TÜRKİYE TÜRKÇESİNİN ÖNEMİ VE KAZAKİSTAN VATANDAŞLARININ TÜRKİYE TÜRKÇESİ ÖĞRENME SEBEPLERİ

Transkript

1 558 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ TÜRKİYE TÜRKÇESİNİN ÖNEMİ VE KAZAKİSTAN VATANDAŞLARININ TÜRKİYE TÜRKÇESİ ÖĞRENME SEBEPLERİ Melike Yılmaz M. Mansur Düzdağ ** I. Türkçenin Önemi Üzerinde Düşünürler 1.1. Kaşgarlı Mahmud 11. yüzyılda yaşayan Türk dil bilginidir. Dönemin bütün klâsik ilimlerini tahsil etti. Arapça ve Farsça öğrendi. Saciye ve Hamidiye Medreseleri'nde tahsil gördükten sonra kendisini Türk dili tetkikatına vakfetmiştir. Bu amaçla Orta Asya'yı boydan boya kat ederek Anadolu'ya oradan da Bağdat'a gitmiş. 15 yıl boyunca Türkler in yaşadığı bütün illeri, şehirleri, obaları, dağları ve çölleri dolaştı. Bu geziler inceleme amaçlı idi. Türkler in örf ve âdetlerini mahallinde araştırdı. Gezileri sırasında, ana dili Türkçe nin Hâkaniye, Oğuz, Kıpçak, Argu, Çiğil, Kepenek şivelerini de öğrendi. Arapça ve Farsça'yı da çok iyi öğrenmiştir. Sonradan anlaşıldığına göre, bu geziler Divanü Lugati t-türk kitabına, kendi en büyük eserine, önhazırlık olmuş. "Türk Sözlüğünün Divanı" anlamına gelen Kitâbü Divân-i Lûgat it-türk (Divânü Lügati't-Türk ) eseri, yalnız bir sözlük değil; İslâm'dan öncesi Türk edebiyatını, tarihini, coğrafyasını, folklorunu, mitolojisini aydınlatan ansiklopedik niteliktedir. Türk sözcüğünün kuvvet, güç, kudret anlamı taşıdığını ilk ansiklopedik şekilde bildiren Kaşgârlı Mahmut'tur. 612 Divanü Lugati t-türk, bir önsözle sözlük kısmından meydana gelmiştir. Önsözde yazar Türk dilinin tarifini, lehçelerinin özelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapça dakilerle kıyaslar. Ana dilinin Arapça dan çok üstün olduğunu söyler, örnekler verir. Türk dili ve kültürünü Arap dünyasına tanıtmıştır. Eser Türk dilini Araplara öğretmek maksadıyla yazıldığı için Arap diliyle kaleme alınmıştır. Divanı- Lugatıt-Türk Arapça bir kitap olmasına rağmen, çok sayıda Türkçe kelimeler, Türkçe deyimler ve atasözleri bulunmaktadir. O dönemin Türk hayat ve kültürüne eğilen ünlü alimleriyle birlikte Türk illerini gezmiş ve çalışmalarında Türkçe yi resmi dil olarak kabul eden Karahanlı Devletinden de büyük destek gördü. Kaşgarlı Mahmud ortaya koyduğu eserle, Türk dil birliğinin sağlanmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Kaşgarlı Mahmud un Türkçe nin ilk lugat ve gramer kitabını yazacak kadar Türk dilinin bütün kelime, lehceleri ve edebiyat hakkinda geniş ve derin bilgisi vardı. Esasen onun kültür ve edebiyat tarihimizdeki yeri, şuurlu bir milliyetçi olmasından ve bilhassa Türk dili için çok kıymetli bilgilerle zengin bir lügat yazmasındandır. Kendi milletinin diğer milletlerden, yalnız silah kuvvetiyle üstün olmadığını; dil, kültür ve medeniyet bakımından da Türklerin büyük mazisi ve büyük geleceği olduğunu eserlerinde şöyle dile getirmektedir. 613 Gördüm ki yüce Tanrı, devlet güneşini Türkler in burçlarından doğdurmuş. Göklerdeki daireleri, onların devletleri çerçevesinde döndürmüş. Onlara Türk adını (kendisi) vermiş. Onların Süleyman Demirel Üniversitesi,Filoloji Fakültesi,Almaatı,Kazakistan ** MA. M. Mansur DÜZDAĞ, Özel Fatih Fen Lisesi, İstanbul, Türkiye 612 Kaşgarlı Mahmud, ( ) 613 Banarli, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyat Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 2001, S

2 559 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ yeryüzünün hakani kılmış. Asrımızın hakanlarını hep onlardan çıkarmış. Cihan halkının dizginlerini onların eline bırakmış. Onları her halka üstün eylemiş. Doğrulukta onlara (her zaman) yardımcı olmuş. Onlara intisab edenleri, onların hizmetinde bulunanlara (hep) aziz kılmış, (bütün) dileklerine erdirmiş. (böyle kimseleri) kötülerin şerlerinden korumuş. Oklarının saplanmasından korunabilmek için, aklı başında olanlara, (Türkler in) halleriyle hallenmekten başka çare kalmamış. (Halbuki) onlara dert dinletmek ve gönüllerini kazanmak için kendi dilleriyle konuşmaktan daha güzel vasıta yoktur.her kim onların diline sığınırsa onu kendilerinden sayıp her türlü tehlikeden kurtarıyorlar. Bunun içindir ki Türk olmayanlar da Türk diline sığınmakta ve bu vesile ile zarar ve ziyandan kurtulmaktadır 614 Hatta Kaşgarlı Mahmud un Türklere olan iftiharı bununla da yetinmiyor ve şunları da söylüyor: Türk, Tanrı nın Nuh oğlu Türk ün oğullarına verdiği addır Biz, Türk adını yüce Tanrı vermiştir, dedik, çünkü bize Kaşgarlı Halef oğlu imam, Şeyh Hüseyin; ona da Ibnu l-garki denilen kimse haber vermiştir ki;ibni Ebi d-dünya nın ahir zaman üzerine yazdığı kitapta Allah ın resulüne senedle ulaşan, bir hadis yazılıymış. Bu hadise göre yüce Tanrı buyurmuş ki: Benim bir ordumvardır. Ona Türk adı verdim. Onları Doğu da yerleştirdim.bir kavme gazaplanırsam Türkleri o kavmin üzerine yollarım İşte bu bütün insanlara karşı bir üstünlüktür. Çünkü Allah, onlara ad vermeği üzerine almıştır, onları yeryüzünün en yüksek yerinde, havası en temiz ülkelere oturtmuştur. Onlara kendi ordum demiştir. Bundan başka, Türklerde güzellik, tatlılık, yüz güzelliği, edeb, büyüklere saygı, sözünde durma, sadelik, öğünmemek, kahramanlık, mertlik gibi öğülmeye değer, sayısız fazilet vardır 615 Görüldüğü üzere, Kaşgarlı Mahmud, Türklere ve Türk diline hayran bir dil bilginidir. 