BASKETBOLDA FARKLI OYUNCU SAYILARIYLA OYNANAN YARI SAHA VE TAM SAHA OYUNLARINA VERİLEN FİZYOLOJİK CEVAPLARIN KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BASKETBOLDA FARKLI OYUNCU SAYILARIYLA OYNANAN YARI SAHA VE TAM SAHA OYUNLARINA VERİLEN FİZYOLOJİK CEVAPLARIN KARŞILAŞTIRILMASI B. Utku ALEMDAROĞLU BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Mitat KOZ 2011-ANKARA

2 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BASKETBOLDA FARKLI OYUNCU SAYILARIYLA OYNANAN YARI SAHA VE TAM SAHA OYUNLARINA VERİLEN FİZYOLOJİK CEVAPLARIN KARŞILAŞTIRILMASI B. Utku ALEMDAROĞLU BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Mitat KOZ ANKARA

3

4 İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay İçindekiler Önsöz Simgeler ve Kısaltmalar Şekiller Çizelgeler ii iii vii viii ix xiii 1. GİRİŞ Takım Sporlarında Maçlarda Kat Edilen Mesafeler Takım Sporlarında Maçlarda Elde edilen LA Değerleri ve LA Üzerinden Antrenman Planlanması Takım Sporlarında Maçlarda Elde Edilen KAH Değerleri Geleneksel Aerobik Antrenman Yöntemleri Yoğun İnterval Dayanıklılık Antrenmanları Yaygın İnterval Dayanıklılık Antrenmanları Yoğun Dayanıklılık Antrenmanı Yaygın Dayanıklılık Antrenmanı Yenilenme Antrenmanları Takım Sporlarında Spora Özgü Antrenman Yaklaşımı GPS (Global Posizyon Sistemi) Hareket Analiz Sistemi Yo-Yo Test ve İlgili Çalışmalar Araştırmanın Amacı Problemler Alt Problemler Denenceler Araştırmanın Önemi Araştırmanın Orjinalliğinin Belirlenmesi GEREÇ ve YÖNTEM Araştırma Grubu 29

5 2.2 Veri Toplama Araçları Stadiometre ve Tanita Göğüs Bandı Laktik Asit Analizörü SPI-Prox Hareket Analiz Sistemi VO 2maks Ölçüm Cihazı: Borg Skalası Koruyucu Tüp (Preservative Kit) Verilerin Toplanması Araştırma Planı Antropometrik Ölçümler Yo-Yo Dayanıklılık Testi Maksimal Oksijen Tüketimine Denk Gelen Hızın Belirlenmesi (MAH) Testi Takımların Oluşturulması Yarı Saha ve Tam Saha Oyun Alanı Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının Optimum Süresinin Belirlenmesi Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının Optimum Set Sayısının Belirlenmesi Verilerin Analizi BULGULAR Tam Saha ve Yarı Sahada Oynatılan Oyunların Optimum Sürelerinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Tam Sahada Oynatılan Oyunların Optimum Sürelerinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada Oynatılan Oyunların Optimum Sürelerinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Tam Sahada Oynatılan Oyunların Optimum Setlerinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Tam Sahada Oynatılan 1x1 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Tam Sahada Oynatılan 2x2 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular 69

6 3.2.3 Tam Sahada Oynatılan 3 x 3 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Tam Sahada Oynatılan 4x4 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada Oynatılan Oyunların Optimum Setlerinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada Oynatılan 1x1 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada Oynatılan 2x2 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada Oynatılan 3x3 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada Oynatılan 4x4 Oyunun Optimum Setinin Belirlenmesi İle İlgili Bulgular Yarı Sahada ve Tam Sahada Oynatılan Oyunların Karşılaştırılması TARTIŞMA Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının Optimum Sürelerinin Tartışılması Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının Optimum Set Sayısının Tartışılması Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının KAH, AZD, LA, Kat Edilen Mesafe Değerlerinin Karşılaştırmalı Sonuçlarının Tartışılması SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuçlar Optimum Sürelerle İlgili Sonuçlar Optimum Setlerle İlgili Sonuçlar Oyunların Karşılaştırılmasıyla İlgili Sonuçlar Öneriler 185 ÖZET 187 SUMMARY 188 KAYNAKLAR 189 EKLER 210 Ek - 1 ETİK KURUL DÜZELTME 210 Ek - 2 ETİK KURUL ONAYI 211

7 Ek - 3 PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ SAĞLIKLI GÖNÜLLÜLER İÇİN OLUR BELGESİ 212 EK 4 PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ BİLGİLENDİRİLMİŞ GÖNÜLLÜ OLUR BELGESİ 214 EK 5 BİLGİLENDİRME BELGESİ 224 EK 6 ARAŞTIRMAYA KATILAN TÜM BİRİMLERİN VE ELEMANLARIN ARAŞTIRMA HAKKINDA BİLGİLENDİRİLDİĞİNE DAİR BELGE 225 ÖZGEÇMİŞ 226

8 Önsöz Futbolda teknik taktik gelişimle birlikte aerobik kapasitenin de gelişiminde sıklıkla kullanılan dar alan oyunları basketbolda antrenörler tarafından kullanılmakta ancak konuyla ilgili bilimsel çalışmalar literatürde yer almamaktadır. Antrenmanın planlanması ve yürütülmesi aşamasında antrenmanın süresinin, tekrar sayısının ve şiddetinin bilinmesi antrenmandan elde edilecek verim açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda bu çalışmada basketbolda sıklıkla kullanılan yarı saha ve tam saha ölçülerinde oynanan 1x1, 2x2, 3x3, 4x4 oyunlarının optimum sürelerinin, optimum set sayılarının belirlenmesi bu süre ve setlerde oynanan oyunların fizyolojik, kinematik profillerinin ortaya konması ve son olarak bu profillerin birbiri ile karşılaştırılması amaçlanmıştır. Öncelikle doktora tezinin her aşamasında bana yardımcı olan değerli danışmanın Prof. Dr. Mitat KOZ a teşekkür ederim. Bu dönemde bilimsel olarak desteklerini benden esirgemeyen Prof. Dr. Gülfem ERSÖZ e ve Dr. Alper Aşcı ya, doktora sürecinin her döneminde bana destek olan değerli arkadaşım Yusuf KÖKLÜ ye çok teşekkür ederim. Tezin yazımı aşamasında karşılaştığım problemleri çözmede bana yardımcı olan değerli arkadaşım Yunus ARSLAN a çok teşekkür ederim. Ölçümler sırasında bana yardımcı olan Pamukkale Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi öğrencilerinden Göker AKÇINAR a, Dağcan DAĞ a çok teşekkür ederim. Karşılaştığım tüm zorluklarda bana desteğini hissettiren değerli eşim Derya ALEMDAROĞLU na ve canım oğlum Demir ALEMDAROĞLU na çok teşekkür ederim.

9 Simgeler Ve Kısaltmalar AZD : Algılanan Zorluk Derecesi (Borg Skalası) KAH : Kalp Atım Hızı % KAH maks : Maksimal Kalp Atım Hızının Yüzdesi KEM : Kat Edilen Mesafe KN : Ortalama Hızlarda Belirlenen Kırılma Noktası KNÖB : Kırılma Noktası Öncesindeki Bölümün Ortalaması KNS : Kırılma Noktası Sonrası Bir Dakikanın Ortalaması LA : Laktik Asit MAH : Maksimum Aerobik Hız Ts : Tam Saha Ys : Yarı Saha

10 Şekiller Şekil 1.1: Kadın Ve Erkek Basketbolcuların Hareket Profilleri 5 Şekil 1.2: Kadın Sporcuların Basketbol Maçında Periyotlara Verdikleri La Çevapları 9 Şekil 1.3: Farklı Pozisyonlarda Oynayan Elit Futbolcuların Yoyo2 Performans Değerleri 19 Şekil 1.4: Farklı Lig Seviyelerinde Oynayan Futbolcuların Yo-Yo Test Performanslarının Karşılaştırılması 20 Şekil 1.5: Sezonun Değişik Dönemlerindeki Yo-Yo2 Performans Değerlerinin Karşılaştırılması 20 Şekil 2.1: Göğüs Bandı 30 Şekil 2.2: Ysı 1500 Laktik Asit Analizörü 30 Şekil 2.3: Spı-Prox Hareket Analiz Sistemi 31 Şekil 2.4: Vo 2maks Ölçüm Cihazı 32 Şekil 2.5: Yo-Yo Testi 34 Şekil 2.6: Yarı Saha Ve Tam Saha Oyun Alanı 36 Şekil 2.7: Yarı Saha Ve Tam Saha Oyunları 37 Şekil 2.8: Real Time 39 Şekil 2.9: Team Ams 39 Şekil 3.1: 1 X 1 Tam Saha Optimum Süre Hız-Kah-Zaman Değerleri 42 Şekil 3.2: 1 X 1 Tam Saha Optimum Süre Hız-Kah-Zaman Değerleri 43 Şekil 3.3: 2 X 2 Tam Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 44 Şekil 3.4: 2 X 2 Tam Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 45 Şekil 3.5: 3 X 3 Tam Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 46 Şekil 3.6: 3 X 3 Tam Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 47 Şekil 3.7: 4 X 4 Tam Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 48 Şekil 3.8: 4 X 4 Tam Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 49 Şekil 3.9: 1 X 1 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 50 Şekil 3.10: 1 X 1 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 51 Şekil 3.11: 2 X 2 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 52 Şekil 3.12: 2 X 2 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 53

11 Şekil 3.13: 3 X 3 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 55 Şekil 3.14: 3 X 3 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 56 Şekil 3.15: 4 X 4 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 57 Şekil 3.16: 4 X 4 Yarı Saha Optimum Süre Hız -Kah-Zaman Değerleri 58 Şekil 3.17: 1 X 1 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks Değerleri 60 Şekil 3.18: 1 X 1 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah Değerleri 61 Şekil 3.19: 1 X 1 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La Değerleri 63 Şekil 3.20: 1 X 1 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd Değerleri 64 Şekil 3.21: 1 X 1 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-La-Azd Değerleri 65 Şekil 3.22: 1 X 1 Tam Saha Oyunun Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafeler 69 Şekil 3.23: 2 X 2 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks Değerleri 70 Şekil 3.24: 2 X 2 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah Değerleri 72 Şekil 3.25: 2 X 2 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La Değerleri 73 Şekil 3.26: 2 X 2 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd Değerleri 75 Şekil 3.27: 2 X 2 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-La-Azd Değerleri 75 Şekil 3.28: 2 X 2 Tam Saha Oyunu Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafe 80 Şekil 3.29: 3 X 3 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks Değerleri 82 Şekil 3.30: 3 X 3 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah Değerleri 85 Şekil 3.31: 3 X 3 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La Değerleri 86 Şekil 3.32: 3 X 3 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd Değerleri 88 Şekil 3.33: 3 X 3 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-Azd-La 88 Şekil 3.34: 3 X 3 Tam Saha Oyunu Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafeler 92 Şekil 3.35: 4 X 4 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks 94 Şekil 3.36: 4 X 4 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah Değerleri 96 Şekil 3.37: 4 X 4 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La 98 Şekil 3.38: 4 X 4 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd 98 Şekil 3.39: 4 X 4 Tam Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-Azd-La 99 Şekil 3.40: 4 X 4 Tam Saha Oyun Setlerde Değişik Hızlarda Kat Edilen

12 Mesafeler 103 Şekil 3.41: 1 X 1 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks 105 Şekil 3.42: 1 X 1 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah 107 Şekil 3.43: 1 X 1 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La 108 Şekil 3.44: 1 X 1 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd 110 Şekil 3.45: 1 X 1 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-Azd-La 110 Şekil X 1 Yarı Saha Oyunu Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafeler 113 Şekil 3.47: 2 X 2 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks Değerleri 115 Şekil 3.48: 2 X 2 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah Değerleri 117 Şekil 3.49: 2 X 2 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La 119 Şekil 3.50: 2 X 2 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd 120 Şekil 3.51: 2 X 2 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-Azd-La 120 Şekil 3.52: 2 X 2 Yarı Saha Oyununun Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafeler 124 Şekil 3.53: 3 X 3 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks 126 Şekil 3.54: 3 X 3 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah 129 Şekil 3.55: 3 X 3 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La 131 Şekil 3.56: 3 X 3 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd 131 Şekil 3.57: 3 X 3 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-Azd-La 132 Şekil 3.58: 3 X 3 Yarı Saha Oyunu Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafeler 135 Şekil 3.59: 4 X 4 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen % Kah maks Değerleri 137 Şekil 3.60: 4 X 4 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Hız-Kah Değerleri 138 Şekil 3.61: 4 X 4 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen La Değerleri 140 Şekil 3.62: 4 X 4 Yarı Saha Oyunun Setlerinden Elde Edilen Azd Değerleri 140 Şekil 3.63: Yarı Saha 4 X 4 Oyun Setlerinden Elde Edilen Kah-Hız-Azd-La 141 Şekil 3.64: 4 X 4 Yarı Saha Oyunu Setlerinde Değişik Hızlarda Kat Edilen Mesafeler 144 Şekil 3.65: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları % Kah maks Değerleri 146

