SARDEIS'DE BIR CAM YUZUKTA I ATOLYESI (Lev. / PI. XIV - XVI)

Transkript

1 SARDEIS'DE BIR CAM YUZUKTA I ATOLYESI (Lev. / PI. XIV - XVI) Bu yazida, Sardeis tiyatrosunun gtineybati yoniindeki "Dervis/in Tepe" olarak adlandirilan ve Ali Zeybek ile Veli Yaren'e ait olan mevkide (Res. 1'de, okla i aretli yer) bulunan 17 adet cam yiiziikta indan olu an bir buluntu grubunu tanitmaga cali acagiz. Bu yiiziik ta larindan 16 tanesi, Sart Kasabasi'nda oturan Ibrahim Demir adli bir ki i tarafindan, degi ik tarihlerde ve birkac grup halinde Manisa Miizesi'ne getirilmijtir 1. Aynca elimizde, eritilmi, fakat heniiz kahba basilmamis. durumda olan, Uc tane de cam topagi bulunmaktadir (Kat. No. 19). Yiiziik tasjarinin bir cogunun kenarinda kaliba basma aninda olu an capaklarin goriilmesi, bir kisminin hatali iiretim izlenimi vermesi ve aynca heniiz kaliba basilmamis. iic adet cam topaginin varligi (Kat. No. 19), buluntu yerinde bir cam yiiziikta i atblyesinin var olabilecegini dii iindiirdiigiinden, yiiziik ta lannm bulundugu alan incelenmis, ve gercekten, buranin bir atelye oldugunu gosteren diger bazi buluntulara rastlanmi tir (bk. Kat. 11 ve 18-21) 2. Sozkonusu tarlanin ekili durumda olmasi, burada aynntih bir yiizey ara tirmasi yapmamizi engellemi oldugundan, ileride bu noktada yapilacak bilimsel bir ara tirma buradaki olasi bir atelye hakkinda daha net bilgiler saglayacaktir. KATALOG Burada tanitilan yuziikta lari genel olarak, effaf, bazilan grimsi, bazilan ye ilimsi goriinumdedir. Bunlardan sadece Kat. No. 9 lacivert renklidir. Yiiziikta lannin tamami, eritilerek oval kaliba basilmi tir. Figiirler negatiftir. 1. Yiiziikta i. Boy 0.7 cm., gen. 0.6 cm., kal cm. Uzerinde sola donuk ua tach bir bust vardir. Tarn ve?apaksizdir (Res. 2). 2. Yiiziikta i. Boy 0.85 cm., gen. 0.7 cm., kal. 0.2 cm. Figiirde, saga doniik, ayakta, uzun giysili Tykhe, sol elinde diimen, sag kolunda bereket boynuzu tutmaktadir. Tarn ve capaksizdir (Res. 3). Kat. No. 11' de tanitilan yiiziik ta i, tarafimizdan yapilan yiizey incelemesi sirasinda bulunmu tur. Nisan 1993'de yaptigim bu yiizey ara tirmasina yaptiklan katkilardan dolayi, Sart Kasabasi'ndan Ibrahim Demir'e ve Sart Kasabasi l9me Suyu Injaati (SlMA ) efi Nurullah Qah$kan'a burada aynca te ekkiir ederim.

2 M. Onder 3. Yuzukta i. Boy 1 cm., gen. 0.9 cm., kal cm. Figiirde, saga doniik, ayakta, uzun giysili Tykhe, sol elinde diimen, sag elinde bereket boynuzu tutmaktadir. Kenarlarda capaklar vardir. Yiiziik tasmm iist kenari, kaliba iyice oturmami olmasindan dolayi tarn ovalle memi tir (Res. 4). 4. Yiiziikla i. Boy 0.65 cm., gen cm., kal cm. Figiirde, saga doniik, ayakta, uzun giysili Tykhe, sol elinde diimen, sag kolunda bereket boynuzu tutmaktadir. Kenarlarda kiiciik capak parcalan vardir (Res. 5). 5. Yiizukta i. Boy 0.7 cm., gen. 0.6 cm., kal cm. Figiirde, saga doniik, ayakta, uzun giysili Tykhe, sag kolunda bereket boynuzu, sol elinde diimen, bir ha ha kozasi ve bir misir kocani tutar. Ust ve sag kenarda biiyiik capak parcasi vardir. Kahbi tarn dolduracak ekilde basilmadigindan dolayi yiiziik ta inin alt kismi tarn ovallesmemis, ve figiiriin ayaklari yiiziik ta i tizerine tarn cikmami tir (Res. 6). 6. Yiiziikta i. Boy 0.6 cm., gen. 0.5 cm., kal cm. Figiirde, saga doniik, ayakta, ciplak Hermes, sol elinde bir para kesesi, sag elinde bir kerykeion tutmaktadir. Alt kenannda capak parcasi vardir. Yiiziik ta inin iist kismi tarn ovallesmemi tir, bu nedenle figiiriin ba i tarn olarak goriilmemektedir (Res. 7). 7. Yuzukta i. (Manisa Miizesi Env. no. 7862). Boy 0.6 cm., gen cm., kal. 0.2 cm. Uzerindeki figiir Kat. No. 6'daki gibidir. Ancak, bunun hatlari daha kalindir. Sol kenarda kiiciik capak izleri vardir. Alt kisim tarn ovalle memi ve figiir ayaklari tarn cikmami tir. (Res. 8). 8. Ytizukta i. Boy 1 cm., gen. 0.8 cm., kal cm. Uzerinde saga doniik, ayakta, ciplak olarak tasvir edilen Poseidon, sol ayagini ileri atmi, bir ta a (?) basar durumdadir. Govde agirhgi sag bacak iizerindedir. Tanri, sol elinde bir yunus bahgi, sag elinde capraz ekilde trident tutmaktadir. Kenarlarinda capak vardir. Sol kenar kalibm eklini tarn almami tir (Res. 9). 9. Yiiziikta i (Manisa Miizesi Env. No. 7861). Boy 0.75 cm., gen. 0.6 cm., kal cm. Lacivert renktedir. Figiirde, saga doniik, ayakta ve?iplak olarak tasvir edilen Apollon, sol elinde bir lyra, sag elinde bir defne dali (?) tutmaktadir. Yiiziik ta imn arkasmda, kaliba basmada kullanilan aletin cukurlugu ve alt kenarda capak vardir (Res. 10). 10. Yiiziikta i (Manisa Miizesi Env No. 7863). Boy 0.85 cm., gen. 0.8 cm., kal. 0.2 cm. Figiirde, sola doniik ve ayakta tasvir edilen Priapos, erkeklik organim acik birakacak ekilde, giysi eteginin On kismini kucaginda toplami tir. Etegin arka ucu arka taraftan sarkmaktadir. Erkeklik organi abartili bir ekilde gosterilmi tir. Kenarda kiifiik capaklar vardir (Res. 11). 124

3 Sardeis'de Bir Cam Yiiziikta i Atelyesi 11. Yiiziikta i. Boy 0.75 cm., gen. 0.7 cm., kal. 0.2 cm. Uzerindeki figiir Kat. No. lo'daki gibidir. Ancak, bunun hatlari daha incedir. Ust kisim kaliba tamoturmadigindan, ovalle memi ve figiiriin ba i tarn cikmami tir (Res. 12). 12. Yiiziikta i. Boy 1.1 cm., gen. 0.8 cm., kal cm. Uzerinde saga ddniik, ayakta, uzun giysili, Korinth migferli Athena tasviri bulunmaktadir. Tannca, sol elinde bir tav an (?), sag elinde bir mizrak (?) tutmaktadir. Yiiziik ta i kaliba iyice oturtulmadigindan dolayi, kahbin ovalligini tarn olarak almamis. ve figiir tarn olarak cikmami tir. Arkada, cami kaliba basmada kullanilan aletin biraktigi cukur, ust ve sag kenarda ^apaklar vardir Res. 13). 13. Yiiziikta i. Boy 0.5 cm., gen. 0.4 cm., kal. 0.2 cm. Uzerinde sola doniik ve ayakta gosterilen Nike, sag eliyle bir palmiye dali, sol elinde ise bir celenk (?) tutmaktadir. Kenarda kiigiik capaklar vardir (Res. 14). 14. Yuzukta i. Boy 1.15 cm., gen cm., kal. 0.3 cm. Figiirde, saga doniik, ayakta, uzun giysili bir tanriga (?) tasviri bulunmaktadir. Bu Tannca (?), oniindeki sunak uzerinde, yumurta formunda (belki cam kozalagi?) tu maktadir. Yiiziik ta inin uzerinde, olasilikla imalat aninda olu mu bir kabarti vardir. Bu kabanklik figiir iizerine rastladigindan, figiiriin net goriiniimiinii bozmu tur (Res. 15). 15. YUziikta i. Boy 0.65 cm., gen. 0.6 cm., kal. 0.4 cm. Uzerinde, saga doniik, ayakta, uzun giysili, kanatli bir tannca (?), sag eliyle bereket boyunuzu (?), sol eliyle de uzun bir asa (?) tutmaktadir (Res. 16). 16. Yiiziikta i. Boy 0.7 cm., gen. 0.6 cm., kal cm. Ta in uzerinde, ortada bir agac, bu agacin iki yaninda, kar ihkh olarak arka ayaklan uzerinde yukselmis, ve On ayaklanyla agacin govdesine tutunmus. iki keci, tasviri bulunmaktadir. Arkada, cami kaliba basmak icin kullanilan aletin izi, kenarlarda belli belirsiz capaklar vardir (Res. 17). 17. Yiiziikta i. Boy 0.7 cm., gen cm., kal cm. Kahbin oval eklini almis, olmasina kar in, imalat sirasinda yeteri kadar bastmlmamis. oldugundan, kahp yiizeyindeki figiir yuzuk ta ina gecmemi tir. Bu nedenle figiir secilememektedir. Kenarlarda capak vardir (Res. 18). 18. Ce itli amorf cam pargalan. Bu pargalann bazilan cam kaplara ait olabilecek niteliktedir. Eger bunlar, eritilerek yiizukta i yapilmak iizere toplanmi hurda par5alar degilse; bu atolyede, yiiziikta i yaninda cam kaplann da iiretildigi soylenebilir (Res. 19). 20). 19. tic adet cam topagi. Eritilmi, fakat kaliba basilmamis. durumdadir (Res. 125