11. yüzyılda Türkçe nin geleceği yeri belirlemiştir. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığının girişimiyle UNESCO, Türkçe'nin ilk büyük sözlüğünü ve ilk Türk Ansiklopedisini hazırlayan Kaşgarlı Mahmud'un doğumunun 1000'inci yılı olması dolayısıyla 2008 yılını Kaşgarlı Mahmut Yılı ilan etmiştir Ahmet Yesevi 12. yuzyilda yasayan Piri Türkistan diye anılan Hoca Ahmed Yesevi Türk dünyasının yetiştirdiği önemli şahsiyetlerden ve Türklüğün sembol isimlerinden biridir. Ahmet Yesevi Türk tasavvuf geleneğinin kurucusu ve kendisinden sonraki büyük mutasavvıflar ; Yunus Emre, Mevlana, Hoca Bektaşi Veli gibi şahsiyetler üzerinde etkisi görülmüştur ve bundan dolayidir ki anadolunun bir Türk yurdu haline gelmesinde Ahmet Yesevi nin de manevi rolü oldugu gorulmektedir. Sade ve açık üslubuyla insanlığın ihtiyacı olan yüksek değerleri; dostluğu, sevgi ve hoşgörüyü eserlerinde dile getirmiştir. Yesevi, İslam tasavvufunu esas alan, bilim, edebiyat ve sanata önem veren bir medrese kurdu. Bu medresenin konuşma dili, yazışma dili, şiir ve edebiyat dili, eğitim ve öğretim dili türkçe idi. Bu medreseden yetişen binlerce insan Türk dünyasının var olduğu her yere yayıldılar. Orta Asya dan Anadolu ya kadar gelerek hocaları Yesevi nin Türkçe şiirlerini her yerde seslendirmişlerdir. 616 O zamanın Farsça kullanan düşünürleri, yesevi yi Türkçe yazdığı için eleştirmişlerdir. Yesevi ise 71. hikmetinde Tükçeyle ilgili söyle demektedir; 614 Divanı Lügatıt- Türk, Tıpkıbasım, S.3, ve Atalay, Besim, Divanü Lügati t Türk Tercümesi, Ankara, 1941, S Divanı Lügatıt- Türk, Tıpkıbasım, S.3, ve Atalay, Besim, Divanü Lügati t Türk Tercümesi, Ankara, 1941, S Ahmet Yesevi, www. antisourtimes.com/ahmetyesevi ( )

3 560 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ Hoş görmemekte alimler sizin dediğiniz Türkçe yi Ariflerden işitsen açar gönül ülkesini Ayet hadis anlamı Türkçe olsa uygundur, Yol göstericidir Hoca Ahmed marifetin gülistanı Sözler sözü gerçek açar gönül ülkesini. Miskin, zayıf hoca Ahmed yedi ceddine rahmet, Farsça dilini bilerek güzel söylemekle Türkçeyi. 617 Ahmet Yesevi nin şiirleri öğretici mahiyette ve yüksek sanat seviyesinden uzak yazılmıştır. Bu manzumeler yazarın inanış ve söyleyişindeki samimiliğinden almıştır. Bu manzumelere Hikmet adı verilmiştir. Onun birinci eseri, Türkistan da onun himmeti ile başlandıktan sonra diğer Türk illerine dal budak salarak gelişen Türk halkı sofiliğidir. İkinci eseri de bu yolda söylediği Hikmet lerin bir araya toplanmasından meydana gelen Divan-ı Hikmet adlı tasavvufi şiir kitabıdır. 618 Ahmet Yesevi Divan-ı Hikmet ile Arap ve Fars dilini bilmeyen Türkistanlılara, çevrede yaşayan bütün Türk dünyası insanlarına Kuran-ı Kerim ve hadis-i şerif anlamlarini Türkçe şiirlerle ifade etti.ahmet Yesevi etrafında İslam ile yeni tanışmış, ancak ona çok güçlü ve sarsılmaz bir şekilde bağlanmış olan Türk talebelerine, onların kolayca anlayabilecekleri şekilde, Türkçe olarak hitap etmişti. Arapça ve Farsçayı çok iyi bildiği halde, uzlete çekildiği çile hanesinde çevresinde halkalananlara hep Türkceyle irşatlarda bulunmuştur. Türklük dünyasının manevi atalarından Ahmet Yesevi için Türkiye Cumhuriyeti ve Kazakistan Cumhuriyeti tarafından çeşitli sempozyumlar, toplantilar düzenlenmiştir. Örneğin Kazakistan Cumhuriyetinin düzenlediği Ahmet Yesevi Dünyası konulu milletlerarası Yuvarlak Masa Toplantısı gibi. Bu toplantıda Ahmet Yesevi konusunda yapılan çalışmalar ve planlanan faaliyetleri o zamanın T. C. Kültür Bakanı Namık Kemal Zeybek Kazakistan da neşredilen Ahmet Yesevi nin türbesiyle ilgili eserin Türkiye Türkçesi ne aktarılmasının tamamlandığı, Türkiye de Ahmet Yesevi ile ilgili kitap ve makaleleri içerisine alacak Ahmet Yesevi ve Çevresinde Oluşan Kültür Değerleri Bibliyografyası hazırlıklarının yapıldığını dile getirmistir. 