13 Şekil 3.66: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları Kah Değerleri 148 Şekil 3.67: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunların Ortalama Hız Değerleri 150 Şekil 3.68: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları La Değerleri 152 Şekil 3.69: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarında Elde Edilen Azd Değerlei 154 Şekil 3.70: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları 0-6,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafeler 156 Şekil 3.71: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları 7-12,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafeler 156 Şekil 3.72: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları 13-17,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafeler 159 Şekil 3.73: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızda Kat Edilen Mesafeler 159 Şekil 3.74: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları Kat Edilen Mesafeler 161 Şekil 3.75: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunları Tüm Hızlarda Ve Toplamda Kat Edilen Mesafeler 161

14 Çizelgeler Çizelge 1.1 Maç İçinde Basketbolcular Tarafından Uygulanan Hareketlerin Sıklığı 5 Çizelge 1.2 LA Değerlerine Göre Belirlenen Antreman Bölgeleri 8 Çizelge 1.3 Geleneksel Antrenman Yöntemlerinin Etkilerini Gösteren Çalışmalar 14 Çizelge 2.1 Deneklerin Fiziksel Ve Fizyolojik Özellikleri 29 Çizelge 2.2 Araştırma Planı 33 Çizelge 2.3 Takımların Oluşturulma Planı 36 Çizelge X 1 Tam Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KN Değerlerinin Karşılaştırılması 41 Çizelge X 1 Tam Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KNS Değelerinin Karşılaştırılması 42 Çizelge X 2 Tam Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KN Değerlerinin Karşılaştırılması 43 Çizelge X 2 Tam Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KNS Değerlerinin Karşılaştırılması 44 Çizelge X 3 Tam Saha Oyun Optimum Süre KN Ve KNÖN Değerlerinin Karşılaştırılması 45 Çizelge X 3 Tam Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KNS Değerlerinin Karşılaştırılması 46 Çizelge X 4 Tam Saha Oyun Optimum Süre KN Ve KNÖB Değerlerinin Karşılaştırılması 47 Çizelge X 4 Tam Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KNS Değerlerinin Karşılaştırılması 48 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KN Ve KNÖB Değerlerinin Karşılaştırılması 49 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyun Optimum KNÖB Ve KNS Değerlerinin Karşılaştırılması 50 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KN Ve KNÖB Değerlerinin Karşılaştırılması 51

15 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KNS Ve KNÖB Değerlerinin Karşılaştırılması 52 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KN Ve KNÖB Değerleri Karşılaştırılması 53 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyun Optimum KNÖB Ve KNS Değerlerinin Karşılaştırılması 54 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KN2 Ve KNÖB2 Değerlerinin Karşılaştırılması 54 Çizelge x3 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KNS2 Ve KNÖB2 Değerlerinin Karşılaştırılması 55 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KN Ve KNÖB Değerlerinin Karşılaştırılması 56 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyun Optimum Süre KNÖB Ve KNS Değerlerinin Karşılaştırılmas 57 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin % Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 59 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Ve HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 61 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen LA Cevaplarının Karşılaştırılması 62 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 63 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen AZD Cevaplarının İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 64 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Ve 7-12,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 66 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 67 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 68 Çizelge X 1 Tam Saha Oyununda Setlerde 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarda Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 68

16 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin % Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 70 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Ve HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 71 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen LA Cevaplarının Karşılaştırılması 73 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 74 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen AZD Cevaplarının İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 75 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Km/Sa Ve 7-12,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 76 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlerde Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 77 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setlerde 7-12,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 77 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 78 Çizelge X 2 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 79 Çizelge 3.38: 2 X 2 Tam Saha Oyununda Setlerde 18 Km/Sa Ve Üzeri Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 79 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin % Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 81 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen % Kah maks Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 81 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Cevaplarının Karşılaştırılması 83 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen KAH Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 83 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 84

17 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen LA Cevaplarının Karşılaştırılması 85 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen LA Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 86 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 87 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlere Verilen AZD Cevaplarının İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 88 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 89 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 7-12,9 Km/Sa, 13-17,9 Km/Sa, 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarda Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 90 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlerde 7-12,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 91 Çizelge X 3 Tam Saha Oyununda Setlerde 13-17,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 91 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin % Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 93 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen % Kah maks Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 93 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Ve HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 95 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen KAH Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 95 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen Ortalama Hız Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 96 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlere İlişkin LA Ve AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 97 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen LA Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 97

18 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen AZD Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 98 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 99 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 7-12,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 100 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setlerde 7-12,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 101 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 102 Çizelge X 4 Tam Saha Oyununda Setler Sırasında 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 103 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin % Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 105 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Ve HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 106 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin LA Cevaplarının Karşılaştırılması 107 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 109 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen AZD Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 109 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Ve 7-12,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setlerarası Karşılaştırılması 111 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlerde 0-6,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 111 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setlerde 7-12,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 112 Çizelge X 1 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9, 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 112 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin %Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 114

19 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Ve HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 116 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen KAH Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 116 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen Ortalama Hız Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 117 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin LA Ve AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 118 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen LA Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 119 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen AZD Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 119 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Ve 7-12,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 121 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setlerde 7-12,9 Km/Sa Hız Değerlerinde Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 122 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 123 Çizelge X 2 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarda Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 124 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin %Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 125 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Cevaplarının Karşılaştırılması 127 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin Ortalama HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 128 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen Ortalama Hız Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 128 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin LA Ve AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 130 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen LA Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 130

20 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen AZD Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 131 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Ve 7-12,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 133 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 134 Çizelge X 3 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarda Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 135 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin %Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 136 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin KAH Ve HIZ Cevaplarının Karşılaştırılması 138 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setlere İlişkin LA Ve AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 139 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen LA Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 139 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setlerde Elde Edilen AZD Skalası Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 140 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 0-6,9 Hızda Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 141 Çizelge X 4 Yarısaha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 142 Çizelge X 4 Yarı Saha Oyununda Setler Sırasında 13-17,9 Ve 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Setler Arası Karşılaştırılması 143 Çizelge 3.103: Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin % Kah maks Cevaplarının Karşılaştırılması 145 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin % Kah Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 145 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin KAH Cevaplarının Karşılaştırılması 147

21 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Kah Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 147 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Ortalama Hız Cevaplarının Karşılaştırılması 149 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Ortalama Hız Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 149 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Ortalama LA Cevaplarının Karşılaştırılması 151 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Ortalama LA Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 151 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin AZD Cevaplarının Karşılaştırılması 153 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin AZD Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 153 Çizelge Yarı Saha Ve Tam Saha Oyunlarına İlişkin 0 6,9 Km/Sa Ve 7-12,9 Km/Sa Hızlarda Kat Edilen Mesafelerin Karşılaştırılması 155 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin 0-6,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafeler İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 155 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin 7-12,9 Km/Sa Hızda Kat Edilen Mesafeler İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 155 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarında Sırasında 13-17,9 Km/Sa Ve 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin Karşılaştırılması 158 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Ortalama 13-17,9 Km/Sa Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 158 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Ortalama 18 Km/Sa Ve Üzeri Hızlarında Kat Edilen Mesafelerin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 158 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına İlişkin Bir Dakikada Kat Edilen Mesafelerin Karşılaştırılması 160 Çizelge Tam Saha Ve Yarı Saha Oyunlarına Toplam Değerlerinin İkişerli Karşılaştırma Sonuçları 161

22 1.GİRİŞ Basketbol sıçramalar (ribaunt almak, blok yapmak ve şut atmak için), yön değiştirmeli koşular, sprintler, topla yapılan hareketler gibi yüksek şiddetli aktivite periyotlarının arasında yürümeler, durmalar gibi düşük şiddetli hareketlerin bulunduğu yaklaşık 450 m 2 alanda oynanan aerobik tabanlı anaerobik bir spordur (Delextrat ve Cohen, 2009; Metaxas ve ark., 2009; Meckell ve ark., 2009, Sampaio ve ark., 2009). Oyun kuralları gereğince oyunun sıklıkla durması, oyuncuların toparlanmasına yardımcı olmakta ve böylece tekrarlanan yüksek şiddetli aktivitelerin aynı kalitede yapılmasına olanak sağlamaktadır (Drinkwater ve ark., 2008). Bununla birlikte oyuncuların dayanıklılık kapasitelerinin geliştirilmiş olması yüksek şiddetli hareketler arasında toparlanma sürelerinin kısalmasına yardımcı olmaktadır (Tomlin ve Wenger, 2001; Castagna ve ark., 2008). Basketbolcuların yüksek şiddetli hareketleri kaliteli olarak yapmaları kuvvet, sürat ve çeviklik özelliklerinin gelişmesiyle yakından ilişkilidir (Castagna ve ark., 2008, Meckell ve ark., 2009). Bu sebeplerden dolayı basketbolcuların teknik ve taktik özelliklerinin geliştirilmiş olmasının önemli olduğu kadar kuvvet, dayanıklılık, sürat ve çeviklik gibi fiziksel özelliklerinin de geliştirilmiş olması gerekmektedir (Castagna ve ark., 2008). Sporcuların kondisyon programlarının yapmış oldukları spor dalının fizyolojik gereksinimleri iyi bilinerek ve bu gereksinimlere göre programlanması sporsal başarı için en önemli unsurlardan bir tanesidir (Gillam, 1985, McGlay ve ark., 1994, Gambetta, 2000, Taylor, 2004; 2005). Basketbolda yapılan hareket analizi çalışmalarında 985 ile 1141 arasında değişik hareket şeklinin 3 saniyeden uzun sürmeyecek şekilde gerçekleştirildiği (Janeira ve Maia, 1998; McInnes ve ark., 1995, Mindaugas ve ark., 2006), topun oyunda olmadığı sürede dahil olmak üzere toplam 5500 ila 6500 metrelik bir mesafenin kat edildiği (Oba ve Okuda, 2008; Erčulj, 2008), bu mesafenin % 56,8 lik kısmının yürüyüş, % 9 luk kısmının ayakta duruş ve % 34,1 lik bölümünün sıçramalar ve koşulardan oluştuğu (Narazaki ve ark, 2009), adet yön değiştirmeli sprint, adet maksimal sıçrama ve spora özgü yüksek şiddetli hareketin oyun içinde gerçekleştirildiği belirtilmiştir (Janeira ve Maia, 1998; McInnes ve ark, 1995; Mindaugas ve ark, 2006). Basketbol oyunun

23 fizyolojik yapısını ortaya koymak için yapılan çalışmalar sonucu ise maç içinde ortalama tüketilen oksijen miktarının maksimal oksijen tüketiminin % 64,7 sine (Narazaki ve ark, 2009), ortalama kalp atım hızının, KAH maks ın %89 una denk geldiği, oyun zamanının %75 inin KAH maks değerinin %85 nin üzerinde geçtiği (Janeira ve Maia, 1998; McInnes ve ark, 1995; Mindaugas ve ark, 2006; Matthew ve Delextrat, 2009) ve basketbol maçı sonundaki laktik asit miktarının 3,7 ile 13 mmol arasında değiştiği çalışmalarda belirtilmiştir (Janeira ve Maia, 1998; Abdelkrim ve ark, 2007; Matthew ve Delextrat, 2009). Oyuncuların basketbola özgü kondisyonel ihtiyaçlarının karşılanabilmesi ve aynı zamanda teknik-taktik gelişim sağlayabilmeleri için gerçekleştirilecek olan antrenmanların basketbola özgü antrenmanlar olması gerekmektedir (Gillam, 1985; Taylor, 2004; 2005; Refoyo, 2009). Spora özgü antrenman kavramı birçok spor bilimcinin ilgisini çekmektedir ve bu konuyla ilgili en güncel yaklaşım dar alan oyunlarının kullanımıdır. Oyuna özgü antrenmanlar ya da dar alan oyunlarına verilen fizyolojik cevaplar futbolda (Little, 2009; Jones ve Drust, 2007; Reilly, 2005; Rampini ve ark, 2007; Hill-Hass ve ark, 2009; Kelly ve Drust, 2009; Little ve Williams, 2006) rugbyde (Gabbett, 2006a; 2006b) Avustralya futbolunda (Farrow ve ark, 2008) ve hentbolda (Buchheit ve ark, 2009) spor bilimciler tarafından incelenmiştir. Basketbol tıpkı yukarıdaki sporlarda olduğu gibi kısa aralıklı yüksek şiddetli egzersizleri uygulayabilmek için aerobik kapasitenin kullanıldığı bir spor dalıdır (Cormery ve ark 2008; Spencer ve ark, 2004). Bu yüzden diğer sporlarda olduğu gibi basketbol antrenmanları sırasında da oyun alanın küçültülmesi ve oyuncu sayılarının azaltılması sıklıkla kullanılan yöntemlerdir (Sampaio ve ark, 2009). Bu oyunlara sporcular hem daha aktif hem daha yüksek konsantrasyon ile katılırken aynı zamanda oyundan keyif almaktadırlar. Buna ek olarak tüm oyuncuların sporcu sayısının azalması ile birlikte topla oynama sürelerinin artacağı düşünüldüğünde oyunun teknik gereksinimlerine yönelik gelişimle birlikte taktik anlamda savunma ve hücum prensipleri açısından bir gelişim göstermeleri mümkün olacaktır (Wall ve Cote 2007).

