Suriye de Uzayan Kriz ve Sonrasındaki Zorluklar

Transkript

1 Indexed by tarafından taranmaktadır Kasım 2012 Cilt 4 aylık uluslararası ilişkiler dergisi sayı 47 Suriye de Uzayan Kriz ve Sonrasındaki Zorluklar Esad Sonrası Suriye: Irak ve Lübnan ın Öğrettikleri Türkiye ve Suriyeli Kürtler: Güven Bunalımı, Tıkanmışlık ve Bir Arada Yaşama Polis Müdürü ve Şeyh: Birleşik Arap Emirlikleri nin İhvan la İmtihanı ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

2 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan rtadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika evrelerinin ihtiya larına yanıt verebilmek ama ıyla, ak tarihinde rtadoğu Strate ik Araştırmalar Merke i SAM kurulmuştur Kısa sürede yapılanan kurum, alışmalarını rtadoğu elinde yoğunlaştırmıştır Ortadoğu ya Bakış rtadoğu nun i i e e miş bir ok sorunu barındırdığı bir er ektir An ak, ne rtadoğu ne de halkları, olumsu luklarla deşleştirilmiş bir ima a mahkum edilmemelidir rtadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları ü le ve i dinamiklerini se erber ederek barış ıl bir kalkınma se erberliği başlata ak potansiyele sahiptir B l e halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin e emenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine say ı, erek ülkeler arasında erek ulusal l ekte kalı ı barışın ve hu urun temin edilmesinin n şartıdır rtadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve er ek i ümler ü erinde durulması, u laşma ı inisiyati eri esaretlendire ektir S konusu er evede, Türkiye, yakın evresinde b l esel istikrar ve re ahın k k salması i in yapı ı katkılarını sürdürmelidir epheleşen eksenlere dahil olmadan, tara ar arasında diyalo un tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve u laştırı ı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili bi imde değerlendirebilmesi b l e devletlerinin ve halklarının ortak men aatidir Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM ın Çalışmaları SAM, rtadoğu al ılamasına uy un olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uy un po isyonların alınabilmesi ama ıyla, kamuoyunu ve karar alma mekani malarına aydınlatı ı bil iler sunar arklı hareket se enekleri i eren kirler üretir Etkin üm nerileri oluşturabilmek i in arklı disiplinlerden elen, alanında yetkin araştırma ıların ve entelektüellerin nitelikli alışmalarını teşvik eder SAM b l esel elişmeleri ve trendleri titi likle irdeleyerek il- ililere ulaştırabilen ü lü bir yayım kapasitesine sahiptir SAM, eb sitesiyle, aylık rtadoğu Anali ve altı aylık rtadoğu Etütleri der ileriyle, anali leriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası l ekte rtadoğu literatürünün elişimini desteklemektedir B l e ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, strate istlerin, a ete ilerin, işadamlarının ve STK temsil ilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bil i ve düşün elerin erek Türkiye erek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır SAM, The Middle East Studies Asso iation MESA üyesidir

3 STRATEGIC INFORMATION MANAGEMENT AND INDEPENDENT THOUGHT PRODUCTION ORSAM CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES History In Turkey, the shortage of research on the Middle East grew more conspicuous than ever during the early 90 s. Center for Middle Eastern Strategic Studies (ORSAM) was established in Janu- ary 1, 2009 in order to provide relevant information to the general public and to the foreign policy community. The institute underwent an intensive structuring process, beginning to con- centrate exclusively on Middle Eastern affairs. Outlook on the Middle Eastern World It is certain that the Middle East harbors a variety of interconnected problems. However, ne- ither the Middle East nor its people ought to be stigmatized by images with negative connota- tions. Given the strength of their populations, Middle Eastern states possess the potential to activate their inner dynamics in order to begin peaceful mobilizations for development. Respect for people s willingness to live together, respect for the sovereign right of states and respect for basic human rights and individual freedoms are the prerequisites for assuring peace and tranquility, both domestically and internationally. In this context, Turkey must continue to make constructive contributions to the establishment of regional stability and prosperity in its vicinity. ORSAM s Think-Tank Research ORSAM provides the general public and decision-making organizations with enlightening in- formation about international politics in order to promote a healthier understanding of interna- tional policy issues and to help them to adopt appropriate positions. In order to present effective solutions, ORSAM supports high quality research by intellectuals and researchers that are com- petent in a variety of disciplines. ORSAM s strong publishing capacity transmits meticulous analyses of regional developments and trends to the relevant parties. With its website, books, reports, and periodicals, ORSAM supports the development of Middle Eastern literature on a national and international scale. ORSAM facilitates the sharing of knowledge and ideas with the Turkish and international communities by inviting statesmen, bureaucrats, academicians, strategists, businessmen, journalists, and NGO representatives to Turkey. * ORSAM is a member of the The Middle East Studies Association (MESA).

4 Kapak Konusu / Cover Story Taught Oytun ORHAN Deadlock and Coexistence Serhat ERKMEN The Impasse of the West in Syria Modern Türkiye Seminerleri Keele Seminars on Modern Turkey 21 Eylül Ekim September October 2012 Indexed by

5 ORSAM KONUK / Guest Hamit Ahmet: We Hope All Parties Act Within the Frame of the Erbil Agreement Mustafa Cuma: We Are in Favor of Federalism in Syria and We Believe It Is For the Best of the Future of the Country. Cedan Ali: As Syrian Kurds, We Expect More Support From the Turkish Government Mahmoud Ahmad Arabo: We Want to Determine Our Own Destiny Under Confederation, Autonomy

6 Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Hasan Kanbolat Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Hasan Canpolat Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ORSAM Başkanı ORSAM Danışmanı, Black Sea International Koordinatörü, Bilkent Üniversitesi Milli Savunma Bakanlığı Danışmanı ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi U.İ.B. Başkanı Dr. İsmet Abdülmecid Irak Danıştayı Eski Başkanı Prof. Dr. Ramazan Daurov Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü, Direktör Yardımcısı Prof. Dr. Vitaly Naumkin Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü Direktörü Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Hasan Alsancak İhlas Holding CEO Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irak ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı Prof. Dr. Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Arslan İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Büyükelçi Shaban Murati Arnavutluk Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü Başar Ay Türkiye Tekstil Sanayii İşveren Sendikası Genel Sekreteri Hediye Levent Gazeteci (Suriye) Prof. Dr. Mustafa Aydın Kadir Has Üniversitesi Rektörü Doç. Dr. Ersel Aydınlı Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri Yaşar Yakış Büyükelçi, Dışişleri Eski Bakanı Patrick Seale Ortadoğu ve Suriye Uzmanı Prof. Dr. Hüseyin Bağcı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Aftab Kamal Pasha Hindistan Batı Asya Araştırmaları Merkezi Başkanı Itır Bağdadi İzmir Ekonomi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü Prof. Dr. İdris Bal TBMM 24. Dönem Milletvekili Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Dr. Sami Al Taqi Orient Research Center Başkanı Kemal Beyatlı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Barbaros Binicioğlu Ortadoğu Danışmanı Safarov Sayfullo Sadullaevich Tacikistan Cumhurbaşkanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi Doç. Dr. Mustafa Budak Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Hasan Canpolat Milli Savunma Bakanlığı Danışmanı E. Hava Orgeral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutanı Volkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika Doç. Dr. Mitat Çelikpala Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Çetiner Çetin Gazeteci (Orta Doğu) Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya YÖK Başkanı Doç. Dr. Didem Danış ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Prof. Dr. Volkan Ediger İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Dr. Serdar Aziz ORSAM Danışma Kurulu Üyesi Prof. Dr. Cezmi Eraslan Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Çağrı Erhan Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Amer Hasan Fayyadh Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Dr. Farhan Ahmad Nizami Oxford Üniversitesi İslami Çalışmalar Merkezi Yöneticisi Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku Cevat Gök Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü Mete Göknel BOTAŞ Eski Genel Müdürü Osman Göksel BTC ve NABUCCO Koordinatörü Timur Göksel Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Irak ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Numan Hazar Emekli Büyükelçi Habib Hürmüzlü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Doç. Dr. Pınar İpek Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Tuğrul İsmail TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Alexandr Koleşnikov Rusya Federasyonu, Diplomat