619 Ahmed Yesevinin kitaplarının bütün Türkistan da el yazması nüshalarla dağıtılması gibi, geçen asırda Taşkent te ve İstanbul da bir çok defa baskısı yapılmis, bugünlerde de Özbekistan da, Kazakistan da ve Doğu Türkistan da bir çok kitapta ve antolojide basılıp, araştırılmaktadır. Kazakistan Cumhuriyeti bağımsızlığına kavuştuktan sonra Türkistan da Yesevi Uluslar arası Kazak-Türk Üniversitesi açıldı. Bu universitenin bölümlerinde ilk günden itibaren Yesevî'yi tanımak ve tanıtmakla ilgili özel dersler yapılmaya başlandı. Üniversitede Yesevî hakkında ilmî laboratuar açıldı, şâirin mirasını araştırma hedefi doğrultusunda ilk defa "Yesevî Eğitimi" adlı ilmî makaleler külliyatı yayınlandı. Yesevî'nin eserleri üzerinde, yüksek lisans, doktora seviyesinde çalışmalar yapıldı, Yesevi hakkinda yapilan akademik faaliyetler ve calismalar 617 Ahmet Yesevi, 71. hikmet, ahmedyesevi.pdf ( ) 618 Banarli, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 2001, s Sertkaya, Osman Fikri, 1993 Yesevi Yilinin Ardindan, Turk Dil Kurumu Yayınları 633, Ankara, 1996

4 561 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ desteklenmeye başladı yılında Türkistan'da açılan Türkoloji İlmî Araştırma Enstitüsü'nün "Yesevî'yi Araştırma" bölümü, şâirin mirasını incelemeye, araştırmaya başladı. Yesevî hikmetleri ile bu konuda yazılan ilmî eserler de yayınlanmaya başladı. 620 Bunlardan da anlaşıldığı üzere büyük Türk düşünürü Ahmet Yesevi için Kazakistan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyetinin ortak mirasları için ortak çalışmalar yaparak ortak düşünürlerine sahip çıktıklarını görmekteyiz yılında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığı tarafından Ahmed Yesevi yılı olarak ilan edilmiştir tarihinde UNESCO Türkiye Milli Komisyonu ile ortaklaşa "Ahmet Yesevi'nin Fikir Dünyası" konferansı gerçekleştirildi Kazak Şairi Abay yıllarında yaşayan bir Kazak şair, besteci ve filozofuydu. Abay ın Kazak kültürü ve halk bilimine yaptığı ana katkılar, büyük bir milliyetçilik duygusu besleyen ve Kazak halk kültürünün gelişmesini sağlayan şiirleriyle olmuştur. Abay ın hayatı boyunca sosyo-politik ve sosyo-ekonomik değişimler meydana gelmiştir. Gelişen Kazakistan da Rusya nın, Batı ve Asya gibi birkaç kültürün yaşam felsefelerinde n etkilendiği görülmektedir. Abay o dönemlerde sık sık sehrin kütüphanesine giderek edebi, felsefi ve tarihi eserleri okudu. Rus edebiyatıyla tanıştı, Puşkin, Krilov, Çernisevki, lermantov, Nekrasov gibi Rus yazar ve düşünürlerin kitaplarını okudu. Aynı zamanda Spencer, Goethe, ve Byron gibi Avrupalı yazarların Rusça ya çevrilmiş kitaplarini da okuyarak Kazak toplumundaki sosyal ve siyasal olayları daha iyi değerlendirecek hale geldi. Halkın bu yeni usullerle eğitim görmesi için çaba saffetti. Abay sadece Kazak edebiyatında tanınmadı, aynı zamanda Türk kültüründe ve dünya kültüründe de yeni bir çığ açmasıyla tanındı. Bu çerçevede Zeytinburnu Belediye Başkanlığı ile Kazak Türkleri vakfının ortaklaşa düzenlediği etkinlikte, Zeytinburnu nda bir caddeye Abay ismi verilmiştir. Daha sonrada Zeytinburnu nda bir okula Kazlıçeşme Abay İlköğretim Okulu adı verilmiştir, ve Kazakistan Nursultan Nazarbayev 21 Mayıs 2003 tarihinde okulun açılış törenine bizzat katılmış ve Abay ın Türk dünyasında ki önemini açıkça göstermiştir. 621 Kazak Türkleri arasından yetişmiş büyük dilci Türkolog ve edebiyat alimi Ahmet Baytursınulı ( ) kitabı Ahmet Baytursınov Şıgarmaları nda Abay hakkında şunları dile getirmiştir; Kazakların baş şairi Abay ( asıl adı İbrahim) Kunanbayev dir. Bizim bildiğimiz, Kazak bozkırlarında eskiden ve bugün onu aşmış bir ozan yoktur. Akmolla ve Semey gibi bölgelerde Abay ı bilmeyen de yoktur. Akmolla bölgesine komşu Torgay da Abay ı bilen adam az, hatta yok desek de olur. Böyle olması da eserinin basılmamasındandır. Abay ın eserleri kitap olarak basılıp çıkıncaya kadar, Abay ın adı da,eseri de Torgay bölgesinde işitilmemişti. Akmolla ve Semey bölgelerinde ise Abay ın adını, eserini işitmedim diyene epeyce hayret edilir. Ben Akmolla bölgesine ilk vardığımda, Abay ı bilmeyişime, eserini işitmedim dememe şaşırmışlardı. Nerede ozanlar hakkında veya ozanların eserleri hakkında sohbet olsa, Abay ın eserini övemeyen adam yoktu. Abay ın eserini görmeden evvel, övenlere inanmadım yılında Abay eserlerinin bulunduğu bir defter elime geçti. Okuyunca gördüm ki başka ozanların sözleri gibi 620 Ahmet Yesevi, ( ) 621 Kara, Abdulvahap, Bir Söz Sanatı Ustası Kazak Milli Şairi Abay Kunanbayoğlu, Kazak Türkleri Vakfı Arman Dergisi, Aralık 2004, sf 22-24

5 562 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ değil. Abay sözlerini sıradan insanın anlaması zor, ama bu zorluk Abay ın ifade edememesine bağlı bir kusur değil, okuyucuların onu anlayacak dereceye ulaşamamasından doğan bir eksikliktir. Böyle olunca da kusur yazarda değil, okuyucudadır. diyerek Abay ın neden az tanındığını ve aynı zamanda Kazak edebiyatında nasıl değerli bir ozan olduğunu göstermektedir. 622 Prof. Dr. Rabiga Sızdıkova Kazak Türkçesi ve edebi Kazak Türkçesi ile abay üzerinde çalışmalar yapan dil tarihçisidir. Abay ın kullandığı dili ise şöyle yorumlamaktadır. Abay a kadar Kazaklarda, ağızca gelişen, folklor dilinden başka yazarlı (yazarı belli olan) edebiyatın da dili oldu. Buna ben ağızca gelişen edebi dil diyorum. Ve Abay Kazak halkına başka halklar gibi büyük edebiyatın gerekli olduğunu Kazak halkının da yazma dilinden yararlanması gerektiğini, Kazak halkının bütün mirasının yazı dilinde kalması gerektiğini düşünüyordu. Dolayısıyla Abay ın önünde iki dil bulunuyordu. Ağızca gelişen yazı dili yani Orta Asya Türk edebi dilidir. Buna Avrupa filologları Çağatay Dili diyorlar. Bütün Orta Asya, İdil boyu Türkleri, Kuzey Kafkas Türkleri, Azerbaycanlılar, Türkiye Türkleri, Özbekler, ve Türkmenlerin kullandıkları edebi dili Kazaklar da kullandılar, bu dilde Kazaklarda yazdılar.abay medrese okudu. Demek ki Abay ın öğrendiği okuduğu dil Çağatay dili oldu. Abay Kazak dilinde okumuş, bilim almış değil; O Çağatay dilinde tahsil gördü. Abay yaşlarında iken şiirlerini Çağatay Türkçe siyle yazmaya başlamıştı. Kitaplarında Çağatay Türkçe siyle yazılmış üç şiiri bulunmaktadır.işte Abay, sadece sözü güzel, dili sade, en güçlü, şair diye belirtmekle kalmayıp, bununla birlikte on bir milyonluk Kazak halkının milli dilinin de temelini sağlamlaştırmıştır. 623 Türkiye Türkçesinden etkilenmesini ise şöyle dile getirilmiştir. Türk haklarının içinde, şüphesiz, Çağatay şivesini okuduktan sonra, o zamanda çıkan Türkiye Türkçesi yazıları da okumuş olması gerekir. O hususta kesin, Türklerden şu yazarı okudu, şu yazarla ilgili söz söyledi gibi bende şimdilik bilgi yok. Fakat şüphesiz, Çağatay dilini bildikten sonra bu dillerde yazılmış olan eserleri tanıyıp biliyordu. 624 Tüm bu çalışmalarda görüyoruz ki, Abay sevdiği halkın toplumsal ilerleyişini daha da ötelere ulaştırmış, halkın milli düşünce ve duygusunu geliştirmiş, özellikle de milli edebiyatı gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Sadece Türk kültürüne değil aynı zamanda dünya kültürüne de mal olmasından dolayı, 1995 yılı UNESCO tarafından bütün dünyada Abay Yılı olarak ilan edilmiştir. II.Türkçe Olimpiyatlarının Dünya nın Çeşitli Ülkelerinde Türkiye Türkçe si Öğrenilmesine Olan Katkısı Türkiye Türkçe sinin daha yaygın bir şekilde kullanılmasını sağlamak ve Türkçe yi en iyi öğrenenleri ödüllendirmek amacıyla 2003 yılından beri Uluslararası Türkçe Olimpiyatları düzenlenmektedir. Bu olimpiyatlar yurt dışında Türkçe öğrenmeye karsı büyük bir istek uyandırmıştır. Asya, Avrupa, Amerika, Afrika ve Avustralya da Türkçe öğrenen binlerce öğrencinin mevcudiyeti, Türkçe nin dünya dilleri arasına girebileceğini göstermektedir. 622 Baytursınuli Ahmet, Kazakların Başşairi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 1996, sayı:2 623 Duman, Musa, Prof Dr. Rabiga Sızdıkova ile Kazak Türkçesi ve Abay Üzerine, Türk edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Yıl: 22, Sayı:253, Kasım Duman, Musa, Prof Dr. Rabiga Sızdıkova ile Kazak Türkçesi ve Abay Üzerine, Türk edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Yıl: 22, Sayı:253, Kasım 1994

6 563 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ Olimpiyatlar Millî Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Dil Kurumu, TİKA, Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Türk Ocakları Genel Merkezi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür (UNESCO) gibi önemli kurumlar tarafından desteklenmektedir. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları nın altı yıl içinde gösterdiği büyük başarı, Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı tarafından ödüllendirildi. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları na 2007 yılı Avrupa Dil Ödülü verildi. 1. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları na 17, 2. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları na 21, 3. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları na 42, 4. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları na 83 ülke katılmıştır. 5. Uluslararası Türkçe Olimpiyatları na 100 ülkeden 550 öğrenci katılmıştır. 21 Mayıs - 01Haziran 2008 tarihlerinde ise 6. Uluslar arası Türkçe Olimpiyatları na ise 110 ülkeden 550 öğrenci katılmıştır. Birçok ülkede Türkçe Olimpiyatları elemeleri, o ülkenin üst düzey yetkilileri ve Türkiye den üst düzey katılımlarla gerçekleşiyor. Türkçe Olimpiyatları bir final niteliğindedir. Öğrenciler finale gelene kadar birçok aşamadan geçmektedirler. Öğrenciler Türkiye de yapılan finale katılabilmek için bir yıl boyunca Türkçe öğreniyorlar, önce sınıf elemesinden ve okul elemelerinden, daha sonrada ülke elemelerinden geçerek Türkiye ye gelebiliyorlar. Bu bir yıllık süreçte yaklaşık öğrenci elemelere katilmaktadir. Türkçe olimpiyatları öğrencilerin sadece Türkçe becerilerinin değerlendirildiği bir olimpiyat değil aynı zamanda katılımcılar Türk kültürünü de yakından tanidiklari bir organizasyondur. Türkçe şiir ve şarkıların okunduğu, tiyatro, skeç, sunum gibi özel becerilerin Türkçe olarak sahnelendiği, Türkçe genel kültür ve makale yarışmalarının yer aldığı olimpiyatlarda öğrencilerin Türkçe ye ve Türk kültürüne karşı ne denli aşina oldukları görülmektedir. Örneğin 6. Türkçe Olimpiyatlarında Endonezya li öğrencilerin Mehter gösterisi yapması, Vietnam ekibinin zeybek oyunu gosterisi yapması gibi. Türkçe Olimpiyatları Tertip Heyet Başkanı Prof. Dr. Mehmet Sağlam, 6. Türkçe Olimpiyatları Finalinde Türkçe olimpiyatlarının temel amacının güzel Türkçe mizi bütün dünyada, gittikçe artan ölçüde öğretenler, öğrenenler, destekleyenler teşvik etmektedir. Türkçe mizin bir sevgi dili, bir hoşgörü dili halinde dünya dilleri arasındaki yerini almasidir. Bu temelde devletin desteklediği sivil toplum hareketidir. demiştir. Aynı zamanda Türk Dil Kurumu Başkanı Sükrü Akan ın Türkçe dünyanın 110 ülkesinde konuşulan dil konumuna gelmiştir diyerek Türkçe olimpiyatlarının amacını ve Türkçe nin dünya dili olmadaki konumunu dile getirmişlerdir. Türkçe Olimpiyatları Tertip Heyeti tarafından Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev e Türk diline katkılarından dolayı 2008 yılı Atatürk Türk Dili Ödülü verilmiştir. 625 III.Türkiye Kazakistan İlişkileri 3.1. Türkiye-Kazakistan Siyasi, Ekonomik ve Ticari İlişkilerinin Türkiye Türkçe sinin Öğrenilmesine Olan Katkısı Sovyetler Birliği nin yıkılması sürecinde Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Kazakistan bağımsızlığını kazandı. Türkiye Cumhuriyetinin 8. cumhurbaşkanı olan Turgut Özal bağımsızlığını kazanan bu ülkelerle Türkiye sıkı işbirliği geliştirmesi için çaba 625 Uluslararası Türkçe Olimpiyatları, ( )

7 564 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ harcamış, 1992 yılında Ankara da 1. Doruk Toplantısı yapılmıştı. Bu 1. Doruk Toplantıda toplantıya katılan liderlerin çoğu Türkçe değil, Rusça konuşuyorlardı. Dolayısıyla dil konusunun basit bir konu olmadığı görülmüştür. 626 Ancak yılında Antalya da yapılan Türk Devlet Başkanları 8. Doruk Toplantısına baktığımızda dil konusunda değişiklerin olduğunu görüyoruz. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan NAZARBAYEV in 8. Doruk Toplantısında Türkçe konuştuğunu görüyoruz. Öncelikle geçenlerde dili bir, tarihi ortak Türk Dili konuşan devletler ve topluluklar Kurultayı nın gerçekleşmiş olduğunu ifade ederek bugün de Türk Dili Konuşan Devlet Başkanlarının bir araya gelmesini sağlayan Türkiye Cumhuriyeti yönetimine, ayrıca bizleri daima sıcak şekilde karşılayan kardeş Türk halkına tüm kalbimle teşekkürlerimi iletmek istiyorum. Bugünlerde toplam sayısı 200 milyona yakın ve dünyanın dört bir köşesine dağılmış olan Türkler, bundan on dört yüzyıl önce tek dilde konuşup, Türk Kağanlığı adındaki tek devlet çatısı altında yaşamıştır. Dünyada Türkün Türk ten başka dostu yoktur. şeklinde Atatürk ün ifade ettiği gibi burada biz önümüzdeki yüksek amaçlara daima dost ve kardeşçe birlikte ulaşmalıyız. Zaman, birbirimizi daha da yakınlaştıracak ve kardeşlik, işbirliğine yönelik atılacak somut adımlarımızı sıklaştırarak ortak etkinlikleri gerçekleştirmenin gerekliliğini göstermektedir. Kazakistan da hayata geçirilen Kültürel Miras programının çerçevesinde halkımızın zengin tarihi, halk edebiyatı, milli değerleri, el sanatları ve gelenek görenekleri araştırılarak derlenmekte olup, yayımlanmaktadır. Bundan hareketle Türk dili konuşan halkların kültürel mirası adlı uluslar arası program oluşturulması için birlikte çaba sarf edebileceğimizi düşünüyorum.türk dili konuşan ülkeler arasındaki kültür ilişkilerini geliştirerek, kendi dillerimizi, ortak tarih, sanat edebiyat ve şiir antolojileri yayınlanması ve bun eserlerin dünya dillerine tercüme edilmesini sağlamalıyız. Böylece tüm dünya bizi tanıyacaktır. Bu açıdan Kaşgarlı Mahmud un Divan-ı Lügat-it Türk eserinin Kazakistan yayınevleri tarafından ilk defa Rus diline çevrilmesiyle eski Sovyet coğrafyasındaki Türk dili konuşan halkların eşsiz hazineleri geri kazandıklarını mutlulukla belirtmek isterim 627 Nursultan Nazarbayev bu açıklamalarıyla Türk dünyasının bütünleşmesiyle, ekonomi, siyaset, uluslararası ilişkiler, kültür, ve dilde daha büyük sonuçlara ulaşılabileceği konusu üzerinde durmuştur. Ancak böylelikle Türk dünyasının her alanda parlak geleceğine sahip olunabileceğini belirtmiştir. Aynı zamanda bu toplantıda Kazakistan Cumhurbaşkanı olarak Türkiye Türkçe siyle bildiri sunması Türkiye Türk çesine verdiği önemi göstermiş ve dikkatleri üzerine çekmiştir. Görüldüğü gibi Nazarbayev Orta Asya da kültür, dil, siyaset birliği oluşturmaya çalışmakta, ve bu birlik aynı zamanda ekonomik birliği de kapsamaktadır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB yada Sovyetler Birliği) 1991 yıllında resmen dağılmasından sonra Türkiye; Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlığını ilk tanıyan ülke olarak ilişkilerini güçlendirecek zemin hazırlamış oldu. Türkiye 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Kazakistan ı aynı gün tanımış ve onunla diplomatik ilişki kuran ilk ülke olmuştur. Aynı zamanda Türkiye; Kazakistan ile bağımsızlığından itibaren çeşitli sahalarda iki ülke arasında siyasi, eğitim, kültür, ticaret ve 626 Kemal, İsmail, Türk Dili Konuşan Ülkeler, ( ) 627 Türkçe Konuşan Devlet Devlet Başkanları 8. Doruk Toplantısında Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev in Yaptığı Konusma, ( )

8 565 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ ekonomik işbirliği alanlarında 100 e yakın işbirliği, anlaşma ve protokol imzalamıştır. 628 Kazakistan Orta Asya da Türk yatırımlarının önemli bir kısmına ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye sermaye miktarı bakımdan Kazakistan da ki en büyük dördüncü (ABD, Güney Kore, ve İngiltere den sonra ) yatırımcı ülke olup, aynı zamanda ülkedeki en çok yabancı sermayeli şirkete de sahiptir. Bu ülkede 129 şirket faaliyet göstermektedir ve toplam sermaye miktarı 1.3 milyar ABD Doları aşmıştır. Kazakistan daki Türk şirketlerinin % 69 u tamamen Türk sermayeli, % 25 i Kazak firmalarıyla ortaklık, geri kalanı ise çokuluslu şirketlerle ortaklık şeklindedir. Kazakistan daki Türk yatırımları yaklaşık % 85 i yerel halk olmak üzere 10 binin üzerinde kişiye istihdam sağlamıştır. Kazakistan da ki Türk yatırımlarının 1/3 ü petrol alanındadır. T.P.A.O. Kazakistan daki en büyük Türk yatırımcıdır. 629 Türk işadamlarınca gerçekleştirilen bu yatırımlar daha çok ticaret, telekomünikasyon, otel işletmeciliği,tarım ürünleri üretimi, süper market işletmeciliği, matbaacılık, petrol ürünleri, gıda, tekstil ve hizmet sektöründe büyük yatırımlar gerçekleştirerek hem Kazakistan ın ekonomisinin büyümesini etkilemiş hem de Türkiye-Kazakistan ekonomik, sosyal, kültürel alanlardaki ilişkilerin daha da gelişmesini sağlamıştır. Türkiye nin Kazakistan da en büyük dördüncü yatırım yapan ülke olması, Kazakistan da 129 Türk şirketinin faaliyet göstermesi, burada 10 binin üzerinde kişiye istihdam sağlaması elbetteki buradaki halkın meslek edinmeleri yanı sıra özel eğitim almalarını da sağlamıştır.bu denli büyük yatırım ve istihdamlar elbette ki Türkiye Türkçe sinin öğrenilmesine katkı sağlamıştır Türkiye Kazakistan Eğitim İlişkilerinin Türkiye Türkçe sinin Öğrenilmesine Olan Katkısı 1991 tarihinde bağımsızlığını ilân eden Kazakistan Cumhuriyetiyle diplomatik ilişkiler, 2 Mart 1992 tarihinde başlamış olup aynı yıl Almatı da T.C. Büyükelçiliği kurulmuştur. Türkiye- Kazakistan eğitim ilişkisi ise; 1992 yılı başında Türk yetkililerinden oluşan heyetin Kazakistan a yaptıkları ziyaret ve bu ziyarette eğitim iş birliği konularının genel kapsamını belirleyen ön protokollerin imzalanması ile başlamıştır yılındaki ilk mutabakat zaptı ile uygulanmaya başlanan Büyük Öğrenci Projesi kapsamında; öğretim yılından günümüze Kazakistan a 4449 yüksek öğrenim kontenjanı verilmiş, bu kontenjanın 2985 'i kullanılmış olup 763 öğrenci de mezun olmuştur. Halen Kazakistanlı 552 öğrenci devlet burslusu olarak ülkemizde öğrenimlerine devam etmektedir. Türk Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Kazakistan da açılan öğretim kurumlarının ders ve kültür kitapları ile eğitim araç-gereç ihtiyaçları karşılanmaktadır. 29 Eylül-3 Ekim 1992 tarihleri arasında Bişkek te yapılan Türk Cumhuriyetleri Eğitim Bakanları ve Türk Halkları Temsilcileri II. Konferansında alınan, edebiyat ve tarihte ortak program hazırlanması amacıyla bir komisyon kurulması ve çalışma prensiplerini ve süresini belirlemesi, kararı gereği Kazakistan dan bir edebiyatçının da katılımı ile oluşturulan komisyonlarca Türk Milli Eğitim Bakanlığı iş birliğinde hazırlanan Ortak Türk Edebiyatı Lise Ders Kitabının kaynak kitap olarak Türk Dünyası Edebiyatı adı altında TİKA tarafından basımı yapılmış ve Kazakistan a gönderilmiştir. 628 Batmaz, Nihat, Türkiye-Kazakistan Arasındaki Ticari-Ekonomik İlişkiler, Türk Müteşebbislerin Bu Ülkede Yaptıkları Yatırımların Boyutu ve Karşılaştıkları Sorunlar, Bilig, Bahar 2004, sayi: 29: Adanali, Neslihan,Türkiye-Kazakistan Ekonomik ve Ticari İlişkiler,İzmir Ticaret Odası, Temmuz 2006, ( )

9 566 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ İki ülke arasında 31 Ekim 1992 tarihinde imzalanan anlaşma gereği Türkistan şehrinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslar Arası Türk Kazak Üniversitesi kurulmuştur. Türk Milli Eğitim Bakanlığı Kazakistan da açılan Almatı Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi ile Çimkent Yaygın Mesleki Eğitim Merkezi bulunmaktadır. Kazakistan ın ihtiyacı olan ara elamanların yetiştirilmesine yardımcı olmak, Türk Kültürü ile birlikte Türkiye Türkçesinin öğretilmesine katkıda bulunmak, milli, manevi, tarihi bağları güçlendirmek amacıyla Kazakistan Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti Eğitim Bakanlıkları arasında imzalanan Mutabakat Zabıtları ve Protokoller çerçevesinde Almatı Eğitim Müşavirliğimizin 26 Mart 1996 gün ve sayılı teklifi, Bakanlığımızın 15 Nisan 1996 gün ve 4179 sayılı olurlarıyla Almatı Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi açılarak 01 Eylül 1997 tarihinde eğitim öğretime başlamıştır. Almatı Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezinden bu güne kadar 1842 si kız ve 272 si erkek toplam 2114 kişiye çeşitli seviyelerde sertifika verilmiştir. 26 Şubat 1996 tarih ve 841 sayılı Makam Onayı ile açılan eğitim merkezi Çimkent eyaletinin KENTAV şehrinde Ahmet Yesevi Üniversitesince tahsis edilen binada faaliyetini sürdürmektedir. Sıhhî tesisat, elektrik, bilgisayar, giyim, halıcılık, el sanatları, trikotaj, kuaförlük alanlarında faaliyet göstermektedir. Ayrıca; Merkezde Türkçe dil kursları da düzenlemektedir Çimkent Yaygın Mesleki Eğitim Merkezinden bu güne kadar 1156 sı kız ve 737 si erkek, toplam 1893 kişiye çeşitli seviyelerde Kurs Başarı Belgesi verilmiştir Türkiye de her yıl yaz aylarında yapılan Türkçe Öğretimi, Türk Kültürünü ve Millî Eğitim Sistemini Tanıtma konulu seminerlere Kazakistan'dan katılan katılımcılar bulunmaktadır. 630 Kazakistan ve Türkiye Cumhuriyetlerinin ortaklığında kurulan, eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetlerini Türkistan da bulunan Ahmet Yesevi Uluslar arası Kazak-Türk Üniversitesi Türk dünyasının ilk ortak devlet üniversitesidir. Üniversitenin örgün eğitimi kapsamı içinde Uzaktan Eğitim Fakültesi mevcuttur. Türkistan Uzaktan Eğitim Fakültesinin eğitim dili Türkçe, Kazakça, ve Rusçadır. Ahmet Yesevi Uluslar arası Kazak-Türk Üniversitesi TÜRTEP (Türkiye Türkçe siyle Eğitim Programları) le dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan ve Türkiye Türkçe siyle eğitim görme arzusu olanlara 1 ön lisans, 3 lisans, 7 yüksek lisans olmak üzere 11 programla, 2500 kayıtlı öğrenciye eğitim şansı veriyor. 631 IV. Araştırmanın Amacı, Yöntemi ve Uygulanan Anket Yapmış olduğumuz araştırmanın amacı, Kazakistan Vatandaşlarının Türkiye Tükçesini öğrenme sebeplerini saptamaktır. Araştırma kitlesi olarak sadece Türkiye Türkçesi bilen öğrencilerin seçilmesinin sebebi, Türkiye Türkçesi hakkında yeterli bilgilerinin olup olmadığını saptama ve bu dile olan ilgilerin sebeplerini öğrenmektir. Anket formunun hazırlanmasında araştırma amacına uygunluk ve kolay anlaşılabilir olması gözönünde bulundurulmuştur. Sorulan anket sorusu 15 adettir. Anketin hatalı hazırlanmasından kaynaklanabilecek hataları en aza indirebilmek için oncelikle küçük bir örnek grupta denenmiş ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Araştırma Haziran 2008 de sadece Türkiye Türkçesi bilen Kazakistan Vatandaşları 630 MEB Yurt Dışı Eğitim Öğretim Genel Müdürlüğü, ( ) 631 Türkiye Türkçesi ile İnternet Üzerinden Eğitim, ( )

10 567 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ üzerinde yapılmıştır. Ankete katılanların % 60 ı üniversite öğrencisi, %40 ı özel sektör çalışanıdır. İlgili sonuçlar aşağıda değerlendirilmiş ve anket ekte sunulmuştur. V. Sonuç Kazakistan Cumhur Başkanı Nursultan Nazarbayev Türklerin on dört yüzyıl önce tek dil olarak Türkçe yi konuştuklarını ifade etmiştir. Türk Dilinin günümüze kadar korunarak gelmesinde büyük katkıları olan Kaşgarlı Mahmut, Ahmet Yesevi ve Abay gibi düşünürlerin çalışmaları bu çalışmada ifade edilmiştir. Günümüzde de UNESCO tarafından ödüllendirilen bu düşünürlerin eserleri birer kültür mirasıdır. Bu mirası koruma ve Türkçe öğrenilmesine katkı için yapılan bir diğer organizasyon da Türkiye deki Türkçe Olimpiyatlarıdır. Özellikle 21 Mayıs- 1 Haziran 2008 tarihinde yapılan 6. Uluslararası Türkçe Olimpiyatlarına 110 ülkeden 550 öğrenci katılmıştır. Bu katılım Türkçe ye olan ilginin hergeçen gün arttığını göstermektedir. Kazakistanda Türkçeye olan ilginin nedenlerinin araştırıldığı bir anket düzenlenmiştir. 