24 Basketbolda dar alan oyunları ile ilgili çok fazla çalışma bulunmamakla birlikte, Sampaio ve arkadaşlarının (2009) yapmış oldukları çalışmada dar alanda oynanan 3x3 ve 4x4 oyunlarının fizyolojik etkileri karşılaştırılmış ve çalışma sonucunda 3x3 oyunun maksimal KAH ın % 87 sine ve 4 x 4 oyunun ise maksimal KAH ın %83 üne denk geldiği belirtmiştir. Bu çalışma basketbolda oynanan dar alan oyunlarının maç performansı ile benzer fizyolojik özelliklere sahip olduğunu göstermektedir. Ancak basketbol antrenmanlarında oyuncu sayısı azaltılması bir yöntem olarak yaygın şekilde kullanılırken oyun alanı genel olarak tam saha ya da yarı saha olarak kullanılmaktadır ve bu alanlarda oynanan oyunların fizyolojik etkileri ile ilgili literatürde bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bununla birlikte yapmış olduğumuz literatür taraması sonucunda basketbolda oynanan 1x1 ve 2x2 oyunlarıyla ilgili hiçbir çalışma bulunamamıştır Takım Sporlarında Maçlarda Kat Edilen Mesafeler Sporun fizyolojik gereksinimlerine dayalı antrenman programı geliştirmek oldukça önemlidir (Cardinale, 2000; Gamble, 2007; Taylor, 2004). Bu nedenle takım sporlarında hareket profilleri ve fizyolojik cevapların belirlenmesi ile ilgili birçok çalışma yapılmakta ve bu çalışmaların sonuçları antrenörlerin antrenman programlamalarıda yol gösterici olmaktadır yılı öncesinde futbol maçları sırasında oyuncuların ve topun hareketlerinin analiz edilmesi teknolojik ve metadolojik faktörlerce sınırlanmaktaydı. Bu tarihten sonra geliştirilen bilgisayar yazılımları ile daha kapsamlı analizler yapılabilmektedir (Shiokava ve ark, 2001). Literatürde, maçlarda kat edilen mesafe farklı yöntemler kullanılarak belirlenmiştir. En eski yaklaşım ölçekli saha üzerinde oyuncuların hareketlerini izleme şeklindedir. Daha sonraki zamanlarda ise Cinefilm, Teyp Kayıtları, Bilgisayar, Radyo Dalgaları ve GPS olmak üzere teknolojik yöntemler geliştirilmiştir (Helgerud ve ark. 2001; Pino ve ark, 2007; Portas ve ark, 2007; Reilly, 2001; Salvo ve ark, 2007; Stolen ve ark, 2005) (Aslan, 2007).

25 Basketbolda kat edilen mesafelerle ilgili literatürde çok fazla çalışma bulunmamaktadır (Stone, 2007). Yapılan sınırlı sayıda çalışma Matthew ve Delextrat (2009) tarafından Çizelge 1.1 de özetlemiştir. Yapılan bir çalışmada genç basketbolcuların kat ettikleri mesafeler ve bu mesafeler hangi şiddetlerle kat ettikleri belirlenmiştir. Buna göre oyuncular oyunun %8,8 ini yüksek şiddetli spora özel hareketlerle, %5,3 ünü sprintlerle ve %2,1 ini sıçramalarla geçirmişlerdir. Aynı çalışmada mevkiler arasındaki farklar da karşılaştırılmış buna göre pivotların oyun kuruculara ve forvetlere göre daha az yüksek şiddetli hareket gerçekleştirdiği (pivot 14,7%,oyun kurucu %17,1, forvet %16,6) belirlenmiştir (Abdelkrim ve ark, 2007). Oba ve Okuda (2008), farklı seviyelerdeki oyuncuların hareket profillerini inceledikleri çalışmalarında lise öğrencisi kadın basketbol oyuncularının 5587 m, kolej seviyesindeki kadın basketbolcuların 5576m ve üst seviye kadın basketbolcuların 6177m mesafe kat ettiklerini tespit etmişlerdir. Aynı çalışmada sporcuların dakikada kat ettikleri mesafeler belirlenmiş buna göre lise seviyesinin dakikada 93,4m, kolej seviyesinin 100,4m ve elit seviyenin 94,2m mesafe kat ettiği bunların sırası ile 7,03, 7,41, 8,01 metresinin yüksek şiddetli egzersiler olduğu bildirilmiştir. Basketbolda durma, yürüme, koşu ve sprint sürelerinin yüzde dağılımı sırasıyla, % 15, % 48-52, % ve % 6 olarak belirtilmiştir (Bishop ve Wright, 2006; Tessitore ve ark, 2006). Narazaki ve arkadaşları (2009) yapmış oldukları çalışmada kadın ve erkek sporcuları hareket profillerini aşağıdaki Şekil 1.1 de özetlemişlerdir.

26 Şekil 1.1: Kadın ve Erkek Basketbolcuların Hareket Profilleri (Narazaki ve ark, 2009) Çizelge 1.1: Maç içinde Basketbolcular Tarafından Uygulanan Hareketlerin Sıklığı Absolute Değerler Hareket Sayıları Dakika Başına Hareket Sayıları Matthew ve McInnes Ve ark Ben Abdelkrim Matthew ve McInnes Ve ark Ben Abdelkri Delextrat (1995) ve ark Delextrat (1995) Ve ark Hareketler (2009) (2007) (2009) (2007) Sıçrama 35 ± ± ± 7 1 1,28 1,24 Sprint 49 ± ±52 55 ± 11 1,67 2,84 1,55 Koşu 52 ± ± ± 14 1,73 2,96 2,74 Jog 67 ± 17 99± ± 8 2,23 2,69 3,19 Duruş ve Yürüme 151 ± ± ± ,14 7,79 Düşük şiddet shuffle 117 ± ± ± 10 3,77 4,66 4,94 Orta şiddet shuffle 123 ± ± ± 33 3,97 3,12 5,56 Yüksek şiddet shuffle 58 ± ± ± 16 1,87 1,73 2,66 Toplam 652 ± ± ± 51 21,24 27,42 29,66 (Matthew ve Delextrat 2009)

27 Yapılan maç analizleri sonuçlarında futbolcuların bir maç sırasında yaklaşık km arasında mesafe kat ettikleri belirlenmiştir (Mohr ve ark, 2003; Köklü ve ark, 2009; Bangsbo, 1994; O'Donoghue, 2002). Kalecilerde bu mesafenin 4 km olduğu bilinmektedir (Köklü ve ark 2009; Mavili, 2010). Bununla birlikte bir maç sırasında her bir oyuncu yaklaşık 90 saniye de bir, ortalama 2-4 sn. de sonlanan sprintler gerçekleştirmektedir (Stolen ve ark 2005; Bangsbo ve ark, 1991). Yüksek şiddetli hareketler ve sprintler üst düzey oyuncuların kat ettikleri mesafenin %28 ile %58 ini oluşturmaktadır (Stone, 2007). Ancak kat edilen mesafenin sadece %2 si topla kat edilmektedir. Oyun sırasında her oyuncunun 4-6 sn arasında sonlanan adet kısa süreli aktivite gerçekleştirdiği de yapılan çalışmalarda belirtilmektedir (Köklü ve ark, 2009; Stone, 2007). Erkek futbolcularda durma, yürüme, jog, koşu ve sprint sürelerinin yüzde dağılımı sırasıyla, % 4-19, % 14-59, % 12-28, % 6-26 ve % 0,7-5 olarak (Aslan, 2007, Bangsbo ve ark. 1991; Bloomfield ve ark, 2007; Bradley ve ark 2009 ), kadın futbolcularda ise sürelerin yüzde dağılımı sırasıyla, % 15-19, % 42-50, % 26-27, % 4-7 ve % 0,9-5 olarak belirtilmiştir (Gabbett ve Mulvey, 2008; Mohr ve ark, 2008). Futbolda yapılan çalışmalar ikinci yarı ilk yarıya göre egzersiz şiddeti ile kat edilen mesafenin %5-10 oranında düştüğü belirtilmektedir (Rienzi ve ark 2000; Bangsbo ve ark., 1991, Aslan, 2007). Bu bulgu genç sporcularda da benzerlik göstermektedir. Castagna ve arkadaşları (2003) genç futbolcularla yaptıkları çalışmada 30 dakikalık maç süresince kat edilen toplam mesafenin 6175 ± 18m olduğunu ve ikinci yarı bu mesafenin %5,53 oranında azaldığını bildirmişlerdir. Basketbol ve futbol gibi aralıklı oyun yapısına sahip bir diğer spor rugby dir. Ülkemizde yaygın olmamakla birlite dünyada önemli bir yeri olan rugby sporu ile ilgili çalışmalar literatürde mevcuttur. Rugby sporunda oyuncular maç içinde yaklaşık olarak 4-5 km mesafe kat etmektedirler ve bu mesafenin 2200 metresinin yürüyüşle, 1600 metresinin joging ile ve son olarak 2000 metresi sprintlerle kat edildiği literatür de bildirilmektedir ( Fry ve ark, 1992). Son olarak hentbol maçında; toplam maç süresinin % ı yürüme, % ü jog, % i koşu ve % 3-4 ü sprint olarak belirtilmiştir ( Pori ve ark, 2005; Sibila ve ark, 2004) (Şahin, 2009).

28 1.2 Takım Sporlarında Maçlarda Elde edilen LA Değerleri ve LA Üzerinden Antrenman Planlanması Antrenmanların ve müsabakaların fizyolojik parametrelerinin belirlenmesinde kullanılan önemli fizyolojik parametrelerden biriside LA değerleridir. Dayanıklılık performansının geliştirilmesine yönelik antrenman programlarının kan laktat cevapları doğrultusunda yönlendirilmesinin VO2 maks veya farklı yüzdelerinin kullanılmasından daha etkili olabileceği önerilmektedir (Weltman ve ark, 1998). Kan laktat konsantrasyonları ile istendik antrenman alanında çalışılıp çalışılmadığı hakkında bilgi sağlanabilmesi de mümkündür ( Janssen, 2001; Seiler ve Kjerland, 2006; Viru, 1995).Şahin (2009) tezin LA antrenman bölgeleri şu şekilde belirtmiştir; Aerobik eşik noktasının kan laktat konsantrasyonunun 2,0 2,5 mmol./l seviyesinde olduğu belirtilmektedir (Maud ve Foster, 2006; Mercer, 2001; Zeni ve ark, 1996). Bu nokta yaygın dayanıklılık antrenmanı için önerilen egzersiz şiddetidir (Janssen 2001). Anaerobik özelliklerin geliştirilmesinde uygun antrenman şiddet aralığının 3,0-5,0 mmol./l denk geldiği düşünülmektedir (Hurley ve ark 1984; Shephard, 2000). Kan laktat konsantrasyonunda hızlı artışın başladığı ya da kan laktat üretimi ve eliminasyonu dengesinin bozulduğu iş yükü anaerobik eşik olarak tanımlanmakta ve literatürde genel olarak 4,0 mmol./l değeri anaerobik eşik noktası olarak belirtilmektedir (Bentley ve ark, 2007; Maud ve Foster, 2006; Mercer, 2001; Weltman, 1998). Wirnitzer ve Kornexl (2008) ise 6,0 mmol/l ve üzeri LA değerlerinin yüksek şiddetli egzersizleri daha iyi yansıttığını ve bu şiddet ve üzerinde enerji gereksiniminin tip IIa kas liflerinin daha fazla yüzde dağılımda egzersize katılması sonucunda daha yüksek yüzde dağılımda anaerobik enerji kaynaklarından sağlandığı belirtilmektedir (Gilman ve Wells; 1993). LA değerleri ve antrenman bölgeleri aşağıdaki Çizelge 1.2 de verilmiştir.

29 Çizelge 1.2: LA Değerlerine Göre Belirlenen Antrenman Bölgeleri (Şahin, 2009) Antrenman Alanı LA (mmol./l) Dinlenme/Regenerasyon 0,5-2,0 Yaygın Dayanıklılık 1,0-3,5 Yoğun Dayanıklılık 2,5-3,5 Yoğun Dayanıklılık (İntermittent Tempo) 2,5-5,0 Yaygın Orta İnterval 3,0-4,5 Yaygın Uzun İnterval 3,0-3,5 Yoğun Tekrar 3,0-5,0 Yoğun Interval 3,0-7,0 Basketbol maçlarına verilen fizyolojik cevaplar çok çeşitlilik göstermektedir. Abdelkrim ve arkadaşları (2007), yapmış oldukları çalışmada genç basketbolcuların ilk yarı sonu LA değerlerinin 5,49 (1,24) mmol/l ve ikinci devre değerlerinin ise 4,94 (1,46) mmol/l olduğunu belirlemişlerdir. Bir başka çalışmada hazırlık maçı sonrası kadın ve erkek sporcuların LA değerleri belirlenmiş ve kadınlarda 3,2 (0,9) mmol/l ve erkeklerde 4,2 (1,3) mmol/l değerleri tespit edilmiştir (Narazaki ve ark, 2009). Abdelkrim ve arkadaşları (2010a), yapmış oldukları çalışmada basketbol maçı sonrası ortalama LA değerini 5,75 (1,25), en yüksek LA değerini ise 6;22 (1,34) mmol/l olarak tespit etmişlerdir. Adelkrim ve arkadaşları (2010b) yapmış oldukları diğer bir çalışmada farklı seviyelerde oynayan oyuncuların ilk yarı ve maç sonu LA değerlerini karşılaştırmış buna göre uluslararası oyuncuların 6,60 (1,22) mmol/l değeri ile ulusal oyuncuların 5,66 (1,19) mmol/l ilk yarı sonu değerinden daha yüksek LA değerine sahip olduğunu ayrıca maç sonunda uluslararası oyuncuların 5,65 (1,21) mmol/l, ulusal oyuncuların 4,43 (1,43) mmoll/l LA değerine ulaştığı bildirilmişlerdir. Aynı çalışmada alan ve adam adama savunma taktikleri kullanıldıktan sonra alınan LA değerleri arasında fark bulunmamıştır. Matthew ve Delextrat (2009) yapmış oldukları çalışmada kadın sporcuların maç sonu LA dğerlerinin 5,2 (2,7) mmol/l olduğunu ve bu değerin sporcuların maksimal LA değerlerinin % 55,9 una denk geldiğini belirtmişlerdir, bu çalışmada ikinci yarı LA değerlerinin 5 (1,4) mmol/l olduğu ve maksimal LA değerinin %54,8 ine denk

30 geldiği bildirilmiştir. Çalışmada dört ayrı çeyrekten elde edilen LA değerleri aşağıdaki Şekil 1.2 de özetlenmişdir Şekil 1.2: Kadın Sporcuların Basketbol Maçında Periyotlara Verdikleri LA Çevapları (Matthew ve Delextrat, 2009) Futbol maçlarına verilen kan laktat cevaplarını inceleyen çalışmalar kan örneğinin alındığı döneme bağlı olarak kan laktat konsantrastonunun 2 ile 10 mmol/l arasında değiştiğini göstermekedir (Bangsbo, 1994a). Kan örneği alınmadan önceki yaklaşık 5 dakikalık periyotta oyuncunun aktivite profili ile kan laktat konsantrasyonu arasında pozitif ilişki tespit edilmiştir (Bangsbo, 1994b). Roi (2003), elit İtalyan futbolcularda maç sonu kan laktat değerleri ortalamasının 6,3 ± 2,4 mmol/l (2,1 11,3 mmmol/l aralığında) olduğunu ve mevkiler arasında fark olmadığını bildirmişdir. Capranica ve arkadaşları (2001), çocuk futbolcularda maç sonu kan laktat ortalamasının 4,8 mmol/l (3,1 8,1 mmol/l aralığında) olduğunu tespit etmişlerdir (Mavili, 2010). Diğer taraftan, maçların 2. devrelerinde ölçülen kan laktat degerlerinin maçların 1. devrelerine göre düşük olduğu araştırmacılar tarafından ortaya konmuştur (Bangsbo, 1995; Stolen ve ark., 2005; Thatcher ve Batterham, 2004). Bu sonuç maçların 2. devrelerinde kat edilen toplam mesafe ve yüksek şiddette mesafe değerlerinin azalması ve tespit edilen daha düşük kalp atım hızı değerleri ile paralellik sergilemektedir. Ayrıca, maçların son bölümlerinde kas glikojen depolarında azalma ve kan serbest yağ asidi konsantrasyonunda artışın kaydedildiği çalışmalar maçların 2. devrelerinde 1. devrelerden daha düsük kan laktat değerlerinin elde edilmesinde kas glikojen depolarındaki azalmanın etkili olabilecegini göstermektedir (Ostojic ve

31 Mazic, 2002) (Mavili, 2010; Aslan, 2007). Maç sırasında elde edilen kan laktat konsantrasyonu laktik anaerobik enerji üretiminin göstergesi olarak kullanılmaya çalışılmaktadır. Ancak, kan laktat konsantrasyonu üretilen, uzaklaştırılan ve harcanan laktat miktarı tarafından belirlendiğinden kan laktat konsantrasyonunun laktat üretiminin göstergesi olarak kullanılmasında birçok faktör göz önünde bulundurulmalıdır (Bangsbo, 1994b) (Mavili, 2010; Aslan, 2007) Takım Sporlarında Maçlarda Elde Edilen KAH Değerleri Bir egzersiz sırasında meydana gelen metabolik değişimler için en pratik gösterge KAH'daki değişimdir. Egzersizin başlaması ile KAH da artar. Egzersiz hafif veya orta şiddette ise sn içinde KAH sabit bir düzeye (steady state) ulaşır. Fakat egzersizin şiddeti yüksek ise KAH egzersizin sonuna kadar yükselir. Egzersiz sonunda ise 2-3 dakika içinde düşer, fakat bu düşüşün hızı sporcunun aerobik kapasitesine ve egzersiz sırasındaki iş yüküne bağlıdır (Günay ve ark, 2006). VO 2maks ile KAH arasında ilişkiyi gösteren bir çok çalışma vardır. Strath ve arkadaşları (2000), yaş arası 61 yetişkinle yapmış olduğu çalışmada supmaksimal egzersizlerde KAH ile VO 2maks arasındaki ilişkiyi r= 0,68 olarak tespit etmiştir. Takım sporlarında, yürüme koşma gibi sürekli hareketleri, sprint, sıçrama, şut veya pas gibi aralı hareketler takip etmektedir. Maça özgü duygusal ve ısı gibi stresler özellikle düşük şiddetli eforlar sırasında aralı hareketlerle beraber, VO 2 -KAH doğrusal ilişkisinde sapmalara neden olarak muhtemel hata kaynağı olabilmektedir (Achten ve Jeukendrup, 2003; Esposito ve ark, 2004). Ancak, bu hatanın kabul edilebilir olduğu belirtilmektedir (Bangsbo, 1994a; 1994b). Esposito ve arkadaşları (2004), amatör futbolcularda referans laboratuar testleri yardımı ile sahada futbola özgü egzersizlerin fizyolojik gereksinimlerinin tanımlanması ve takibinde KAH ın geçerli bir yöntem olduğunu ortaya koymuşlardır. Maksimal KAH değerinin spor branşıyla yada sporcu olup olmamama ile ilgisi yoktur (Jahnsen,1989; Landers ve ark.,1985). Yapılan araştırmaların birçoğunda maksimum KAH ile yaşın bağlantılı olduğundan ve yaş yükseldikçe maksimal KAH ın düştüğünden bahsedilmektedir (Hammond ve Froelicher 1985). Ancak

32 sporcular söz konusu olduğunda bu durum böyle olmamaktadır (Londeree ve Moeschberger, 1982). Kalp atım sayısı egzersize başlamadan önce ya da egzersize başlar başlamaz dinlenim düzeyinin üstüne çıkar (sempatik nörohumoral etki). Sonra egzersize bağlı kalp atım sayısı artımı kendini gösterir, egzersizin şiddetine bağlı olarak yükselir ve bir platoya ulaşır. Egzersizin şiddeti arttıkça platoya erişme daha uzun bir zaman alır. Kalp atım sayısındaki yükselme antrenmanlı bireylerde aynı egzersiz şiddetinde sedanterlere oranla daha azdır (Kalyon, 1990). KAH'ın kontrol edilmesinin ana amacı; yapılan çalışmaların sporcu üzerinde yarattığı yorgunluğu kontrol ederek, aşırı yorgunluğun önlenmesi, istenilen enerji sisteminin antrene edilmesi, gereksiz yere sporcunun aşırı zorlanarak uzun süreli yorgunluğun ortaya çıkmasını engellemektir. KAH maks ve sportif performans arasında da yüksek ilişki bulunmaktadır (Chamari ve ark, 2003). KAH maks sadece testlele değil geliştirilmiş çeşitli formüller yardımıylada belirlene bilmektedir 220 yaş formülü genç sporcularda KAH maks ı yüksek tahmin ederken yetişkinlerde düşük tahmin edilmektedir (Tanaka ve ark 2001) (yaş) formülü ise yaş arası deneklerde 7-11 atım fark göstermektedir (Tanaka ve ark, 2001). Tüm bu nedenler göz önünde bulundurulduğunda KAH maks belirlemede testlerin kullanılması gerektiği düşünülmektedir. Maksimum kalp atımı yapılan testin niteliğine, test ortamına ve zamanına göre farklılık göstermektedir (Bouchard ve ark, 1979; Boudet ve ark 2002; Boulay ve ark 1997). Bisiklet ve koşu bandı testleri arasında yapılan karşılaştırmaları sonucu koşu bandında belirlenen VO2 maks ve KAH maks değerlerinin bisiklet ergometresi testlerine göre daha yüksek olduğu belirtilmiştir (Bouchard ve ark, 1979; Khort ve ark, 1987; Martinez ve ark, 1993; McConnel 1988; Schneider ve ark, 1990; Zhou ve ark, 1997). Yapılan birçok çalışmada interval testlerin devamlı testlere göre daha yüksek KAH maks verdiği bildirilmiştir (Boudet ve ark, 2002). Submaksimal egzersizlerde günlük altı atıma kadar değişiklik olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmiştir (Astrand,1954; Boulay ve ark, 1997).

33 Basketbol maçlarında fizyolojik yükün belirlenmesinde kullanılan en önemli fizyolojik kriterlerden bir tanesi KAH ve %KAH maks değerleridir. Adelkrim ve arkadaşları (2010a), yapmış oldukları çalışmada genç basketbolcuların oyun sırasında 171 atım/dak KAH değerlerinde oynadıklarını bu değerlerin maksimal KAH değerinin %91 ine denk geldiğini bildirmişlerdir. Narazaki ve arkadaşları (2009), yapmış oldukları çalışmada kadın basketbolcuların 168,7 erkek basketblcuların ise 169,3 atım/dak KAH ortalamaları ile basketbol oynadıklarını belirtmiştir. Kadın basketbolcular üzerinde yapılan bir diğer çalışmada tüm maç boyunca ortalama KAH değerinin 165 atım/dak olduğu ve bu değerin maksimal KAH ın %89,1 ine denk geldiğini belirtilmiştir. Aynı çalışmada sadece topun oyunda olduğu sürelerin ortalaması alınmış ve bu bölümde ortalama KAH değerinin 170 atım/dak ya ulaştığı bu değerin ise maksimal KAH değerinin %92,5 olduğu bildirilmiştir (Matthew ve Delextrat 2009). Altı değişik maçta sporculardan alınan KAH değerleri 174, 175, 175, 177, 176, 175 atım/dak olarak bulunmuştur (Abdelkrim ve ark, 2009). Adelkrim ve arkadaşları (2010b), yapmış oldukları çalışmada oyunun 19,3 lük bölümünün maksimal KAH ın %95 ve üzerinde geçtiğini %56 lık bölümün ise %85-95 arasında geçtiğini bildirmişlerdir. Bu çalışmada farklı lig seviyelerinde oynayan oyuncular arasında ve farklı savunma yöntemleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Literatürde, futbol maçlarına verilen kalp atım hızı cevapları kısa süreli modeller alınarak, hazırlık ve resmi maçlar sırasında değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlar maçlar sırasında kalp atım hızı değerleri ortalamasının 157 ile 175 atım/dak arasında değiştiğini (Bangsbo, 1994; James ve Reilly, 1995; Capranica ve ark, 2001; Gatterer, 2007) ve maçların 1. devrelerinde elde edilen kalp atım hızı degerlerinin 2. devrelerden 5 10 atım/dak daha yüksek olduğunu göstermektedir (Reilly, 1997). Maçlarda gözlenen kalp atım hızı değerleri maksimal kalp atım hızının yüzdesi olarak değerlendirildiğinde ise oldukça yüksek değerlere ulaşıldığı görülmektedir. Helgerud ve arkadaşları (2001), genç elit futbolcularda maç süresince ortalama kalp atım hızının maksimal kalp atım hızının yaklaşık % 82 sine tekabül ettiğini bildirmişlerdir. Amatör futbolcularda da benzer bulgulara ulaşılmıştır (Gatterer 2007). Rodriques (2007), antrenman maçlarında ortalama kalp atım hızının 150 atım/dak olduğunu ve maksimal kalp atım hızının % 75,1 ine eşit olduğunu, resmi

34 maçlarda ise bu değerlerin sırasıyla 166 atım/dak ve % 84 olduğunu bildirmişdir. Capranica ve arkadaşları (2001), çocuk futbolcuların maçların ilk yarısının % 88 inde, ikinci yarısının ise % 80 inde kalp atım hızı değerlerinin 170 atım/dak nın üzerinde oldugunu tespit etmişlerdir. Krustrup ve arkadaşları (2005), elit kadın futbolcuların maçlar sırasında KAH ortalamalarının 167 atım/dak olduğu ( atım./dk arasında), bu değerin KAH maks ın % 87 si olduğu ve 15 er dakikalık maç bölümlerinin birbiriyle benzer olduğunu belirtmişlerdir ( Mavili,2010; Aslan, 2007). Buchheit ve arkadaşları (2008), hentbolde antrenman alıştırması sırasında ortalama KAH ın atım./dak arasında olduğunu belirtmişlerdir. Manchado ve arkadaşları (2007), bayan hentbolcuların uluslar arası düzeyde hentbol maçında KAH ortalamasının 163,4 atım/dak olduğunu bildirmişlerdir. Hentbol maçlarında KAH ortalamalarının kadınlarda % 85, erkeklerde ise % 86 KAH maks a karşılık geldiği belirtilmiştir (Lofdin ve ark, 1996;. Wallace ve Cardinale 1997) (Şahin, 2009). Bununla birlikte, aynı araştırmada devreler 10 ar dakikalık bölümlere ayrılmış ve her iki devrenin son 10 dakikasında ortalama KAH ların diğer maç bölümlerinden daha yüksek olduğu gözlenmiştir (Şahin, 2009). 1.4 Geleneksel Aerobik Antrenman Yöntemleri Geleneksel aerobik dayanıklılık yöntemeleri uzun süreleri yada aralıklı koşular şeklinde düz koşular yada küçük yön değiştirmelerle yapılan ve amacı aerobik dayanıklılığı artırmak olan antrenman metodudur (Stone ve Kilding, 2009). VO 2maks değerinin geliştirilmesinde bu değere yakın bölgelerde antrenman yapılmasının daha etkili olduğu belirtilmektedir (Wenger ve Bell, 1986). Bu çalışmalar interval çalışmalar olarak adlandırılmakta ve bu çalışmalarda uzun süreli egzersizlerde ulaşılamayan şiddet değerlerine aralıklı olarak ulaşmak ve müsabakanın fizyolojik yapısına uygun yüklenmeler doğurmak amaçlanmaktadır (Stone ve Kilding, 2009). Bu yaklaşım özellikle takım sporlarında yer alan sporcular için çok büyük önem taşımaktadır (Richardson, 2000). Zhou ve arkadaşları (2001), iyi antrenmanlı sporcularda yüklenmenin VO 2maks seviyelerine yükselmesinin atım volümünde sürekli bir artış sağladığını belirtmişlerdir. İnterval antrenmanlarda dört önemli

35 özellik söz konusudur bunlar yüklenme şiddeti ve süresi, dinlenme süresi ve şiddetidir. Bu nedenle interval antrenmanlar VO 2maks değerine denk gelen hızın % 85 ile % 130 arasında uygulanmaktadır ( Billat, 2001a; 2010b) Birçok takım sporunun antrenman yöntemleri arasında geleneksel antrenman yöntemleri yer almış olmasına rağmen çok az çalışma bu antrenmanların fizyolojik testler ve maç performansı üzerine etkisini araştırmıştır. Stone ve Kilding (2009), yapmış oldukları çalışmada bu konuyla ilgili çalışmaların sonuçlarınnı aşağıdaki Çizelge 1.3 ile özetlemiştir. Çizelge 1.3: Geleneksel Antrenman Yöntemlerinin Etkilerini Gösteren Çalışmalar Çalışma Balabinis ve ark (2003) Spor Dalı Denek Yaş sayısı ort ± S.S Basketbol 7 erkek 22,6 0,8 Uygulama Sıklığı Türü Şiddeti Bulgular süresi Her sn m interval % koşu Kahmax. VO2zirve %13 22,4 Her sn Balabinis Basketbol 7 erkek 0, m interval % VO2zirve ve ark koşu Kahmax %7 (2003). Dupont ve Futbol 22 erkek 20, m sprints Mas %120 MAH %8 ark 0,7 her 30 sn (2004) 15 sn çalışma : 15 sn dinlenme sprints Helgerud Futbol 19 erkek 18,1 8 2 (4min : 3min 90 95% VO2zirve ve ark 0,8 dinlenme) KAHzirve %11 (2001) 4 set 50 60% LAE Kahzirve %16 KEM %20 Helgerud Futbol 21erkek 25,0 8 2 (4min : 3min 90 95% VO2zirve ve ark 2,9 dinlenme) KAHzirve %11 (2003) 4 set 50 60% KE %4 Kahzirve MAH= Maksimal Aerobik Hız, LAE= Laktik Asit Eşiği, KEM= Kat Edilen Mesafe; KE= Koşu Ekonomisi (Stone ve Kilding, 2009)

36 Geleneksel antrenman şiddetinin planlamasında, yaygın olarak kullanılan KAH ve belirli LA konsantrasyonlarına karşılık gelen antrenman alanları vardır. Bu antrenman alanları standartize edilmiş beş kademeli olarak uygulanmaktadır. Dayanıklılık antrenmanı sırasında kan LA seviyeleri, enerji sistemlerinin yüzde olarak katkısı hakkında bilgi vermektedir. Bununla birlikte, kan LA seviyeleri ile amaçlanan antrenman şiddetinde çalışılıp çalışılmadığı hakkında da bilgi sağlanabilmektedir. Kan LA değerleri ve bu değerlere karşılık gelen KAH değerleri kullanılarak şekillendirilen değişik antrenman formları ise şunlardır (Mavili, 2010): Yoğun İnterval Dayanıklılık Antrenmanları Yoğun interval dayanıklılık antrenmanları KAH maks ın %90 şiddetinde veya kan LA değeri 6-12 mmol/l iş yükünde 2-8 dakikalık sürelerde aralıklı (interval) olarak uygulanan antrenman yöntemidir. İntervaller arasında toparlanma süresi 4-5 dakika ve interval sayısı 5-8 arasında olması ve haftalık antrenman planında en fazla 2 antrenman birimi yapılması önerilmektedir (Mavili, 2010) Yaygın İnterval Dayanıklılık Antrenmanları Yaygın interval dayanıklılık antrenmanları, KAH maks ın % nında veya kan La değeri 4-6 mmol/l iş yükünde 8-15 dakikalık sürelerde intervaller şeklinde uygulanan antrenman yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Bu yöntemde intervaller arasında toparlanma süresi 5 dakika ve interval sayısınınn 4-5 arasında ve haftalık antrenman planında en fazla 1-2 antrenman birimi yapılması önerilmektedir (Mavili, 2010) Yoğun Dayanıklılık Antrenmanı Yoğun dayanıklılıkk antrenmanı, uzun süreli ve orta şiddetli antrenman olarak tanımlanabilir. Bu antrenman yönteminde LA birikimi yoktur ve enerji kaynaları olarak yağ ve karbonhidratların oksidasyonu kullanılmaktadır. Bu antrenman

37 alanında, artan kas kapilarizasyonu, aerobik enzimler, yağ metabolizması, glikojen ve artan mitokondri sayısını ile periferal kardiyovasküler dayanıklılık düzeyini geliştirmeyi amaçlar. Bu antrenman şiddetinde kan LA düzeyi 3-4 mmol/l dir (Mavili, 2010) Yaygın Dayanıklılık Antrenmanı Yaygın dayanıklılıkk antrenmanı da yoğun dayanıklılık antrenmanı gibi uzun süreli yapılan antrenmanlardandır. Yağ oksidasyonu optimal düzeydedir ve yaygın ve yoğun interval dayanıklılık antrenmanlarıyla kombine şekilde uygulanması gerekmektedir.. Bu antrenman yöntemi, yağların oksidayonu ile karbonhidrat depolarınnın koruması ve böylece daha yüksek şiddetli egzersizlerin daha uzun süre sürdürülebilmesi açısından büyük öneme sahip olduğu düşünülmektedir. Bu antrenaman şiddetinde kan LA düzeyi 2-3 mmol/l arasındadır (Mavili, 2010) Yenilenme Antrenmanları Yenilenme antrenmanları, yüksek şiddetli antrenmanlardan sonra aktif toparlanma ile atık metaboliklerin uzaklaştırılması için yapılan antrenman türüdür. Bu antrenaman şiddetinde kan LA düzeyi 0,5-1,5 mmol/l ve KAH maks ın %70 i olarak tanımlanmaktadır (Mavili, 2010). 1.5 Takım Sporlarında Spora Özgü Antrenman Yaklaşımı Geleneksel antrenman yöntemeleri takım sporlarında kullanılmaya devam etmekle birlikte, spora özgü antrenman yöntemeleride antrenörlerin kullandığı yöntemler arasındadır. Spora özgü antrenman yöntemleri dar alan oyunlarını, oyuna özgü dripliglerle yapılan koşuları ve oyuna özgü hareketleri içeren dairesel antrenmanları içermektedir ve bu antrenmanlar maç koşularına yakın ve gerçek müsabaka sahasında yapılmaktadır (Stone ve Kilding, 2009). Spora özgü antrenmanların geleneksel antrenmalar karşısındaki avantajları şu şekilde özetlenebilir; antremanlar sporcunun yarışma ortamına daha iyi transfer edilir, antrenman sporun fizyolojik yapısını ve özel hareketlerini yansıtır ise daha yüksek antrenman adaptasyonları

