece % 3 daha fazla olacaktýr. Ancak enerji bileþiminde çarpýcý deðiþiklikler olacaktýr: Yakýt ikamesi sonucunda petrol ve kömürün toplam payýnýn % 15 azalarak % 42'ye düþeceði öngörülmektedir. Yenilenebilir enerji üretimi hýzla artmasýna raðmen, fosil yakýtlar dünya genelinde ana enerji kaynaðý konumlarýný korumaktadýr. Petrol, doðalgaz ve kömüre olan talep mutlak deðer olarak 2035 yýlýna kadar artýþ gösterirken, enerji bileþimindeki paylarý bu dönemde % 81'den % 75'e düþmektedir. Konvansiyonel olmayan kaynaklar, doðalgaz üretimi için parlak bir geleceðe iþaret etmektedir: 2035 yýlýna kadar doðalgaz, birincil enerji arz bileþiminde kömürü neredeyse geride býrakacaktýr. Fukushima Daiichi kazasý dolayýsýyla çeþitli ülkelerde meydana gelen politika deðiþiklikleri elektrik üretiminde nükleer enerjinin payýnýn önceki tahminlerin daha altýnda gerçekleþerek % 12'de kalmasýna sebep olmaktadýr. Yenilenebilir enerji kaynaklarýnýn geliþimi; teþviklere, düþen maliyetlere, artan fosil yakýt fiyatlarýna ve - bazý durumlarda- karbonun fiyatlandýrýlmasýna baðlýdýr. Ancak elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarýnýn payý 2012 yýlýndaki % 20 seviyesinden 2035 yýlýnda % 31'e çýkacaktýr. 1

3 Fosil yakýtlara yönelik sübvansiyonlar enerji piyasalarýnýn iþleyiþini bozmaya devam etmektedir. Uluslararasý reform çabalarýna raðmen, geçtiðimiz sene bu tür sübvansiyonlarýn kullanýmý artmýþtýr. Küresel fosil yakýt tüketim sübvansiyonlarý 2011 yýlýnda 523 milyar dolara ulaþarak 2010 yýlýna göre % 30 artýþ göstermiþtir. Bu artýþ, uluslararasý enerji fiyatlarýnda yükselmeyi ve sübvanse edilen fosil yakýtlarýn tüketiminin artýþýný da iþaret etmektedir. Çeþitli ülkelerdeki reform atýlýmlarý sübvansiyonlarýn maliyetinin daha yüksek olmasýný engellemiþtir. Bununla karþýlaþtýrýldýðýnda, yenilenebilir enerjiye yönelik finansal destek 2011 yýlýnda 88 milyar dolar olarak gerçekleþmiþtir. Amerika Birleþik Devletleri'nde (ABD) enerji bileþimindeki dönüþüm küresel enerji haritasýna yeniden þekil vermektedir ve bunun enerji piyasalarý ve ticareti üzerinde önemli etkileri olacaktýr. ABD, halihazýrda toplam enerji ihtiyacýnýn % 20'sini ithal etmesine raðmen, 2035 yýlýnda artan petrol, kaya gazý ve biyoenerji üretiminin yaný sýra yakýt verimliliðinin iyileþtirilmesiyle enerjide kendine yetebilen bir ülke haline gelmektedir. ABD'nin azalan petrol ithalatýyla Kuzey Amerika 2030 yýlýnda net petrol ihracatçýsý haline gelecektir. Bu durum, halihazýrda devam eden petrol ticaretinin Asya piyasalarýna kaymasýný hýzlandýracak ve bu piyasalarý Orta Doðu'ya baðlayan stratejik güzergahlarýn güvenliðinin önemini artýracaktýr. Mevcut arz kapasitesini yenilemek ve artan enerji ihtiyacýný karþýlamak için enerji arzý altyapýsýna yönelik büyük çaplý yatýrýmlar gerekmektedir. Yeni Politikalar Senaryosu'na göre dünya enerji arz sistemi için yýllarý arasýnda ihtiyaç duyulan toplam yatýrým 37 trilyon dolar olup, dönem ortalamasý olarak küresel GSH'nin % 1,5'ine tekabül etmektedir. OECD-dýþý ülkeler bu toplamýn % 61'ine ihtiyaç duymaktadýr. Bu miktarýn 19 trilyon dolarýnýn petrol ve doðalgaz arzýnda, 17 trilyon dolarýnýn ise üretim, iletim ve daðýtým da dahil olmak üzere elektrik yatýrýmlarýnda kullanýlacaðý öngörülmektedir. Petrol ve doðalgazýn geleceði ne olacak? Yükselen piyasa ekonomilerinde petrol tüketimindeki artýþ - özellikle Çin, Hindistan ve Ortadoðu'daki ulaþým sektöründeki tüketimin artmasýna baðlý olarak - OECD ülkelerinde azalan talebin üzerinde kalmakta; bu da küresel petrol kullanýmýný düzenli olarak artýrmaktadýr. Yeni Politikalar Senaryosu'nda küresel petrol talebi 2035 yýlýna kadar yavaþça artarak 2011 yýlýnda 87,4 milyon varil/gün seviyesinden 99,7 milyon varil/gün'e çýkmaktadýr. Sadece Çin, dünyadaki toplam net artýþýn yarýsýndan sorumludur. OECD bölgesindeki düzenli düþüþe ise verimlilik artýþýndan kaynaklanan kazanýmlar, yakýtlar arasý ikame ve doymuþluk etkileri sebep olmaktadýr. Kamyonlar, petrol talebindeki artýþýn büyük bir bölümünden sorumludur. Küresel petrol tüketiminin yarýsýndan fazlasý ulaþtýrma sektöründe kaynaklanmaktadýr ve bu pay, yolcu taþýtý sayýsýnýn iki katýna çýkarak 1,7 milyara ulaþmasý ve karayolu taþýmacýlýðýna olan talebin hýzlý bir þekilde büyümesiyle artmaktadýr. Karayolu taþýmacýlýðý, küresel petrol talebindeki artýþýn yaklaþýk %40'ýný oluþturmaktadýr: Aðýrlýklý olarak dizel kullanan kamyonlarýn petrol kullanýmý yolcu araçlarýndaki artýþdan daha hýzlý yükselmektedir. Bu durum kýsmen yakýt ekonomisi standartlarýnýn kamyonlar tarafýndan daha az benimsenmesi ile açýklanabilmektedir. 2

4 ABD'nin 2020'ye kadar en büyük küresel petrol üreticisi olmasý ve üretiminin 2020'li yýllarýn ortasýndan önce Suudi Arabistan'ý geçmesi beklenmektedir. Ayný zamanda, ulaþtýrmada yeni yakýt verimliliði tedbirleri ABD petrol talebini dizginlemektedir. Sonuç olarak, ABD petrol ithalatý devamlý düþerek Kuzey Amerika'nýn 2030'lu yýllarda net petrol ihracatçýsý durumuna gelmesine yol açacaktýr. Bu durum, uluslararasý ticaretin yönünün Asya'ya yönelmesini hýzlandýracak ve Ortadoðu'yu Asya'ya baðlayan stratejik rotalarýn güvenliðini bir odak noktasý haline getirecektir. Halihazýrda toplam enerji ihtiyacýnýn % 20'sini ithal eden ABD, 2035 yýlýna kadar enerjide net olarak kendine yetebilir bir konuma gelecektir. Bu eðilim, enerji ithalatçýsý çoðu ülkenin tersi yönde bir seyirdir. OPEC-dýþý petrol üretimi içinde bulunduðumuz on yýlda artacak, ancak 2020 yýlýndan sonra petrol arzý giderek daha fazla OPEC'e baðýmlý olacaktýr. Konvansiyonel olmayan petrol, -özellikle ABD'deki konvansiyonel olmayan petrol- Kanada'daki kum petrolü, doðalgaz sývýlarý ve Brezilya'daki derin su üretimindeki artýþ OPEC-dýþý üretimi 2011 yýlýndaki 49 milyon varil/günden, 2015 yýlýnda 53 milyon varil/gün seviyesinin üstüne çýkarmaktadýr. Bu durum 2020'lerin ortalarýna kadar korunacak ancak 2035 yýlýnda 50 milyon varil/güne kadar düþecektir. OPEC ülkelerinde üretim de özellikle 2020'den sonra artarak OPEC'in dünya üretimindeki payý mevcut % 42'den, 2035 yýlýnda % 50'ye çýkacaktýr. Küresel petrol üretimindeki net artýþ neredeyse tamamen doðalgaz sývýlarý ve konvansiyonel olmayan petrol tarafýndan saðlanmaktadýr. Konvansiyonel olmayan petroldeki bu artýþ 2020'li yýllarýn büyük bölümünde 4 milyon varil/gün seviyesini aþacak konvansiyonel olmayan petrolün ve doðalgaz sývýlarýnýn katkýsý olacaktýr yýlýna kadar gereken 15 trilyon dolar deðerindeki küresel petrol ve doðalgaz arama ve üretimine yönelik yatýrýmlarýnýn yaklaþýk %30'u Kuzey Amerika'da gerçekleþtirilecektir. Doðalgaz, her üç senaryoda da küresel talebin arttýðý tek fosil yakýttýr. Yeni Politikalar Senaryosu'na göre dünya talebi bugünkü 3,4 tm 3 'ten 2035 yýlýnda neredeyse 5tm 3 'e çýkacaktýr. Bu, artýþ baþta Çin olmakla beraber hem geliþmekte olan ülkelerdeki hýzlý büyümenin, hem de Kuzey Amerika'daki geniþ arz kapasitesinden dolayý OECD ülkelerindeki talebin belirli bir oranda yükselmesinin sonucudur. Halihazýrdaki doðalgaz kaynaklarý bu talebi karþýlamak için fazlasýyla yeterli olup, bu kaynaklarýn büyüklüklerine iliþkin tahminler yükselmektedir. Konvansiyonel olmayan gaz, 2035 yýlýna kadar küresel gaz üretimindeki artýþýn neredeyse yarýsýný oluþturacak ve bu artýþýn büyük bir bölümü Çin, ABD ve Avustralya'dan kaynaklanacaktýr. Ancak, bahse konu gaz üretimi henüz oluþma aþamasýndadýr ve birçok ülkede kaynaklarýn büyüklük ve kalitesinin yaný sýra üretimin çevresel etkilerine iliþkin de türlü belirsizlik bulunmaktadýr. Kamuoyu güveni, güçlü düzenleyici bir çerçeve ve örnek teþkil eden sanayi performansý ile saðlanabilir. Konvansiyonel olmayan gaz, çeþitli ticaret iliþkilerinin oluþumunu hýzlandýrarak konvansiyonel gaz üreticilerinin ve geleneksel petrole baðlý doðalgaz fiyatlandýrma mekanizmalarýnýn üzerinde bir baský unsuru oluþturabilir. Bunu da, arz kaynaklarýný güçlendirerek ve çeþitlendirerek; Çin örneðinde olduðu gibi ithalat talebini azaltarak; ve ABD örneðinde olduðu üzere yeni ihracatçý ülkelerin oluþumuna yardýmcý olarak gerçekleþtirebilir. 3

