ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI. Çağdaş. Eğitimde Yeni Teknolojiler.

Transkript

1 ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI Çağdaş Eğitimde Yeni Teknolojiler Ünite 1-10

2 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 1021 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 564 Çağdaş Eğitimde Yeni Teknolojiler Yazarlar: Prof. Dr. Mahmut TANDOĞAN (Ünite: 2) Doç.Dr. Bekir ÖZER (Ünite: 8) Doç.Dr. Buket AKKOYUNLU (Ünite: 1, 3, 4, 10) Doç.Dr. Zeki KAYA (Ünite: 9) Yrd.Doç.Dr. Ferhan ODABAŞI (Ünite: 6) Dr. Deniz DERYAKULU (Ünite: 5, 7) Dr. Gülriz İMER (Ünite: 10) Editör: Doç.Dr. Bekir ÖZER

3 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. "Uzaktan öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 1998 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Tasarım: Yrd.Doç.Dr. Kazım SEZGİN ISBN

4 İçindekiler Ünite 1 Eğitimde Teknolojik Gelişmeler Giriş 3, Bilgi Çağına Geçiş 3, Bilgi Teknolojileri 5, Bilgi Teknolojileri ve Eğitim 6, Eğitimdeki Yeni Oluşum 8 Ünite 2 Öğretmen ve Teknoloji Giriş 15, Temel Kavramlar 15, Öğretmen Nitelikleri 16, Teknolojinin Sağladığı Yararlar 24 Ünite 3 Bilgisayar ve Eğitimde Kullanılması Giriş 33, Bilgisayarın Günlük Yaşamdaki Yeri 33, Temel Kavramlar 34, Bilgisayarın Çalışması 35, Bilgisayarın Eğitime Girmesi 38, Bilgisayar Okuryazarlığı 39, Bilgisayar Destekli Eğitim 41 Ünite 4 Öğretim Yazılımları Giriş 49, Öğretim Yazılımlarının Niteliği 49, Tekrar ve Alıştırma Yazılımları 50, Birebir Öğretim Yazılımları 51, Benzetim Yazılımları 52, Öğretim Amaçlı Oyun Yazılımları 55, Sorun çözme Yazılımları 56, Öğretim Yazılımlarının Seçimi 57 Ünite 5 Çokluortamlar Giriş 67, "Çokluortam" Kavramı 67, CD-ROM'lar 68, Etkileşimli CD'ler 70, Hypermedia 72, Etkileşimli Video 73, Sanal Gerçeklik 78 Ünite 6 Bilgisayar Ağları Giriş 87, Bilgisayar Ağlarının Genel Yapısı ve İşleyişi 87, Bilgisayar Ağı Türleri 88, Bilgisayar Ağlarının Yarar ve Sınırlılıkları 91, Internet 92, Elektronik Posta 96 Ünite 7 Etkileşimli Sistemler Giriş 103, Bilgi Dağıtıcı Sistemler 104, Telekonferans Sistemleri 109 Ünite 8 Teknoloji Yoğunluklu Eğitim Yaklaşımı Olarak Uzaktan Eğitim Giriş 121, Uzaktan Eğitimin Niteliği 121, Kurumsal Yapı Özellikleri 123, Öğrenci Özellikleri 125, Programların Genel Özellikleri 126, Öğretim Ortamları 128, Öğrenci Destek Hizmetleri 131, Öğretim Süreci 132, Öğretimin Değerlendirilmesi 135 ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ iii

5 Ünite 9 Avrupa Ülkelerinde Yeni Bilgi Teknolojilerinin İlköğretimde Kullanılması Giriş 141, Almanya 141, Avusturya 142, Belçika 144, Danimarka 145, İngiltere 146, İrlanda 148, İsviçre 150, Lüksemburg 151 Ünite 10 Türkiye'de Eğitim Teknolojisinin Görünümü Giriş 159, Eğitim Teknolojisinin Gelişimi 159, Eğitim Teknolojisi ile İlgili Birimler 160, İlköğretim ve Ortaöğretimde Bilgisayarlı Eğitim 162, Üniversitelerde Yeni Bilgi Teknolojilerinin Kullanılması 164, Bilimsel ve Teknik Araştırma Vakfının Çalışmaları 165, Ulusal Bilgi Altyapısı 166, Uygulamaların Değerlendirmesi 167 Cevap Anahtarı 177 AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ iv

6 Başlarken Sevgili Öğretmenler, Yirmi birinci yüzyılın eşiğinde içinde bulunduğumuz döneme verilen adlardan birisi "bilgi çağı". Bilgi çağı, hızla bilgi üretilen, bilgi birikiminin yoğun olduğu, insanların bilgiyi yaymak ve bilgiye ulaşmak için ileri teknolojiye gereksinme duydukları bir çağ. Bilgi toplumlarında bireylerin yaşamlarının önemli bir parçasını teknoloji oluşturuyor. Bilgi toplumu olma yolunda olan toplumların da en önemli gereksinmesi teknolojidir. Türk toplumu, bilgi toplumu olma süreci içindedir. Bu nedenle, teknolojiyi edinme ve teknolojiyi kullanma toplumumuzun önemli bir gereksinmesidir. Bilgi teknolojilerinin bizim ülkemize de hızla girdiğini görebiliyoruz. Henüz çok yaygın olmasa da hızla yayıldığını söyleyebiliriz. Gerçekte bu, dünya ülkelerindeki oluşumların paralelinde ülkemiz ve toplumumuz için kaçınılmaz bir sonuçtur. Bilgi teknolojilerinden toplumumuzca etkili biçimde yararlanılmasında eğitim sistemimize, sistem içerisinde de her eğitim basamağındaki öğretmenlerimize önemli görevler düşmektedir. Çocukları, gençleri bilgi toplumuna uygun olarak yetiştirmenin önkoşulu, öğretmenlerimizin buna hazır olmalıdır. Başka bir deyişle, öncelikle öğretmenlerimizin bilgi teknolojilerini tanımaları ve onları kullanabilmeleri gereklidir. Ancak ondan sonra öğretmenlerimiz çocuklarımıza ve gençlerimize öğrenmek için bu teknolojileri kullanmayı, teknolojilerden yararlanmayı öğretebilirler. İşte Çağdaş Eğitimde Yeni Teknolojiler dersi kapsamında size birçok dünya ülkesinde eğitimde yaygın olarak kullanılan yeni teknolojileri tanıtmak, sizi onlarla ilgili olarak bilgilendirmek amacını güdüyoruz. Bu kitabın içeriği de yeni teknolojilerle ilgili konulardan oluşuyor: Eğitimde teknolojik gelişmeler, öğretmen ve teknoloji, bilgisayar ve eğitimde kullanılması, öğretim yazılımları, çokluortamlar, bilgisayar ağları, etkileşimli teknolojiler, basılı eğitim gereçleri, uzaktan eğitimin yapısı ve Türkiye'de eğitim teknolojisinin görünümü. Bu konular kitapta olabildiğince genel çizgileriyle ele alınmış, ayrıntılardan kaçınılmıştır. Çünkü temel amacımız, bizim eğitim sistemimize de girmeye başlamış ve çok yakın zamanda yaygınlaşacak olan yeni teknolojileri size tanıtmaktır. Bu kitap, uzaktan eğitim ilkelerine uygun olarak hazırlanmıştır. Başka bir deyişle, kitaba sizin kendi kendinize çalışarak öğrenmenize elverişli bir yapı verilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda her ünitede öncelikle o ünitenin amaçları ve içeriği verilmiş, ayrıca o ünitenin anlaşılmasına kolaylık sağlayacak çalışma önerileri sunulmuştur. Ünitenin ana metni içinde soru ve alıştırma biçiminde öğrenme etkinliklerine yer verilmiştir. Sorular üniteyi çalışırken düşünmenizi, alıştırmaları ise konuyu pekiştirmenizi ve böylece daha kolay ve daha kalıcı öğrenmenizi amaçlamaktadır. Ana metin sonundaki özet, konuyla ilgili önemli noktaların gözden geçirilmesine olanak ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ v