38 sağlanabilir (McArdle ve ark, 1996), oyuna özgü antrenmanlar fiziksel stres yükü altındayken sporcuların problem çözme, karar verme yeteneklerinin gelişmesine fırsat sağlar (Gabbett 2001) ve son olarak sporcular spora özgü antrenmanlara spora özgü olmayan uzun süreli yada aralıklı yapıdaki antrenmanlara göre daha yüksek motivasyonel cevaplar vermeleri muhtemeldir (Stone ve Kilding 2009). Bütün bu avantajları göz önünde bulundurarak araştırmacılar aerobik dayanıklılığı geliştirmek için birçok spora özgü yöntem dizayn etmiş ve etkinliklerini incelemiştir (Hoff ve ark, 2002; Gabbett, 2006b). Spora özgü antrenman birçok şekilde olabilir. Örneğin; içinde yön değiştirmelerin, hızlanmaların ve yavaşlamaların bulunduğu bir diresel dribling antrenmanı (Stone ve Kilding 2009). Bu tarz bir antrenman özellikle futbolda aerobik dayanıklılığın gelişmesini sağlayabilir (Chamari ve ark, 2005; Hoff ve ark, 2002; McMillan ve ark, 2005; Eniseler, 2010). 1.6 GPS (Global Pozisyon Sistemi) Hareket Analiz Sistemi GPS sistem kişilerin yer küredeki pozisyonlarını belirleyen biyoloji, biyomekanik bilim dallarında, hayvan deneylerinde, insan hareketleri ve bunların şiddetlerinin belirlenmesinde kullanılan bir sistemdir (Pino ve ark, 2007). Alvarez ve arkadaşları (2009), yapmış oldukları çalışmada 147 kişilik bir denek grubu üzerinde 15 metre sprint testini ve 30 metre sprint testini fotosel kullanarak ve GPS sistem kullanarak uygulamışlar ve iki testin sonuçlarını karşılaştırmışlardır. Buna göre GPS sistem ve fotosel arasında 15 metrede r 2 = 0,87, p< 0,001 ve 30 metre testinde r 2 = 0,94, p<0,001 değerler tespit edilmişlerdir. Hannah ve Sunderland (2007), GPS sistemi kullandıkları çalışmalarında aynı sporcuların günün üç farklı saatinde çim hokeyi maçında kat ettikleri mesafeleri 6818,7 ± 5,2 m, 6818,7 ± 4,3 m ve 6819,0 ± 5,4 m olarak tespit etmişlerdir yapmış oldukları istatistiksel analiz sonucu bu üç değer arasında istatistiksel olarak fark olmadığını belirlemişlerdir. Aynı çalışmada aynı sporcunun hız ve kat ettiği mesafe değerlerinin de yüksek ilişki gösterdiği ve GPS sistemin takım sporlarında hareket analizi çalışmaları için geçerli ve güvenilir bir araç olduğu bildirilmiştir (Hannah ve Sunderland, 2007). Bu sistemin futbol antrenmanlarının canlı takibinde ve yönlendirilmesinde güvenilir ve kolaylıkla kullanabilir olduğu bildirilmiştir (Pino ve ark, 2007; Castagna ve ark, 2009). Birçok

39 maç analizi ve dar alan oyunu çalışmasında GPS sistem kullanılmıştır (Hill-Haas ve ark, 2009a; 2009b; 2009c; 2007; Farrow ve ark, 2008). 1.7 Yo-Yo Test ve İlgili Çalışmalar Sporcuların fiziksel performansını değerlendirmek için geliştirilmiş birçok saha ve laboratuar testi bulunmaktadır. Bu testler hem bireysel sporlar hemde takım sporları için kullanılmaktadır. Ayrıca testlerin birçoğu dinlenme aralığı verilmeden yapılmaktadır. Oysaki futbol, basketbol ve rugby gibi birçok takım sporunun yapısı içerisinde çok sayıda sprintler, dönüşler, yüksek hızda koşular ve sıçramalar gibi 3-5 saniyede sonlanan, yüksek şiddetli ve tekrarlı aktivite bulunmaktadır. Bu nedenlerden dolayı takım sporlarında fiziksel performansı belirlemek için, takım sporlarının yapısını yansıtan testlerin tercih edilmesinin daha doğru bir yaklaşım olacağı düşünülmektedir (Leger ve Lambert, 1982; Ramsbottom ve ark. 1988; Krustrup ve ark. 2003; Krustrup ve ark. 2006). Yo-Yo test Bangsbo tarafından aralıklı takım sporlarına özgü olarak geliştirmiş bir dayanıklılık testidir. Yo-Yo testi futbolda yaygın olarak kullanılan bir test olmakla birlikte oyun yapısı aralıklı olan tüm sporlarda kullanılabilir. Castagna ve arkadaşları (2007), Yo-Yo testini basketbolcular üzerinde uygulamışlardır. 22 basketbolcunun (16,8 ± 2,0 yaş) katıldığı çalışmada. Yo-Yo test performansı ile VO2 maks arasında anlamlı ilişki bulmuşlardır (r=0,76, p=0,0001). Krustup ve arkadaşları (2006), yaş arası 13 denekle yapmış oldukları çalışmada Yo-Yo Recovery 2 testinin güvenirliğine ve fizyolojik yapısına bakmışlardır. Çalışma sonucu iki Yo-Yo performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0,05). Yo-Yo test performansıyla VO2 maks testi performansı arasında r=0,74 (p<0,05) ilişki bulunurken VO2 maks ile Yo-Yo performansı arasında r=0,56 (p<0,05) ilişki tespit edilmiştir. Bu çalışmda 50 metre sprint performansıyla Yo-Yo test performansı arasında ise oldukça düşük bir ilişki tespit edilmiştir (r=0,21 p>0,05). Aynı şekilde 5x30 metre tekrarlı sprint testi ile Yo-Yo test performansı arasında ilişki tespit edilmemiştir (r=0,26, p>005). Futbolcuların oynadıkları mevkilere göre Yo-Yo test performans değerleri değişmektedir buna göre forvetlerin ve kalecilerin diğer bütün mevkilere göre daha düşük bir performansa sahip oldukları ortaya çıkmıştır (Krustup ve ark

40 2006). Farklı mevkilerde görev yapan oyuncuların Yo-Yo test performansı değerleri Şekil 1.3 de verilmiştir. Şekil 1.3: Farklı pozisyonlarda oynayan elit futbolcuların Yo-Yo2 performans değerleri 6 kaleci 21 defans 20 kanat savunma oyuncusu 22 orta sahanın ortasında yer alan oyuncu 26 orta saha kanat oyuncusu ve 24 forvet (#= stoper, kanat savunma ve orta saha anlamlı fark, = forvetle anlamlı fark) (Krustup ve ark, 2006) Krustrup ve arkadaşları (2006), aynı çalışmada farklı lig seviyelerindeki sporcuların Yo-Yo test performansları karşılaştırılmıştır ve Yo-Yo performansının sporcunun oynadığı lig seviyesiyle ilişkili olduğu tespit etmişlerdir. Bu sonuçlara göre Milli takım seviyesindeki sporcuların ikinci lig sporcularına göre %37 daha iyi bir performans sergilediği tespit edilmiştir. Sonuçlar aşağıdaki Şekil 1.4 te verilmiştir.

41 Şekil 1.4: Farklı lig seviyelerinde oynayan futbolcuların Yo-Yo IR2 test performanslarının karşılaştırılması 35 milli oyuncu, 36 1.lig, 15 ikinci lig, 21 elit genç oyuncu (#= milli sporcularla analamlı fark (Krustup ve ark, 2006) Lig seviyesi ve mevkinin Yo-Yo test performansını etkilediği tespit edildikten sonra bu değerlerin sezonun farklı bölümlerinden etkilenip etkilenmediği araştırılmıştır. 15 birinci lig oyuncusunun sezonun değişik dönemlerinde yapmış oldukları Yo-Yo IR2 performanslarının karşılaştırılmasında hazırlık dönemi ortası ve hazırlık dönemi sonunda sergilenen performansların hazırlık döneminin başında sergilenen performanslara göre daha iyi olduğu tespit edilmiştir (Krustup ve ark 2006). Sonuçlar Şekil 1.5 de verilmiştir Şekil 1.5: sezonun değişik dönemlerindeki Yo-Yo2 performans değerlerinin karşılaştırılması (*= Sezon sonundan anlamlı fark, #= hazırlık dönemi başından anlamlı fark) (Krustup ve ark, 2006)

42 Yo-Yo testi ile ilgili yapılan bir diğer çalışmada, Castagna ve arkadaşlarının (2006), aynı amatör takımda oynayan 24 amatör futbolcunun (25,6 ±5,1 yaş) Yo-Yo I 10 saniye dinlenmeli ve Yo-Yo 2 aralıksız testlerinden elde ettikleri sonuçları birbirleriyle, aktif sıçrama değerleri ile, koşu bandı testi performansı ile ve VO2 maks değerleri ile karşılaştırmışlardır. Koşu bandı zirve hız ile Yo-Yo I hız değeri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamışken (p = 0.32); Yo-Yo 2 performans değerleri, Yo-Yo I ve Koşu bandı zirve hız değerlerinden anlamlı seviyede düşüktür (p = 0,0001). Yo-Yo 2 testinden tahmin edilen VO2 maks değerleri ile ölçümle elde edilen VO2 maks değeri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p = 0,10). Yo-Yo I ve Yo-Yo 2 performans değerleri arasında yüksek ilişki tespit edilmiştir (r = 0,75, p = 0,00002, r 2 = 0,56 ). Danimarka da yapılan bir çalışmada Yo-Yo Recovery 2 testinin fizyolojik özellikleri güvenirliği ve geçerliliği araştırılırmış ve çalışmaya yaş arası 17 erkek ayrıca yaş arası 37 profesyonel futbolcu katılmıştır. Çalışma sonucunda 13 denek üzerinde yapılan güvenirlik çalışması sonrası bir hafta arayla gerçekleştirilen birinci ve ikinci Yo-Yo performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (1. test 1867 ± 72 2.Test 1880 ±89 m). Koşu bandı sonlandırma hızı ile Yo-Yo test performansı arasında (r=0,79, p<0,05) yüksek ilişki bulunmuştur. VO2 maks ve koşu bandı tükenme zamanı arasında (r=0,86, p<0,05) yüksek ilişki bulunmuştur (Krustup ve ark 2003).

43 1.8 Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı tam saha ve yarı sahada oynanan 1 x 1, 2 x 2, 3 x 3, 4 x 4 oyunlarının optimum süre ve set sayılarının belirlenmesi ve bu oyunlara verilen fizyolojik ve kinematik cevapların karşılaştırılmasıdır. 1.9 Problemler 1. Optimum sürenin belirlenmesinde kullanılan değerlerin ortalama hızları arasında fark var mıdır? 2. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynan oyunların setlerinden elde edilen fizyolojik cevaplar arasında fark var mıdır? 3. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynan oyunların setleri arasında ortalama hızlar açısından fark var mıdır? 4. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setleri arasında farklı koşu hızlarında kat edilen mesafeler açısından fark var mıdır? 5. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen fizyolojik cevaplar arasında fark var mıdır? 6. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda elde edilen ortalama hızlar arasında fark var mıdır? 7. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda farklı koşu hızlarında bir dakikada kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 8. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda bir dakikada kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır?

44 1.10 Alt Problemler 1. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda elde edilen kırılma noktası ile öncesinde yer alan bölümün hız ortalamaları arasında fark var mıdır? 2. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda elde edilen kırılma noktası öncesinde yer alan bölümün hız ortalaması ile sonrasındaki bir dakikalık bölümün hız ortalaması arasında fark var mıdır? 3. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen KAH cevapları arasında fark var mıdır? 4. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen % KAH maks cevapları arasında fark var mıdır? 5. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen LA cevapları arasında fark var mıdır? 6. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen AZD cevapları arasında fark var mıdır? 7. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 8. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 9. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır?

45 10. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde 18 km.s -1 ve üzeri koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 11. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen KAH cevapları arasında fark var mıdır? 12. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen % KAH maks cevapları arasında fark var mıdır? 13. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen LA cevapları arasında fark var mıdır? 14. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen AZD cevapları arasında fark var mıdır? 15. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 16. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 17. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 18. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında 18 km.s -1 ve üzeri koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 1.11 Denenceler 1. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda elde edilen kırılma noktası ile öncesinde yer alan bölümün hız ortalamaları arasında fark olacaktır.

