Saç Boyası ve Metabolitleri

Transkript

1 2. Kozmetik Kongresi, Subat 2012, Antalya Saç Boyası ve Metabolitleri Mehmet AKYÜZ Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kimya Bölümü, 67100, Zonguldak

2 Saç boyaları; saçlara istenilen rengi vermek amacı ile kullanılır ve bunlar geçici, yarı kalıcı ve kalıcı olarak üç gruba ayrılırlar.

3 Saç boyalarının kullanımı en az 4000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Örneğin Mısırlı mumyaların saçları kına ile boyanmış olarak bulunmuştur. Roma imparatorluğu zamanlarında sirkeye batırılmış kurşun taraklar rutin olarak beyaz saçları siyahlaştırmak için kullanılıyordu. Son zamanlarda kullanılan 3000 in üzerinde azo boyası mevcuttur ve bunlar ticari boya piyasasının %65 ini oluşturmaktadır. Eski Roma'da aristokrasiye mensup bayanlar saçlarını arsenik ve safranı birbirine karıştırarak boyuyorlardı. Đlk sentetik saç boyasını Fransız kimyacı Eugene Schueller 1907 de bulmuştur. Bulduğu bu ürüne Aureole adını vermiştir.

4 Üç ana kimyasal boya vardır: Direkt boyalar saçı değiştirmez. Doğrudan saç telinin dış yüzeyine sabitlenirler. Boya negatif, saç pozitif yüklü olduğundan birbirlerine mıknatıs gibi yapışarak saça bağlanırlar. Kalıcı boyalar olarak bilinen oksidasyon bazlı boyalar saç teline nüfuz eder. Bunlar, saçın ve özellikle saça rengini veren melaninin yapısını değiştirir. Bu boyalar iki bileşik ile iş birliği halinde etkilerini gösterir: hidrojen peroksit çözeltisi (oksidan) ve amonyak (alkalin). Amonyak, saç teline kimyasal boyanın girmesine izin verecek şekilde saçın kabuğunu açar. Kabuklar açıldıktan sonra amonyak uçar. Hidrojen peroksit ise saç telinin içindeki doğal renk hücrelerini değiştirerek boyaların birleşip görünebilir olmasına izin verir. Ton sür ton olarak adlandırılan boyalar ise, yukarıda anlatılan direkt boyalar ve oksidasyon bazlı boyaların ortalarında bir yerde bulunur. Amonyak içermezler ama oksijenli su içerirler. Saç kabuğunun açılıp boyanın tutunması için amonyak yerine aynı işlevi gören farklı bir molekül kullanılmaktadır. Yani bu tür boyalarda da saç teli kabuğunun hemen altı boyayı tutar.

5 Toluendiamin, o-toluidin, 4-aminobifenil, 2- naftilamin, anisidin, o-fenilendiamin, diaminoanisol, aminofenoller ve anilin türevleri gibi bileşiklerin insan sağlığına olumsuz etkileri nedeniyle bazılarının saç boyaları bileşiminde kullanımı kısıtlanmış veya tamamen yasaklanmıştır.

6 Bileşikler Kullanım alanı Kullanım limiti Zararları m- ve p-fenilendiamin, bunların türevleri ve tuzları. O-fenilendiamin ve türevleri.(1) saç boyalarında oksitleyici boyar madde olarak %6 Alerjik reaksiyonlara sebep olmaktadır. Kaş ve kirpikle etkileşimesi engellenmelidir Aminofenoller N-metilanilin 2,5-toluendiamin saç boyalarında oksitleyici boyar madde olarak saç boyalarında oksitleyici boyar madde olarak saç boyalarında oksitleyici boyar madde olarak %10 Alerjik reaksiyonlara sebep olmaktadır. Kanda methemoglobinin fazlasını oluşturduğundan dolayı zehirlenmelere sebep olmaktadır 0,5 ppm Kanda methemoglobinin fazlasını oluşturduğundan dolayı zehirlenmelere sebep olmaktadır. %10 Alerjik reaksiyonlara sebep olmaktadır. Kaş ve kirpikle etkileşimesi engellenmelidir 2,6-toluendiamin saç boyalarında oksitleyici boyar madde olarak yasaklı Kanserojenik ve mutajenik etkiye sahiptir.

7 ABD de sağlık hizmeti veren ve bir devlet kurumu olan Ulusal Mesleki Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü, kozmetiklerde kullanılan kimyasallar üzerinde yaptığı araştırma sonucunda bir çoğunda zehirli maddelerin olduğunu ve bunların yüksek derecede zehirlenmelere, çeşitli tümör oluşumlarına, üreme bozukluklarına, biyolojik mutasyonlara, deri ve göz rahatsızlıklarına sebep olduklarını tespit etmiştir.

8 Birçok kadın yılda ortalama 2 kilograma yakın kozmetik ürünü kullanmaktadır. Bu kimyasal maddeler vücuda saç spreyleri, parfümler ve pudralarla nefes alıp verirken, yutarak ya da hassas ince deriler tarafından emilerek alınmaktadır. Saç boyaları, saç derisine çok yakın saç diplerine uygulanmakta ve böylece boya içersindeki çeşitli kimyasallar deri tarafından emilerek kan damarlarına geçip vücudun her yerine yayılmaktadır. Emilen kimyasalların çoğu mesanede toplanmaktadır.

9 Güney Kaliforniya Üniversitesinde 2001 de yapılan bir araştırmaya göre; en az 15 yıl süre ile ayda bir saçını boyamış bir insanın, diğer insanlara göre 3 misli daha fazla mesane kanserine yakalanma riski taşıdığı ortaya çıkmıştır. Yılda bir ila dört defa saçını boyayan bayanlar, hiç boya kullanmayan bayanlara oranla %70 daha fazla yumurtalık ve meme kanseri riski taşımaktadırlar. Aynı araştırmaya göre, kuaförde saç boyama işini yapan insanların, boya kullanmayan insanlara göre 5 misli mesane kanseri riski taşıdığı ortaya çıkmıştır.

10 Aromatik aminler ve aromatik nitro bileşiklerinin metabolik döngüleri birbiriyle oldukça yakın ilişkilidir. R 1 R 1 R 1 R 1 NO 2 A N O A NHOH B NH 2 R 2 R 2 R 2 R 2 R 1 : H, CH 3 R 2 : H, NH 2, Cl, X Nitrozo türevi Hidroksilamin türevi Amin Hemoglobin DNA Şekil 1. Aromatik amin ve aromatik nitro bileşiklerinin basitleştirilmiş metabolik yolu, A: Nitro indirgeyici enzim, B: Bağırsak bakterileri

11 Bazı saç boyası metabolitlerinin kimyasal yapıları

12 Bu bileşiklerin kanserojen etkileri, 19. yüzyılın sonlarına doğru boya endüstrisinde çalışan kişilerde mesane kanseri oranın yükselmesi ile keşfedilmiştir. Saç boyası içeriklerinde boya hammaddesi olarak kullanılan 2-naftilamin H 2 N 2-nitro-p-fenilendiamin, 4-aminobifenil gibi bazı aromatik aminler çok düşük konsantrasyonlarda mesane kanseri riskini artırdığı belirlenmiştir.

13 Saç boyalarında kullanılan bazı aromatik aminlerin göz kapakları, alın ve kafa derisinde, kulak memesinde, boyun bölgesinde cilt alerjilerine sebep oldukları bilinmektedir. Özellikle saç boyasında kullanılan p-fenilendiamin ve türevleri kuaförlerde meslek alerjisinin olmasının önemli nedenidir.

14 Positive patch test to p-phenylenediamine Dermatitis around lips due to contact with p-phenylenediamine Negative patch test to p-phenylenediamine

15 Saç boyasında bulunan aromatik aminlerden 4- kloro-o-fenilendiamin ile ilgili fareler üzerinde yapılan bir çalışmada iyi ve kötü huylu karaciğer tümörüne, idrar kesesi tümörüne, midede iyi ve kötü huylu tümöre neden olduğu belirlenmiştir.

16 Yapılan çalışmalarda saç boyası içeriklerinde bulunan aminler arasında 2,4-toluendiamin o-toluidin anilin H 2 N NH 2 kanserojenik etki gösterdiği belirlenmiştir. 2-naftilamin ise solunum yoluyla veya deriden vücuda girişi ile methemoglobinin oluşmasından dolayı zehirlenmeye sebep olabilmektedir.

17 Dolayısıyla, boyanmış saç örneklerinde, plazma ve idrar örneklerindeki saç boyası metabolitlerinin belirlenmesi için analitik metotların geliştirilmesi insan sağlığı ve güvenliği açısından büyük önem taşımaktadır ki söz konusu bileşiklerin analizlerine; kaynakları hakkında bilgi verecek şekilde imkân tanıyan bir metot önerilmektedir.

18 DENEYSEL ÇALIŞMALAR Boyanmış saç örneklerinde, plazma ve idrar örneklerindeki saç boyası metabolitlerinin belirlenmesinde kullanılan analiz metodu Şekil 1 de şematik olarak verilmiştir.

19

20 Aromatik amin standartlarının izobütoksikarbonil türevlerinin GC-MS kromatogramı Şekil 2 de gösterilmiştir. Ayrıca bazı aromatik aminlere ait örnek kütle spektrumları Şekil 4 ve 5 de verilmiştir.

21 Şekil 2. Standart aromatik aminlerin izo(boc) türevlerinin GC-MS kromatogramı. (1) N-methylaniline; (2) aniline; (3) diphenylamine; (4) o-toluidine; (5) m-toluidine; (6) p- toluidine; (7) o-anisidine; (8) 4-chloroaniline; (9) 2-aminophenol; (10) 1-naphthylamine; (11) 4-nitroaniline; (12) 2-naphthylamine; (13) 1,3-phenylenediamine; (14) 3-aminophenol; (15) 4-aminophenol; (16) 3,4-toluenediamine; (17) 4-aminobiphenyl; (18) 4-chloro-ophenylenediamine; (19) 2,4-toluenediamine; (20) 1,2-phenylenediamine; (21) 2,6- toluenediamine; (22) 1,4-phenylenediamine; (23) 2-nitro-p-phenylenediamine.

22 Şekil 3. 2,4-Toluendiaminin izobutilkloroformat (IBCF) ile reaksiyonu.