7 vermektedir. Değerlendirme soruları ise, sizin üniteyi öğrenip öğrenmediğinizi, öğrenme eksikliklerinizin neler olduğunu ortaya çıkarmaya yöneliktir. Ünitenin en sonunda ünite konusuyla ilgili yararlanabileceğiniz kitaplar, makaleler ve öteki ek kaynaklarla ilgili bilgiler verilmiştir. Bütün bunlardan başka, ünite konuları kimi televizyon programlarıyla desteklenmiştir. Bu özellikleriyle kitabın çalışmanızı kolaylaştıracağını ve öğrenmenizi olanaklı kılacağını umuyorum. Çalışmalarınızda kolaylıklar ve başarılar diliyorum. Doç. Dr. Bekir Özer Editör AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ vi

8 Eğitimde Teknolojik Gelişmeler Yazar Doç.Dr. Buket AKKOYUNLU ÜNİTE 1 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, eğitimde teknolojinin önemini kavrayabilecek, eğitim - teknoloji ilişkisini açıklayabilecek, bilgi çağı ve bilgi toplumunun özelliklerini sayabilecek, bilgi teknolojilerinin nerelerde ve niçin kullanılacağını açıklayabilecek, bilgi toplumunda eğitim sisteminde yapılması gereken değişimleri sıralayabileceksiniz. İçindekiler Giriş 3 Bilgi Çağına Geçiş 3 Bilgi Teknolojileri 5 Bilgi Teknolojileri ve Eğitim 6 Eğitimdeki Yeni Oluşum 8 Özet 10 Değerlendirme Soruları 11 Ek Okuma Kaynakları 12

9 Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışmadan önce, geçen yüzyıl içinde insan yaşamını etkileyen en önemli teknolojilerin neler olduğunu hatırlayınız. Eğitimde kullanılan teknolojilerde ne gibi değişiklikler olduğunu gözden geçiriniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

10 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER 3 1. Giriş Yirminci yüzyılın içinde bulunduğumuz şu son yıllarında, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun bütün toplumlar köklü bir dönüşüm ve değişim sürecine girmiş bulunuyor. Bilim ve teknolojideki ilerlemeler toplumların yapısını ve eğitim sistemlerini etkileyen etkenlerin başında gelmektedir. Bilgi patlaması, bilimsel ve teknolojik alanda kaydedilen hızlı gelişme ve değişimlere bağlı olarak çağımıza bilgi çağı, iletişim çağı, uzay çağı, bilişim çağı gibi adlar verilmektedir. Bu değişim ve gelişmeler, hem bireyleri hem de toplumları etkilemekte, onların yaşam biçimlerini değiştirmektedir. İşte bu ünitede, yirmi birinci yüzyıla girerken bireyleri ve toplumları etkileyen bilimsel ve teknolojik gelişmeleri inceleyecek, onların eğitime nasıl yansıdığını, eğitimi nasıl etkilediğini göreceğiz. 2.Bilgi Çağına Geçiş Günümüzdeki bilim ve teknolojideki gelişmeler yeni bir çağı başlatmıştır. Daha çok bilgi çağı olarak adlandırılan bu çağın en önemli özelliği, bilgi teknolojilerinin yoğun olarak kullanılması ve maddi ürün yerine bilgi üretiminin önem kazanmasıdır. Bilgi toplumuna geçişin temelinde teknoloji yatmaktadır. Gerçekten de 1970 lerden günümüze dek geçen sürede teknolojide beklenmeyen bir patlama olmuştur. Bu kapsamda bilgi teknolojisinde oluşan gelişmeler de bilgi devrimi olarak tanımlanmıştır. Gelişen bilim ve teknolojinin yarattığı yeni koşullara ayak uydurabilmek için bir arayış ve yarış içinde bulunan toplumların hedefi bilgi toplumu olmaktır. İçinde yaşadığımız dönem, bilginin güç olarak görüldüğü bir dönemdir. Bilim ve teknolojideki hızlı gelişme sonucu, bilgi ve teknolojilerin geçerlik süresi kısalmakta ve sanayi toplumları bilgi toplumlarına dönüşmektedir. Bilgi sürekli artarken iletişim ağları ile taşınabilir ve paylaşılabilir duruma gelmektedir. Temel olarak bilginin toplanmasına, korunmasına ve yayılmasına yarayan bilgi teknolojilerinin günümüzde toplumlar üzerinde büyük etkisi vardır. Bilgi teknolojileri modern toplumların güçlü araçlarıdır ve birçok alanda kullanılırlar. Bunlar, bilgi toplumlarının oluşmasına kaynaklık ederken, verimliliği, esnekliği ve niteliği artırarak ekonomiye de önemli katkılar sağlamaktadır. Bilgi teknolojileri eğitim sürecinin geliştirilmesinde de önemli bir role sahiptir. Bilgi teknolojileri öğretme-öğrenme ortamında önemli bir yer tutmakta ve öğretmeöğrenme süreci için yeni olanaklar sunmaktadır. Günümüzde eğitim, bir yandan yeni teknolojileri öğretmek, öte yandan da toplumda bu teknolojileri kullanabilen bireyler yetiştirmekle yükümlüdür. On dokuzuncu yüzyılda eğitimde AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

11 4 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER evrenselliğin sağlanmasınadan sonra televizyon, sinema, radyo, tepegöz ve bilgisayar gibi teknolojiler önem kazanmıştır. Bilgi teknolojileri, eğitimin yanısıra sosyoloji, psikoloji ve mühendislik gibi birçok alanda kullanılmaya başlanmıştır. Toplumların yapısına bağlı olarak teknoloji, toplumları etkilemiş ve kısa sürede herkes için kullanılır olmuştur. Teknolojilerin eğitim sürecinde kullanılması kimi yararlar sağlamaktadır. Sizce teknolojilerin eğitim sürecinde kullanılmasının yararları neler olabilir? Sıralayınız. Bunların başlıcalarını şöyle sıralayabiliriz: Teknolojiler, öğrenmenin niteliğini artırır. öğrencilerin ve öğretmenlerin hedefe ulaşmak için harcadıkladı zamanı azaltır. öğretmenin etkililiğini artırır. niteliği düşürmeden eğitimin maliyetini düşürür. öğrenciyi ortamda etkin kılar. Bilgisayar destekli eğitim: Bilgisayardan derslerde öğretim etkinliklerinde ve okulun yönetim işlerinde yararlanılması. Telekonferans: Coğrafik yönden değişik yerlerde bulunan kişilerin toplantı yapmak için işitsel ya da işitsel görüntülü elektronik araçlar kullanılarak iletişim kurmaları. Elektronik haberleşme: Elektronik yöntemlerle bilgisayar ağları kullanılarak yapılan haberleşme. Yapay zeka: Öğrenme ve kendini geliştirme gibi insan aklının geliştirdiği işlemleri yapmaya elverişli bir bilgisayar dili. Günümüzde çocuklar hızla değişen bir dünya ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu hızlı değişme, ileride birer yetişkin olacak bu çocukların nelere gereksinme duyacaklarını yordamamızı güçleştirmektedir. Genç kuşakların bu değişime ayak uydurabilecek ve değişime katkıda bulunabilecek biçimde yetiştirilmesi gerekmektedir. Yoksa, bugünün programı ile okulu bitiren bir öğrenci, ekonomik ve sosyal koşulların gerektirdiği bilgi ve becerilerden yoksun olur. Dünün programı ile yarının toplumunu oluşturmak, eğitimin toplumun gereksinmeleri ve beklentileri doğrultusunda birey yetiştirmesini engeller. Yarının teknoloji toplumuna şimdiden hazırlanmaz, bu gerekliliği görmezlikten gelirsek, gelecekte bunun bedelini daha ağır ödemek durumunda kalır ve bu yarışta kaybedenler arasında yer alırız. Hızla değişen bir dünyada öğrencilerin günlük yaşamın üstesinden gelebilmeleri için neler yapılması gerektiği, neler yapılabileceği soruları birçok eğitimciyi bu konuda çalışmaya zorlamıştır. Ayrıca, toplumlar eğitimi niteliği düşürmeden daha ucuza elde etmek, eğitimin etkililiğini artırmak için çalışmaktadırlar. Bilgi teknolojileri de bunu gerçekleştirmek için eğitim alanında kullanılmaya başlanmıştır. Niteliği düşürmeden daha ucuza, daha çok öğrenciye ulaşılmaya çalışılmaktadır. Hem bilgi olarak hem de yetenek olarak yaşamımızın her alanına giren teknolojiler, daha önce de sözü edildiği gibi, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm toplumları köklü bir değişim süreci içerisine sokmuş, bilgi toplumlarının doğmasına neden olmuştur. Bilindiği gibi, bilgi toplumlarının temelinde ise teknoloji bulunmaktadır. Bugün, bilgisayar destekli eğitim, etkileşimli video, yapay zeka, telekonferans, elektronik haberleşme gibi yeni teknolojiler eğitimde önemli bir yer tutmaktadır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