46 2. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarda elde edilen kırılma noktası öncesinde yer alan bölümün hız ortalaması ile sonrasındaki bir dakikalık bölümün hız ortalaması arasında fark olacaktır. 3. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen KAH cevapları arasında fark olacaktır. 4. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen % KAH maks cevapları arasında fark olacaktır. 5. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen LA cevapları arasında fark olacaktır. 6. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerine verilen AZD cevapları arasında fark olacaktır. 7. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır. 8. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır. 9. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır. 10. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunların setlerinde 18 km.s -1 ve üzeri koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır.

47 11. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen KAH cevapları arasında fark olacaktır. 12. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen % KAH maks cevapları arasında fark olacaktır. 13. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen LA cevapları arasında fark olacaktır. 14. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlara verilen AZD cevapları arasında fark olacaktır. 15. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında 0-6.9km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark var mıdır? 16. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır. 17. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında km.s -1 koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır. 18. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında 18 km.s -1 ve üzeri koşu hızında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır. 19. Tam saha ve yarı sahada, farklı oyuncu sayılarıyla oynanan oyunlarında kat edilen mesafeler arasında fark olacaktır.

48 1.12 Araştırmanın Önemi Basketbol, futbol, hokey, hentbol gibi içinde aralıkların bulunduğu yüksek şiddetli sporlarda sporcular gelişmiş bir hız, kas kuvveti, güç, çeviklik ve şiddetli egzersizlerin arasında çabuk toparlanabilmek için (Bishop ve ark 2004; McMahon ve Wenger 1998) aerobik kapasiteye ihtiyaç duymaktadırlar (Reilly ve Gilbourne, 2003; Nicholas ve Andrew, 2009). Takım sporlarındaki sporcuların ayrıca gelişmiş teknik kapasite ve karar verme yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir. Bütün bunların yanı sıra sporcular bu yeteneklerini yüksek seviye baskı ve yorgunluk sırasında gerçekleştirmek zorundadır (Gabbett ve ark, 2009). Bu düşüncelerle spor bilimciler ve antrenörler oyunun yapısına benzer antrenmanların sporcuların aerobik kapasitelerinin ve spora özgü becerilerinin gelişimleri için birlikte kullanabileceği düşüncesiyle çeşitli araştırmalar yapmışlardır. Son yıllarda, dar alan oyun çalışmalarına verilen fizyolojik cevapların futbolda incelenmesiyle (Aroso ve ark., 2004; Reilly ve White, 2004; Rampinini ve ark., 2007) antrenörler, dar alan oyun alıştırmalarını hem dayanıklılık özelliğinin hem de teknik ve taktik oyun yapısının gelişiminde kullanmaya başlamışlardır. Böylece dar alan oyun alıştırmaları, oyuncu sayısı değişimi, oyun alanının değişimi, oyun süresi ile setlerinin değişimi ve oyun kurallarındaki değişimlerle çeşitlendirilebilmekte ve dayanıklılık gelişimi için istenen antrenman şiddetini yaratmaya olanak sağlanabilmektedir. Ek olarak sporcular topla yapılan alıştırmalara yönelik daha yüksek motivasyona sahip olmakta ve antrenman şiddetini daha uzun süre devam edebilmektedirler (Hoff ve Helgrud, 2004). Futbol dışındaki, diğer takım sporlarında da oyuna özgü antrenmanlar kullanılmaktadır. Hentbol (Buchheit ve ark, 2009), Rugby (Gabett, 2006a) sporlarında kullanılan oyuna özgü antrenmanların sporcuların aerobik gelişiminde etkili olduğunu belirlenmiştir. Yapmış olduğumuz araştırma sonucu basketbolda dar alan oyunlarının kullanıldığı iki çalışma bulunmuştur. Isabel ve arkadaşlarının (2009), yapmış oldukları çalışmada

49 3 x 3 dar alan da oynatılan basketbola özgü oyunda hücuma dönük bazı hareketlerin 5 x 5 oyundan daha fazla uygulandığı belirlenmiştir. Ancak bu çalışmada oyunların fizyolojik yapısı ve hareket profilleri ile ilgili bir bilgi verilmemiştir. Yapılan bir başka çalışmada basketbol sahası küçültülerek sporculardan 3 x 3 ve 4 x 4 dar alan oyunları oynamaları istenmiş ve bu oyunlara verilen fizyolojik cevaplar belirlenmiştir. Çalışma sonucu 3 x 3 oyuna verilen fizyolojik cevabın daha yüksek olduğu tespit edilmiştir oyunların KAH cevaplarının ise KAH maks ın %80 lerinde olduğu belirlenmiştir (Sampaio ve ark, 2009). Basketbolda 1 x 1 2 x 2 oyunlarla ilgili çalışma bulunmamakla birlikte basketbol antrenmanlarında kullanılan alan yarı saha veya tam sahadır bu araştırma antrenörlerin sıklıkla kullandığı bu oyunların set sayılarının, sürelerinin nasıl olması gerektiği ve fizyolojik etkilerinin ne olduğu konusunda hem uygulamacılar olan antrenörlere antrenman yönlendirmelerinde, hem de uygulamaya yardımcı olmak için çalışan spor bilimcilerin gelecekte yapacağı çalışmalarda, federasyonların antrenör eğitim çalışmalarında yardımcı olacağı düşünülmektedir Araştırmanın Orjinalliğinin Belirlenmesi Antrenörlerin başarılı olabilmesi için antrenmanın şiddetini, süresini, sıklığını ve kapsamını bilmesi oldukça önemlidir. Basketbolda dar alan oyunlarıyla ilgili yapılan kısıtlı çalışmalarda oyun alanı daraltılarak oynanan 3 x 3 ve 4 x 4 oyunlar denenmiştir. Oysaki basketbolda sıklıkla kullanılan 1 x 1, 2 x 2 oyunlarıyla ilgili literatürde herhangi bir çalışma mevcut değildir. Yine basketbol antrenmanlarında sıklıkla kullanılan sporcu sayısının azaltılması ve alan olarak yarı sahanın ve tam sahanın kullanılması ile ilgili literatürde herhangi bir çalışma mevcut değildir. Daha önce yapılan çalışmalarda süre ve set sayısı sürekli sabit tutulmuş ve bu süre ve set sayısında yapılan antrenmanın etkisi incelenmiştir. Bu çalışmanın daha önce kullanılmayan alanları kullanması, bu alanlara verilen fizyolojik cevapları karşılaştırması ve bu oyunlar için optimum set sayısı ve set sürenin belirlenmesi açısından orijinal olduğu düşünülmektedir.

50 2.GEREÇ ve YÖNTEM 2.1 Araştırma Grubu Bu çalışmanın araştırma grubunu, bir deplasmanlı bölgesel lig basketbol takımında yer alan 12 basketbolcu oluşturmaktadır. Çalışma öncesinde deneklerin her birine çalışma ile ilgili ve karşılaşılabilecek risk ve rahatsızlıkları içeren ayrıntılı bilgi verilmiştir. Ayrıca çalışmanın yapılabilmesi için Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi, Cerrahi ve İlaç Araştırmaları Etik Kurulu ndan izin alınmıştır. Çalışmaya katılan deneklerin fiziksel ve fizyolojik özellikleri Çizelge 2.1de verilmiştir. Çizelge 2.1:Deneklerin Fiziksel ve Fizyolojik Özellikleri ( n = 12) Ortalama Standart Sapma Yaş (yıl) 21,9 4,5 Boy Uzunluğu (cm) 189,6 6,9 Vücut Ağırlığı (kg) 91,5 8,2 BKİ Vücut Yağ Yüzdesi (%) 14,1 6,4 KAH maks (atım/ dakika) 193,5 5,03 VO 2 maks ( ml.kg-¹.dk-¹ ) 49,6 4,7 MAH (km/sa) 16,7 2,9 2.2 Veri Toplama Araçları Stadiometre ve Tanita Testlere katılan deneklerin Boy uzunlukları hassasiyeti 1mm olan SEKA (Almanya) marka stadiometre ile, vücut ağırlıkları ve vücut yağ yüzdeleri (VYY) hassasiyeti ± 0.1 kg. olan Tanita (Japonya) marka elektronik baskülü ile ölçülmüştür.

51 2.2.2 Göğüs Bandı VO 2maks testi, Yarı saha ve Tam saha oyunları sırasında oyuncuların KAH ları göğüs bandı aracılığı (Polar Vantage NV, Polar Electro Oy, Finland) ile oksijen analizörüne bağlı bilgisayar sistemi ve SPI-Pro Hareket Analiz Sisteminin içinde bulunan bir program ile ölçülmüştür. Şekil 2.1: Göğüs Bandı Laktik Asit Analizörü Basketbolcuların kan laktat konsantrasyonları ± 0,01 mmol/l hata ile ölçüm yapan YSI 1500 ( Yellow Spring Inst. USA ) laktat analizörü ile hemolize tam kan olarak ölçülmüştür. Kan örnekleri analiz edilmeden önce 5 mmol/l standart konsantrasyonla üretici firmanın yönergesi doğrultusunda kalibre edilmiştir. Şekil 2.2: YSI 1500 Laktik Asit Analizörü

52 2.2.4 SPI-Prox Hareket Analiz Sistemi Oyunlar sırasında oyuncuların kat ettikleri toplam mesafeleri, farklı hızlarda kat ettikleri mesafeleri, oyunlar sırasında verdikleri KAH cevaplarını belirlemek için saniyede 15 veri aktarabilen SPI-Prox Portatif Hareket Analiz Sistemi (GPSports, Canberra, Avusturalya) kullanılmıştır. Şekil 2.3: SPI-Prox Hareket Analiz Sistemi VO 2maks Ölçüm Cihazı Sporcuların VO 2maks değerleri, Viasys oxycon mobile ergospirometre sistemi ile (Almanya) ölçülmüştür. Sistem temel olarak her ekspirasyon havasındaki gaz fraksiyonunu (FE O2 ) ölçen bir donanımdan ibarettir. Ayrıca barometrik basınç, sıcaklık ve çevresel nemde meydana gelen değişimlere karşı hızla uyum sağlayacak donanıma sahiptir. Telemetrik sistem; egzersiz sırasında sporcunun üstüne sabitlenen taşınabilir bir ünite, telemetrik veri transfer modülü, yüz maskesi, hava akım ölçen akım metre, şarj cihazı ve bataryalardan oluşmaktadır. Ölçüm aracının kalibrasyonu üretici firmanın önerdiği şekilde analizör içerisinde konsantrasyonu bilinen sertifikalı gaz karışımı ile kalibre edilmiştir.

53 Şekil 2.4: VO 2maks Ölçüm Cihazı Borg Skalası Algılanan zorluk derecesi yapılan egzersizin şiddetini belirlemek için sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Kişilerin hislerine bağlı bir test olması dolayısı ile subjektif bir testtir ( Borg, 1998; Eston ve James, 2009). Bu araştırmada 20 li borg ölçeği kullanılmıştır. Oyunların her seti sonrası sporculara AZD değerleri sorulmuştur Koruyucu Tüp (Preservative Kit) Oyunların setlerinden elde edilen kanların bir kısmı oyunlardan sonra analiz edileceğinden koruyucu tüp kullanılmıştır. Literatürde, koruyucu tüplere alınan kanların zaman kaybetmeden analiz edilmesi ile direkt olarak analiz edilmesi sonucunda benzer kan laktat konsantrasyonlarına ulaşıldığı bildirilmiştir (Foxdal ve ark, 1992). 2.3 Verilerin Toplanması Araştırma Planı Yapılan testler ve ölçüm günleri Çizelge 2.2 de verilmiştir. Çalışmaya katılan basketbolcuların öncelikle antropometrik ölçümleri ( Boy uzunluğu, vücut ağırlığı) yapılmıştır. Daha sonra Yo-Yo ve MAH testi 2 gün arayla uygulanmıştır. Testler yapıldıktan sonra sporcular mevkilerine göre 1 x 1, 2 x 2, 3 x 3, 4 x 4 oynayacak