7 Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) ORSAM Avrasya Danışmanı Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Selçuk Karaçay Vodofone Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Doç. Dr. Şaban Kardaş TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek) Prof. Dr. Erol Kurubaş Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talip Küçükcan Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Arslan Kaya KPMG Yeminli Mali Müşavi Dr. Hicran Kazancı Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi İzzettin Kerküklü Kerkük Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Max Georg Meier Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek) Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Bağdat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi Prof. Dr. Çınar Özen Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Murat Özçelik Büyükelçi Muhammed Nurettin Beyrut Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bahadır Pehlivantürk TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya Federasyonu) Doç. Dr. Fırat Purtaş Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Suphi Saatçi Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Doç. Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi Ersan Sarıkaya Türkmeneli TV (Kerkük, Irak) Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlşkiler Bölümü Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Regent s College (Londra, Birleşik Krallık) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Mehmet Şüküroğlu Enerji Uzmanı Doç. Dr. Oktay Tanrısever ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Erol Taymaz ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sabri Tekir İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Gönül Tol Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü M. Ragıp Vural 2023 Dergisi Yayın Koordinatörü Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktörü (Roma, İtalya) Dr. Umut Uzer İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Avrasya Danışmanı - bilgi@karincayayinlari.net ORSAM - -

8 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

9 ORSAM dan Değerli Okurlar, Ortadoğu Analiz dergisinin Kasım sayısını Suriye de yaşanmakta olan krizin uzaması sonucunda ortaya çıkabilecek olası sonuçları ve bunların Türkiye nin ulusal güvenliğine yapacağı etkileri tartışmaya ayırdık. Bu minvalde Oytun Orhon makalesinde Esad rejiminin sona ermesi durumunda Suriye de ne tür gelişmelerin yaşanabileceğini Irak ve Lübnan örneklerinden yola çıkarak detaylı bir şekilde inceliyor. Orhon, bu iki örneğin çok iyi bir şekilde incelenmesini Suriye deki krizden etkilenmekte olan ülkelerin karar alıcılarına tavsiye ediyor. Serhat Erkmen makalesinde Suriye deki kriz sırasında ülkede yaşayan farklı Kürt grupların politikalarını detaylı bir şekilde analiz ediyor ve Türkiye nin ulusal güvenliği arka planında Suriye deki Kürt oluşumunu etraflıca tartışıyor. Barış Doster makalesinde Batılı aktörlerin, başta Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupalı ülkeler olmak üzere, Suriye krizinde neden istedikleri sonuçları alamadıklarını ve bu ülkeye neden askeri bir operasyon düzenleme noktasında çok da hevesli olmadıklarını inceliyor. Batının Suriye de bir açmaz içinde bulunduğunu iddia eden Doster, bu sonucun oluşmasında Batının yaşadığı ekonomik krizi ve Çin ve Rusya nın krize müdahil olmasını önemli buluyor. Barış Çağlar yapmış olduğu kuramsal ve ampirik incelemede yeni-klasik-realist bakış açısından Türkiye nin Suriye krizi sırasında izlemekte olduğu politikaları detaylı bir analiz ediyor. Çağlar, Türkiye nin Suriye deki krize bakışında Türk karar alıcılarının algı dünyalarının ve değerlerinin uluslararası ve bölgesel dinamiklerden daha etkli olduğunu gösteriyor. Devamında dışsal/sistemik faktörlerin, bütün sınırlandırıcı ve şekillendirici etkilerine rağmen, karar alıcılar tarafından fazla dikkate alınmadıklarını ileri sürüyor. Ertan Efegil incelemesinde Ortadoğu bölgesinde bulunan ülkelerin dış politika davranışlarının açıklanmasında hangi kuramsal perspektiflerin faydalı olabileceğini tartışıyor. Efegil bunu yaparken ülke-içi ve ülke-dışı faktörleri bütüncül bir bakış açısından ve olabildiğince kategorik bir biçimde sunuyor. Efegil in bu çalışması kendisinin Ortadoğu Analiz in bundan sonraki sayıları için kaleme alacağı ampirik ülke-bazlı dış politika incelemelerinin kuramsal altyapısını oluşturuyor. Tolga Demiryol çalışmasında ABD ile İsrail arasında İran ın nükleer politikaları bağlamında yaşanmakta olan görüş ayrılıklarının nedenlerini detaylı bir şekilde inceliyor. Tarafların İran ın nükleer politikalarına neden farklı pencerelerden bakmakta olduklarını araştıran Demiryol, son kertede İsrail in askeri güç ABD nin ise ekonomik diplomasiyi öne çıkardığını ileri sürüyor. Birol Başkan incelemesinde şu ana kadar üzerinde çok fazla durulmamış olan bir konuyu, Birleşik Arap Emirlikleri yönetimi ile bu ülkedeki Müslüman Kardeşler örgütünün uzantıları arasındaki ilişkiyi, okuyucularımızın dikkatine sunuyor. Arap Baharı nın Körfezde bulunan şeyhlik ve emirliklerin çıkarlarını nasıl etkilediği sorusunun bir parçası olarak, Başkan, Birleşik Arap Emirlikleri nin bu süreçte nerede durduğunu tartışıyor. Seyfi Kılıç çalışmasında Irak taki su yönetimi konusundaki son gelişmeleri analiz ediyor ve Irak ın bu konuyu neden uluslararası platformlara taşımaya çalıştığını açıklıyor. Harun Öztürkler analizinde Umman ekonomisinin genel özelliklerini oldukça sarih ve şematik bir formatta okuyucularımızın dikkatine sunuyor. Bu sayıdaki konferans değerlendirmesini İngiltere nin Keele Üniversitesi nde düzenlenen Modern Türkiye konulu seminere katılan Tarık Oğuzlu yapıyor. Seminerde edinmiş olduğu izlenimlerini ve katılımcıların sunumlarını okuyucularımızla paylaşıyor. Bu sayıdaki kitap incelemeside Zeynep Sütalan Nadia Ramsis Farah tarafından kaleme alinan Egypt s Political Economy: Power Relations in Development adlı kitabı okuyucularımıza tanıtıyor. Arap Baharı sürecinde ciddi siyasi, toplumsal ve ekonomik çalkantılar yaşamakta olan Mısır ın bugünkü halinin daha iyi anlaşılabilmesi için Farah ın kitabının kıymetli bir referans kaynağı olduğuna inanıyoruz. ORSAM Konuk köşemizde ise Hasan Kanbolat, Serhat Erkmen ve Oytun Orhan ın Irak ta gerçekleştirdikleri saha çalışması sırasında Suriye deki Kürt hareketlerinin temsilcileri yaptıkları röportajları sizlerle paylaşıyoruz. Bir sonraki sayımızda buluşmak dileğiyle, Keyifli okumalar Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı Tarık Oğuzlu Ortadoğu Analiz Editörü