4 M. Onder 20. Uc adet amorf pota parcasi (?). Kilden yapilmis, bu parcalann list yiizeyleri siyahimsi renkte ve camsi goriiniimdedir. Bunlar olasilikla cam eritme potasina aittir. Pota parcalannin iist yiizeylerindeki siyahimsi renkli, camsi gsriiniimlii tabaka, gecirgenligi onlemek amaciyla, cam eritme i leminden once pota yiizeyine uygulanan sir tabakasi olmahdir (Res. 21). 21. Uc adet amorf kil par^asi. Panjalarin uzerinde yiiksek lsidan otiirii gozenekler olu mu ti>r. Curufla mi gorunumdeki bu parcalar, olasilikla bir finna aittir (Res. 22). Yukanda tanitmaga cah tigimiz yiiziik taslari uzerinde bulunan ve te his edilebilen figiirlerde, Tykhe, Hermes, Apollon, Poseidon, Priapos, Athena ve Nike tasvirleri bulunmaktadir. Bunlardan Tykhe 3, Hermes, Apollon, Athena ve Nike figiirleri, Lydia Bolgesi ehir sikkeleri uzerinde uzun bir donem sikca kullanilmis, olduklarindan, bunlardan hareketle sozkonusu atelyeyi tarihlemek pek kolay degildir. Yine de, Kat. No. 5' deki Tykhe, Kat. No. 8' deki Poseidon ve Kat. No. 1' deki ua tach biistiin, Lydia Bolgesi ehir sikkeleri uzerinde de goriilmeleri belki tarihletnede yardimci unsurlar olarak kullamlabilirler: a) Kat. No. 5' de oldugu gibi, diimen, ha ha kozasi ve ba ak tutan Tykhe figiirleri 4, Lydia Bolgesi'ndeki bazi ehirlerin Caracalla ( ) ve Severus Aleksander ( ) donemlerine ait olan bazi sikkelerinde rastlanmaktadir 5. b) Poseidon figiirii, Lydia Bolgesi ehir sikkeleri uzerinde oldukca nadir goriiliir. Saptanabilen Poseidon figiirlii bir kac sikke, Septimus Severus (193-22!) ile Sev. Aleksander Donemleri arasina 6 ve Otacilia ( , Philippus I' in kansi) donemine 7 tarihlenmektedir. c) Kat. No. 1' deki ua tach biist, kesin olarak ahislandinlamami olmasina kar m, genel goriinumii itiban ile, yine Lydia BOlgesi ehir sikkkeleri uzerinde, 1. S. III. yuzyilin ilk yarsinda goriilen ua tagli imparator biistlerini animsatmaktadir 8. * Ancak Kat. No. 5' deki Tykhe, diimen tuttugu elinde aynca bir ha5ha kozasi ve ba ak da tutmasiyla, diger ti Tykhe'den farkhdir. Bu tip Tykhe figurlerine imparatorluk sikkelerinden ziyade, ehir sikkeleri uzerinde rastlanmasi, bolgesel bir ozellik gibi goriiniir. -* Bazi ornekler igin bk. B. V. Head, Catalogue of the Greek Coins of Lydia (- BMC Lydia), no: (Sardeis); S. V. Aulock, Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland, Lydien. (Berlin 1963), No (Caracalla) ve H. C. Lindgren - F. L. Kovacs, Ancient Bronze Coins of Asia Minor and the Levant from the Lindgren Collection (California 1985), No. A820B (Severus Aleksander ). 6 BMC Lydia, No (Thyateira). 7 BMC. Lydia, No. 65 (Nysa). Imparator Caligula'nm bir kac ua tafh tasviri ve II. yiizyila tarihlenen birkac Helios biistii di inda, Lydia Bolgesi ehir sikkelerinde imparatorlann ua 5eklindeki bir ta9 ile tasvir edilmelerine Caracalla Doneminde ba landigi ve Gallienus Donemine kadar devam edildigi goriiliir. Bu konudaki bazi ornekler icin bk. BMC. Lydia No. 66 (Magnesia), (Sardeis) ve No (Nysa). 126

5 Sardeis'de Bir Cam Yiizukta i Atelyesi Kesin olmamakla birlikte, yukarida siraladigimiz bazi numizmatik paralellerin de yardimi ile, Sardeis yakinlannda buldugumuz bu yiiziikta i atelyesini I. S. II. ve III. yuzyillara tarihlemek miimkiin gdriinmektedir. Ancak daha iyi bir tarihleme icin, anilan yerde daha sistemli bir ara tirmanin yapilmasi gerekmektedir. Mehmet Onder Manisa

6