KAPİTALİZMİN (İKTİSADIN)ÜÇ SORUNU:

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KAPİTALİZMİN (İKTİSADIN)ÜÇ SORUNU:"

Hakan Özcan
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 KAPİTALİZMİN (İKTİSADIN)ÜÇ SORUNU: 1. Ekonomik Koordinasyon Sorunu : Kaynak Dağıtımı ve Sermaye Birikimi; 2. Etik Sorun: Bireysel Özgürlüğün Korunması; 3. Toplumsal Düzen Sorunu: Bir sosyal teori biçimi olarak Görünmez El. 1

2 Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik İktisat, kıt kaynakların alternatif kullanım alanları arasındaki dağılımı ile ilgilenir. 1. KITLIK: İnsanların ihtiyac ya da istekleri sınırsızdır, ancak bu istekleri yerine getirmekte kullanılan kaynaklar sınırlıdır. 2. KAYNAK: insanlara fayda (tatmin) sağlayan herşey. 3. SEÇİM: Herhangi bir kaynağı kullanmak için mutlaka alternatif kullanım alanları arasında bir seçim yapmak zorundayız. 2

3 Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik 4. FIRSAT MALİYETİ: Seçim yaptığımız anda kaynağı kullanabileceğimiz öteki fırsatları kaçırmış oluruz. Bu da kaynak kullanmanın maliyetidir. 5. FİYAT: Herhangi bir kaynağı kullanmak, alternatif maliyet anlamında bedel ödemeyi gerektirir. Bedel ödemeden hiçbir kaynak kullanılamaz. 6. RASYONELLİK: İsteklerimize ulaşmaya çalışırken, mümkün olan en düşük bedelle en yüksek kazancı elde etmeye yöneliriz. 3

4 Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik Insan doğasına yönelik varsayımlar: 1. Hazcılık (hedonism) / faydacılık (utililtarianism): İnsanlar doymak bilmeyen, bütün amacı tatmin olan varlıklardır. İsteklerinin hiçbir sınırı yoktur. Doğa insanı iki efendinin yönetimi altına yerleştirmiştir: zevk ve acı, Tatmin olmuş bir domuz ile tatmin olmuş bir insan arasında hiçbir fark yoktur. (Jeremy Bentham). 2. Bireycilik: İnsanlar kendilerini öncelikle bir birey olarak görürler. Önemli olan kendi öz çıkarlarıdır. Amaçları her zaman kendi çıkarlarını gerçekleştirmektir. 4

5 Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik 3. Kıtlık: Insanlar hiçbir biçimde doymak bilmez. Onların istekleri önündeki tek sınır,, kullanabileceği kaynakların kıtlığıdır. 4. Rasyonellik: İnsanlar amaçları için ellerindeki araçları (kaynakları) en iyi biçimde (minimum maliyet, maksimum kazanç getirecek biçimde kullanır). 5

6 Kapitalizm insan doğasına en uygun sistem midir? Herhangi bir mal aldığımda, bu malın üretimi için toplumsal bakımdan değerli olan bir kaynaktan (emek, sermaye, toprak vs.) yararlanıyorum demektir. Benim bu malı tüketmem yoluyla kaynakların gereğinden fazla kullanılmasını engelleyen tek şey, o mal için ödemek zorunda olduğum fiyattır, çünkü bu fiyatı ancak, bu malı tüketmemin benim için değeri, bu mala ödeyeceğim fiyattan daha fazla ise ödemeye istekli olurum. Bu durumda insanların kendi isteklerini en iyi biçimde (kendilerine en çok tatmini sağlayacak biçimde) gerçekleştirmelerinin en iyi yolu, piyasaların varolmasıdır. 6

7 Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik Rekabetin iyi işlediği piyasalarda malların fiyatları üretim maliyetlerine (kârı da içerecek biçimde tanımlanan) eşit olacağından, bunun anlamı sözkonusu malı ancak, onun benim için değeri, o malın üretiminde kullanılacak kaynakların toplumsal maliyetinden daha fazlaysa, ya da en azından bu maliyete eşitse, tüketecek olmamdır. Yani, piyasa mekanizması, benim o malı ancak gerektiği kadar almamı sağlamaktadır, çünkü benim ödeyeceğim fiyat tam da kaynakları kullanmanın toplumsal maliyeti kadar olmaktadır. Dolayısıyla iyi işleyen, yani fiyatların kaynakların göreli kıtlığını yansıttığı piyasalardan oluşan bir ekonomik sistemde etkin kaynak dağılımı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. 7