5 Elektrik üretimi sektöründeki ana eðilimler nelerdir? Elektriðe olan talep artmaya devam edecektir: Ana senaryomuz olan Yeni Politikalar Senaryosu nda 2035 yýlýna dek küresel elektrik talebi % 70'in üzerinde artarak Tws'e ulaþacaktýr. Bu artýþýn büyük bir çoðunluðu -yarýsý Çin ve Hindistan olmak üzere- OECD dýþý ülkelerden kaynaklanmaktadýr. Kömür, özellikle OECD-dýþý ülkelerde küresel elektrik üretiminin bel kemiði olmaya devam etmektedir. Ancak toplam bileþim içinde payý azalarak beþte ikiden üçte bire düþmüþtür. OECD ülkelerinde kömüre dayalý üretim azalmaktadýr ve 2035 yýlýna kadar doðalgaz ve yenilenebilir enerji kaynaklarýndan üretim kömürün önüne geçecektir. Küresel olarak yenilenebilir kaynaklara dayalý elektrik üretimi 2035 yýlýnda 2010 yýlýna göre üç katýna çýkarak üretim bileþimindeki payý % 20'den % 31'e yükseltecektir. OECD ülkelerinde yenilenebilir enerjinin kaynaklarýnýn payýnýn artmasý ekseriyetle rüzgar (% 47), biyoenerji (% 16), fotovoltaik güneþ (% 15) ve hidro enerji (% 11) kaynaklýdýr. Hidro enerji OECD-dýþý ülkelerde yenilenebilir enerjideki artýþýn % 42'sini oluþtururken; rüzgar (% 25), biyoenerji (% 16) ve fotovoltaik güneþ (% 10) de bu artýþta önemli bir rol oynamaktadýr. Enerji Görünümünün incelediði dönemin sonunda kadar gereken 5890 GW'lýk ilave kapasite 2011 yýlýnda dünyadaki kurulu kapasitenin üzerindedir. Bunun üçte biri kullanýmdan kaldýrýlacak santrallerin yerine yenilerinin yapýlmasý, geri kalaný ise artan elektrik talebini karþýlamak için gerekecektir dönemi için 3000 GW ile yenilenebilir kaynaklar ilave kapasitenin yarýsýný temsil ederken, doðalgaza 1400 GW yatýrým yapýlacaðý düþünülmektedir. Toplam elektrik sektörü yýllarý arasýnda 16,9 trilyon dolarlýk yatýrýma ihtiyaç duymakta, bu da bu dönemde gereken toplam enerji arzý altyapý yatýrýmlarýnýn yarýsýna tekabül etmektedir. Bu yatýrýmlarýn beþte ikisi elektrik þebekeleri, geri kalaný ise üretim kapasitesi için gerekmektedir. Üretim kapasitesi yatýrýmlarýnýn, % 22'si rüzgar, % 16'sý hidro ve % 13'ü fotovoltaik güneþ enerjisi olmak üzere % 60'tan fazlasý yenilenebilir enerjiye yöneliktir. Yükselen yakýt fiyatlarý artan yenilenebilir enerji kullanýmý ve -kimi bölgelerde- CO2 fiyatlandýrmasý sebebiyle elektrik fiyatlarýnýn 2035 yýlýna kadar reel olarak ortalama % 15 artmasý öngörülmektedir. Ancak, önemli bölgesel farklýlýklar göze çarpmaktadýr: En yüksek fiyatlar AB ve Japonya'da görülecek ve ABD ve Çin'in çok üzerinde seyredecektir. Bazý bölgelerde 2035 yýlýna kadar konut elektrik fiyatlarýnda % 30'a varan bir artýþ görülebilecek, ancak gelirlerin daha hýzlý bir þekilde artmasý ile ödemeler içerisinde elektrik faturalarýnýn payý azalacaktýr. Yenilenebilir enerji sübvansiyonlarýnýn müþterilere yansýtýldýðý durumlarda, ek tarife bileþeni azýmsanamayacak kadar yüksek olabilecektir: Yenilenebilir enerji sübvansiyonlarý AB'de 2020 senesine kadar konut elektrik fiyatlarýnýn % 15 artmasýna sebep olacaktýr. Modern biyoenerjiye yönelik birincil enerji talebi - ulaþým için biyokütle hammaddelerinden elde edilen ürünler ve biyoyakýtlar ve elektrik ve ýsý üretimi için biyogaz yýlýna kadar hükümet politikalarý sonucu neredeyse iki katýna çýkacaktýr. Küresel biyoenerji kaynaklarý gýda üretimi ile rekabete girmeden öngörülen talebi karþýlamak için fazlasýyla yeterlidir, ancak bu, sürdürülebilir arazi kullanýmý yönetimini 4

6 gerektirecektir yýlýnda biyoenerji talebinin en yüksek olduðu bölge endüstriyel ve konut ýsý kullanýmýnýn talebin neredeyse yarýsýný oluþturduðu AB olacaktýr. AB'yi, talebin özellikle ulaþýmda kullanýmdan dolayý arttýðý ABD ve Brezilya takip etmektedir. Politika hedeflerin bazý bölgelerdeki üretim kapasitesini aþmasý (özellikle AB, Japonya ve Hindistan), elektrik üretimi için biyokütle ve ulaþým için biyoyakýt ticaretinin altý kat artmasýna sebep olacaktýr. Özelikle elektrik üretiminde yenilenebilir enerji hala geleneksel kaynaklardan daha pahalýdýr. Bu da yenilenebilir enerji sektöründe büyümenin saðlanabilmesi için enerji sübvansiyonlarýný zaruri kýlmaktadýr yýlýnda enerji sübvansiyonlarý 2010 yýlýna göre %24 artarak 88 milyar dolara ulaþmýþtýr. Bu artýþ, aðýrlýklý olarak AB'de (özellikle Almanya ve Ýtalya'da) fotovoltaik güneþ sistemlerinin sýra dýþý bir þekilde yaygýnlaþmasý sonucu gerçekleþmiþtir. Dünya Enerji Görünümü'nün son döneminde -AB ve Çin'deki kara rüzgar santralleri gibi bazý teknolojilerin rekabetçi olmasýna raðmen, yenilenebilir enerjinin hýzla büyümesi sübvansiyonlarýn 2035 yýlýnda (yaklaþýk 180 milyar dolarý elektrik ve kalaný biyoyakýtlar için olmak üzere) 240 milyar dolara çýkmasý anlamýna gelecektir. Yenilenebilir kaynaklý elektrik üretimi için saðlanan sübvansiyonlar yýllarý arasýnda 3,5 trilyon dolar olarak gerçekleþecektir. Bu miktarýn % 25'inden fazlasý þimdiden kurulu kapasiteye taahhütlerle baðlanmýþtýr, kalan % 70'i ise 2020 yýlýna dek verilecektir. Enerji Verimliliði: Enerjide üç ana hedefi yakalama yolunda altý adým Enerji verimliliði enerji güvenliðini saðlayabilir, ekonomik kalkýnmayý destekleyebilir ve çevre kirliliðini azaltabilir; ancak mevcut ve planlanan çalýþmalar enerji verimliliðindeki ekonomik potansiyelin tümünü gerçekleþtirmeden uzak açýsýndan oldukça yetersiz kalmaktadýr. Birçok ana enerji tüketicisi konumunda bulunan ülke (Çin, ABD, Avrupa Birliði, Japonya) geçtiðimiz sene içerisinde yeni enerji verimliliði politikalarýný devreye sokmuþtur. Bu politikalarýn uygulama aþamasýnda kat edilen ilerlemenin sonucunda Yeni Politikalar Senaryosu uyarýnca küresel enerji yoðunluðunda (GSYH'nin birim baþýna düþen enerji tüketimi) 2035'e kadar yýllýk % 1,8'lik azalma yaþanacaðý öngörülmektedir. Geçtiðimiz on yýllýk dönemde elde edilen yýllýk % 0,5'lik düþüþe oranla bu ciddi bir iyileþmeye iþaret etmektedir. Yine de, çoðunlukla teknik engellerden baðýmsýz þekilde enerji verimliliðinin saðlayacaðý ekonomik potansiyelin önemli bir kýsmý-yapý sektörünün beþte dördü ve sanayinin yarýdan fazlasý-halen harekete geçirilmemiþ durumdadýr. Verimli Dünya Senaryosu enerji verimliliðinde ekonomik olarak imkan dahilindeki potansiyeli yakalamak için bir yol haritasý sunmaktadýr. Bu senaryoyla, hükümetlerin piyasa engellerini alçaltmak için ihtiyaç duyacaklarý, iþlem maliyetlerini asgariye indirecek ve enerji verimliliði için gerekli yatýrýmlarý mümkün kýlacak politikalar belirlenmektedir. Bu yatýrýmlar enerji sermaye stoðunun kullaným ömrü bitmeden yatýrýmlarýn geri ödenmesinin yaný sýra, ekonomik kazanç, enerji güvenliðinde iyileþme ve çevresel korunmadan oluþan üç ana hedefin yakalanmasýna da yol açacaktýr. 5

7 Verimli Dünya Senaryosu'nda daha verimli kaynak daðýlýmýnýn gözetilmesi toplam küresel ekonomik çýktýnýn 2035 yýlý itibariyle 18 trilyon dolar civarýnda artmasýna yol açacaktýr. Bu rakam ABD, Kanada, Meksika ve Þili'nin güncel GSYH'lerinin toplamýna eþittir. Senaryoya göre 2035 yýlýnda en çok GSYH kazanç sýrasýyla en çok Hindistan (% 3,0), Çin (% 2,1), ABD (% 1,7) ve OECD Avrupa'da (% 1,1) gerçekleþmektedir. Nihai kullaným teknolojileri odaklý 11,8 trilyon dolarlýk verimlilik artýþýna yönelik ek yatýrým petrol faturalarýnda 17,5 trilyon dolarlýk düþüþü ve arz yönlü yatýrýmlarda 5,9 trilyon dolar azalmayý mümkün kýlacaktýr. Verimli Dünya Senaryosu nda küresel birincil enerji kaynaklarý talebindeki büyüme Yeni Politikalar Senaryo'suna göre yarýya indirilmiþ ve enerji yoðunluðu son 25 sene ortalamasýna göre 2,6 kat iyileþtirilmiþ olarak hesaplanmýþtýr. 2020'ye kadar petrol talebi 91 milyon varil/gün seviyesine yükselerek tavan yapmýþ, 2035'te ise 87 milyon varil/gün'e düþmüþtür. Bu, Rusya ve Norveç'in bugünkü üretimlerinin toplamýna eþittir itibariyle kömür talebi bugünkünün altýnda gerçekleþmiþ ve Yeni Politikalar Senaryosu'na göre de 1,350 milyon ton kömür eþdeðeri (Mtce) olarak alýnmýþtýr. Düþen talebin sonucu olarak 2035 yýlýnda petrol fiyatlarý Yeni Politika Senaryosu'dan 16 dolar/varil daha ucuzdur. Verimli Dünya Senaryosu'na göre enerjiden kaynaklanan CO2 salýnýmlarý 2020'den önce azami deðerine ulaþmakta ve 2035 yýlýnda 30,5 Gt'ye gerilemektedir. Bu, uzun vadede ortalama 3 C'lik ýsýnmaya iþaret etmektedir. Enerji verimliliði teknolojilerinin hýzla uygulamaya konulmasý, CO2 salýnýmlarýna dayalý ýsý artýþýnýn 2 C patikasýnda gerçekleþmesine yönelik konulan sýnýrýn aþýlmamasý için belirlenen sürenin -Yeni Politikalar Senaryosu'nda 2017 olarak belirlenmiþ-beþ yýl ertelenmesine fýrsat tanýyacaktýr. Bu da küresel bir iklim anlaþmasýnýn 2022'ye kadar yürürlüðe sokulmasýna imkan verecektir. Ancak 2 C'lik hedefe ulaþmak için enerji verimliliðine paralel olarak düþük karbon teknolojilerinin de devreye sokulmasý gerekecektir. Verimli Dünya Senaryosu'nda yerel kirleticilerin salýnýmý da sert bir þekilde azaltýlmýþ, bu da özellikle Çin ve Hindistan'a çevre ve saðlýk alanlarýnda fayda saðlamýþtýr. Kapsamlý bir þekilde uygulandýðý takdirde Verimli Dünya Senaryosu'nu gerçeðe dönüþtürebilecek altý kategoriden oluþan bir politika demeti öneriyoruz. Bu kategoriler þunlardýr: ölçümleri güçlendirerek ve kazançlarý kamuoyuna açýklayarak enerji verimliliðinin görünürlüðünü artýrmak; enerji verimliliðini hükümet, sanayi ve toplumun karar alma süreçlerine entegre ederek verimliliðe öncelik vermek; uygun iþ modelleri ve finansman araçlarý yaratarak enerji verimliliðinin finansal karþýlanabilirliðini saðlamak; en verimli teknoloji seçeneklerine teþvikler sunarak ve en verimsiz olanlarý caydýrarak verimliliði hakim eðilim haline getirmek; denetleme, doðrulama ve yaptýrým aþamalarýný harekete geçirerek verimliliði gerçekleþtirmek; tüm alanlarda yönetiþim ve yönetimsel kapasiteleri artýrarak verimliliði gerçekleþtirilebilir kýlmak. 6

8 Irak'ýn enerji görünümü nedir? Irak enerji sektörü ülkenin gelecek yýllardaki refahý için kilit önem taþýmakla birlikte küresel enerji piyasalarýnýn güvenliðine ve istikrarýna da önemli bir katký saðlayabilir. Halihazýrda, Irak dünyanýn en büyük üçüncü petrol ihracatçýsý konumundadýr. Bununla birlikte, son otuz yýldýr ülkeyi saran çatýþma ve istikrarsýzlýk ortamýndan çýkarken, petrol ve doðalgaz üretimini hýzla artýrabilecek kaynak ve planlara da sahiptir. Irak'ýn hidrokarbon potansiyelinin geliþtirilmesi ve elde ettiði gelirlerin verimli yönetiminde kaydedilecek baþarý ülkenin toplumsal ve ekonomik kalkýnmasýný ivmelendirebilir. Bu alanlarda elde edilecek bir baþarýsýzlýk halinde ise Irak'ýn toparlanma süreci sekteye uðrayabilir ve küresel enerji piyasalarý tehlikeli sulara doðru seyredebilir. Irak'ýn petrol ve doðalgaz rezervlerini geniþletmek için göstereceði kararlýlýk yalnýzca hidrokarbon kaynaklarýnýn hacmi ve üretim için ihtiyaç duyulan maliyete endekslenmemelidir. Sektörün kalkýnmasý, yatýrýmlarýn önünde yer alan ciddi engellerin hýzlý bir þekilde kaldýrýlmasý, hidrokarbon kaynaklarýnýn uzun vadede nasýl deðerlendirileceðine iliþkin planlarýn netliði, uluslararasý piyasa koþullarý, Irak'ýn siyasi istikrarýnýn korunmasýnda elde edilecek baþarý ve insan kaynaklarýnýn geliþtirilmesine baðlýdýr. WEO-2012 Yeni Politikalar Senaryo'sunun Irak'a özel hazýrlanmýþ Ana Senaryo'da ülkenin petrol üretimi 2020'ye kadar mevcut durumun iki katýndan fazla artarak 6,1 milyon varil/gün'e, 2035 itibariyle ise 8,3 milyon varil/gün'e yükselmektedir. Üretimdeki en büyük artýþ Irak'ýn güneyinde Basra civarýndaki dev yataklardan gelmektedir. 2035'e kadar petrol üretiminde öngörülen 5 milyon varil/günlük artýþ (küresel hasýlada beklenen büyümenin % 45'ini karþýlamak suretiyle) Irak'ý küresel arz artýþýnýn açýk ara en büyük iþtirakçisi haline getirmekte ve 2030'lu yýllarda Rusya'yý geçerek dünyanýn ikinci en büyük petrol ihracatçýsý yapmaktadýr. Irak'ýn üretimindeki artýþ Çin baþta olmak üzere hýzla büyüyen Asya piyasalarýnýn kilit tedarikçisi konumuna geleceðini de göstermektedir. Irak'ýn geleceðinde doðalgaz çok daha önemli bir rol oynayarak petrolün enerji bileþimindeki aðýrlýðýný azaltabilir. Ana Senaryo'da Irak'ýn doðalgaz üretimi 2035 yýlýnda yaklaþýk 90 milyar m 3 'e yükselirken, yerel talep bunun 70 milyar m 3 'ünden fazlasýný oluþturmaktadýr. Elektrik üretiminde sývý yakýttan gaza doðru görülen kayma ihracat için ek petrol kaynaklarý yaratmaktadýr; bu dönüþümün olmadýðý bir durumda ise Irak yaklaþýk 530 milyar dolarlýk bir ihracat girdisinden mahrum kalýrken, petrolde yerel talep 2035 yýlýnda öngörülen deðerden 1 milyon varil/gün'den fazla olarak gerçekleþecektir. Doðalgaz ihracatý 2020 yýlý civarýnda baþlayacak komþu ülkeler, Avrupa piyasalarý ve Asya'ya maliyet-rekabetçi potansiyel bir arz kaynaðý sunacaktýr. Irak'ýn milli kalkýnmasý için elektrikte artan talebi karþýlayabilmek büyük önem arz etmektedir. Irak'ýn mevcut talebi karþýlayabilmesi için % 70 daha fazla net elektrik üretim kapasitesine sahip olmasý gerektiðini tahmin etmekteyiz. Ana Senaryo'ya göre planlanan yeni kapasitenin beklenen sürede devreye alýnmasý halinde þebekeden saðlanan elektrik, 2015 yýlý itibariyle öngörülen pik talebi karþýlayabilecektir. 2035'e kadarki süre içerisinde ise Irak'ýn yaklaþýk 70 GW'lýk üretim kapasitesi kurmasý gerekmektedir. Irak 2035'e kadar petrol ihracatýndan yýllýk ortalama 200 milyar dolar olmak üzere toplam yaklaþýk 5 trilyon dolarlýk bir gelir beklemektedir. Bu, ülkenin gelecek vadeden 7

9 alanlarýný dönüþtürmek için bir fýrsattýr. Ana Senaryo'da Irak'ýn reel deðerlerle 2035'teki GSYH'si reel olarak bugünkünün beþ, enerji talebi ise dört katý fazla olarak gerçekleþirken, kiþi baþýna düþen GSYH'si Brezilya'nýn bugünkü rakamlarýný yakalamaktadýr. Ana Senaryo uyarýnca Irak 530 milyar dolardan fazla toplam enerji yatýrýmýna ihtiyaç duymaktadýr. Bu rakam öngörülen petrol ve doðalgaz ihracat rakamlarýnýn sadece %10'una tekabül etmektedir. Yýllýk yatýrým ihtiyacý mevcut on yýllýk dönem içerisinde doruk noktasýna ulaþarak yýllýk ortalama 25 milyar dolar olarak gerçekleþecektir. Bu, 2011 için tahmin edilen yatýrým miktarýnýn 3 misline tekabül etmektedir. Bu yatýrýmlarda bir gecikme, masraflý olabilir. Gecikmiþ Durum Senaryosu'nda enerji yatýrýmlarý mütevazý bir hýzda artýþ gösterirken petrol üretimi için çok daha düþük bir yörünge öngörülmektedir (2020'de 4 milyon varil/gün ve 2035'de 5.3 milyon varil/gün). Bunun Irak ekonomisine etkisi ise Ana Senaryo'ya göre toplam 3 trilyon dolarlýk bir kayýptýr. Irak'tan petrol çýkýþýnýn azalmasý neticesinde uluslararasý petrol piyasalarýnýn da daralacaðý ve fiyatlarýn Ana Senaryo'ya göre reel olarak nerdeyse 15 dolar artacaðý öngörülmektedir. Su gelecekteki enerji arzýný nasýl etkileyecektir? Enerji suya gittikçe daha fazla ihtiyaç duymaktadýr. 2010'da enerji üretimi için küresel tatlý su kullanýmý 583 milyar metreküp seviyesinde gerçekleþerek dünyanýn toplam su kullanýmýnýn % 15'ini oluþturmuþtur. Bu miktar içerisinde su tüketimikullanýlan ancak kaynaðýna geri döndürülmeyen miktar-66 milyar m 3 'dür. Yeni Politikalar Senaryo'sunda su kullanýmý arasýnda % 20 oranýnda artýþ gösterirken su tüketimi daha çarpýcý bir þekilde % 85 oranýnda artmýþtýr (enerji talep artýþýnýn iki katýndan daha fazla). Bu eðilim, soðutma sistemleri ile verimli enerji santrallerine geçiþ (toplam su kullanýmýný azaltan, ancak tüketimi artýran) ve geniþleyen biyoyakýt üretiminin yaygýnlaþmasý ile desteklenmektedir. Enerji verimliliði ve rüzgar enerjisi ve fotovoltaik güneþ sistemleri su talebinde ciddi bir artýþa sebebiyet vermeden enerjide düþük karbonlu bir geleceðe katkýda bulunmaktadýr. Enerji projelerinin fiziki, ekonomik ve çevresel gerçekleþtirilebilirliði için su gittikçe önemli bir kriter halini almaktadýr. Bu örneklerle sýnýrlý kalmamak kaydýyla, su kullanýmý Çin ve ABD'de konvansiyonel olmayan doðalgaz geliþimi ve elektrik üretiminde, Hindistan'ýn su-yoðunluklu kömürle ateþlenen santrallerinde, Kanada'nýn petrollü kum üretiminde ve Irak'ýn petrol hasýlasýný desteklemek için ihtiyaç duyulan rezervuar basýncýnýn korunmasýnda oldukça zorlayýcý olmaktadýr. Enerji sektörünün karþýlaþtýðý su ile alakalý birçok sorun mevcut teknolojilerle çözülebilir ise de bazý çözümler belirli ödünleri gerektirmektedir. Yaratabileceði ilave maliyet ve düþürebileceði santral verimliliðine raðmen geliþmiþ soðutma sistemleri su kullanýmýný ciddi ölçüde azaltmaktadýr. Bu doðrultuda, bu sistemler enerji sektöründe suyu en çok kullanan fosil yakýt ile çalýþan santrallerin ve nükleer enerji santrallerinin su kaynaklarýna yaptýðý baskýyý hafifletebilir. Ayný þekilde biyoyakýt üretimi de su yoðunluklu olabilir. Biyoyakýt üretiminde su kullanýmý su verimli biyokütle (dallý darý veya ekin artýðý) ve sulama teknolojilerinin tercih edilmesinin yaný sýra biyokütlenin geliþimi için elveriþli, çok yaðmur alan bölgelerin seçilmesi neticesinde optimum seviyelere çekilebilir. 8

10 Modern enerji kaynaklarýna evrensel eriþim hedefine odaklanma: Kaydedilen ilerlemeye raðmen 1,3 milyara yakýn insanýn elektrik ve 2,6 milyar insanýn temiz yemek piþirme tesisatýna eriþimi yoktur. Dördü Asya ve altýsý Afrika'da olmak üzere toplam on ülke elektriðe eriþimi olmayan insanlarýn üçte ikisini barýndýrmakta iken sadece üç ülkede-hindistan, Çin ve Bangladeþ-temiz yemek piþirme tesisatýna eriþimi olmayan insanlarýn yarýsýndan fazlasý yaþamaktadýr. Önlem alýnmadýðý takdirde 2030 yýlý itibariyle 1 milyar civarýnda insanýn elektrik, 2,6 milyar insanýn da temiz yemek piþirme tesisatýna eriþimi olmayacaðýný tahmin edilmektedir yýlýna kadar elektriðe eriþime baktýðýmýzda her ne kadar geliþmekte olan Asya'da elektriðe eriþimi olmayan insanlarýn sayýsý yarý yarýya azalsa ve Güney Amerika tam eriþime ulaþsa da, Aþaðý-Sahara Afrika'daki kötüye doðru gidiþatýn 2025'e kadar devam edeceði gözlemlenmektedir. Yemek piþirme tesisatýnda ise geliþmekte olan Asya'da önemli derecede bir iyileþme söz konusu olmasýna raðmen yalnýzca Hindistan'da 2030 yýlý itibariyle bu tesisata eriþimi olmayan insan sayýsýnýn ABD'nin bugünkü nüfusunun iki katýna eþdeðer olacaðý öngörülmektedir. Aþaðý-Sahara Afrika'da ise mevcut durum 2030 yýlýna kadar dörtte bir oranýnda kötüleþmeye sahne olmaktadýr. Enerji kaynaklarýna evrensel eriþimi saðlamak için 1 trilyon dolar civarýnda kümülatif yatýrým gerektiðini hesaplamaktayýz. Bu enerji ile alakalý altyapý yatýrýmlarýnýn sadece % 3'üne denk gelmektedir. Birleþmiþ Milletler'in "Herkes için Sürdürülebilir Enerji Yýlý" evrensel eriþim için memnuniyetle karþýlanan yeni baðlýlýklar oluþturmuþtur, ancak bundan fazlasý gerekmektedir. "Herkes için Enerji" vaka çalýþmamýz 2030 yýlý itibarý ile enerji kaynaklarýna evrensel eriþimin küresel enerji talebini yalnýzca % 1 ve CO 2 salýnýmlarýný % 0,6 oranýnda artýracaðýný göstermektedir. Modern enerji kaynaklarýna eriþim saðlamak için politika yapýcýlarýn kaydedilen mesafeyi ölçebilmelerine olanak tanýyan ve 80 ülkeyi kapsayan Enerji Geliþim Endeksi'ni (EDI) sunmaktayýz. Enerji geliþimini hane ve toplum düzeyinde ölçmek için oluþturulmuþ olan bu bileþik endeks son yýllarda Çin, Tayland, El Salvador, Arjantin, Uruguay, Vietnam ve Cezayir baþta olmak üzere geniþ kapsamlý bir iyileþmeye iþaret etmektedir. Öte yandan EDI rakamlarý düþük kalan birkaç ülke de halen mevcut; Aþaðý-Sahara Afrika ülkeleri sýralamanýn aþaðý yarýsýnda baskýn olarak yer almaktadýr. 9

11 Çin, Hindistan ve Orta Doðu'daki yükselen hayat standardý 2035'e kadar küresel enerji talebini üçte birden fazla artýrýyor. 10

12 11

13 2035 yýlýna kadar Orta Doðu petrolünün neredeyse %90'ý Asya'ya ihraç edilecektir. Kuzey Amerika'nýn net ihracatçý olarak deðiþen konumu ticaretteki doðuya yönelimi hýzlandýracaktýr. 12

14 2035 yýlýna kadar küresel petrol üretimindeki artýþýn %45'ini Irak gerçekleþtirecek ve 2030'lu yýllar itibarý ile Rusya'yý geride býrakarak dünyanýn ikinci büyük petrol ihracatçýsý konumuna gelecektir. 13

15 Ýthal petrol ve gaz baðýmlýlýðý bir çok ülkede artýþ gösterirken, ABD bu genel eðilimin dýþýnda kalmaktadýr. 14

16 Geliþmekte olan ekonomilerin elektrik ihtiyacý küresel talepte %70'lik bir artýþa sebep olmaktadýr. Küresel yeni kapasitesinin yarýsý yenilenebilir enerji kaynaklarýndan elde edilecektir. 15

17 Yenilenebilir enerji sübvansiyonlarý 2011'de 88 milyar dolar olarak gerçekleþmiþtir yýlýna kadar ihtiyaç duyulan sübvansiyonlarýn yarýsýndan fazlasý ya mevcut projelere taahhüt edilmiþ ya da 2020 hedeflerine ulaþmak için gereklidir. 16

18 2035 yýlýna kadarki dönemde enerji verimliliðini artýrmaya yönelik ekonomik potansiyelin üçte ikisinden yararlanýlmýyor. 17

19 Ekonomik olarak uygulanabilir verimlilik tedbirleri 2035 yýlýna kadarki enerji talebini yarýya indirebilir. Petrol talebinin azalmasýyla oluþan tasarruflar, petrol fiyatlarýnýn ayný dönemde varil baþýna 15 dolar daha düþük olmasýný saðlayacaktýr. 18

20 Küresel sýcaklýk artýþýný 2 C ile sýnýrlandýracak CO 2 emisyonlarýna 2017 senesinde ulaþýlmasý beklenmekteydi. Ancak enerji verimliliði, bu tarihi 2022 yýlýna kadar erteleyerek 5 sene kazandýrabilir. 19

21 ULUSLARARASI ENERJÝ AJANSI Uluslararasý Enerji Ajansý (UEA) özerk bir kurum olarak 1974 yýlýnda kurulmuþtur. UEA'nýn iki temel görevi vardýr. Bunlar, petrol arzýndaki fiziki aksamalara karþý kolektif tedbirler yoluyla üyelerinin enerji arz güvenliðini geliþtirmek ve 28 üye ülke ve diðer ülkeler için güvenilir, ekonomik ve temiz enerji saðlama imkanlarý üzerine saygýn araþtýrma ve analizler gerçekleþtirmektir. UEA, her biri en az 90 günlük net ithalatý oranýnda petrol stoðunu elinde bulundurmak zorunluluðu olan üye ülkeler arasýnda enerji iþbirliði üzerine kapsamlý bir program yürütmektedir. Kurumun diðer amaçlarý þu þekildedir: Arz güvenliðinin aksamasý durumunda etkin bir acil müdahale kapasitesinin geliþtirilmesi gibi çözümlerle, üye ülkelerin tüm enerji çeþitleri için güvenilir ve yeterli arza eriþimini güvence altýna almak, Özellikle iklim deðiþikliðini etkileyen sera gazý salýmlarýnýn azaltýlmasý baðlamýnda küresel anlamda ekonomik büyümeyi ve çevrenin korunmasýný destekleyen sürdürülebilir enerji teþvik etmek, Enerji verilerinin toplanmasý ve analizi yoluyla uluslararasý piyasalarýn þeffaflýðýný iyileþtirmek, Enerji kaynaklarýný geleceðe dönük olarak güvence altýna almak ve enerji sektörünün çevresel etkilerini azaltmak amacýyla enerji verimliliðinin ve düþük karbon teknolojilerinin geliþtirilmesi ve küresel anlamda yayýlmasý için enerji teknolojileri alanýnda küresel iþbirliðini desteklemek, Üye olmayan ülkelerin, sanayi sektörü temsilcilerinin, uluslararasý kuruluþlar ve diðer paydaþlarýn katýlýmý ve fikir alýþveriþi yoluyla küresel enerji sorunlarýna çözümler bulmak. OECD/IEA, 2012 UEA Üye Ülkeleri: Almanya ABD Avustralya Avusturya Belçika Çek Cumhuriyeti Danimarka Finlandiya Fransa Güney Kore Hollanda Ýngiltere Ýrlanda Ýspanya Ýsveç Ýsviçre Ýtalya Japonya Kanada Lüksemburg Macaristan Norveç Polonya Portekiz Slovakya Türkiye Yeni Zelanda Yunanistan Avrupa Komisyonu UEA'nýn çalýþmalarýna katýlým saðlar. World Energy Outlook 2012 in temel bulgularýnýn Ýngilizce aslý UEA tarafýndan yazýlmýþtýr. Bununla birlikte UEA bu Türkçe tercümenin doðruluðu veya tamlýðýna iliþkin sorumluluk kabul etmez; Türkçe tercümeye iliþkin tüm sorumluluk TÜSÝAD a aittir.

22