23 Relative Abundance O HN O NH (3-Isobutoxycarbonylamino-phenyl)- carbamic acid isobutyl ester O O m/z Şekil 4. 1,4-Fenilendiamin-izo(BOC) türevinin kütle spektrumu

24 Şekil 5. 4-kloro-o-fenilendiamin-izo(BOC) türevinin kütle spektrumu

25 Çizelge 1. Standart aminlerin verim, optimum ve seçilen ph lar, R 2 ve QI değerleri.

26 The obtained recoveries of aliphatic and aromatic amines from acidic solution ranged from % with relative standard deviations (RSDs) between 0,9-4,5 % and the detection limit obtained from calculations by using GC-MS results based on S/N:3 was lower than 10-3 pbb. The quantitative analyses of compounds were performed using their peak areas.

27 SONUÇLAR Boyanmış saç örneklerinde, plazma ve idrar örneklerindeki saç boyası metabolitlerinin önerilen metot ile analizlerinden elde edilen GC-MS kromatogramı aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir. Belirlenen aminlerin GC-MS kromatogramlarından ve kütle spektrumlarından faydalanılarak yapıları aydınlatılmış ve söz konusu aminlerin çeşitliliği ve konsantrasyonları arasındaki farklar belirlenmiştir.

28 Saç Boyalarındaki Amin Bilesikleri

29 Şekil 6. Bir saç boyası örneğinde belirlenen saç boyası bileşiklerine ait GC-MS kromatogramı. (1) N-methylaniline (NMA); (2) aniline (ANI); (3) diphenylamine (DPA); (4) o-toluidine (OT); (6) p-toluidine (PT); (7) o-anisidine (2MOA); (8) 4-chloroaniline (PCA); (10) 1-naphthylamine (1-NPA); (12) 2- naphthylamine (2-NPA); (13) 1,3-phenylenediamine (1,3-PDA); (14) 3-aminophenol (3-AP); (15) 4- aminophenol (4-AP); (17) 4-aminobiphenyl (4-ABP); (18) 4-chloro-o-phenylenediamine (4-C-o-PDA); (20) 1,2-phenylenediamine (1,2-PDA); (21) 2,6-toluenediamine (2,6-TDA); (22) 1,4-phenylenediamine (1,4- PDA); Ø-diaminoanisol (DAAS); Ø-aminomethyl-Ø-aminophenol (AMAP); Ø-methoxymethyl-Øaminophenol (MMAP); Ø-chloro-Ø-aminophenol (CAP).

30 Çizelge 1. Saç boyası örneklerinde bulunan başlıca aromatik aminler Dark black (µg/g) Black(µg/g) Dark brown (µg/g) NMA 1,15 0,27 0,25 58, , , ANI 1, , , ,47 8, ,7 14, ,24 52,46 DPA 1,1 2, ,88 9,88 5,63 0,1 3,46 7,82 13,11 3,55 1, ,14 OT 9,12 0, , ,56 0, , MT 0,23 3,75 0,48 1,24 3, , , , PT 4,12 0, ,35 1, , ,27 60, , ,15 2MOA 7,8 4, ,4 0,08 0,2 1,2 1 0,3 PCA 1, , ,04 5,88 3, AP 0, ,2 0,53 1,66 3,56 3,55 0, , NPA 0,22 0,78 1,85 0,58 0,04 0,05 5,21 0,02 0,24 0,45 1,66 0,13 22,14 1, NA 0,15 5,55 1,65 13, ,36 2, ,2 8, ,45 56, ,51 2-NPA 0,1 5,4 0,5 0 0,1 0 0,6 0 1,3-PDA , AP ,4 4-AP ,4-TDA 0, , ,15 3,77 3, , ABP 8,1 3,2 0 0, ,8 0 4-C-o-PDA 0,21 0,14 0,14 0,04 0,04 5,21 0,04 1,77 0,53 0,25 2,14 0,33 0,02 2,4-TDA 0,35 2, ,03 2,14 0,02 1,22 2,15 56,19 1,25 4,45 0,09 1,2-PDA 33 87, , , ,1 5, ,1 2,6-TDA , ,1 16, ,14 12,03 1,12 1,4-PDA NPPD 0,3 0 0,1 3, ,3 0 0 DADA , ,4 0 MMAP 0, ,1 0,2 CAP 0 0 0,1 0 1, ,5 0 0 DAAS 5 1,1 2, ,4 0 DAAS ,3 0,1 DAP 0,1 1, ,5 ANP 0 1,1 0 2,5 AMAP 0 0 1,2 1, ,3 0,8 0,1 AMAP ,5-TDA 8,23 5,75 19,42 93,88 96, EA , ,55 54,12 2,11 8,45 17, ABP 122 0,51 1,13 4,58 1,16 1,26 3,27 2,14 1,09 2,01 0,13 0,18 1,72 1,06 2,04 1,05 1,67 1,87 Brown (µg/g) 3 ABP 13,21 0,16 0,42 2,05 0,25 1,18 1,86 0,42 0,88 0,93 1,64 1,43 0,44 0,09 Total concentration 109,15 75,27 74,31 46,62 79,79 68,21 70,79 49,19 49,76 43,72 56,38 68,25 43,32 47,54 30,63 71,03 46,25 45,05 49,84 28,36

31 Çizelge 1. Saç boyası örneklerinde bulunan başlıca aromatik aminler(devamı) Chestnut (µg/g) Red (µg/g) Wine red (µg/g) Dark yellow (µg/g) NMA 74,12 1,07 1,54 2,22 24, ,52 20,84 0,23 7,87 8,14 2,16 11,08 1, ,26 ANI 88,45 0, ,25 15,44 2, ,4 83,02 21, ,15 11,7 2,78 DPA 22,32 1,04 2,1 3,58 1,82 2,12 2,2 19,08 1,58 5,1 0,4 13,41 2,12 14,23 22,1 OT 0,18 0,83 1,12 1,02 13, ,34 1, ,23 1,16 MT 3,89 1,72 1,28 1,23 40,19 24, , ,08 81,2 235 PT 0,33 0,12 57,16 5, ,27 23, , ,27 68, MOA 3,8 0,1 1,1 0 18,1 1,5 1,2 12,4 0,3 88 0,1 1 0,2 0,2 0 PCA 73,71 3,54 50,16 1,25 77,21 80,85 73, , ,08 3,15 0, AP ,25 83,45 16, , ,53 14, , NPA 2,84 0,12 4, ,61 0,18 0,04 7,24 1,45 12,12 3,45 2,87 4-NA 3,27 2,51 8, ,2 6, ,87 23,5 1,32 14, , NPA 1 0 1,4 0,1 1,2 2 1,3-PDA AP AP ,58 19, ,06 32, ,4-TDA 3, ,12 78, ,15 0,71 4, ABP 0 0 0,2 1,5 0,1 1,2 0 2,1 1,3 4-C-o-PDA 0,5 0,22 1, ,23 2,12 22,4 1,22 2,3 0,07 3,53 0,05 2,4-TDA 14,24 0, ,23 1,16 1,74 3,03 2,22 1,62 0,93 1,15 1,2-PDA 14 57, , , ,1 11 4,2 2,6-TDA 117 0, , ,15 29,1 6,21 1,25 22, ,74 0,21 9,1 1,22 0,54 1,4-PDA NPPD 1,1 1 3,1 83,7 1 0,1 4,1 2,1 10 1,1 DADA 0,1 1,2 2,8 30, ,8 0 MMAP 0 1,8 1 2, ,1 0,07 CAP 0,1 0,1 2 0,2 0,1 0 0,2 1 1,5 DAAS 3,1 0 0, ,1 DAAS ,3 DAP 0 0,1 0 1,1 0 ANP 0,1 0 1,1 0,5 AMAP 1,2 0,4 0,1 0,5 0 0, ,1 0,3 AMAP ,5-TDA , ,18 EA ,52 88,55 34, ,11 4,12 2,55 2-ABP 1,17 12,08 2,42 1,14 0,57 2,19 0,23 3,84 2,13 3-ABP 0,18 1,26 1,53 0,18 0,45 1,45 1,78 1,62 Total Concentration (mg/g) 35,92 33,64 39,94 48,71 41,33 33,07 26,98 27,25 35,47 33,51 28,72 28,74 23,93 32,83 27,32 29,22 34,77 20,24

32 Çizelge 1. Saç boyası örneklerinde bulunan başlıca aromatik aminler(devamı) Compounds Hair dyes Light Golden blonde (µg/g) Yellow (µg/g) yellow (µg/g) NMA 12,22 4,57 42,14 5,03 34,5 1,34 36,25 4,12 2,81 28,74 1,23 16,52 10,86 9,15 ANI 7,12 15,2 11,4 5,2 2,48 28, ,45 15,9 51, , DPA 18,3 1,48 2,12 6,1 1,04 12,32 2,18 6,14 3,56 1,82 3,12 2,11 OT 13, ,72 0,03 76,54 1,02 3,65 3,5 3,28 MT ,13 25, ,14 1,66 18,69 13,09 4,1 8,24 19,25 34,56 44,18 89, PT , ,15 17,82 90,12 72, ,55 11,03 23,12 31,62 14,7 3,2 1,14 2MOA 4 0 1,1 1,87 1,5 1,2 PCA 23,2 17,62 31,62 10,12 4,13 4,2 1,54 20,16 3,72 84, ,54 10,81 2,55 14,14 15,62 2-AP , ,45 6, , NPA 1,12 0,12 2,84 1,32 1,62 4-NA ,36 43,2 16,01 2,08 0,45 2-NPA 0 0, ,1 0,5 1,3-PDA 74, AP , , AP , ,42 13, ,4-TDA ,15 23, ,15 17,08 23, ,27 2,55 48, ABP 1, ,2 1,5 1,2 0,3 0,1 4-C-o-PDA 0,3 3,14 2,58 1,13 0,16 0,11 0,25 2,4-TDA 4,4 0,75 2,25 4,24 0,15 0,23 14,25 0,58 0,16 2,12 5,1 1,2-PDA 5,4 18, ,1 1,5 87,4 1,5 96,2 74,2 14,7 0,7 12, ,5 86,1 2,6-TDA 11,18 2,65 8,14 1,03 1,18 7,12 0,83 44,04 12,17 1,02 1,15 14,21 2,21 3,54 1,4-PDA NPPD 2, ,1 0,08 DADA 0,4 0 0,2 0 MMAP 0,1 1,1 0,2 0,1 0,1 0 0,2 0 CAP 0 0 0,1 0,1 0 0 DAAS 5, ,3 1,3 0,2 0 0 DAAS ,1 DAP 0,5 0,1 0,3 0,1 0 ANP 2,5 0,4 0 0,1 1,1 AMAP 0,8 1,5 0,1 0,2 0,1 0,2 0,1 0 0,3 AMAP ,5-TDA , ,25 17,13 EA ,52 18,05 2-ABP 4,61 3,12 0,89 0,52 2,43 3,55 0,87 3-ABP 1,24 2,18 0,55 0,38 1,64 2,93 0,41 Total concentration (mg/g) 22,49 23,41 20,05 31,88 28,68 22,51 22,74 23,56 29,43 19,78 21,62 29,51 18,06 17,84 14,9 23,28

33 1,4-fenilendiamin bütün saç boyası örneklerinde en yüksek amin konsantrasyonunda belirlenmiştir.(90301 µg/g ) 4-AP(56210 µg/g), 1,3-PDA(40624 µg/g), 1,2-PDA(8010 µg/g), 2,5-TDA(8209 µg/g), 4-C-o-PDA(321 µg/g),2- ABP(135,39 µg/g),1-npa(5421 µg/g) hemen hemen çoğu saç boyası formülasyonunda yüksek konsantrasyonda bulunmuştur. Yasaklı bileşiklerden olan 2,6-toluendiamin 54 saç boyasının 46 sının içeriğinde belirlenmiştir.

34 Boyanmış Saç Örnekleri İçin Elde Edilen Sonuçlar

35 Çizelge 2. Boyanmış saç örneklerindeki saç boyası metabolitleri Dark black ((µg/g) Dark black ((µg/g) Dark black ((µg/g) Black (µg/g) ) Black (µg/g) Black (µg/g) Dark brown (µg/g) Dark brown (µg/g) Brown (µg/g) Chestnut (µg/g) Red (µg/g) Wine red (µg/g) Wine red (µg/g) Dark yellow (µg/g) NMA 14,14 70, ,42 71,1 54,21 32,1 80,16 58,25 63,24 77,24 93, ANI 9,4 31, ,15 42,33 38, ,25 41, ,69 DPA 0,2 2,83 83,46 3,18 0,11 0,08 0,23 1,42 1,04 2,14 12,75 10,16 OT 0,18 1,19 73,14 17, ,67 0,15 1,23 0,66 30,05 71,35 98,66 MT 0,07 1,21 0,05 7,16 90, ,16 1,98 10,57 2,2 18,1 9, PT 9,43 0,19 0,88 8,64 12,45 87, ,4 98,18 7,1 2,55 1,27 13,29 2MOA 0,4 1,1 0 0,1 0 1,5 0,2 1,1 18 9,1 27,1 0,2 0 PCA 1,78 0,87 1,75 1,02 15,97 4,16 89,79 11,1 75,21 3,55 42,13 2-AP 85, , ,98 18,94 92,54 123, ,2 62,98 73,46 72,18 1-NPA 0,04 0,06 0,12 0,06 1,12 18,14 12,77 0,04 4,27 4-NA 0,55 0,46 1,24 1,49 71,04 2,48 70,51 5,98 59,4 16,98 18,11 5, NPA ,2 0,4 1 0,1 1,3-PDA , AP , AP , ,4-TDA 2,14 98, ,16 0,87 0, ,32 1,18 36,18 29,1 4-ABP 1,1 0,8 0,1 0 0,1 12, ,8 4-C-o-PDA 0,02 0,1 0,02 0,07 0,83 13,57 2,2 2,4-TDA 0,45 85,88 7,43 0,12 12,45 1,34 1,16 0,07 0,16 0,08 1,2-PDA ,7 11,7 10,1 8,4 40, ,5 2,6-TDA 58,99 84, , ,8 46,03 84,12 28,13 4,82 19,13 6,21 1,4-PDA NPPD 1,4 0, ,1 1,1 7,1 0,1 0 5 DADA 0 0, ,1 0,2 0 0 MMAP 0,1 0,1 0 0, ,1 CAP DAAS ,1 0,1 0 DAAS DAP 0,1 0, ,1 0 ANP 0 0 1,5 AMAP 0, ,1 0 2,5-TDA 98,45 0, ,41 2,82 11,74 4,67 10,13 84,26 86, ,56 8, EA 76,43 54, ,14 2,17 82,14 26,23 26,5 61,43 50,88 56,18 78,58 89,78 19,12 2-ABP 13,68 0,73 0,06 0,03 0,1 0,07 1,08 0,09 1,26 3-ABP 1,28 0,04 0,11 0,03 0,47

36 Boyanmış saç örneklerine belirlenen metot uygulanarak saç boyası metabolitleri belirlenmiştir. 1,4-fenilendiamin bütün saç örneklerinde yüksek konsantrasyonda (20171 µg /g) bulunmuştur. 1,3-FDA,ANI, 4- AP, 3-AP, EA, 2,5-TDA, 2-AP ve 4-NA hemen hemen bütün saç örneklerinde 11012, 9681, 5100, 4340, 1780, 1130,868 ve 714 µg/g yüksek konsantrasyonlarda bulunmuştur. 2,6-TDA, 3,4-TDA,2-ABP saç boyası formülasyonunda bulunmadığı halde saç örneklerinde belirlenmiştir.

37 DAAS, DADA,AMAP, MMAP, DAP, ANP, 4-ABP, 2-NPA, 3,4-TDA ve 4-C-o-PDA gibi aromatik aminlerin boyanmış saçlarda belirlenmesi özellikle koyu renk saç boyalarında bulunan aromatik aminler doğrudan ortamda bulunmamalarına rağmen kanserojenik ve toksik etkiye sahip metabolitlere dönüşmektedir.

38 Önerilen tekniğin değişik boyanmış saç örneklerindeki söz konusu amin bileşiklerinin belirlenmesi için hızlı, spesifik, hassas bir şekilde uygulanabileceğini göstermiştir. Teknik, araştırma aralığında elde edilen mükemmel doğrusallık ve aralığındaki korelasyon katsayıları ile iyi bir tekrarlanabilirlik göstermiştir. Tekniğin minimum algılama limiti, GC-MS sonuçlarından S/N:3 e göre ng/g. seviyesinde hesaplanmıştır.

39 Plazma Örnekleri İçin Elde Edilen Sonuçlar

40 Şekil 6. Bir plazma örneğinde belirlenen saç boyası metabolitlerine ait GC-MS kromatogramı. (1) N-methylaniline (NMA); (2) aniline (ANI); (3) diphenylamine (DPA); (4) o-toluidine (OT); (6) p- toluidine (PT); (7) o-anisidine (2MOA); (8) 4-chloroaniline (PCA); (10) 1-naphthylamine (1-NPA); (12) 2-naphthylamine (2-NPA); (13) 1,3-phenylenediamine (1,3-PDA); (14) 3-aminophenol (3-AP); (15) 4- aminophenol (4-AP); (17) 4-aminobiphenyl (4-ABP); (18) 4-chloro-o-phenylenediamine (4-C-o-PDA); (20) 1,2-phenylenediamine (1,2-PDA); (21) 2,6-toluenediamine (2,6-TDA); (22) 1,4-phenylenediamine (1,4-PDA); Ø-diaminoanisol (DAAS); Ø-aminomethyl-Ø-aminophenol (AMAP); Ø-methoxymethyl-Øaminophenol (MMAP); Ø-chloro-Ø-aminophenol (CAP).

41 Tüm örnekler içerisinde sırasıyla en fazla tespit edilen aminler; NMA (29), ANI (28) 3-AP (28), EA (27), OT (27) ve 1,4-PDA (26) dır. Plazma örneklerinde en yüksek amin konsantrasyonunun (4,91 ng/ml) 1,4-PDA ya ve en düşük amin konsantrasyonunun ise (0,01 ng/ml) 2- MOA, MMAP ve AMAP a ait olduğu tespit edilmiştir. Saç boyası kullananların plazma örnekleri içerisinde; en yüksek toplam amin konsantrasyonunun; 29,97 ng/ml (dark black saç boyası - sigara kullanan) ve en düşük toplam amin konsantrasyonunun ise 3,15 ng/ml (saç boyası ve sigara kullanmayan) olduğu görülmüştür.

42 Saç boyası kullanmayanların kan plazmalarındaki toplam aromatik amin konsantrasyonunun ve çeşitliliğinin saç boyası kullananlarınkine göre daha az olduğu tespit edilmiştir. Saç boyası kullanmayanların plazma örnekleri içerisinde; en yüksek toplam amin konsantrasyonunun; 3,83 ng/ml ve en düşük toplam amin konsantrasyonunun ise 2,61 ng/ml olduğu görülmüştür. Özellikle 1- NPA, 2-NPA, 4-C-o-PDA, 4-ABP, DADA, MMAP, CAP, DAP ve AMAP gibi aromatik aminlerin saç boyası kullanmayanların kan plazmalarında olmamaları söz konusu aminlerin saç boyası kaynaklı olabileceklerini göstermektedir.

43 Genellikle koyu renk boya kullananlarda toplam amin konsantrasyonunun açık renk boya kullananlara göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Saç boylarının renkleri koyulaştıkça içeriklerindeki toplam aromatik amin konsantrasyonunun arttığı daha önceki çalışmalarımızda görülmüştür.

44 Sigara kullanan ve kullanmayan örneklerdeki aromatik amin konsantrasyonları arasındaki farklılıklar incelendiğinde; 1,4-PDA (4,91 ng/ml), anilin (4,14 ng/ml) o-toluidin (4,02 ng/ml), DPA (2,44 ng/ml), p- toluidin (1,82 ng/ml), 2-MOA (0,48 ng/ml), 1-NPA (2,54 ng/ml), 2-NPA (1,06 ng/ml), 3-AP (2,34 ng/ml), 4-ABP (4,54 ng/ml), 4-C-o-PDA (0,83 ng/ml), 2,4-TDA (2,52 ng/ml), MMAP (0,14 ng/ml), EA (2,57 ng/ml) ve 2-ABP nin (1,20 ng/ml) konsantrasyonlarının sigara kullanan örneklerde en yüksek oldukları belirlenmiştir. Mann-Whitney U testi sonucunda sigara kullanan ve kullanmayan örneklerdeki DPA, EA ve toplam amin konsantrasyonları arasında anlamlı farklılıklar (p<0,05) görülmüştür. Toplam amin konsantrasyonu en yüksek olan örnek içerisinde 1,4-PDA nın en yüksek konsantrasyona (4,91 ng/ml) sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bu örnek içerisinde tespit edilen o-t, 1-NPA, 2-NPA, 4-ABP, 1,4-PDA ve MMAP konsantrasyonlarının diğer örneklere göre daha yüksek değerlerde olduğu görülmüştür. Söz konusu aminlerin insanlar için kanserojen maddeler sınıflandırması içerisinde yer aldığı IARC tarafından bildirilmiştir.