10 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

11 Kapak Konusu Kapak Konusu Suriye de Uzayan Kriz ve Sonrasındaki Zorluklar ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 9

12 Kapak Konusu Ortadoğu da güçlü bir merkezi otorite tarafından yönetilmeme veya ani bir rejim çöküşü durumunda ortaya çıkabilecek birinci sonuç, etnik-mezhepsel çatışmalar ve iç savaştır. Esad Sonrası Suriye: Irak ve Lübnan ın Öğrettikleri Post-Assad Syria: What Iraq and Lebanon Taught Oytun ORHAN Abstract The popular uprising that started in Syria on March 2011 has not come to an end despite the fact that it started more than 1,5 years. While the extension of the conflict makes the change in Syria harder, it also increases the cost to be caused by the change. One of the most important problems on Syrian problem is the ambiguity regarding what kind of socio-political structure will emerge after the Baas regime. This study strives to find an answer to the aforesaid question, and it tries to make a prediction regarding the post-assad Syria. The aforesaid prediction will be based on the Lebanon and post-2003 Iraq examples which have similar social structures with Syria and ruled by the weak central authority. The main argument of the paper is the possibility that in case of a sudden regime change in Syria, it might be worse than the current situation and that it might not generate democracy. Keywords: Syria, Baath Party, post-assad period, regime change 10

13 Kapak Konusu Giriş 2010 yılının son ayında Tunus ta başlayarak Ortadoğu ya yayılan muhalif halk hareketleri nispeten kısa süreler içinde Tunus, Mısır ve Libya da uzun süreli diktatörlerin iktidarı bırakması ile sonuçlanmıştı. Bu değişim dalgası 15 Mart 2011 tarihinde Suriye ye sıçradı. İlk başta beklenti 1970 yılından bu yana iktidarda bulunan Esad ailesi liderliğindeki Baas rejiminin de uzun süre yaşama şansı olmadığı yönündeydi. Bu beklenti Türkiye dahil birçok ülkeyi Suriye de değişim yönünde pozisyon almaya itmişti. Ancak Ekim 2012 itibarıyla aradan geçen 1,5 yılı aşkın süreye rağmen Suriye de değişim henüz gerçekleşmedi. Ülkede tam bir kördüğüm ortaya çıkmış durumda ve ne rejim muhalefeti bastırabilmekte ne de muhalefet rejimi yıkabilecek kapasiteye ulaşabilmektedir. Çatışmaların uzaması hem sorunun çözümünü zorlaştırmakta hem de rejimin yıkılışının yaratacağı maliyeti artırmaktadır. Bu da uzun vadede yaşama şansı kalmayan Esad yönetimine yaşam süresini uzatma ve pazarlık masasına oturabilme şansı tanımaktadır. Suriye de değişimi savunan aktörler dahi çözümün bulunamaması ve rejimin yıkılışının yaratacağı risklerin fazlalığından dolayı politikalarında ufak ayarlar yapma gereği duymaktadır. Çünkü en önemli sorunlardan biri, Baas iktidarı sonrasında nasıl bir siyasal-toplumsal yapının ortaya çıkacağının belirsiz olmasıdır. Bu çalışma söz konusu soruya yanıt arama çabasının ürünüdür ve Esad sonrası Suriye sine ilişkin öngörüde bulunmaya çalışmaktadır. Söz konusu öngörü, Suriye ile benzer toplumsal yapılara sahip ve zayıf merkezi otorite ile yönetilen Lübnan ve 2003 sonrası Irak örnekleri temel alınarak yapılacaktır. Irak ve Lübnan Örneği Bağlamında Esad Sonrası Suriye Çalışmanın temel savı, Suriye de devlet aygıtı ve merkezi otoritenin ani bir şekilde yıkılması ve rejim değişikliği gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacak yapının mevcut durumdan daha olumsuz olabileceği ve demokrasi üretmeyebileceğidir. Bu yaklaşımın temel dayanağı Ortadoğu da tarihsel olarak ya da son yıllarda merkezi otoritenin, devlet aygıtının zayıf olduğu iki örneğin sunduğu tablodur. Bunlar tarihsel olarak zayıf merkezi otorite ile yönetilen Lübnan ve 2003 ABD işgali sonrası devletin tüm kurumları ile çöktüğü Irak tır. Suriye de de rejimin yıkılması durumunda adem-i merkeziyetçi, zayıf merkezi otorite ile yönetilen bir ülke ortaya çıkacak ve sonuçları da muhtemelen Irak ve Lübnan ile benzerlikler taşıyacaktır. Bu örneklere NATO müdahalesi sonrası Libya da eklenebilir. Söz konusu tecrübeler Suriye de rejimin devlet aygıtının çökerek değişmesi durumunda yaşanabilecekleri öngörmek açısından önemlidir. Ortadoğu da güçlü bir merkezi otorite tarafından yönetilmeme veya ani bir rejim çöküşü durumunda yaşanacaklar beş ana başlıkta sınıflandırılabilir. Birinci sonuç etnik-mezhepsel çatışmalar ve iç savaştır. İkinci sonuç, siyasal istikrarsızlık ve zayıf hükümetlerin ortaya çıkışıdır. Üçüncüsü dış müdahale ve etkilere açık hale gelmektir. Dördüncü sonuç, üniter yapıdan ziyade federal yönetim tarzının benimsenmesi ve hatta 11

14 Kapak Konusu toprak ve siyasal bütünlüğün korunamamasıdır. Son olarak devlet dışı silahlı örgütlerin veya terör örgütlerinin devlet otoritesinin yanında söz konusu ülkelerde zemin ve yaşam alanı bulabilmesidir. Birinci sonuç açısından Irak ve Lübnan tecrübelerine baktığımızda şöyle bir tablo söz konusudur. Irak ta Saddam rejiminin yıkılmasının ardından yaşanan Şii-Sünni, Arap-Kürt çatışması söz konusu etnik-mezhepsel çatışmalara örnek olarak verilebilir. Lübnan a baktığımızda ise bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren Müslümanlar ve Hıristiyanlar, sonrasında Şiiler ve Sünniler arasında yaşanan çatışmalar, 1975 yılında başlayarak 1990 yılına kadar devam eden farklı dinsel gruplar arası iç savaş örnek olarak verilebilir. Siyasal istikrarsızlık açısından bakıldığında Irak ta 2003 sonrasında gerçekleştirilen seçim süreçleri son derece sıkıntılı geçmekte ve hükümet kurma aşaması uzun süre alabilmektedir. Aynı şekilde Lübnan da da hükümetler her zaman çok zor kurulmaktadır. Bunun yanı sıra kurulan hükümetler güçlü olmadığı için uzun süreli olamamaktadır. Geniş koalisyonlar şeklinde kurulan hükümetlerin yaşam süresi sınırlı olmaktadır. Üçüncü sonuç açısından hem Irak hem de Lübnan ın bölgede dış güçlerin etkisine son derece açık oldukları görülmektedir. İşgal sonrası Irak a bakıldığında, ülke bölgesel ve küresel aktörlerin oyun alanına dönüşmüştür. Söz konusu ülkeler bölgesel rekabetlerini Irak üzerinden yürütmektedir. Irak ta Şiiler İran, Sünniler Suudi Arabistan tarafından desteklenmektedir. Türkiye Irak taki güç boşluğunu doldurmak için ülke siyasetinin şekillenmesinde daha etkin bir rol üstlenme çabasındadır. Lübnan da da aynı şekilde her bir dinsel grup bir dış gücün koruma şemsiyesi altında içerdeki konumunu güçlendirme arayışındadır. Şiiler yine İran tarafından desteklenirken Sünniler Suudi Arabistan tarafından desteklenmektedir. 1 Hıristiyanlar Batı ile yakın ilişki içindeyken, Suriye ülkenin geneli üzerinde etkinliğe sahiptir. Suriye nin etkinliği iç savaş yılları ve sonrasında en üst noktaya kadar ulaşmıştır. Dolayısıyla merkezi otoritenin zayıf olduğu her iki örnekte görüldüğü üzere dış etkiye ve müdahalelere açık bir ortam oluşmaktadır. Federalleşme veya bölünme açısından bakıldığında işgal sonrası Irak son derece çarpıcı bir örnek oluşturmaktadır. Kuzey Iraklı Kürtler 1991 sonrasında de facto olarak kazandıkları otonom konumu, 2003 işgali sonrasında yasallaştırmıştır. Federal bölge talepleri kuzey ile sınırlı kalmamış halen güneyde ve orta kesimde bazı vilayetler kendi bölgelerini kurma yönünde talepte bulunmaktadır. 2 Irak resmi olarak federal bir ülke haline gelmiş ve sürecin ilerde toprak bütünlüğünün korunamaması ve parçalanmayı gündeme getirmesi riskini taşıdığı görülmektedir. Lübnan da da aynı şekilde pratikte her bir dinsel grubun kendi yaşam alanını kontrol ettiği bir durum söz konusudur. Libya da da Kaddafi sonrasında acaba ülke Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölünür mü tartışmaları yürümektedir. Beşinci sonuç olan devlet dışı aktörlerin varlığı açısından baktığımızda Lübnan da ulusal ordudan daha güçlü konumda olan Hizbullah örgütü görülmektedir. Irak a baktığımızda her ne kadar yasal olsa da Kürtlerin peşmerge kuvvetleri varken Şiilerin Bedr Tugayları gibi devletten bağımsız kendilerine ait silahlı milis güçlerinin olduğu görülmektedir. Devlet dışı silahlı örgütlerin yanı sıra terör örgütleri de merkezi otoritenin zayıf olduğu bu ülkelerde kendine güvenli alan bulabilmektedir. Örneğin, Irak ta El Kaide nin 2003 sonrasında kazandığı etkinlik, Kuzey Irak ta PKK terör örgütünün kendine yaşam alanı bulması örnek olarak verilebilir. Aynı şekilde Lübnan ın 1980 ler 90 lar boyunca PKK ve diğer birçok terör örgütüne ev sahipliği yapmış olması çarpıcı örneklerdir. Bu örnekler temel alınarak Suriye nin geleceğine ilişkin öngörüde bulunulduğunda şu şekilde bir tablo çıkmaktadır: Birinci sonuç açısından bakıldığında Suriye de ciddi bir Sünni-Nusayri çatışması yaşanması ihtimal dahilindedir. Hatta mevcut durumda ülke-

15 Kapak Konusu Irak ta işgal öncesinde önemli sayıda Hıristiyan nüfus varken şu anda büyük bölümü terör saldırıları nedeniyle başka ülkelere göç etmek durumunda kalmıştır. de bir iç savaş ortamının yaşandığını ve yapının çökmesi ile bunun daha geniş kesim ve coğrafyalara yayılması ihtimali söz konusudur. Irak ta işgal sonrasında Hıristiyanların maruz kaldığı saldırıların benzerlerini Suriyeli Hıristiyanların da yaşaması mümkündür. Irak ta işgal öncesinde önemli sayıda Hıristiyan nüfus varken şu anda büyük bölümü terör saldırıları nedeniyle başka ülkelere göç etmek durumunda kalmıştır. İkinci olarak dış müdahale ve etkiye açık bir ülkeye dönüşme olasılığı söz konusudur. Suriye de rejim ani olarak çökerse yeni Suriye nin de hem bölgesel güçler hem de bölge dışı küresel güçler açısından yeni bir oyun alanına dönüşmesi son derece olasıdır. Kendi toplumsal birliğine sahip olamayan ve güçlü merkezi otorite tarafından güvenliklerini sağlayamayan gruplar aynen Irak ve Lübnan da olduğu gibi dış destek arayışına yönelecektir. Merkezde doğan boşluk, bölgesel ve küresel aktörler tarafından doldurulmaya çalışılacaktır. Bölgesel aktörler rekabetlerini Suriye üzerinden yürütmeye çalışacaktır. Bu da Irak ve Lübnan da olduğu gibi hem siyasal hem de güvenlik anlamında istikrarsız bir ortamın oluşmasına neden olacaktır. Irak ve Lübnan tecrübelerinin öğrettiği bir diğer sonuç federalleşme ve siyasal ve toprak bütünlüğünün korunamamasıdır. Suriye de bu açıdan uygun toplumsal ve siyasal bir zeminin olduğunu söylemek gerekmektedir. Her ne kadar etnikmezhepsel gruplar tamamen birbirlerinden ayrışmış biçimde yaşamıyor olsalar da belli grupların yoğunlaştıkları vilayetler bulunmaktadır. Örneğin Kürtler ülkenin kuzeyi ve kuzeydoğusunda yoğunlaşmıştır. Araplar, Türkmenler ve Ermeniler ile iç içe yaşasalar da kendilerinin nüfus çoğunluğuna sahip olduğu bu bölgelerde özerklik kazanma çabası içinde oldukları görülmektedir. 13

16 Kapak Konusu 18 Ekim 2012 tarihinde Beyrut ta bomba yüklü bir aracın patlaması sonucunda sekiz kişi hayatını kaybetmiştir. Saldırının hedefinde ise İstihbarat Şefi Wissam el-hasan yer almıştır. Birçok Suriyeli Kürt siyasal hareketi bu talepleri gündeme getirmektedir. 3 Bu da Kuzey Irak benzeri yeni bir otonom bölgenin ortaya çıkmasına neden olabilir. Örneğin Dürziler ülkenin güneyinde yer alan Süveyda vilayetinde yoğunlaşmış durumdadır. Ülkede bir otorite zafiyeti olursa burada da ayrı bir bölge oluşturma çabası kendiliğinden doğacaktır. Arap Aleviler kendi güvenliklerini sağlamak için yoğun oldukları Batı sahil şeridine çekilerek güvenli bölge oluşturmak isteyebilirler. Bu tarz bir yapılanmanın tarihsel geçmişi de bulunmaktadır. Fransız mandası döneminde Suriye; Arap Alevi Devleti, Dürzi Devleti, Şam Devleti, Halep Devleti, Büyük Lübnan Devleti, İskenderun Sancağı şeklinde altı ayrı parçaya bölünmüştü. 4 Yani sonuç olarak merkez zayıfladıkça merkez-kaç kuvvetler güçlenecek ve manda dönemi Suriyesine benzer bir federal yapı ortaya çıkabilecektir. Rejimin çöküşünün Suriye bağlamında doğurabileceği son sonuç devlet dışı silahlı grupların ortaya çıkması ve terör örgütlerinin yaşam alanı bulabilmesidir. Suriye de ulusal ordunun ve güvenlik birimlerinin Irak ta Baas benzeri ani çöküşü her bir grubun kendini korumak için silahlanma yolunu seçmelerine neden olacaktır. Irak ta Baasçıların zaten devlet aygıtını ellerinde tutmalarından dolayı silahlı olması gibi Suriye de Arap Aleviler ve mevcut silahlı örgütler, kişiler bu konumlarını gayri meşru yollardan sürdürme arayışında olacaktır. Güvenliklerini sağlama çabasındaki diğer etnik ve mezhepsel gruplar da kendi silahlı milis kuvvetlerini kurmak isteyecektir. Şu aşamada bu anlamda en çarpıcı örnek Suriyeli Kürtlerin kendi bölgelerinin güvenliğini Kürt silahlı milis grupların yapıyor olmasıdır. 5 Bu durum, ulusal ordunun çöktüğü ve her grubun kendini korumaya çalıştığı iç savaş öncesi Lüb- 14

17 Kapak Konusu nan ına benzer bir ortama zemin hazırlayacaktır. Irak ta işgal sonrasında El Kaide ve PKK nın kendine yaşam alanı bulması gibi Suriye de kaos ortamı da Selefi gruplar ve PKK nın yeni güvenli bölgeler ve mücadele alanları oluşturmasına yol açabilir. Bu öngörünün temelinde de hali hazırda Suriye de güçlü olmasa da Selefi grupların belli bir zemine sahip olması ve Suriyeli Kürtler arasında PKK nın etkin oluşu, 1980 ler ve 1990 lar boyunca PKK nın Suriye de faaliyet göstermiş olması yatmaktadır. Sonuç Suriye rejimi 40 yılı aşkın süre ülke içinde meşruiyetini halkı ya ben ya kaos ikilemine sürükleyerek sağlamıştır. Halk ayaklanması sonrasında da bölge ülkeleri ve küresel aktörleri aynı ikileme sürükleyerek yaşamını sürdürmeye veya kendi varlığının da kabul edileceği bir değişimi sağlamaya çalışmaktadır. Suriye lideri Beşar Esad söz konusu yaklaşımın işaretlerini esasen bir yıl önce Ekim 2011 ayında vermişti. Esad, İngiliz Sunday Telegraph gazetesine verdiği röportajda, Suriye bölgenin fay hattı. Zeminle oynarsanız, deprem olur. Suriye deki bir sorun tüm bölgeyi yakar. Plan Suriye yi bölmekse, tüm bölge bölünür. Onlarca Afganistan olur ifadeleri kullanmıştı. 6 Suriye yönetimi bu ifadeler ile eğer ben gidersem herkes benimle birlikte gider diyerek rejim değişikliği yönünde tavır alan bölge ülkelerini ve bölgede ortaya çıkacak istikrarsızlıktan çekinen bölge dışı güçleri farklı tavır almaya itmeye çalışmıştı. Suriye de çatışma süresi uzadıkça Beşar Esad ın körüklemeye çalıştığı kaygılar gerçekleşmeye başlamıştır. Ülke topraklarının önemli bir kısmında devlet otoritesinin ortadan kalkması ile çatışan güçler arasına, sınırlı düzeyde de olsa El Kaide gibi terör örgütleri katılmıştır. Ayrıca dünyanın her yerinden mücahitler Esad rejimine karşı savaşmak için Suriye ye gelmiştir. Bu da bölgede var olan Şii-Sünni kutuplaşmasını derinleştirmiştir. Ülkede merkezi otoritenin zayıflaması ile yerel güçler etkinlik kazanmaya başlamıştır. Bölgesel etkileri olması açısından en önemli gelişme Kürtlerin kendi yaşadıkları yerleşim yerlerinin kontrolünü ele geçirmesi olmuştur. Bu da ülkenin Esad sonrasında bütünlüğünü koruyamama riskini gündeme getirmiştir. Çatışmanın uzamasının yarattığı bir diğer risk Suriye merkezli istikrarsızlığın tüm bölgeye yayılması ihtimalidir. Bu anlamda Suriye nin komşuları istikrarsızlığın yayılması potansiyelinden doğrudan etkilenmeye başlamıştır. Ürdün, Türkiye, Lübnan ve Irak ta Suriyeli mülteci sayısı yarım milyona yaklaşmıştır. Mültecilerin sayısının artması Türkiye ama özellikle daha kırılgan bir yapıya sahip olan Ürdün ün istikrarını olumsuz etkilemeye başlamıştır. Suriye deki istikrarsızlık Lübnan, Türkiye ve dolaylı olarak İsrail in güvenliğini de olumsuz etkilemeye başlamıştır. Lübnan zaten tarihsel, coğrafi, ekonomik ve siyasal olarak doğrudan Suriye nin etki alanındadır ve Suriye deki her türlü gelişmeden etkilenmektedir. Suriye deki ayaklanmanın giderek öne çıkan niteliklerinden biri Sünni çoğunluğun azınlık Nusayri yönetimine başkaldırısı olmuştur. Suriye deki mezhepsel kutuplaşma zaten bu anlamda 15

18 Kapak Konusu kırılgan olan Lübnan daki Sünni-Şii, Sünni-Nusayri kutuplaşmalarını körüklemiştir. Ağustos 2012 ayı içinde Beyrut ta Hizbullah yanlıları ile Gelecek Hareketi Partisi yanlıları arasında yaşanan çatışmalar 7, Trablus ta uzun süre devam eden ve çok sayıda kişinin ölümü ile sonuçlanan Sünniler ile Nusayriler arasındaki mücadele 8 örnek olarak verilebilir. Bu doğal etkinin yanında Suriye rejimi de Lübnan içindeki etkisini ve müttefiklerini kullanarak ülkedeki istikrarı çok rahat bir şekilde bozabileceğinin işaretlerini vermektedir. 18 Ekim 2012 tarihinde Beyrut ta bomba yüklü bir aracın patlaması sonucunda sekiz kişi hayatını kaybetmiştir. Saldırının hedefinde ise İstihbarat Şefi Wissam el-hasan yer almıştır. Sünni kökenli Suriye karşıtı bir isim olan Hasan ın ölümü ülkeyi bir kez daha mezhepsel savaşın eşiğine getirmiştir. Terör saldırısını üstlenen olmamakla birlikte bütün parmaklar Esad rejimini işaret etmiştir. Hasan ın neden öldürülmüş olabileceğinin işaretlerini Milliyet Gazetesi köşe yazarı Aslı Aydıntaşbaş, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile gerçekleştirdiği görüşmeye dayanarak kaleme aldığı köşe yazısında vermiştir. Buna göre, El Hassan, Sünni bir lider olmanın yanında Suriye deki muhaliflere lojistik ve siyasi destek sağlayan kritik bir isimdi. Uzun yıllardır iç güvenlik teşkilatının başında olan El Hassan ın MİT le de iyi ilişkisi söz konusuydu. 9 Dışişleri Bakanı Davutoğlu, saldırının olası etkilerini ise şu sözlerle dile getirmişti: 2005 teki Hariri suikastı kadar büyük etki yaratacak kritik bir olay. Lübnan da bir denge unsuruydu ve ölümü Sünni kesimde olağanüstü tepki yaratacaktır. Dolayısıyla Suriye deki çatışmalar şimdiden Lübnan ın istikrarsını olumsuz etkilemeye başlamıştır. Bu anlamda öne çıkan bir diğer ülke Türkiye dir. Türkiye açısından mültecilerin yarattığı güvenlik problemleri, sınırdaki çatışmaların Türkiye ye sıçraması (Akçakale saldırısı) ve bu durumun iki ülke arasında çatışma ihtimalini ortaya çıkarması, Hatay da ortaya çıkan gerginlikler, PKK saldırılarının artması ve Türkiye ile sınır hattı boyunca etkinlik kazanması Suriye deki çatışmanın uzamasının Türkiye nin güvenliği adına yarattığı olumsuz sonuçlar olarak sıralanabilir. Rejimin bütünüyle çöküşünün yaratacağı durum konusundaki tespitler doğru ise yeni Suriye Türkiye açısından fırsatlardan ziyade riskler sunmaktadır. Fırsat açısından bakıldığında yeni Suriye nin İran dan ziyade Türkiye ye daha yakın olması olasılığı mevcuttur. Ancak her şeyden önce siyasal ve toprak bütünlüğünü kaybetme riski Türkiye nin güvenlik kaygılarını artıracaktır. Bölgede istikrar arayışındaki Türkiye, sınırlarında istikrarsız bir siyasal yapı ile yüzleşecektir. İstikrarı sağlamak için şu anda Irak ta ve Lübnan da yaptığı gibi yoğun enerji harcamak durumunda kalacaktır. Siyasal istikrarsızlık ve zayıf devlet, güvenlik ortamını bozacak ve bu şiddet dalgası Türkiye nin sınır bölgelerini etkileyebilecektir. Güvenliğin olmaması ekonomik riskleri de beraberinde getirecektir. Hali hazırda Türkiye Ortadoğu ya ticareti açısından en müsait hat olan Suriye ye alternatif rotalar bulmaya çalışmaktadır ki bu şimdiden maliyetleri artırmaktadır. Güvenliğin olmadığı bir ortamda sosyal, si- 16

19 Kapak Konusu yasal, ekonomik entegrasyon süreci yürütülemeyecektir. Ancak Suriye konusundaki ikilem, Esad rejiminin yıkılması kadar varlığını devam ettirecek olmasının da istikrarsızlık yaratacağıdır. Dolayısıyla Suriye de statükonun sürdürülebilir olmadığı ortadadır. Türkiye açısından en tercih edilen Suriye de değişimin barışçıl şekilde gerçekleşmesidir. Ancak Esad yönetimi buna ikna edilememiş ve çekilmeye zorlanamamıştır. Suriye muhalefeti de rejimi yıkacak güce ulaşamamıştır. 1,5 yıldır bölgesel ve küresel aktörler bağlamında Suriye üzerinde yürütülen güç mücadelesinin sonucu beraberliktir. Bu durumda hiçbir aktörün Suriye konusunda tam olarak kendi istediği şekilde bir değişimi zorlaması mümkün değildir. Hiç kimse müzakere masasına muzaffer konumunda oturamamaktadır. Bu da Suriye de herkesin hassasiyetlerinin, çıkarlarının, kırmızı çizgilerinin dikkate alındığı bir yeni yapılanmayı zorlamaktadır. Bu sonuç bir büyük pazarlık neticesinde ulaşılacak bir orta yol olacaktır. Suriye konusunda çatışan taraflar bir araya gelerek ortak bir zeminde üzerinde uzlaşmak durumunda kalacaktır. Bu sonuç rejimin çöküşünün yaratacağı riskleri en aza indirmesi ve Suriye de kademeli bir değişimi mümkün kılacağı için Türkiye adına da en makul çözüm olarak gözükmektedir. O DİPNOTLAR 1 Lübnan da parçalı toplumsal yapı ve dış etkiye ilişkin olarak bakınız: Tom Najem, The Politics of a Penetrated Society, Routledge, Aralık Bu taleplere örnek için bakınız: Iraq Salahuddin Province Declares Autonomy, Iraq-News/ Iraq-Salahuddin-Province-declares-autonomy.html, (Son Erişim Tarihi: 18 Ekim 2012) 3 Bu konuda detaylı bilgi için bakınız: Serhat Erkmen, Suriye de Kürt Hareketleri, ORSAM Rapor No: 127, Ağustos 2012, (Son Erişim Tarihi: 21 Ekim 2012) 4 Suriye de Fransız manda dönemi için bakınız: Philip S. Khoury, Syria and the French Mandate, Princeton University Press, Bu konuda detaylı bilgi için bakınız: Omar Hossino, İlhan Tanır, Wladimir van Wilgenburg; Unity or PYD Power Play?: Syrian Kurdish Dynamics After the Erbil Agreement, Henry Jackson Society Report, (Son Erişim Tarihi: 21 Ekim 2012) 6 Suriye fay hattı tüm bölge yanar, Hürriyet, 31 Ekim 2011, (Son Erişim Tarihi: 21 Ekim 2012) 7 Bu kez Sünni - Şii çatışması, Star, 28 Ağustos 2012, (Son Erişim Tarihi: 21 Ekim 2012) 8 Lübnan da Nusayri-Sünni çatışması, TimeTürk, (Son Erişim Tarihi: 21 Ekim 2012) 9 Aslı Aydıntaşbaş, Davutoğlu: Saldırıda bir dostu kaybettik, Milliyet, 21 Ekim 2012, tr/davutoglu-saldirida-bir-dostu-kaybettik/siyaset/siyasetyazardetay/ / /default.htm (Son Erişim Tarihi: 21 Ekim 2012)