54 şekilde takımlara ayrılmıştır. Daha sonra belirlenen gruplara rastgele sıra ile en az 2 gün arayla yarı saha ve tam sahada oynanan dar alan oyunları oynatılmıştır. Sporculara ilk oyunlarda tek set oynayabildikleri kadar uzun süre oyunlar oynatılmış, ikinci oyunlarda ise bu süreler göz önüne alınarak oynatılan oyunların kaç set oynanabildiği ve bu oyunlara verilen fizyolojik cevapların ne olduğu belirlenmiştir. Yarı saha ve Tam saha oyunlarından önce basketbolculara 20 dk standart ısınma protokolü uygulanmıştır. Ölçümler süresince sporculara ölçümler, yarı ve tam saha alan oyunları dışında başka bir antrenman ya da müsabaka yaptırılmamıştır. Çizelge 2.2 Araştırma Planı Yapılacak Ölçümler Antropometrik Ölçümler MAH testi Yo-Yo testi Yarı saha oyunları optimum süre Tam saha oyunları optimum süre Yarı saha oyunları optimum süre Tam saha oyunları optimum süre Yarı saha oyunları optimum süre Tam saha oyunları optimum süre Yarı saha oyunları optimum süre Tam saha oyunları optimum süre Yarı saha oyunları optimum set Tam saha oyunları optimum set Yarı saha oyunları optimum set Tam saha oyunları optimum set Yarı saha oyunları optimum set Tam saha oyunları optimum set Yarı saha oyunları optimum set Tam saha oyunları optimum set Ölçüm Günü 1. gün 1. gün 3. gün 5. gün 7. gün 9. gün 11. gün 15. gün 17. gün 19. gün 21. gün 23. gün 25. gün 27. gün 29. gün 31. gün 33. gün 35. gün 37.gün

55 2.3.2 Antropometrik Ölçümler Boy uzunluğu denek anatomik duruşta iken inspirasyon aşamasında, baş frontal düzlemde ve baş üstü tablası verteks noktasına değecek şekilde yerleştirilerek ölçüm cm cinsinden alınmıştır. Vücut ağırlığı ise, denek sadece şort ile ve ayakkabısız olarak baskül üzerinde anatomik duruşta iken kg cinsinden alınmıştır Yo-Yo Dayanıklılık Testi Test 20 m lik koşu alanı ve 5 m lik aktif toparlanma alanı olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Denekler önce 20 m lik bölümü git-gel şeklinde olmak kaydıyla tamamladıktan sonra 5 m lik aktif toparlanma bölümünü yine git-gel şeklinde jogging yaparak tamamlamışlardır. Aktif toparlanma süresi 10 saniye olarak belirlenmiştir. Test 10 km/sa hızla başlayıp test protokolünün ön gördüğü şekilde artmıştır. Deneklerin, Yo-Yo test düzeneğinin lisanslı cd sinden bilgisayar aracılığıyla gelen ses yardımı ile tempolarını ayarlamaları sağlanmıştır. Test, kişi tükenme noktasına geldiğinde ve/veya ardı ardına üç sesi kaçırması durumunda sonlandırılmıştır. Test sırasında görülen en yüksek KAH değeri sporcunun KAH maks değeri olarak kabul edilmiştir. Şekil 2.5: Yo-Yo testi

56 2.3.4 Maksimal Oksijen Tüketimine Denk Gelen Hızın Belirlenmesi (MAH) Testi Sporcular 5 dakika 8 km/saat hızda ısındıktan sonra bir dakika pasif dinlendirilmiştir. Bunun ardından 200 metrelik dairesel alanda 25 metre aralıklar ile huniler yerleştirilmiştir. Sporcuların tempolarını ayarlaya bilmeleri için bir laptop yardımı ile sinyal sesi verilmiştir. Test 10 km/sa hızla başlatılmıştır ve hız her 2 dakikada km/sa artırılmıştır test sırasında deneklerin oksijen tüketimleri mobil oksijen analizörü yardımıyla belirlenmiştir. Sporcuların üç sinyal üst üste kaçırmaları durumunda test sona erdirilmiştir. Sporcuların testi bıraktıkları hız not edilmiş ve sporcular bir dakikayı tamamladılar ise bu hıza 0,5 km/sa eklenerek bu hız sporcuların MAH ı olarak kabul edilmiştir (Dupont ve ark, 2008). Leger ve Boucher (1980), yapmış oldukları çalışmada hem sporcular hem de sedanterler için bu testin geçerli (r = 0.96, SEE = 2.81 ml/ kg /min) ve güvenilir (r = 0.97, SEE =1.92 ml kg 1 min 1) bir test olduğunu belirlemişlerdir. Maksimal oksijen tüketimi sporcunun testi bıraktığı hızın bir dakikalık ortalaması alınarak belirlenmiştir. VO 2maks Ulaşılma Kriterleri * Vo2 de Plato * Son 2 Yük Arasında (<150 ml/kg/dk) * Laktik Asit (>8 mmol/l) * Solunum Değişim Oranı (RER) (>1.10) * KAHmax ın (>% 90) (220 yaş) * Borg Skalası (>18) (Basset ve Howley, 2000) Takımların Oluşturulması Takımların oluşturulması sırasında aynı mevki oyuncuları karşılıklı takımlarda olacak şekilde belirlenmiştir. Çalışmaya iki adet bir numara, üç adet iki numara, üç adet üç numara, iki adet dört ve iki adet beş numara pozisyonunda oynayan sporcu katılmıştır. Bu sporcuların her birine numara verilmiştir. Buna göre bir numara pozisyonundaki oyuncular 1, 2; iki numara pozisyonundaki oyuncular 3, 4, 5; üç

57 numaralı pozisyonundaki oyuncular 6, 7, 8; dört numara pozisyonundaki oyuncular 9, 10 ve son olarak beş numaralar 11, 12 olarak numaralandırılmıştır. Takımlar aşağıdaki Çizelge 2.3 de gösterildiği gibi belirlenmiştir. Çizelge 2.3 Takımların Oluşturulma Planı T A K I M L A R Ts 1x1 YS 1x1 Ts 2x2 YS 2x2 Ts 3x3 YS 3x3 Ts 4x4 YS 4x4 1x2 1x2 1,3x2,4 1,3x2,4 1,3,5x2,4,6 1,3,5x2,4,6 1,3,5,7x 2,4,6,8 1,3,5,7x 2,4,6,8 3x4 3x4 5,7x6,8 5,7x6,8 7,9,11x 7,9,11x8, 5,7,9,11 5,7,9,11 8,10,12 10,12 x6,8,10, 12 x6,8,10, 12 5x6 5x6 9,11x10 9,11x10,12,12 7x8 7x8 9x10 9x10 11x12 11x Yarı Saha ve Tam Saha Oyun Alanı Oyunlar GPS cihazının verileri sağlıklı alabilmesi için Pamukkale Ü23niversitesi S.B.T.Y.O açık kortlarında oynanmıştır. Tam saha oyununda 28m-15 metrelik alan kullanılırken Yarı saha oyununda 14m-15 metrelik alan kullanılımıştır. Her iki oyunda da çift pota kullanılmıştır. Şekil 2.6: Yarı Saha ve Tam Saha Oyun Alanı

58 2.3.7 Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının Optimum Süresinin Belirlenmesi Bütün testler tamamlandıktan sonra sporcular, sahadaki pozisyonlarına göre takımlara ayrılmış ve tüm oyunlar sporcuların oynayabildikleri kadar oynatılmıştır. Oyunların optimum sürelerini belirlemek için oyun otuz saniyelik dilimlere bölünmüş ve her bölümün ortalama hızları belirlenmiştir. Bunun sonrasında birbiri ardına gelen 30 sn ortalama değerleri birbirinden çıkarılmış ve farkın en büyük olduğu nokta (KN) tespit edilmiştir. Bu işlem sonrasında KN öncesinde bulunan noktaların ortalaması (KNÖB) alınmış ve KN ile karşılaştırılmıştır fark bulunması durumunda KN sonrasında yer alan bir dakikanın (KNS) ortalaması alınmış ve KNÖB ile karşılaştırılmıştır bu iki değer arasında da fark bulunursa kırılmanın hemen öncesindeki nokta optimum süre olarak kabul edilmiştir. KN ile diğer bölgeler arasında fark çıkmaması durumunda en büyük ikinci kırılma noktası (KN2) için aynı işlem uygulanmıştır. Tüm oyunlarda 12 denek kullanılırken 3 x 3 Yarı saha oyununda bir sporcunun değerlerinin bilgisayara aktarımı sırasında problem yaşanmış bu nedenle bu oyun 11 kişi üzerinden değerlendirilmiştir. Şekil 2.7: Yarı Saha ve Tam Saha Oyunları

59 2.3.8 Tam Saha ve Yarı Saha Oyunlarının Optimum Set Sayısının Belirlenmesi Belirlenen optimum sürelerde sporculara oynaya bildikleri kadar set oynamaları söylenmiş set aralarında dinlenme süresi 3 dakika tutulmuştur ve pasif dinlenme verilmiştir (Sampaio ve ark, 2009). Sporcuların ortalama hızlarında istatistiksel olarak düşüşün anlamlı olduğu set öncesindeki set oyunlardaki optimal set olarak kabul edilmiştir, 4 x 4 Yarı saha oyunu dışında tüm oyunlarda bu yöntemle optimum set belrlenirken 4 x 4 Yarı saha oyununda sporcular kendi istekleri ile oyunu bırakmış bu nedenle bu oyunun optimum seti oyunun bırakıldığı set kabul edilmiştir Basketbolcuların maksimum eforla oyunları oynamaları istenmiş, ancak kaç set oynayacakları söylenmemiştir. Oyunlar süresince, top oyun alanın dışına çıktığı zaman oyunun hemen başlaması için oyun alanlarının çevresine yedek toplar yerleştirilmiş ve topun oyundan çıktığı yerden oyun başlatılmıştır. Ayrıca, oyunlar süresince antrenör tarafından basketbolcular sözel olarak teşvik edilmiştir. Oyunların setleri bittikten sonra ilk bir dakika içerisinde sporcuların kulak memelerinden kan örneği alınmıştır. Alınan kan örnekleri, bir gün önceden hazırlanmış olan, içerisinde 1:3 [kan - bufer (%1 sodyum florür)] oranında bulunan karışım, ependorf tüplerde saklanmış ve oyunlar bittikten sonra daha önceden 5 mmol/.l standart konsantrasyonla üretici firmanın yönergesi doğrultusunda kalibre edilmiş olan YSI 1500 (Sport, Yellow Springs Instruments, Yellow Springs, OH) laktik asit analizörüyle analizler yapılmış (Impellizzeri ve ark., 2004) ve laktik asit (LA) oranı tespit edilmiştir, aynı zamanda her set sonunda sporculara borg skalası sorulmuş (AZD) sporcuların oyunların zorluklarını nasıl algıladığı belirlenmiştir. Tam saha ve Yarı saha oyunları sırasında hem GPS realtime programı ile sisteminin canlı ekranından veriler takip edilmiş hem de GPS cihazına kaydedilen oyunlar GPS AMS programı kullanılarak her set için, set içi geçen sürelerdeki KAH ların ortalamaları, maksimal KAH ın hangi yüzdesinde oynandığı, her setin ortalama hızı, 0-6,9 km/sa, 7-12,9 km/sa, 13-17,9 km/sa ve son olarak 18 km/sa ve üzeri hızlarda kat edilen mesafeler SPI-Pro Portatif Hareket Analiz Sistemi Doging station (GPSports, Canberra, Avustralya) yardımıyla bilgisayara aktarılmıştır.

60 Şekil 2.8: Real Time Şekil 2.9: Team AMS 2.4 Verilerin Analizi Öncelikle çalışmaya katılan tüm sporculardan toplanan verilere ait ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Daha sonra yapılacak tüm istatistiksel işlemler öncesinde verilerin normal dağılıp dağılmadığına Shapiro-Wilk testi uygulanılarak bakılmıştır. Optimum setin belirlenmesinde oyunlar otuz saniyelik dilimlere bölünmüş ve birbirini takip eden değerler birbirlerinden çıkarılarak en yüksek farkın olduğu nokta (KN) tespit edilmiştir. Bu işlemin ardından tespit edilen noktanın öncesinde yer alan otuz saniye değerlerinin ortalaması alınmış (KNÖB) ve bulunan kırılma noktası ile arasındaki farka bakılmıştır. Fark tespit edilmesi durumunda kırılma noktası sonrasındaki bir dakikanın ortalaması alınmış (KNS) ve KNÖB ile karşılaştırılmıştır. Bunlar arasında da fark tespit edildiğinde en yüksek farkın bulunduğu yere kadar olan süre optimum süre olarak kabul edilmiştir. Eğer bu iki istatistiksel işlemden birinde fark bulunmaz ise ikinci en büyük farkın olduğu bölüm için aynı işlemler yapılmıştır. Bu istatistiksel işlemlerde Shapiro-Wilk testi