8 Bireysel Özgürlük Sorunu Modern Kapitalist Bireyin Kimlik Özellikleri 1. Eşitlik ideali: Yasa önünde eşitlik, 2. Özgürlük, kişisel özerklik ve bağımsızlık, dünyayı dönüştürebilme gücü Üretken mekanizmanın gücü 3. Kişisel Gelişim ve Kendi kendini gerçekleştirme 8

9 *Görünmez El* Liberal yaklaşımın piyasa sisteminin işleyişine ilişkin bakış açısına göre, toplumdaki herkes kendi çıkarına yönelik davrandığında, bireyler fayda ya da kazançlarını artırmak için birbirleriyle değiş tokuş ilişkisine girecekler, bu da onları, değiş tokuş öncesinden daha iyi (daha çok fayda ve kazanç sağlayabildiği) bir duruma getirecektir. Toplumdaki her birey bu biçimde davrandığında, etkin bir kaynak dağılımı kendiliğinden ortaya çıkacaktır; hiç kimse böyle bir şeyi beklemese ya da istemese bile. 9

10 *Görünmez El* Smith e göre, kendi çıkarı peşinde koşan birey, görünmez bir el tarafından, hiçbir biçimde kendi niyetlenmediği bir hedefe doğru yönlendirilir. Değiş tokuş ilişkisinin temelinde bana istediğim şeyi ver; sen de senin istediğin şeyi benden alacaksın anlayışı yer alır; yemeğimizi kasabın, biracının ya da fırıncının merhametine değil, onların kendi çıkarlarını gözetmelerine borçluyuz. Onların insanlığına değil, kendilerini sevmelerine sesleniriz; onların gereksinimlerinden değil, elde edecekleri avantajdan sözederiz. Herkes kendi çıkarını gözeterek davrandığında, sonuçta herkesin hoşnut olacağı, genel bir mutluluk düzeyi ortaya çıkacaktır. 10

11 *Görünmez El* Değiş-tokuş güdüsü ve işbölümü, ahlaki bakımdan da istenir niteliktedir: Senin tahılın bugün olgunlaştı; benimki de yarın olgunlaşacak. Bugün benim sana yardım etmem, yarın da senin bana yardım etmen ikimiz için de karlı. Sana karşı nazik olmak değil amacım; senin de bana karşı olmadığını biliyorum. Bu yüzden senin hesabına acı çekecek değilim; senin için, bir karşılık bekleyerek emeğimi ortaya koysaydım, düşkırıklığına uğrayacağımı biliyorum, dolayısıyla senden bana minnet duymanı boşuna bekleyeceğimi de. O yüzden seni kendi emeğinle başbaşa bırakıyorum. Sen de bana karşı aynı biçimde davranıyorsun. Mevsimler değişiyor; her ikimiz de birbirimizden karşılıklı güven ve emniyet beklediğimizden ürünümüzü kaybediyoruz. (David Hume) 11

12 Analiz Birimi: Düşünce Okulu Every school of thought is like a man who has talked to himself for a hundred years and is delighted with his own mind, however stupid it may be. (J.W. Goethe, 1817, Principles of Natural Science

13 DUCK OR RABBIT?

15 Belirli bir Çin Ansiklopedisi ne göre Hayvanların Sınıflanması: (Borges) a) İmparatora ait olan, b) Mumyalanmış, c) Evcil, d) Domuz kanı emen, e) Deniz kızları, f) Efsanevi, g) Sokak köpekleri, h) Mevcut sınıflandırmada yer alanlar, i) Öfkeli, j) Sayısız, k) Çok ince deve kılı fırça ile resmi yapılanlar, l) Ve saire, m) Su testisini az önce kırmış olanlar, n) Sineklere yakından uzaktan benzemeyenler HÜSEYİN ÖZEL 15

16 ANALİZ ÇERÇEVESİ DENGE KAVRAYIŞI Üç Koordinasyon Çerçevesi SENKRONİK DİYAKRONİK DİNAMİK/ EVRİMCİ Statik Statik Denge ( Dinlenme Durumu) Karşılaştırmalı Statik Kayan Denge Geçici Denge Dinamik Yapısal Değişme Yokluğu YÖNTEM Mekanik Mekanik Organik/Evrimsel DEĞİŞMENİN KAYNAĞI Sistem Dışı Sistem Dışı ( Kaydırma Değişkenleri) İçsel/Yapısal ( Yaratıcı Yıkım ) DÜZEN Görünmez El/ (İstikrarlı) Görünmez El (İstikrarsız) Kaybolan (Dissipative) (İstikrarsız)

17 Piyasa Sistemine Yönelik Analitik Modeller TEKLEMEYEN (HITCHLESS) TEKLEYEN (HITCHBOUND) ANALİZ ÇERÇEVESİ Senkronik ve Diyakronik Dinamik Düzen KURAMSAL YAPI Kapalı Açık YÖNTEM Statik/Karşılaştırmalı Statik Karşılaştırmalı Statik/Dinamik DÜZEN Kendiliğinden (Etkin) Evrimsel (Etkin olmayan) DENGE Dinlenme Durumu (Newtoncu) Yapısal Değişmenin Yokluğu (Boltzmancı) İSTİKRARSIZLIK KAYNAĞI Dışsal İçsel

18 KLASİK/MARKSİST VE NEOKLASİK İKTİSADİ DÜŞÜNCE OKULLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

ÜÇ KAPİTALİZM VİZYONU NEOKLASİK KEYNESCİ KLASİK/ MARKSİST/ SCHUMPETER ANALİZ Teklemeyen Tekleme Eğilimi gösteren Tekleyen DENGE Dinlenme Durumu Kayan Denge Çekim Merkezi (Center of Gravity)

19 ÜÇ KAPİTALİZM VİZYONU NEOKLASİK KEYNESCİ KLASİK/ MARKSİST/ SCHUMPETER ANALİZ Teklemeyen Tekleme Eğilimi gösteren Tekleyen DENGE Dinlenme Durumu Kayan Denge Çekim Merkezi (Center of Gravity) KOORDİNASYON VE DÜZEN Mekanik Mekanik Mekanik/ Dinamik İSTİKRARSIZLIK KAYNAĞI Hükümet / Merkez Bankası Para ve Finans Sistemi (Belirsizlik) Birikim Bıçak Sırtı (Knife-edge) Birikim (Kriz) Finansal Sistem

20 İktisadi Okullar ve Analiz Çerçeveler Senkronik Diyakronik Dinamik Teklemeyen Tekleyen Düzen Klasik- Marksist Görünmez Ters El/ Evrimci El? Neoklasik Görünmez El Keynes I Görünmez Ters El Keynes II Evrimci El? Avusturya Görünmez El Evrimci Evrimci El

21 İktisadi Düşünce Okullarının Analitik Özellikleri NEOKLASİK İKTİSAT KLASİK- MARKSİST İKTİSAT AVUSTURYA İKTİSADI KEYNESCİ İKTİSAT SCHUMPETER /EVRİMCİ İKTİSAT SİSTEM Kapalı Açık Açık Kapalı (Keynes I) Açık (Keynes II) Açık DENGE (KAPALILIK) Newtoncu Güçler Eşitliği Çekim Merkezi Optimal Planlararası Uyum Kayan/Geçici Denge Dengedışı EVRİM & DÜZEN Mekanik Mekanik Potansiyel olarak Evrimci, Mekanik (Keynes I) Evrimci (Keynes II), Evrimci DÜZEN Görünmez El Görünmez Ters El, Görünmez El Görünmez Ters El Evrimci El İSTİKRAR- SIZLIK KAYNAĞI Dışsal: (Hükümet, Merkez Bankası, Oligopolistik Yapılar, vs.) İçsel: Sermaye Birikimi ve Kriz Financial System Dışsal (Hükümet, Merkez Bankasa, Oligopolistik Yapılar, vs İçsel: Finansal Sistem (Say s Law) Sermaye Birikim (Bıçak Sırtı Denge) İçsel: Finansal Sistem ve Yaratıcı Yıkım

Benzer belgeler

KAPİTALİZM: KURAMSAL YAKLAŞIMLAR

KAPİTALİZM: KURAMSAL YAKLAŞIMLAR Hüseyin Özel İktisat Bölümü Hacettepe Üniversitesi 06800, Beytepe, Ankara ozel@hacettepe.edu.tr TOPLUMSAL TASARIMIN ÜÇ SORUNU: 1. Ekonomik Koordinasyon Sorunu : Kaynak