20 Kapak Konusu 2011 de başlayan olayların da gösterdiği gibi Şam ve Halep in Kürt nüfus yoğunluklu mahalleleri, çatışmalardan uzak durma konusunda ortak bir kararlılık göstermiştir. Türkiye ve Suriyeli Kürtler: Güven Bunalımı, Tıkanmışlık ve Bir Arada Yaşama Turkey and Syrian Kurds: Confidence Crisis, Deadlock and Coexistence Serhat ERKMEN Abstract Kurdish presence in Syria should not be perceived as a problem for Turkey. If Turkey supports the democratization of the Syrian regime, she also should promote democratic demands of the Syrian Kurds. In addition to this, Turkey should understand the nature of the Syrian Kurdish movements to develop a mutual understanding. However, this is a two sided process. If the Syrian Kurds wish to have better relations with Turkey, they have to stop any process which can provide a popular base for terrorist activities against Turkey and also respect Turkey s sensitivities. Nevertheless, the tension created by the civil war in Syria indicates that a new conflict is rising which can cause a strategic change both in regimes and boundaries in the Middle East. Keywords: Turkey, Syria, Kurds, Syrian Kurds, PYD, 18

21 Kapak Konusu Giriş Ortadoğu daki değişim süreci sadece demokratikleşme taleplerini değil aynı zamanda bölgede uzun süreden beri hassas ve kırılgan faktörlere bağlı ilişkileri de gündeme getirdi. ABD nin 2003 yılında Irak ı işgal etmesinin ardından Ortadoğu da sınırların ve rejimlerin de değişmesini içeren büyük çaplı değişim senaryoları yeniden tartışılmaya başlamıştı. Arap Baharı nın demokratikleşme talepleri ile sınırlı kalmayıp, devrimci bir hal alması ise Ortadoğu da son 30 yılda oluşan ittifakların sorgulanmasına neden oldu. Baskıcı rejimlere karşı demokratikleşme ve insani şartlarda yaşam talepleriyle ortaya çıkan muhalif hareketler bir süre sonra kaçınılmaz olarak etnik ve mezhepsel hatlar üzerinde ilerlemeye başladı. Bu ilerlemenin kaçınılmazlığı Ortadoğu da 1. Dünya Savaşı ndan sonra oluşan azınlık yönetimlerine karşı doğan iç tepkilerin 1950 li yıllarda ideolojik, etnik ve mezhepsel bağlamda sonuçlar üretmesinden ileri gelmektedir lı yıllarda Ortadoğu da yaşanan devrim ve değişim dalgası Irak, Suriye, Libya ve Mısır gibi ülkelerde ideolojik, etnik veya mezhepsel bağlamda örgütlenen baskıcı yönetimler yaratırken kendisini devrimci süreçlerin dışında tutan devletlerin de (çoğu Körfez deki krallıklar olmak üzere) bir tür savunma refleksi olarak otoriter eğilimlerini artırmasını beraberinde getirmiştir. Bu nedenle, Ortadoğu daki yeni değişim dalgasında Libya, Tunus ve Mısır da dahil olmak üzere diktatörlükler, İslamcı hareketlerin başını çektiği muhalif gruplar tarafından devrilirken Irak da dahil olmak üzere son dönemde Ortadoğu da iktidar değişimi süreciyle karşılaşan devletlerin tamamında sorun bir ölçüde etnik ve mezhepsel boyut kazanmaya başladı yılından itibaren Ortadoğu da Şii Kuşağı söylemlerinin güçlenmesiyle birlikte Irak ve Suriye gibi ülkelerde yaşanan gelişmeler daha çok Sünni-Şii dengesi çerçevesinde ele alınsa da her iki ülkede de eşdeğer ölçüde etnik bir değişim süreci yaşanmaya başladı. Osmanlı İmparatorluğu ndan sonra İngiltere ve Fransa idaresine geçen Irak ve Suriye de Kürtler 1920 li yıllardaki siyasal başarısızlıklarından sonra ancak 2000 li yıllarda yeni siyasi fırsatlar yakalayabilmişlerdir te Iraklı Kürtlerin elde ettiği kazanımlardan sonra Suriye Kürtlerinin bundan etkilenmesi uzun sürmemiştir. Nitekim 2004 Kamışlı Olayları açık bir biçimde Irak taki gelişmelerden etkilenen olaylar olarak kabul edilmektedir Dünya Savaşı sonrası düzende aradığını bulamayan Kürt milliyetçi hareketleri, Ortadoğu da 20. yüzyılın oluşturduğu dengelerin sona erme evresinde yaklaşık yüzyıl önceki hayal kırıklıklarını telafi etmek için geniş bir perspektife oturan bir yaklaşım geliştirmişlerdir. Özerklik ve federalizm ile yola çıkan ancak nihai hedefinin bağımsızlık olduğunu reddetmeyen bu anlayış Ortadoğu da birden çok ülkeyi etkileyecek nihai bir düzen değişimini hedeflemektedir. Kürtlerin Ortadoğu da yeni sınırların çizildiği devrimci bir değişim arayışı 2000 li yılların ilk yarısında ABD nin Irak ı işgali sonrasında gündeme gelse de İran, Suriye ve Türkiye nin bu süreçten ortak bir biçimde tehdit algılaması ve bunun sonucunda işbirliği yapmaları Kürt hareketlerin hareket alanını sınırlamıştır. Oysa Irak ta 2010 da ABD nin çekilmesi sonrası değişen iç dengeler 19