45 Kan plazmasındaki aromatik aminler ile saç boyası arasındaki ilişkiler Sırasıyla saç boyası ile NMA, 1,2-PDA, 1,4-PDA, CAP, DAAS, 2-ABP ve toplam aromatik amin konsantrasyonu arasında P<0,01 düzeyinde ve OT, PT, 1-NPA, 2,NPA ve 4-Met-1,2-PDA arasında P<0,05 düzeyinde anlamlı ilişkiler görülmüştür. Bu sonuç; kan plazmasında tespit edilen bazı aromatik aminlerin çeşitliliğinin ve konsantrasyonlarının kullanılan saç boyası ile ilişkili olabileceğini göstermektedir.

46 İdrar Örnekleri İçin Elde Edilen Sonuçlar

47 Şekil 6. Bir idrar örneğinde belirlenen saç boyası metabolitlerine ait GC-MS kromatogramı. (1) N-methylaniline (NMA); (2) aniline (ANI); (3) diphenylamine (DPA); (4) o-toluidine (OT); (5) m- toluidine (MT) (EA); (6) p-toluidine (PT); (8) 4-chloroaniline (PCA); (9) 2-aminophenol (2-AP); (10) 1- naphthylamine (1-NPA); (12) 2-naphthylamine (2-NPA); (13) 1,3-phenylenediamine (1,3-PDA); (14) 3- aminophenol (3-AP); (15) 4-aminophenol (4-AP); (17) 4-aminobiphenyl (4-ABP); (18) 4-chloro-ophenylenediamine (4-C-o-PDA); (19) 2,4-toluenediamine (2,4-TDA); (20) 1,2-phenylenediamine (1,2- PDA); (21) 2,6-toluenediamine (2,6-TDA); (22) 1,4-phenylenediamine (1,4-PDA); Ø-chloro-Øaminophenol (CAP); Ø-diaminoanisol (DAAS); Ø-aminomethyl-Ø-aminophenol (AMAP).

48 Tüm örnekler içerisinde sırasıyla en fazla tespit edilen aminler; 4- AP (34), ANI (33), o-t (33), EA (32), 1,2-PDA (31), 3-AP (30), 1,3-PDA (30), 1,4-PDA (29), NMA (29) ve 2-AP (27) dir. Đdrar örneklerinde en yüksek amin konsantrasyonunun (7,23 ng/ml) 4- AP ye ve en düşük amin konsantrasyonunun ise (0,01 ng/ml) DADA a (Ø- Diaminodiphenylamine) ait olduğu tespit edilmiştir. Saç boyası kullananların idrar örnekleri içerisinde; en yüksek toplam amin konsantrasyonunun; 55,19 ng/ml (dark black saç boyası - sigara kullanan) ve en düşük toplam amin konsantrasyonunun ise 3,50 ng/ml (saç boyası ve sigara kullanmayan) olduğu görülmüştür.

49 Saç boyası kullanmayanların idrar örneklerindeki toplam aromatik amin konsantrasyonunun ve çeşitliliğinin saç boyası kullananlarınkine göre daha az olduğu tespit edilmiştir. Saç boyası kullanmayanların idrar örnekleri içerisinde; en yüksek toplam amin konsantrasyonunun; 10,10 ng/ml ve en düşük toplam amin konsantrasyonunun ise 3,50 ng/ml olduğu görülmüştür. Özellikle 4-ABP, 4-C-o-PDA, 2-N-p-PDA,, DADA, MMAP, CAP, DAAS, DAP gibi aromatik aminlerin saç boyası kullanmayanların idrar örneklerinde olmamaları söz konusu aminlerin saç boyası kaynaklı olabileceklerini göstermektedir.

50 Sigara kullanan ve kullanmayan örneklerdeki aromatik amin konsantrasyonları arasındaki farklılıklar incelendiğinde; DPA (5,49 ng/ml), o-toluidin (6,12 ng/ml), p-toluidin (1,09 ng/ml), 2-MOA (2,88 ng/ml), PCA (2,56 ng/ml) 2-PA (5,56 ng/ml), 1-NPA (3,68 ng/ml), 4-metil-1,2-PDA (2,72 ng/ml), 4-ABP (6,09 ng/ml), 4-C-o-PDA (1,17 ng/ml), 2,4-TDA (4,52 ng/ml), 2,6-TDA (4,37 ng/ml), 1,4-PDA (6,48 ng/ml), MMAP (0,29 ng/ml), EA (4,25 ng/ml) ve 2-ABP nin (2,27 ng/ml) konsantrasyonlarının sigara kullanan örneklerde en yüksek oldukları belirlenmiştir. Mann-Whitney U testi sonucunda sigara kullanan ve kullanmayan örneklerdeki ANI, DPA, 2-MOA, 2-AP, 2,4-TDA, EA, 2-ABP ve toplam amin konsantrasyonları arasında anlamlı farklılıklar (p<0,05) görülmüştür.