15 sorudan oluşan anket 100 kişi tarafından doldurulmuştur. Yapılan anket değerlendirmesinde Kazakistanda Türkiye Türkçesinin kolay öğrenildiği ve özellikle özel sektördeki işe alımlarda adaylar için bir öncelik sebebi olduğu sonucuna varılmıştır. Anketdeki Türkiye Türkcesi biliyor olmakla Türki cumhuriyetlerde daha rahat iletişim kurabileceğinize inanıyor musunuz? ve Türkiye-Kazakistan sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik ilişkilerinde Türkiye Türkçesi öğrenilmesi gerektiğine inanıyor musunuz? sorularına % 60 oranında evet yanıtı verilmiştir. Bu yüksek oranlar Türkiye Türkçesinin oynayacağı rolün önemine olan inancın ne kadar yüksek olduğunu göstermektedir. Ek-1 TÜRKİYE TÜRKÇESİ BİLEN KAZAKİSTAN VATANDAŞLARININ,TÜRKİYE TÜRKÇESİNİ ÖĞRENME SEBEPLERİ ÜZERİNE DÜZENLENEN ANKET VE ANKET SONUÇLARI Katılımcı sayısı: 100 Cinsiyet: %60 bayan, %40 bay Katılımcı Tanımı: %60 üniversite öğrencisi, %40 özel sektör çalışanı 1- Kaç yabancı dil biliyorsunuz? üç dil bilenler % 60 iki dil bilenler % Bildiğiniz yabancı diller hangileridir? üç dil : Türkiye Türkçesi, İngilizce, Rusça İki dil: Türkiye Türkçesi, Rusça 3-1 dil 1 insan, 2 dil 2 insandır düşüncesinden dolayı öğrenmek istediğiniz 2.dil Türkiye Türkçesi olabilir mi? % 63 Evet % 27 Hayır % 10 Belki 4- Türkiye Türkcesi biliyor musunuz? % 100 Evet 5- Türkiye Türkçesi dil seviyeniz nedir? % 28 Temel % 52 Orta % 20 ileri

11 568 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ 6- Türkiye Türkçeniz temel seviyesinde ise ilerletmeyi düşünür müsünüz? % 85 Evet % 15 Hayır 7- Türkiye Türkçeniz orta seviyesinde ise ilerletmeyi düşünür müsünüz? % 72 Evet % 28 Hayır 8- Türkiye Türkçeniz ileri seviyesinde ise Türkiye Türkçesini bilmenizin size avantajlar sağladığına inaniyor musunuz? % 89 Evet % 11 Hayır 9- Türkiye Türkçesi öğrenmede zorluk çektiniz mi? % 30 Evet % 70 Hayır 10- Türkiye Türkcesi bilmekle büyük şirketlerde daha rahat iş bulabilme şansınız olduğunu düşünüyor musunuz? % 81 Evet % 7 Hayır % 12 Belki 11- Türkiye Türkçesi biliyor olmakla Türki cumhuriyetlerde daha rahat iletişim kurabileceğinize inanıyor musunuz? % 65 Evet % 25 Hayır % 10 Belki 12- Türkiye Türkçesinin Kazak diliyle benzerlikler taşıdıgına inanıyor musunuz? % 76 Evet % 24 Hayır 13- Türkiye Türkçesinin dünyada en çok kullanılan diller arasına girebileceğine inanıyor musunuz? % 30 Evet % 47 Hayır % 23 Belki 14- Bu sene 110 ülkeden, 550 ögrencinin yarıştığı 6. Uluslararasi Türkçe Olimpiyatlarını Türkiye Türkçesi adına başarılı buluyor musunuz? % 47 Evet % 4 Hayır % 49 Türkçe Olimpiyatları hakkında bilgim yok 15- Türkiye-Kazakistan sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik ilişkilerinde Türkiye Türkçesi öğrenilmesi gerektiğine inanıyor musunuz? % 56 Evet % 31 Hayır % 13 Belki Kaynakça Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyat Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 2001 Batmaz, Nihat, Türkiye-Kazakistan Arasındaki Ticari-Ekonomik İlişkiler, Türk Müteşebbislerin Bu Ülkede Yaptıkları Yatırımların Boyutu ve Karşılaştıkları Sorunlar, Bilig, Bahar 2004, sayı:29 Baytursınulı Ahmet, Kazakların Başşairi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 1996, sayı:2 Duman, Musa, Prof Dr. Rabiga Sızdıkova ile Kazak Türkçesi ve Abay Üzerine, Türk edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Yıl: 22, Sayı:253, Kasım 1994 Divanı Lügatıt- Türk, Tıpkıbasım, ve Atalay, Besim, Divanü Lügati t Türk Tercümesi, Ankara, 1941

12 569 II. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMCİLER KONGRESİ Kara, Abdulvahap, Bir Söz Sanatı Ustası Kazak Milli Şairi Abay Kunanbayoğlu, Kazak Türkleri Vakfı Arman Dergisi, Aralık 2004 Sertkaya, Osman Fikri, 1993 Yesevi Yilinin Ardindan, Turk Dil Kurumu Yayınları 633, Ankara, 1996 Adanali, Neslihan,Türkiye-Kazakistan Ekonomik ve Ticari İlişkiler,İzmir Ticaret Odası, Temmuz 2006, ( ) Ahmet Yesevi, www. antisourtimes.com/ahmetyesevi ( ) Ahmet Yesevi, 71. hikmet, ahmedyesevi.pdf ( ) Ahmet Yesevi, 8BB75A3ED2E2 ( ) Kaşgarlı Mahmud, ( ) Kemal, İsmail, Türk Dili Konuşan Ülkeler, ( ) MEB Yurt Dışı Eğitim Öğretim Genel Müdürlüğü, ( ) Türkiye Türkçesi ile İnternet Üzerinden Eğitim, ( ) Türkçe Konuşan Devlet Devlet Başkanları 8. Doruk Toplantısında Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev in Yaptığı Konusma, ( ) Uluslararası Türkçe Olimpiyatları, ( )