22 Kapak Konusu Kürt partilerin Afrin ve Kobani başta olmak üzere ele geçirdikleri yerleri korumak için, silahı en etkin kullanan PYD ve ilintili olduğu diğer teşkilatlar olmuştur. ve Suriye-Türkiye-İran üçgeninin Suriye deki olaylar nedeniyle bozulması Ortadoğu daki değişimin rejimlerle sınırlı kalmayabileceğini göstermektedir. Aslında Türkiye nin Suriye merkezli gelişmelerde baştan itibaren temkinli bir biçimde Kürt faktörünü ele aldığı görülmektedir. Fakat son dönemde artan yayınların da gösterdiği üzere Türkiye nin Suriye Kürtlerine yaklaşımı çeşitli çelişkiler ve açmazlarla doludur. İşte bu çalışmada, Türkiye ile Suriye Kürtleri arasındaki ilişkiler son dönemdeki açmaza neden olan faktörler bağlamında ele alınacaktır. Türkiye ve Suriyeli Kürtler: Yakın Tarih, Akrabalık ve Esinlenme Bugün Suriye deki Kürtler üzerine yazılan eserlerin önemli bir kısmında Suriye deki Kürt varlığı en az iki kısımda ele alınmaktadır. İlk kategoriye giren Suriyeli Kürtler yüzyıllardır Suriye de yaşayan, ülkenin farklı kısımlarına yayılmış, Şam dahil olmak üzere Hama ve Humus gibi kentlerde de varlığını sürdüren gruptur. Toplumsal ve siyasal özellikleri açısından diğer Kürtlerden farklılık taşıyan birinci kategori, Selahattin Eyyubi den beri Suriye de bir Kürt varlığının bulunduğunun en önemli kanıtı olarak ileri sürülmektedir. 2 Çeşitli kaynaklarda Araplaşmış olduğu ileri sürülen bu Kürtlerin ne kadar kimlik erozyonuna uğradığı hakkında bir görüş birliği yoktur. Fakat son dönemde Suriyeli Kürtler ile yapılan görüşmelerin de ortaya koyduğu gibi bu kişilerin önemli bir kısmı dil olarak Araplaşmış olsalar da tam olarak ulusal kimliklerini unuttukları söylenemez. Hatta 2011 de başlayan olayların da gösterdiği gibi Şam ve Halep in Kürt nüfus yoğunluklu mahalleleri, çatışmalardan uzak durma konusunda ortak bir kararlılık göstermiştir. Bu tercih onların ne

23 Kapak Konusu Esad Yönetimi ne bağlı olduğunu ne muhaliflerin safında olduğunu ne de bazı Kürt partilerinin telkinleriyle bu yolu seçtiğini göstermez. Ayrıca, 20. yüzyılın başında Suriye nin Fransız mandası altında olduğu dönemde Şam Kürtleri nin siyasi arayışlarının da gösterdiği gibi Kürtler hiçbir zaman siyasi mücadeleden tamamıyla izole olmamışlardır. Edip Çiçekli ve Hüsnü Zaim gibi Kürt kökenli subayların Suriye deki darbe süreçlerinde oynadığı rolün de ötesinde birinci kategoride ele alınabilecek Kürtler, Suriye de sistemi kontrol edenler ile kendi aralarında özel bir ilişki geliştirmişlerdir. Bu ilişki temelde etnik ve kültürel siyasal hak taleplerine dayalı olmaktan çok sistemin kendilerine dokunmaması karşılığında meydan okuyan bir tavır takınmaktan kaçınmaya dayanmaktadır. Özellikle, Şam da geleneksel ağırlığı bulunan Kürt ailelerinin etkinliğinin kuzeydeki Kürt yoğun bölgelerden ekonomik ve siyasi nedenlerle yoğunlaşan göç hareketleri sonucunda azalmış olması bu kategorinin iktidarda olan kim ise onunla özel bir ilişki geliştiren bir tavır takınmasına neden olmuştur. Suriye deki Kürt varlığına ilişkin oluşturulabilecek ikinci kategori ise büyük çoğunluğu Türkiye de yaşayan Kürtler ile yakın akrabalık bağı olan ve yaklaşık son 90 yıl içinde Suriye ye yerleşen Kürtlerden oluşmaktadır. Türkiye ve Suriye deki akrabaların sınırın iki tarafında kalmaları tamamen bilinçsiz bir süreç değildir. Kardeşlerin sınırın iki yanındaki toprakları kaybetmemek için dağılmaları ya da sınır bilinci olmayan köylülerin bir oldu-bitti ile yüzlerce yıllık ata toprağında dağılmaları biçiminde modern yaşama uyum sağlamanın güçlüklerinden kaynaklanan bölünmeler olduğu gibi Türkiye den Suriye ye yönelik ilk dönem Kürt göçlerinin bir kısmı tamamen bilinçlidir. Ağrı ve Dersim ayaklanmalarından sonra Türkiye yi terketmek zorunda kalan Kürtlerin Suriye ye göçleri bu çerçevede ele alınabilir. Bu göç dalgası Suriye nin kuzeyinde belli bölgelerde Kürt nüfusunun yoğunlaşmasına neden olmuştur. Üstelik bu göç sadece ayaklanmalara destek veren kitlelerle sınırlı kalmamıştır lu yılların Türkiye sindeki Kürt milliyetçi hareketinin önder kadrosunun bir kısmı Suriye ye geçmiş burada faaliyetlerine devam etmiştir. Ancak çoğunluğu Suriye nin kuzeyindeki Halep, Rakka ve Haseke vilayetine dağılmış olan bu Kürtlerin tamamının Türkiye ile bağı olduğu söylenemez. Az sayıda da olsa Iraklı Kürtler ile yakın akrabalık bağı olan Kürtler bulunmaktadır. Suriye nin kuzeyinde yaşayan Kürtlerin kendi içinde de yeknesaklık göstermediğinin altı çizilmelidir. Suriye nin kuzeyinde nüfusun çoğunluğunu Kürtlerin oluşturduğu bölgelerin orta ve batı kısmı ideolojik, toplumsal, ekonomik ve siyasal açıdan doğudakilerden farklılıklar içermektedir. Doğu ve batı arasında Türkiye ye yakınlık açısından çok önemli bir fark olduğu söylenemez. Hatta doğuda kalan Suriye Kürt yerleşimlerinin bazıları Türkiye sınırına daha yakındır. Fakat 1950 lerden itibaren Irak Kürt milliyetçi hareketiyle daha sıkı bir iletişim içinde bulunduğundan bu bölgelerde KDP ve KYB ile yakın ilişkileri olan partilerin göreli ağırlığından sözedilebilir den sonra bu partiler sınırlı olan etkinliklerini yitirmiş olsalar da yine de Afrin ve Kobani gibi yerlerle kıyaslandığında Irak sınırına yakın kasaba, ilçe ve diğer yerleşim birimlerinde daha etkindirler. Batıya bakıldığında ise her ne kadar Suriye ye özgü talepleri olsa da siyasal bilinçlenmelerini Suriye deki olaylar kadar Türkiye deki olaylara bakarak da şekillendiren bir siyasi hareketlilik olduğu görülmektedir. Özellikle 1970 li yılların sonlarında PKK nın kurulmasıyla daha da yakınlaşan bu ideolojik birliktelik Suriye Kürtlerinin ülkenin kuzey batısında yaşadığı alanlarda doğudakine göre (bazı ilçeler istisna tutulursa) çok daha fazla Türkiye merkezli bir siyasal algılama içinde olduğunu göstermektedir. Aslında tam da bu nedenle Suriye Kürtlerinin PKK ya katılması sadece PKK nın Suriye de üslenmesi ya da Suriye hükümetinin Türkiye ye karşı Kürt kozunu oynamasıyla sınırlı değildir. Suriye de 1930 lardan itibaren kesintili olarak da olsa Türkiye deki Kürt hareketlerine ilgi duyan ve ondan doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenen bir Kürt milliyetçi kitle bulunmaktadır. Genel olarak Suriye Kürtlerine ilişkin yapılan çalışmalarda Irak taki Kürt hareketinin Suriye Kürtleri üzerinde etkili olduğu belirtilmektedir. 3 Suriye