BÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "BÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI"

Chagatai Bayramoğlu
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 BÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI 5.1 YERKABUĞU ÜZERİNDEKİ LEVHA SINIRLARI Levha tektoniğine göre dünyayı saran yerkabuğu üzerinde 8 büyük (Avrasya, Afrika, Pasifik, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Antartika, Avustralya) ve birçok küçük levhalardan oluşmaktadır. Şekil 53. Yerkabuğu üzerinde bulunan levhalar ve bunların birbirlerine göre olan hareketleri. ( Yerkabuğu üzerindeki bu plakalar birbirlerinden bağımsız bir şekilde hareket etmektedir. Her bir plaka sınırı, birçok önemli jeolojik tektonik olayların yapıların geliştiği yerlerdir. Bu sınırlar boyunca yoğun volkanizma ve deprem etkinlilikleri gözlenir. Yerküre üzerinde olan depremlerin çoğunluğu levha sınırlarında gözlenmektedir. Bu depremlerin özellikleri birbirinden farklıdır.

levhalardan oluşmaktadır. Şekil 53. Yerkabuğu üzerinde bulunan levhalar ve bunların birbirlerine göre olan hareketleri. (http://ergunaycan.googlepages.com/ders5_levhatektoniginingenelprensipl.

2 Şekil 54. Yerküre üzerinde depremlerin dağılımı. Levhalar, konveksiyon akımları nedeni ile birbirlerine göre göreceli olarak hareket etmeleri ve kabuğun türüne göre (okyanusal, kıtasal kabuk) sınıflandırılırlar: 1- Iraksayan (Diverjan) Levha Sınırları 2- Yakınsayan (Konverjan) Levha Sınırları 3-3- Transform Faylı Levha Sınırları olmak üzere 3 ana gruba ayrılır.

html Levhalar, konveksiyon akımları nedeni ile birbirlerine göre göreceli olarak hareket etmeleri ve kabuğun

3 Şekil 55. Levha hareketleri sonucu yerkabuğundaki hareketler ve oluşan yapılar. ( 5.2 LEVHA SINIRLARI UZAKLAŞAN-AYRILAN LEVHA SINIRLARI ( DIVERGENT PLATES ) Birbirinden uzaklaşan levhalar, aralarına astenosferden gelen eriyik kayaçların sızdığı yarıklar oluşturur. Bu eriyik yüzeye çıktıkça katılaşır ve yerkabuğuna eklenir. Astenosfer'den gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve böylece levhalar birbirinden ayrılmaya devam eder. Bu ayrılma genelde daha ince olan okyanus tabanında görülür ve Atlas Okyanusu ortasındaki sırt buna çok iyi bir örnektir. Bu ayrılma kıtada meydana gelirse yeni bir okyanus tabanı oluşuyor demektir. Doğu Afrika'daki ayrılma henüz bir deniz oluşması için yeterli değilse de, gidiş o yöndedir. Bu tür ayrılmalar, Astenosfer'den gelen eriyiğin katılaşarak Litosfer'e dönüşmesine ve levhaların büyümesine neden olur.

Bu eriyik yüzeye çıktıkça katılaşır ve yerkabuğuna eklenir. Astenosfer'den gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve böylece levhalar birbirinden ayrılmaya devam eder.

4 Doğu Afrika Rift Kuşağı Oldonia Lengai Volkanı Şekil 56. Doğu Afrika Rift kuşağı. (

5 Uzaklaşan levhalar arasında Litosfer çok ince olduğu için, buralarda büyük depremlere yol açacak enerji birikimleri olmaz. Buradaki depremlerin odakları çoğu zaman yüzeye yakındır. Şekil 57. Yeni bir okyanus tabanı oluşum aşamaları. (

Buradaki depremlerin odakları çoğu zaman yüzeye yakındır. Şekil 57.

6 YAKINLAŞAN- ÇARPIŞAN LEVHA SINIRLARI (CONVERGENT PLATES) Çok sayıda volkanın bulunduğu Ateş çemberi Pasifik dalma batma kuşağının ana hatlarını gösterir. Şekil 58. Yerkürede depremlerin yoğun olarak görüldüğü Ateş Çemberi olarak adlandırılan Pasifik dalma-batma kuşağı, aktif volkanlar ve levha sınırları. ( Levhaların birbirine yaklaşması ve çarpışması ise üç değişik şekilde olabilir: Okyanusal ve kıtasal levha karşılaşmalarında, daha yoğun olan okyanusal levha (yoğunluğu 2.7 gr/cm3), kıtasal levhanın (yoğunluğu gr/cm3) altına dalar (subduction). Alta dalan kısım derinlere indiğinde ergimeye başlar ve bu magmanın bir kısmı, kıta tarafında yanardağ kümelerinin oluşumuna neden olur. Güney Amerika Levhası'nın altına dalan Nazca Levhası'nın yol açtığı And Dağları buna bir örnektir.

org/utahlink/tours/admin/tour/17182/17182map_plate_tectonics_world.

7 And Dağları Şekil 59. Okyanusal kabuk-kıtasal kabuk karşılaşmaları. ( İki okyanusal levhanın karşılaşmasında da, yine bir levha diğerinin altına dalar. Yukarıdakine benzer şekilde yüzeye çıkan magma okyanus tabanında yanardağlar oluşturmaya başlar. Eğer bu aktivite devam ederse, yanardağ okyanus yüzeyini aşabilecek yüksekliğe erişir ve adalar oluşur. Filipinlerdeki birçok volkanik ada bu şekilde oluşmuştur. Pasifik levhası ile Avrasya levhasının çarpışması sonucu oluşan Japon adaları ve Güney Amerika nın kuzeyindeki Hawai adaları da bu tür volkanik ada yaylarına örnektir.