12 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER 5 3. Bilgi Teknolojileri Bilgi teknolojisini bilginin yaratılması, toplanması, biriktirilmesi, işlenmesi, yeniden elde edilmesi, yayılması, korunması ve bunlara yardımcı olan araçlar olarak tanımlayabiliriz. Bunlar her alan için geçerlidir. Burada araç-gereç değil, insanın önemi ve bu teknolojiyi oluşturmak için belirlenen hedefler vurgulanmaktadır. Karmaşık ve yarışmacı bir dünyanın üyesi olan insan, yaşamda kalmak ve varlığını sürdürebilmek için önemli nitelik ve nicelikte bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma, kısacası bilgiye sahip olma gereksinmesi içindedir. İnsanın bu gereksinmesini gidermede en önemli sorun, bilginin nasıl elde edileceği, nasıl dağıtılacağı ve nasıl saklanacağıdır. Bu da bilgi teknolojilerinin hızla gelişmesinin en önemli nedenini oluşturmaktadır. Günümüzde gereksinmemiz olan bilgiyi üretmek, toplamak, depolamak ve dağıtmak için birçok teknoloji geliştirilmiştir. Bilgi üretmek, toplamak, depolamak ve dağıtmak amacıyla geliştirilmiş teknolojilerden birkaçını sayabilir misiniz?? Bunlardan birkaçını şöyle sıralayabiliriz: Bilginin elde edilmesinde ve dağıtımında video kamera, kasetçalar, televizyon, uydu sistemleri. Bilginin depolanmasında optik diskler, elektronik arşivler ve veri tabanı programları. Bilginin işlenmesinde bilgisayarlar. Teknolojideki hızlı gelişmeler sonucu ortaya çıkan en önemli ürün kuşkusuz bilgisayarlardır. Ancak, bize bilgiyi ulaştıran, bilgiyi kullanmamıza yardım eden tüm öteki araçlar, teknolojiler de bilgi teknolojilerinin kapsamına girer. İnsanlar arasında haberleşmeyi sağlamaya yönelik olan iletişim teknolojileri günümüzde oldukça çeşitlidir. Bunlara matbaanın bulunuşundan başlayarak düzenli posta sistemlerinden telefon ve telgrafa, televizyon, radyo, sinema gibi araçlara dek birçok örnek verebiliriz. Kimi ileşitim araçları yalnız yazılı sembollerin iletilmesine olanak verirken, kimileri sesin, kimileri ise ses ile birlikte görüntünün iletilmesine olanak vermektedir. Yazılı sembollerin iletilmesinde kullanılan iletişim teknolojileri matbaa ile gelişmeye başlamış, zaman içinde posta hizmetlerine yönelik telgraf gibi araçlar ortaya çıkmıştır. Sesin iletilmesi için gramofon, telefon, telsiz, radyo gibi araçlar üretilmiştir. Görüntü ve sesi birlikte iletmede de televizyon, video gibi araçlar ön plana çıkmıştır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

13 6 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER Şekil 1.1: Eski ve Yeni Bilgi Teknolojileri İletişim araçlarının gelişimini kronolojik olarak incelediğimizde, yeni teknolojilerin daha çok sayıda duyu organına seslendiklerini ve daha etkili olduklarını görüyoruz. İletişim teknolojisine bilgisayar teknolojilerinin katılmasıyla önemli niteliksel sıçramalar olmuş, bilgi teknolojilerinin kullanımı da hızlanmıştır. İletişim teknolojisindeki bu gelişmeler, bireyleri edilgin birer alıcı olmaktan çıkarmış, ortama katmıştır. Bu özellik de eğitim süreci açısından çok büyük öneme sahiptir. 4. Bilgi Teknolojileri ve Eğitim İnsanoğlu, varoluşundan bu yana bilgi üretmekte, bilgiyi kullanmakta ve dağıtmaktadır. Geçmişte bilginin dağıtımı için güvercinden dumana, dumandan mors alfabesine dek birçok araç kullanılmıştır. Gerçekte bunların tümü bilgi teknolojisi örnekleridir. Günümüzde ise bunların yerini bilgisayarlar, uydu antenleri, çağrı cihazları, cep telefonları gibi araçlar almıştır. Ancak, unutmamak gerekir ki bilgi teknolojileri artık yalnızca bilgisayarlara değil, iletişim ağları, çokluortamlar, elektronik haberleşme gibi yeni teknolojilere dayalıdır. Eski teknoloji ile yeni teknoloji arasındaki temel fark, bilginin dağıtımındaki hızdır. Yeni teknolojilerin sağladığı yüksek hız, bilgi miktarının artmasına da yol açmaktadır. Bütün bu değişimler, mikroelektronik teknolojisinin büyümesinin ve gelişmesinin bir sonucudur. Başka bir deyişle, bilginin elde edilmesi ve kullanılmasında mekanik araçlardan elektronik araçlara geçiş yapılmıştır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

14 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER 7 Şekil 1.2: Bilgi Dağıtımındaki Değişme Eğitim, yaşamımızın her alanında, sanayide, orduda, ticarette, tıpta, psikolojide ve öteki bilim dallarının tümünde yer almaktadır. Eğitim, hem beceri kazandırılan hem de bilgi aktarılan bir süreçetir ve bu süreçte bilginin dağıtımı temel olmaktadır. Bu nedenle, bilgiyi etkileyen her teknolojiye eğitim kapısını açmak zorundadır. Genelde bilgi teknolojileri, özelde de bilgisayarlar, öğretme-öğrenme sürecinde yardımcı araç olarak işlev görmektedir. Bilgi teknolojileri eğitimde öğretim teknolojisi olarak adlandırılıp kullanılmaktadır. Bu teknolojiler bilinçli kullanılması durumunda eğitimin etkililiğini artırmaktadır. Bu nedenle, öğretme-öğrenme sürecinde kullanmak amacıyla bu teknolojileri seçerken özenli olmalıyız. Öğretme-öğrenme süreci için seçeceğimiz araçlar hangi temel özellikleri taşımalıdır? En önemlilerini sayınız.? Seçeceğimiz araçlar şu temel özelliklere sahip olmalıdır: Araçlar, bilginin transferini sağlamalıdır. etkileşimli olmalıdır. çok yönlü olmalıdır. kullanışlı olmalıdır. ekonomik olmalıdır. Eğitim kurumları, toplumsal değişme ve gelişmeleri hem başlatan hem de yönlendiren kurumlardır. Bu özellikleriyle eğitim kurumları, teknolojik gelişmeleri de izlemek, bu teknolojileri kullanmak ve bunların nasıl kullanıldığını öğretmekle yükümlüdürler. Daha açık bir deyişle, eğitim kurumlarının, toplumun gereksinmeleri doğrultusunda, öğrencileri bilgi çağına uygun, bilgi toplumunun özelliklerini göz önünde tutarak yetiştirmelidirler. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

15 8 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER Teknolojilerin hızla geliştiği, kullanımlarının yaygınlaştığı ve kolaylaştığı günümüzde nasıl bir insan yetiştirilmelidir? Bu soruyu yanıtlamak, eğitim sistemimizi yeniden gözden geçirmek açısından oldukça önemlidir. Bilgi toplumunun bir üyesi olarak insanın şu özelliklere sahip olması gereklidir: Bilgi toplumunun insanı, bilgiye ulaşma yollarını bilmelidir. bilgiyi sınıflayabilmelidir. bilgi üretebilmelidir. bilgiyi paylaşabilmelidir. iletişim kurabilmelidir. değişen ortamlara uyum sağlayabilmelidir. İşte eğitim sistemimizin, eğitim kurumlarımızın insanları, bireyleri bu özellikleri kazandıracak biçimde yetiştirmesi gereklidir. Çağımızda bilgi beş yılda bir ikiye katlanmaktadır. Daha açık olarak söylemek gerekirse, dört-beş yıllık üniversite öğrenimini tamamlayan bir kişi, iş yaşamına atıldığında üniversitede öğrendiklerinin yarısı hemen eskimiş olmaktadır. Bu nedenle, eğitim sürecinde yetiştirilen bireylerin bilgi eksikliklerini giderebilmeleri, görevlerini gerektiği biçimde yerine getirebilmeleri için bilgiye ulaşabilen, bilgiyi düzenleyebilen, bilgiyi değerlendirebilen, bilgiyi sunan ve iletişim kurabilen bireyler olmaları gereklidir. Bu da kuşkusuz, eğitim sisteminin yeniden gözden geçirilmesi, eğitim programlarının geliştirilmesiyle olanaklıdır. Sizce eğitim sistemimizde öğrenciler bu özelliklere ne ölçüde sahip olabilmektedirler? Karşılaşılan sorunlar nelerdir? Düşününüz ve birkaç meslektaşınızla tartışınız. 5. Eğitimdeki Yeni Oluşum Tarım Toplumu Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu Şekil 1.3: Dünyada Toplumların Değişimi Toplumların gelişimleri incelendiğinde, tarım toplumlarının yerlerini sanayi toplumlarına, sanayi toplumlarının da yerlerini bilgi toplumalarına bıraktıkları görülür. Sanayi toplumları, tarıma dayalı geleneksel toplum yapısını geride bırakarak, ekonomosi, sosyal ve kültürel yapısı tümüyle farklı yeni bir toplum yapısı yaratmıştır. Bu yeni toplum yapısı, durağan olmayıp içerdiği teknoloji ve ortaya çıkan yeniliklerle kendi içinde sürekli gelişip değişmiştir. Daha beş-on yıl öncesine dek insanlık tarihinin geçirdiği önemli değişim ve dönüşüm süreci olarak sanayi devrimi kabul edilmekteydi. Çünkü sanayi devrimi öncesi ve sonrasındaki yaşam biçimindeki değişim insanlığın yaşadığı en köklü dönüşüm süreci idi. Sanayi devrimi ile ortaya çıkan yeni teknolojiler, yeni bir üretim ortamı ve yaşam biçimi yaratmıştır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

16 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER 9 Tarıma dayalı geleneksel toplum yapısından sanayi toplumu yapısına dönüşüm uzun yıllar almıştır. Sanayi toplumunun yapısı 100 yılı aşkın bir süre içinde kurumsallaşmıştır. Oysa ki bilgi toplumu, daha ilk on yılda önemli ve köklü değişiklikler yaratmıştır. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna dönüşümün bu denli hızlı olmasının nedeni yeni teknolojilerin gelişmesindeki hızdır. Bu da, özellikle yeni dünya düzeninde söz sahibi olmak isteyen toplumların bilgi toplumuna geçişteki değişim sürecine uyumlarını zorunlu kılmıştır. Toplumlar, genellikle tarım toplumu, sanayi toplumu ya da bilgi toplumu olmalarına göre değişik ve o toplum yapısına uygun eğitim sistemine sahip olmuşlardır. Eğitim sistemlerini de o toplum yapısının gerektirdiği insanı yetiştirecek biçimde oluşturmuşlardır. Tarım toplumunda eğitim yönetimde söz sahibi olanlarla sınırlı iken, aile içinde bilgiler çocuğa aktarılmış, daha sonra da tek odalı okul sistemi kurulmuştur. Sanayi toplumunda kitle eğitimi önem kazanmış ancak bu eğitim okulla birlikte sona ermiştir. Bilgi toplumunda ise, teknolojideki hızlı gelişmeler nedeniyle bilgi hızla çoğalmış ve yayılmıştır. Eğitim okulla sınırlı kalmamış yaşam boyu eğitim kavramı önem kazanmıştır. Yine teknolojideki hızla gelişim dünyamızı küçük bir köy durumuna getirmiş, ülkeler arasında sınırlar kalkmıştır. Küreselleşme kavramı da gündeme gelmiştir. Yaşam boyu eğitim: Eğitimin okulla sınırlı olmayan, ömür boyu sürmesi gereken bir süreç olduğu düşüncesi. Küreselleşme: Dünyada ekonomik ve toplumsal işbirliği ile bilgi paylaşımını gerçekleştirmek amacıyla sınırların ortadan kalkması. Dünyadaki değişmeler göz önüne alındığında, Türk eğitim sisteminde de önemli değişimlere gidilmesi gerektiği kolayca görülebilir. Bizim eğitim sistemimizde de programların amaçları, içerikleri ve yöntemleriyle yeniden ele alınarak geliştirilmesine, öğrencileri bilgi bombardımanına tutmak yerine onlara bilgiye nasıl ulaşacaklarını ve bilgiye ulaşmada teknolojilerden nasıl yararlanacaklarını öğretme yaklaşımının benimsenmesine gereksinme vardır. Bilgi toplumlarının eğitim sistemlerinde ne gibi değişiklikler yapmak gereklidir? Her şeyden önce okullar şu temel özelliklere kavuşturulmalıdır:? Okulun amaçları yeniden ele alınmalıdır. Okulda odak noktası öğrenme olmalıdır. Öğretim, konu yerine öğrenci merkezli olmalıdır. Öğretmenin rolü değişmelidir. Öğrenmede teknolojilerden yararlanılmalıdır. Belirtilen özellikler çerçevesinde öğrencilere öğrenmenin yolları öğretilmelidir. Bunun için de öğrencilerin bireysel farklılıkları göz önüne alınmalı, öğretim ortamları buna göre düzenlenmelidir. Öğrenmede öğrencinin etkin olacağı ortamlar oluşturulmalıdır. Öğretmen ise, bilgi aktaran değil, öğrenciyi yönlendiren olmalıdır. Öğretmen öğrencilerini araştırmaya yöneltmelidir. Öğrenme için hazırlanan ortamlar, konuların aktarıldığı değil, öğrenmenin esnek olduğu, öğrencinin bilgiye kolayca ulaşabileceği ortamlar olmalıdır. Okulun amaçları gözden geçirilmeli, eğitim programları daha esnek duruma getirilmelidir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

17 10 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER Eğitimdeki bu değişmeler, yalnız öğrencileri değil, öğretmenleri de etkilemektedir. Başka bir deyişle, öğretmenlerin de yeni oluşumlar doğrultusunda kendilerini değiştirmeleri, yeni bilgi ve beceriler kazanmaları, bunları sınıflarında uygulamaya koymaları gereklidir. Çünkü ancak teknolojinin önemini kavramış, onu etkili biçimde kullanabilen öğretmenlerle bilgiye ulaşabilen, ulaştığı bilgiyi kullanabilen, bilgi üretebilen, ürettiği bilgiyi başkaları ile paylaşabilen, iletişim kurabilen, değişen ortamlara uyum gösterebilen ve sorun çözebilen öğrenciler yetiştirilebilir. Son olarak şunu söyleyebiliriz: Eğitimde bilgi toplumu olabilmenin temel koşulu olan teknolojiden yararlanmanın yerini alması kaçınılmazdır. Klasik örneği tümümüz biliyoruz: Aç insana balık vermek yerine ona balık tutmayı öğretmek daha yararlıdır. Bilgi toplumunun bireyleri için bunu biraz değişikliğe uğratmamız gereklidir. Çünkü artık insanlar için balık tutma yolları nı bilmek de yeterli gelmemektedir. Gelişen teknolojiyle birlikte değişen yollarla nasıl başedilebileceğinin de öğretilmesine gerek vardır. Daha somut bir deyişle, öğrencilere yaşamımızı her yönden etkileyen bilgisayar teknolojisiyle nasıl başa çıkabileceklerinin, bilgi toplumunun üyesi olmaya nasıl hazırlanacaklarının öğretilmesine gereksinme bulunmaktadır. Bunda da öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Özet Yirmi birinci yüzyıla girerken, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun, bütün toplumlar köklü bir dönüşüm ve değişim sürecine girmiş bulunuyor. Bu değişim ve gelişmelerden hem toplumlar, hem de bireyler etkilenmekte, yaşam biçimleri değişmektedir. Günümüzde bilim ve teknolojideki gelişmeler yeni bir çağı başlatmıştır. Bilgi çağı olarak adlandırılan bu çağın en önemli özelliği, bilgi teknolojilerinin yoğun olarak kullanılması ve maddi ürün yerine bilgi üretiminin önem kazanmasıdır. Çağın toplumlarının hedefi bilgi toplumu olmaktır. Çünkü içinde yaşadığımız dönem bilginin güç olarak görüldüğü bir dönemdir. Bilgi toplumunun en önemli araçları bilgi teknolojileridir. Bilgi teknolojisi, bilginin yaratılması, toplanması, biriktirilmesi, işlenmesi, yeniden elde edilmesi, yayılması, korunması ve bunlara yardımcı olan araçlardır. Bu özellikler bütün alanlar için geçerlidir. Bilgiyi bireylere ulaştıran, onların bilgiyi kullanmalarına yardımcı olan tüm araçlar bilgi teknolojileri içinde yer alır. Bilgi teknolojileri eğitim sürecinin geliştirilmesinde de etkilidir. Öğretim amacıyla kullanılan makine, araç ve gereçleri kapsayan bilgi teknolojileri öğretim teknolojisi olarak adlandırılır. Öğretme-öğrenme sürecinde teknoloji seçimi yaparken, kullanacağımız teknolojinin bilgi transferini sağlayan, etkileşimli, çok yönlü, kullanışlı ve ekonomik olmasına özen göstermeliyiz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

18 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER 11 Günümüzde eğitim sisteminde bilgi toplumunun üyesi olarak bireylerin bilgiye ulaşma yollarını bilecek, bilgiyi sınıflayabilecek, bilgi üretebilecek, bilgiyi paylaşabilecek, iletişim kurabilecek ve değişen ortamlara uyum sağlayabilecek biçimde yetiştirilmeleri gereklidir. Bunun için öncelikle okulların şu temel özelliklere ulaştırılmasına gerek vardır: Okulun amaçları yeniden ele alınmalıdır. Okulda odak noktası öğrenme olmalıdır. Öğretim, konu yerine öğrenci merkezli olmalıdır. Öğretmenin rolü değişmelidir. Öğrenmede teknolojilerden yararlanılmalıdır. Ayrıca, öğretmenlerin de yeni anlayış doğrultusunda kendilerini değiştirmeleri, teknolojinin önemini kavramaları ve onu etkili biçimde kullanabilmeleri gereklidir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Bilgi teknolojisi, bilginin üretilmesi sürecine aşağıdakilerden hangisi ile katkıda bulunur? A. Bilgiyi üretir ve geliştirir. B. Bilgiyi özümseyerek aktarır. C. Bilginin üretilmesi ve aktarılmasına yardım eder. D. Bilgiyi değiştirerek aktarır. E. Bilginin özetlenmesini sağlar. 2. Aşağıdakilerden hangisi teknolojinin öğretme-öğrenme sürecinde kullanılmasının nedenleri arasında yer almaz? A. Bilgisayar, televizyon vb. araçların öğretmenin yerini alması için çalışır. B. Öğrencilerin hedeflere ulaşmak için harcadıkları zamanı azaltır. C. Niteliği düşürmeden eğitimin maliyetini düşürür. D. Öğretmenin etkililiğini artırır. E. Öğrenciyi ortamda etkin kılar. 3. Aşağıdakilerden hangisi eğitim ortamında kullanılacak teknolojilerin sahip olması gereken özelliklerdendir? A. Bilginin transferini sağlamalı B. Etkileşimli olmalı C. Kullanışlı olmalı D. Ekonomik olmalı E. Yukarıdakilerin tümü AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

19 12 E ĞİT İ MDE TEKNOLOJİ K GELİŞMELER 4. Aşağıdakilerden hangisi bilgi toplumunun gerektirdiği insanda bulunması gereken özelliklerden değildir? A. Bilgiye ulaşma yollarını bilme B. Bilgiyi sınıflayabilme C. Bilgiyi üretebilme D. Bilgiyi olduğu gibi kabul edebilme E. Bilgiyi paylaşabilme Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Bilginin artması, bilgi teknolojilerinin gelişmesine ve bilgi toplumlarının oluşmasına neden olmuştur. 6. Bilgi toplumlarında, bilgi teknolojisi bilginin üretilmesi ve dağıtılmasında bir amaçtır. 7. Tarım toplumlarının eğitim sisteminde kitle eğitimi önem kazanmıştır. 8. Bilgi toplumlarında öğretim konu alanı merkezli değil, öğrenci merkezli olmalıdır. Ek Okuma Kaynakları Akkoyunlu, Buket. Bilgi Teknolojileri ve Eğitim, Eğitimde Bilgi Teknolojileri ile İlgili Seminer Notları. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı EBİT Daire Başkanlığı, Akkoyunlu Buket. Bilgi Teknolojilerinin Okulda Kullanımı ve Öğretmenin Rolü, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11: , Aşkar, Petek. Geleceğin Okulları, TED Ankara Koleji Vakfı Antalya Semineri Bildirileri (23-27 Ocak 1995). Ankara: Erkan, Hüsnü. Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme. Ankara: Türkiye İş Bankası, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

20 Öğretmen ve Teknoloji Yazar Prof. Dr. Mahmut TANDOĞAN ÜNİTE 2 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, günümüzün öğretim anlayışını belirleyebilecek, öğretim, öğretimde denetim ve eğitim teknolojisi kavramlarının yeni tanımlarını yapabilecek, öğretim, öğretimde denetim ve eğitim teknolojisi kavramları arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek, öğretmenin kişisel ve mesleki niteliklerini açıklayabilecek, teknolojinin öğretmene ve öğrenciye sağladığı yararları açıklayabilecek, teknolojinin öğretmene ve öğrenciye sağladığı yararları ilişkilendirip karşılaştırabileceksiniz. İçindekiler Giriş 15 Temel Kavramlar 15 Öğretmen Nitelikleri 16 Teknolojinin Sağladığı Yararlar 24 Özet 27 Değerlendirme Soruları 27

21 Ek Okuma Kaynakları 29 Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışırken çağdaş öğretim anlayaşının kapsamını kavramaya çalışınız. Bunun için öğretim, öğretimde denetim ve eğitim teknolojisi kavramlarının yeni anlamlarını ve birbirleriyle ilişkisini özenle inceleyiniz. Öğretmenin üstlendiği rolleri başarabilmesi için sahip olması gereken kişisel ve mesleki niteliklerin her biri üzerinde ayrı ayrı durarak bunların anlamsal farklılıklarını belirgin biçimde görünüz. Teknolojinin öğretmene ve öğrenciye sağladığı yararları tam olarak anlayabilmek için her bir yararı kendi deneyimlerinizle bütünleştirmeye çalışınız. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

22 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ 15 1.Giriş Öğretme-öğrenme sürecinde öğretmen ve teknoloji iki önemli öğeyi oluşturmaktadır. Çünkü öğrencilerin öğrenmelerinde bu iki öğe en büyük etkiye sahiptir. Günümüz eğitiminde farklı roller üstlenmiş olan öğretmenin hem teknolojiyi kullanması hem de teknolojinin öğrenme amacıyla nasıl kullanılacağını öğrenciye öğretmesi gereklidir. Bu ünitede çağdaş eğitim anlayışı çerçevesinde öğretmen ve teknoloji arasındaki ilişkiyi inceleyeceğiz. Bunun için önce çağdaş öğretmenin niteliklerini ele alacak, sonra da teknolojinin öğretme-öğrenme sürecinde sağladığı yararları belirleyeceğiz. 2. Temel Kavramlar Günümüzde öğretmenin rollerinde farklılıklar olmuştur. Öğrenen birey açısından öğrenmenin, öğreten birey açısından ise öğretme işleminin temel alındığı öğretim anlayışı değişmiştir. Geleneksel öğretim anlayışında, öğretmen sözlü olarak öğrenciye bilgi aktaran kişidir. Çağdaş öğretim anlayışında ise, bütün öğrencilerin öğrenme çabası içinde olmaları, öğretimde etkin görev almaları, öğretim ürünleri açısından davranışsal amaçların önceden belirlenen düzeylerine erişmeleri benimsenmektedir. Çağdaş öğretim anlayaşında öğretmen merkezli öğretim ya da buna tepki olarak oluşan öğrenci merkezli öğretim, yerini öğretim etkinliği sonunda öğrencide oluşması istenen niteliklerin belirlenen standartlara ulaştırılmasını merkeze alan ve standart öğrenci niteliği merkezli olarak adlandırabileceğimiz bir öğretim yaklaşımına bırakmıştır. bu yaklaşımda her öğrencinin sözel bilgi, bilişsel beceri, bilişsel strateji, devimsel berceri ya da tutumlar gibi öğrenme ürünlerinin önceden belirlenen standartlarına erişmesi amaçlanmaktadır. Bu durum, öğretmenin geleneksel öğretim anlayışındaki bilgi aktaran ve öğrencinin sorduğu her soruya yanıt veren kişi rolünde değişiklik yaratmıştır. Yeni yaklaşımda öğretmene, öğrencilere öğrenme ile ilgili sorunlarının çözümünde ve bilginin elde edilmesinde kılavuzluk rolü verilmiştir. Böyle bir değişiklik, öğretim, öğretimde denetim ve eğitim teknolojisi gibi kavramların anlamlarında ve kapsamlarında değişmelere yol açmıştır. Davranışsal amaç: Öğretim etkinliği sonunda öğrencinin göstermesi beklenen, standart ve koşulları belirli davranış. Öğretmen merkezli öğretim: Öğretmenin sınıfta sözel anlatımla ders işleyerek etkin olduğu, öğretim programını yetiştirebilmek için katı bir sınıf yönetimi ve disiplin uyguladığı, öğrencilerin edilgin alıcı oldukları ve amaçlanan nitelikleri kazanıp kazanmadıklarının önemli olmadığı öğretim biçimi. Öğrenci merkezli öğretim: Öğrencilerin öğretim etkinliğine katılmalarını sağlamak üzere soru-yanıt ve tartışma yöntemlerinin yer verilmeye çalışıldığı öğretim biçimi. Şimdi dilerseniz bu kavramların çağdaş öğretim anlayışındaki anlamlarını gözden geçirelim. Öğretim, öğretme işlevini üstlenen öğretmen, araç ya da gerecin öğrencinin öğrenmesine kılavuzluk ettiği etkileşim sürecidir. Bu süreçte öğrenci için öğrenme, öğretmen ya da öğretim araç-gereçleri için öğretim gerçekleşir. Etkileşim, öğretim sü- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

23 16 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ recinin bir iletişim süreci olmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü iletişim bir etkileşim sürecidir. Öğretim sürecinde öğrenen kişi yani öğrenci ile öğreten kişi yani öğretmen ya da öğretim araç-gereci arasında bir etkileşim oluşur. Başka bir deyişle, öğrenci öğrenirken ya bir öğretmenle etkileşimde bulunur ya da çeşitli araç-gereçlerle etkileşimde bulunur. Bu araç-gereçler arasında bilgisayar, internet gibi bilgisayar ağları, "hypertext" gibi araçlar, slayt projektörü, film projektörü, kapalı devre televizyonu, öğretim televizyonu, uydu yayınları gibi mekanizmalar, programlı öğretim gereci, modüler öğretim gereci gibi bireysel öğretim gereçleri, ders kitapları, kaynak ve yardımcı ders kitapları yer almaktadır. Bütün bu gereçler, öğrenciler için öğretme işlevini yerine getiren eğitim teknolojisi alanının ürünleridir. Öğretimde denetim, öğrencilerin öğretim ürünleri açısından davranışsal amaçların önceden saptanan düzeylerine erişmelerini sağlama sürecidir. Öğrencilerin davranışsal amaçların belirlenen standartlarına erişmelerini etkileyen etmenlerin denetim altına alınması gereklidir. Bu, bütün öğrencilerin davranışsal amaçların saptanan ölçütlerine erişmelerini sağlamak için gereklidir. Eğitim teknolojisi ise, öğrencilerin öğrenme düzeylerini yükseltmek üzere fen bilimleri alanında üretilen teknoloji ürünlerinin ve davranış bilimleri alanında ortaya çıkan bilgi birikiminin eğitim etkinliklerinde sistematik bir yaklaşımla uygulamaya konması sürecidir. Ancak eğitim teknolojisi örgün eğitimle sınırlı değildir. Yaygın eğitimde çalışanların iş verimini artırmak amacıyla düzenlenen eğitim etkinliklerinde de eğitim teknolojisi ise koşulmaktadır.? Eğitim teknolojisinden yaygın eğitimde nerelerde ve nasıl yararlanıldığını örneklendirebilir misiniz? Özellikle son yıllarda fabrikalarda, bankalarda, belediyelerde, orduda çalışanları geliştirmek, işteki etkililiği ve verimi artırmak için düzenli olarak hizmetiçi eğitim etkinlikleri yapılmaktadır. Bu etkinliklerde eğitim teknolojisinin ürünlerinden çokça ve etkili biçimde yararlanılmaktadır. 3. Öğretmen Nitelikleri Öğretim sürecini tanımlarken belirttiğimiz gibi, öğrenciler, öğretmen, bilgisayar, slayt projektörü, televizyon, etkileşimli video gibi araç-gereçler ya da modüler öğretim, programlı öğretim kalıpları içinde sınulan bireysel öğretim gereçleri ile kurdukları etkileşim sonunda öğrenmektedirler. Öğretmen, öğrencilere nereden, hangi kaynaklardan, hangi sorunları çözmek üzere, ne kadar sürede, nasıl öğrencekleri konularında kılavuzluk ederek onların öğretim ürünleri açısından davranışsal amaçların belirlenmiş olan ölçütlerine ulaşmalarını sağlar. Böylece, örgün eğitimde öğrencilerin öğrenme düzeylerinin, mal ve hizmet sektörlerinde de çalışanların iş veriminin istenen standartlara ulaşmasına katkıda bulunur. Öğretmen, böylesine önemli bir işlevi yerine getiren kişidir. Öğretmenin bu görevi, eğitim teknolojisi alanının odak noktası olan öğretim ve öğretimde denetim kavramlarının kesişme ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

24 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ 17 noktasında kendini göstermektedir. Çünkü öğretmen, öğretim süreci boyunca oluşan etkileşimde öğrencilere kılavuzluk etme rolünü üstlenmekte, öğretimde denetim sürecinde etkin görev almakta, örgün ve yaygın eğitimde öğrenmenin gerçekleşmesinde etkili rol oynamaktadır. Öğretmenin öğretim sürecindeki çağdaş rolünü başarıyla yerine getirebilmesi için birçok yeterliğe ya da niteliğe sahip olması gereklidir. Biz bu nitelikleri kişisel nitelikler ve mesleki nitelikler olmak üzere iki grupta toplayabiliriz. Gerçekte bu nitelikler öğretmen tarafından yalnız sahip olunması yetmeyen, mutlaka eğitim ortamlarında uygulamaya konması gereken niteliklerdir Kişisel Nitelikler Çağdaş öğretim anlayışı doğrultusunda, bir öğretmenin çeşitli kişisel niteliklere sahip olması gereklidir. Günümüzde öğretmen, çağdaş nitelikli rollerini yerine getirebilmek için hangi kişisel niteliklere sahip olmalıdır? Bu nitelikleri liste biçiminde sıralayınız. Öğretmenin sahip olması gereken kişisel niteliklerini şöyle sıralayabiliriz: Genel yetenek ve özel yetenek Güdülenmişlik ve kendine güven Olumlu tutum Bilişsel beceri Bilişsel strateji Anlama-kavrama gücü Dili etkili kullanma becerisi Yaklaşılabilir olma Yansız olma Şimdi bunların her birini kısa kısa açıklayalım. Genel yenetek ve özel yetenek: Öğretmenin genel yetenek (zeka) düzeyi yüksek olmalıdır. Başka bir deyişle, öğretmen eğitimi programlarına üst düzeyde genel yeteneğe sahip olan gençler kabul edilmelidir. Ayrıca öğretmen, konu uzmanı olarak çalışacağı alanda, örneğin edebiyat, fizik, beden eğitimi, kimya, resim gibi alanların birinde, özel yeteneğe sahip olmalıdır. Hatta bu yetenekte de üst sıralarda yer almalıdır. Güdülenmişlik ve kendine güven: Öğretmen, öğretim etkinliklerinin yürütücüsü, lideri, eşgüdümcüsü ve denetleyicisi durumundadır. Bu görevler, en başta öğretmenin öğretmenlik mesleğine ilgisini, çalışma isteğini, mesleğini severek yapmasını, kendine güven duymasını gerektirir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

25 18 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ Olumlu tutum: Öğretmen, öğretmenlik mesleğini isteyerek tercih eden, insanlarla ilişkilerinde her zaman olumlu yönler görülen, yan tutmayan, başkalarına yardımcı olmaktan zevk alan, başkalarına öğretmekten ve başkalarının öğrenmesine katkı sağlamaktan hoşlanan kişi olmalıdır. Bu niteliklere sahip olduğu saptananlar, daha öz bir deyişle, öğretmenlik mesleğine karşı olumlu tutumlara sahip olanlar, öğretmenlik mesleğinde yeteştirilmek üzere seçilmelidirler. Bilişsel beceri: Öğretmen, karmaşık durumları ayrıştırabilen ve sorun çözebilen kişi olmalıdır. Öğretim etkinliği, birbirinden farklı biçimde öğrenen kişilerin sorunlarının çözülmesini gerektiren bir olaydır. Sorun çözme yeteneği gelişmemiş bir öğretmen, öğrencilerinin sorunlarını çözemez, onlara bu tür konularda yardım ve kılavuzluk edemez. Bilişsel strateji: Öğretmenin sorun çözme yeteneğine sahip olması gerekli olmakla birlikte yeterli değildir. Öğretmen, aynı zamanda sorunlara özgün çözümler üretebilen kişi olmalıdır. Örneğin bir fizik, kimya ya da cebir problemini farklı bir yoldan çözebilen ya da ekonomiyle ilgili bir probleme farklı bir bakış açısıyla yaklaşarak çözüm geliştirebilen öğretmenin bilişsel strateji düzeyi yüksek demektir. Çağdaş eğitim anlayışının temelinde, sorun çözen ve sorunlara özgün çözümler üreten bireyler yetiştirme düşüncesi yatmaktadır. Bu ise, ancak, bilişsel strateji düzeyi yüksek olanların öğretmenlik mesleğine çekilmesi ve böyle kişilerin öğretmenlik mesleğini seçmek üzere özendirilmesi ile başarılabilir. Anlama - kavrama gücü: Öğretmenin okuduğunu ve dinlediğini anında algılama, kavrama, onları ayrıştırarak kimi sonuçlar çıkarma yeteneği en üst düzeyde olmalıdır. Öğretim etkinliği, ister grup öğretimi ister bireysel öğretim biçiminde olsun, grup lideri ve kılavuzu olan öğretmenin üstün bir algılama, anlama, kavrama yeteneğine sahip olmasını gerektirmektedir. Farklı özelliklere sahip öğrencilerle kesintisiz iletişim kurmanın ve onları yönlendirmenin en önemli koşulu budur. Dili etkili kullanma becerisi: Öğretmen, konuşma dili ile yazı dilini öğrencilerinin düzeyine uygun olarak etkili biçimde kullanabilen kişi olmalıdır. Anlatmak istediklerini açık ve anlaşılır biçimde uygun bir ses tonu ile kısa yoldan dile getirebilmelidir. Öğretmen dile ne ölçüde egemen olursa olsun, sözel iletişime ağırlık vermesi durumunda, yanlış anlaşılmalara ya da öğrencilerin sıkılmasına neden olabilir. Bundan ötürü, öğretmenin işlenecek konuyu görsel ve işitsel araçgereçler yardımıyla sunması, mesajların doğru algılanmasını sağlar.? Öğretmenin dili kullanma becerisine iyi düzeyde sahip olması sizce neden önemlidir? Öğretmen bu becerisini geliştirmek için neler yapabilir? Yaklaşılabilir olma: Öğretmen, öğrencilerin kendisine korkmadan yaklaşabildikleri, öğrenmeyle ilgili sorunlarını sınıfa rahatça getirip tartışabildikleri, öğrencilerle kendisi arasındaki uzaklığı iyi ayarlayabilen bir ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

26 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ 19 kişidir. Bu niteliği öğretmen, kendine olan güveni, saygısı ve öğretmenlik alanındaki yetişmişliğinin sağlamlığı ile sağlayabilir. Yansız olma: Yansız olma, öğretmenin davranışlarında, konuşma biçiminde, tartışmalar sırasında söz vermesinde ve başarı değerlendirmesinde öğrenciler arasında ayırım yapmaması, yansız davranması demektir. Sağlıklı bir kamuoyu yaratmanın ve yurttaşları demokratik sisteme hazırlamanın temelini, okulda öğrencilere yansız, objektif davranma ilkesinin kazandırılması oluşturur. Bu da, öğrencilere öğretmenin başta kendisinin yansız davranması ile olanaklıdır Mesleki Nitelikler Öğretmenin çağdaş nitelikli rollerini yerine getirebilmesi için sahip olması gereken mesleki nitelikler de oldukça çeşitlidir. Öğretmen, hangi mesleki niteliklere sahip olmalıdır? Sıralayınız. Bu nitelikleri şöyle sıralayabiliriz: Genel kültür Alan bilgisi Öğretmenlik meslek bilgi ve becerisi Şimdi de bunları açıklayalım. Genel kültür: Genel kültür, öğretmenin hizmetöncesi eğitimi sırasında edindiği kişisel ve toplumsal yaşamında kendisine gerekli olan davranış kalıplarını içeren, ulusal ve uluslararası yönleri de bulunan ve genel eğitimle kazanılan toplumun yaşam biçimi bilgisidir. Öğrencilerin toplumsallaşmasında aile ve çevrenin yanısıra örgün eğitim kurumunun, yani okulun da önemli sorumluluğu vardır. Öğretmen de okulda toplum yaşamını öğrencilere öğreten kişidir. Bu nedenle, öğretmenin zengin bir genel kültüre sahip olması gereklidir. Alan bilgisi: Bir mesleğin varlığı, o mesleğe yönelik alan bilgisinin varlığına bağladır. Örneğin, fizik öğretmeninin okulda öğretimini yaptığı derslerde öğrenciye öğretmesi gerekenler, fizik öğretmenliği için alan bilgisinin kapsamını oluşturur. Öğretmen, bir dalda ana alan bilgisine, ikinci bir dalda da yan alan bilgisine sahip olabilir. Öğretmenlere alan bilgisi, alanla ilgili hizmetöncesi eğitim sırasında verilir. Öğretmenlik meslek bilgi ve becerisi: Günümüzde alanında uzman olan öğretebilir söylemi, yerini alanı bilen ve öğretme yeterliliğine sahip olan öğretebilir söylemine bırakmıştır. Buna göre, bir alanı öğretebilmek için o alanı iyi bilmek yeterli değildir. Alan bilgisi yanında öğretme yeterliliğine sahip olmak, AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

27 20 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ Bireysel öğretim: Öğrenciye öğrenmesi için gereken süre konusunda esnek davranıldığı, her öğrencinin kendi öğrenme hızında ilerleyebildiği, öğrenciye öğrenme biçimine uygun sistematik olarak geliştirilmiş bireysel öğretim araçgereç ve uyarıcı seçeneklerinin sunulduğu ve öğrenciye öğrenmesi ile ilgili sürekli dönüt verildiği öğretim biçimi. Grup öğretimi: Öğretmenin sözel anlatımla derste etkin olduğu, öğrencilerin ise çoğunlukla edilgin olduğu, öğrencilerin bireysel farklılıklarının ve gereksinmelerinin göz önünde bulundurulmadığı öğretim biçimi. öğretim yapılan grubun özellikleri ile grup içinde yer alanların bireysel farklılıklarını göz önüne alarak öğretim yapmak gereklidir. Öğretmenlik meslek bilgisi, öğretmenin öğretimde denetimi sağlaması için önkoşul niteliğindeki bilgileri içermektedir. Bu bilgiler öğretmeni alan uzmanından ayırmaktadır. Örneğin, bir edebiyatçıyı edebiyat öğretmeninden ayıran, edebiyat öğretmeninin sahip olduğu öğretmenlik meslek bilgi ve becerileridir. Çünkü öğretmen, bu bilgi ve becerileri öğretim ortamında öğrencileri önceden belirlenen davranışsal amaçların standartlarına eriştirmek üzere işe koşmaktadır. Öğretmenlik meslek bilgisi kapsamında, öğretimin verimini artırmayı ve her öğrenci için üst düzeyde öğrenmeyi amaçlayan öğretimde denetimi sağlamak için öğretmenin öğretim etkinliği öncesinde ve sırasında kullanması gereken kimi nitelikleri de olmalıdır. Bunlar öğretmenin grup öğretiminde, ama daha kapsamlı olarak bireysel öğretimde sergilemesi gereken niteliklerdir. Bu nitelikleri ayrı ayrı açıklayalım. Öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alma: Öğretmen, sınıftaki öğrencilerin öğrenme biçimleri, yetenekleri, ilgi ve gereksinmeleri bakımlarından birbirlerinden farklılıklar gösterdiklerinin bilincinde olmalı, her öğrenciyi kendine özgü nitelikleri olan ve saygı duyulması gereken bir varlık olarak görmelidir. Bu, öğretimde insancıl yaklaşımın bir doğurgusudur. Öğretmen, her bir öğrencinin yetenek bakımından potansiyelini en üst düzeyde gerçekleştirmeye çalışmalıdır. Bunu ise öğretmen, öğretim etkinliğini öğrencilerin düzeylerine uygun biçimde düzenleyerek gerçekleştirebilir. Öğrencilerin öğretim etkinliğine katılımını sağlama: Öğretmen, öğrencileri dinleyici, edilgin alıcı olmaktan kurtararak onların öğretim etkinliğine etkin katılımını sağlamalıdır. Öğrencinin öğretime katılımı iki türlü olabilir: Zihinsel katılım ve eylemsel katılım. Derste işlenen konu öğrenci için anlamlı ise, öğrenci dersi dikkatle dinler, kendini zihinsel olarak işlenen konunun içine katar. Zihinsel katılımı eylemsel katılım izler. Eylemsel katılımda, kendini derse veren öğrenci, anlatılan, tartışılan konuda sorular sorar, karmaşık durumlara kendine özgü yaklaşımla yaklaşabilir, kendi örneklerini üretebilir. Buna göre, öğretmenin öncelikle öğrencileri öğretim etkinliğine katılmaları için onları hazır duruma getirmesi gereklidir. Bu amaçla öğretmen, ders işleme biçimi, kullandığı öğretim yöntemleri, verdiği örnekler ve derse başlama biçimi ile, öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini toplayarak öğretim etkinliği üzerinde odaklayabilmelidir. Öğretmen ancak bu yolla öğretimde son aşama olan öğrencilerin özgün, yaratıcı düşüncelerini ortaya koyma larını sağlayabilir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

28 Ö Ğ RETMEN VE TEKNOLOJİ 21 Öğrencilerin algılama sınırlarının farkında olma Duyu organları, ya da öteki adıyla algılama sistemleri öğrenciden öğrenciye farklılık göstermektedir. Her öğrencinin görme, işitme, tat alma, dokunma ve koklama kapasiteleri farklıdır. Öğretmen, algılama yetenekleri farklılık gösteren öğrencilerin bu durumlarının öğretim etkinliği sırasında kendileri için sakınca oluşturmasını önlemelidir. Örneğin, görme sorunu olan ve arka sıralarda oturan bir öğrenci tahtaya yazılanları iyi göremeyebilir. İşitme sorunu bulunan bir öğrenci öğretmenin söylediği her cümleyi duyamamış olabilir. Öğrencilerin algı kapasitelerini geliştirmek için neler yapılabilir? Örnek vererek açıklayınız.? Sınıftaki öğrencilerin algı kapasitelerini geliştirmek üzere algılama eğitiminden geçirilmeleri gerekebilir. Öğretmen, öğrencilerin oturma düzenini onların algılama kapasitelerini göz önünde bulundurarak ayarlayabilir. Başkaca önlemler alınmasını da sağlayabilir. Örneğin görme sorunu olan öğrencisini göz muayenesinden geçirterek ona gözlük aldırtabilir. İşitme sorunu olan öğrencisinin tedavisini sağlatabilir. En azından bu öğrencisini ön sıralarda oturtabilir. Öğretmen, sınıftaki öğretim etkinliğinden her öğrencinin eşit olarak yararlanmasını sağlamak için öğrencilerini algılama testlerinden geçirebilir. Ayrıca, derslerinde ses ve görüntüleri netleştirmek için uygun öğretim araç ve gereçlerini kullanabilir. Birden çok uyarıcı kullanmanın gerekliliğini bilme Uyarıcılar, duyu organlarını uyaran, olgu, olay ya da nesnelere ilişkin ses, görüntü, şekil, tat, sertlik, yumuşaklık, pürüz, ışık, sıcaklık düzeyi gibi niteliklerdir. Öğretmenin, sınıftaki öğretimi tek düzelikten kurtarmak ve öğrencilerin fiziksel olarak sınıfta olmalarına karşın düşünce olarak başka yerde olmaları durumunda oluşan gündüz rüyalarını engellemek için birden çok uyarıcı kullanması etkili bir yoldur. Öğrencilerin öğrenme biçimleri farklılık gösterir. Kimi öğrenciler görerek, kimi öğrenciler işiterek, kimileri de hem görerek hem işiterek öğrenirler. Öğretmenin bu gerçeği gözardı etmemesi ve öğretim yöntemleri ile araç ve gereçlerinde çeşitliliğe yer vererek öğrencilerin öğrenme biçimlerinin farklılığından kaynaklanan eşitsizlikleri ortadan kaldırmaya çalışması gereklidir. Örneğin, öğrencilere bireysel öğretim gereçleri üzerinde çalışma, yer yer grup öğretimi görme, çok sayıda öğretim araç ve gereciyle yüz yüze olma gibi olanaklar sunulursa, onların farklı öğrenme gereksinmeleri karşılanmış olur. İsteyen öğrenci bilgisayar yardımı ile öğretimden, isteyen öğrenci bireysel öğretim gereçlerinden, isteyen öğrenci etkileşimli video, televizyon ya da çok sayıda kitap ve öteki yardımcı basılı gereçlerden yararlanma şansına sahip olabilir. Ayrıca, her öğrenci kendi öğrenme biçimine AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