51 Toplam amin konsantrasyonu en yüksek olan örnek içerisinde 1,4-PDA nın en yüksek konsantrasyona (6,48 ng/ml) sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bu örnek içerisinde tespit edilen o-t, p-t, 2-AP, 1-NPA, 4-ABP, 1,4-PDA ve MMAP konsantrasyonlarının diğer örneklere göre daha yüksek değerlerde olduğu görülmüştür. Söz konusu aminlerin insanlar için kanserojen maddeler sınıflandırması içerisinde yer aldığı IARC tarafından bildirilmiştir.

52 İdrar örneklerindeki aromatik aminler ile saç boyası arasındaki ilişkiler Sırasıyla saç boyası ile NMA, o-t, 1,2-PDA, 1,4-PDA, DAAS, 2-ABP ve toplam aromatik amin konsantrasyonu arasında P<0,01 düzeyinde ve, p-t, 4-NA, 1-NPA, 2-NPA, 4-Met-1,2-PDA, 2-N-p-PDA ve CAP arasında P<0,05 düzeyinde anlamlı ilişkiler görülmüştür. Bu sonuç; idrar örneklerinde tespit edilen bazı aromatik aminlerin çeşitliliğinin ve konsantrasyonlarının kullanılan saç boyası ile ilişkili olabileceğini göstermektedir.

53 Saç boyası kullananlarda tespit edilen aromatik aminlerin derişimlerinin idrar/kan oranları incelendiğinde; PT (0,70), 1-NPA (0,97) ve 2-NPA (0,45) dışındaki aromatik aminlerin oranlarının 1 den büyük olduğu görülmektedir. Buna göre saç boyası metabolitlerinin derişimlerinin idrar örneklerinde fazla olması, söz konusu maddelerin idrardan vücut dışına atıldıklarını göstermektedir. Saç boyası kullanmayanlarda tespit edilen aromatik aminlerin derişimlerinin idrar/kan oranları incelendiğinde; NMA (0,54), 4-Met-1,2- FDA (0,44), 1,2-PDA (0,93), 1,4- PDA (0,33) ve EA (0,76) dışındaki aromatik aminlerin oranlarının 1 den büyük olduğu tespit edilmiştir.

54 Anilin ve benzer türdeki aromatik aminler genellikle vücuttan 4- aminofenol ve türevleri şeklinde idrar yoluyla atılırlar. Bu sebepten dolayı 4-aminofenol bu tür bileşiklerin vücuttta izlenmesi için bir biyolojik marker görevi görür. 4-aminofenol ve türevleri saç boyaları, tekstil boyaları, antioksidanlar ve fotoğrafçılık gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Ayrıca 4-aminofenol parasetamol türü ağrı kesicilerin başlangıç maddesidir. Bu tür ilaçlar vücut dışına atılırken 4-aminofenole parçalanırlar.

55 Saç boyalarında aynı rengi sağlayan bir çok aromatik amin mevcut olup bu maddelerin ucuz oluşu, kolay elde edilebilmesi ve ülke içerisinde saç boyalarında kullanılması ile ilgili yasal bir uyarının olmaması sebebiyle, ülkelere göre saç boyalarında kullanılan aromatik aminlerin çeşitliliği değişmektedir. Özellikle ucuz boyalarda rengi koyulaştırmak için yüksek konsantrasyonlarda aromatik aminler kullanılmaktadır.

56 Bazı anastezik ilaçların metabolitleri olan aromatik aminler idrar ve kandaki toplam amin konsantrasyonunun artmasına sebep olmaktadır. Örneğin, Prilocaine etken maddeli anasteziklerin metaboliti olan o-toluidin. Lidocaine metaboliti metilfenilendiamin. (Lidocaine) (Prilocaine)

57 Önerilen metot, biyoaktif aminler ve saç boyası metabolitlerinin saç örneklerindeki, kan plazmasındaki ve idrar örneklerindeki analizlerinin hassas ve spesifik bir şekilde yapılmasını sağlamakta, aynı zamanda bu maddelerin kaynakları hakkında bilgi vermektedir. Bu özelliklerinden dolayı, biyolojik sıvılardaki bazı ilaç metabolitlerinin izlenmesi için de uygulanabilecek bir metot olarak önerilmektedir.

58 Sonuç olarak; uzmanlarında tavsiyeleri göz önüne alındığında mümkün olduğu kadar saç boyasından uzak durulması tavsiyesinde bulunulmakta ve güzelliğe büyük önem verenlere de yılda en fazla iki kez saçlarını boyatmaları saç boyasının getirebileceği zararlardan kaçınmak için tansiyon, kalp ve astım hastalarını, anne ve baba adaylarını, hamile ve emziren kadınları saç boyasından uzak durmaları önerilmektedir.

59