Yukarıdakine benzer şekilde yüzeye çıkan magma okyanus tabanında yanardağlar oluşturmaya başlar.

8 Japon Adaları Şekil 60. Okyanusal kabuk-okyanusal kabuk karşılaşmaları. ( ( İki kıtasal levhanın karşılaşmasında ise, genellikle levhalardan hiçbiri diğerinin altına dalmaz. Levhaların arada sıkışan bölümleri yeni dağlar oluşturur. Hindistan levhası ile Avrasya levhasının çarpışması sonucunda halen oluşumu süren kıvrımlı-bindirmeli dağlar olan Himalayalar buna iyi bir örnektir. Afrika ve Arap levhaları kuzeye doğru hareket ederek Alpler, Toroslar, Zağroslar (İran) gibi kıvrımlı bindirmeli dağlar oluşmuştur. Ülkemizde Arap levhası ile Anadolu levhasının Bitlis sütur zonu boyunca çarpışması sonucu oluşan Güney Doğu Anadolu daki kıvrımlı bindirmeli dağ kuşağı (Cilo ve Sat dağları) iki karasal levhanın çarpışması sonucu oluşmuştur. Yakınlaşan ve çarpışan levhaların sınırlarında oluşan depremler çok değişik derinliklerde ve büyüklüklerde olabilir. Özellikle bir levhanın diğerinin altına daldığı bölgelerde odakları derinlerde büyük depremler oluşur.

Hindistan levhası ile Avrasya levhasının çarpışması sonucunda halen oluşumu süren kıvrımlı-bindirmeli dağlar olan Himalayalar buna iyi bir örnektir.

9 Himalayalar ve Everest Dağı Şekil 61. Kıtasal kabuk-kıtasal kabuk karşılaşmaları. (Himalayalar ve Everest Dağı kuş bakışı görünümü Tibetplatosu üzerinden güney-güney doğu üzerinden) ( YANAL YERDEĞİŞTİRME-SIYIRMA (LATERAL SLIPPING) İki levhanın birbirini sıyırarak yer değiştirmesi sırasında Litosfer'de artma veya azalma olmaz. İki levha arasındaki sürtünme çok fazla olduğu için harekete belli bir süre direnç gösterirler. Bu bölgede artan gerilim periyodik büyük depremler ile çözülür. Kuzey Anadolu fay hattı ve Kaliforniya'daki San Andreas fay hattında bu tip levha hareketi gözlenir. Bu tip levha hareketlerinde oluşan depremlerin odakları çoğunlukla yüzeye yakın veya orta derinliktedir. Sürtünme ve kırılma uzunca bir hat boyunca oluşabileceği için büyük depremler meydana gelebilir.

İki levha arasındaki sürtünme çok fazla olduğu için harekete belli bir süre direnç gösterirler. Bu bölgede artan gerilim periyodik büyük depremler ile çözülür.

10 San Andreas Fayı Şekil 62. Kıtasal kabuk-kıtasal kabuk karşılaşmaları. (Himalayalar ve Everest Dağı kuş bakışı görünümü Tibetplatosu üzerinden güney-güney doğu üzerinden) (

11 5.2.4 SICAK NOKTALAR(HOTSPOTS) Depremlerin ve volkanik aktivitenin büyük bir kısmı levha sınırları çevresinde oluşur. Ancak volkanik kökenli olan Hawaii ve çevresindeki adalar örneğinde olduğu gibi levha sınırlarına çok uzak volkanik oluşumlar da vardır. Bunlar mantoda sıcaklığı çok yüksek olan ve bu nedenle sıcak nokta adı verilen küçük bölgelerden yerkabuğu dışına kadar yükselen magma etkisiyle oluşur. Levhalar hareketli ama sıcak noktalar sabit olduğu için sıra sıra yanardağlar veya yanardağ adaları ortaya çıkar. Levha hareketlerinin incelenmesi sayesinde bugün, büyük depremlerin %90'nın nerelerde olacağını bilebiliyoruz. Ancak zamanlarını kestirmek için levha sınırlarındaki davranışların detaylı olarak araştırılması gerekiyor. Şekil 63. Sıcak noktaların mantoda oluşum modeli.

Bunlar mantoda sıcaklığı çok yüksek olan ve bu nedenle sıcak nokta adı verilen küçük bölgelerden yerkabuğu dışına kadar yükselen magma etkisiyle oluşur.

12 Şekil 64. Yerküre üzerinde sıcak noktaların oluştuğu Hawaii aadaları. ( &imgrefurl= fn0wdsxdmaijyzat1qzyr TeA3oI=&h=600&w=800&sz=179&hl=tr&start=26&um=1&tbnid=xTeT6G2Kih2wSM:&tbnh=107&tbnw=143 &prev=/images%3fq%3dplate%2btectonics%26start%3d20%26ndsp%3d20%26um%3d1%26hl%3dtr%26sa %3DN) KAYNAKALAR

html&usg= fn0wdsxdmaijyzat1qzyr TeA3oI=&h=600&w=800&sz=179&hl=tr&start=26&um=1&tbnid=xTeT6G2Kih2wSM:&tbnh=107&tbnw=143

Benzer belgeler

DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ GÜZ YARIYILI

2 DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2017-2018 GÜZ YARIYILI Yrd. Doç. Dr. Uğur DAĞDEVİREN 1 4 3 Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan