İÇİNDEKİLER. KÜNYE ve İÇİNDEKİLER. Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

Transkript

1 KÜNYE ve İÇİNDEKİLER Yıl: 18 Sayı: 53 Ocak / Ağustos 2014 Ürgüplüler Turizm Tanıtma Kültür ve Dayanışma Derneği adına sahibi Zekai ULUSOY Yayın Kurulu ve Baskıya Hazırlama H. Hüseyin DiLAVER / Akademisyen Hilmi ÇALIŞKAN / Öğretmen Zekai ULUSOY / İşadamı Fotoğraflar Ürgüp Dergisi Zekai ULUSOY Faruk ÖZZENGİN Dizgi & Grafik Muhammed ÇİÇEK bygrafikir@windowslive.com Baskı Tufan Ofset Elif Sokak Sütçü Kemal İş Merkezi No:7/11 İskitler-ANKARA Tel: Dergimizde yayınlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Dergimize gönderilen yazılar yayınlansın veya yayınlanmasın iade edilmez. Dergimiz Basın Ahlak Yasası na uymayı taahhüt eder. Dernek Genel Merkezi ve Dergi Koordinasyonu Sağlık-2 Sokak No: 71/4 Yenişehir/ANKARA Tel: (0.312) Fax (0.312) ÜRGÜPLÜLER DERNEĞİ Banka Hesap Numaraları Ziraat Bankası Mithatpaşa Şubesi Hesap No : IBAN : TR Web Sitesi: info@urgupder.org Bu sayı, ÜRGÜP Belediye Başkanlığı nın destekleri ile çıkarılmıştır. Ürgüp Dergisi 6 ayda bir yayınlanır. Para ile satılmaz. Üyelere, kamu ve diğer kuruluşlara ücretsiz dağıtılır. Üyelerimize ait tanıtım amaçlı bilgi ve resimler ücretsiz yayınlanır. İÇİNDEKİLER Başyazı... 4 Ürgüp Peribacalarını Koruma Yolları... 5 Ürgüp te Turizm... 7 Refik Başaran Plakları ve Üç Olay Ürgüp ve Çevresinde Evlenme Geleneği Hey Gidi Günler Hey!!! Niğde Sancağı Ürgüp Kazası Metel Nine Uzun Çarşılar veya ÂHİLİK Mustafa Kırboğa İle Söyleşi İlimiz Hakkında Yayınlanan Kitaplar Haberler Yılı Vefat Listesi Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 1

2 ÜRGÜP ve ÇEVRESİ ÜRGÜP VE ÇEVRESİ T.C. Nevşehir Valiliği tarafından bastırılan Kapadokya Turistik Haritası dan alınmıştır. 2 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

3 ÜRGÜP ÜRGÜP KAMU KURUM VE KURULUŞLARI Kaymakamlık Yazı İşleri Müdürlüğü Belediye Başkanlığı Askerlik Şube Başkanlığı Cumhuriyet Başsavcılığı İcra Müdürlüğü İlçe Seçim Kurulu Emniyet Müdürlüğü Gençlik ve Spor Müd Gümrük Müdürlüğü Yıl Hanife M. Aksoy Reh. Merkezi Müd Jandarma Komutanlığı Mal Müdürlüğü Meteoroloji Müdürlüğü Milli Eğitim Müdürlüğü Müftülük Müze Müdürlüğü Nüfus ve Vatan. Müd Özel İdare Müdürlüğü PTT Müdürlüğü Toplum Sağ. Mer. Tabipliği Devlet Hastanesi Aile Sağlık Merkezi Sosyal Yard. ve Day. Vakfı Müdürlüğü Sosyal Güv. Merkezi Müd Tahsinağa Halk Kütüp. Müd Toplum Merkezi Müdürlüğü Tapu Sicil Müdürlüğü Tarım İlçe Müdürlüğü Kadastro Şefliği Medaş İşletme Şefliği Turizm Tanıtma Bürosu Türk Telekom Şefliği ODALAR Esnaf ve Sanatkarlar Odası Ticaret ve Sanayi Odası Ziraat Odası Tarım Kredi Kooperatifi Şoförler Odası THK Başkanlığı Kızılay Başkanlığı BANKALAR Akbank Denizbank Garanti Bankası Halk Bankası İş Bankası Vakıflar Bankası Yapı Kredi Bankası Ziraat Bankası BELEDİYE BAŞKANLIKLARI Başdere Belediye Başkanlığı Mustafapaşa Belediye Başkanlığı Ortahisar Belediye Başkanlığı MUHTARLIKLAR Ürgüp Muhtarlar Odası Ağçaşar Mahalle Muhtarlığı Gönen Mahallesi Muhtarlığı Salur Mahallesi Muhtarlığı Yenicami Mahallesi Muhtarlığı Akköy Muhtarlığı Ayvalı Köyü Muhtarlığı Bahçeli Köyü Muhtarlığı Boyalı Köyü Muhtarlığı Cemil Köyü Muhtarlığı Çökek Köyü Muhtarlığı Demirtaş Köyü Muhtarlığı İbrahimpaşa Köyü Muhtarlığı İltaş Köyü Muhtarlığı Karacaören Köyü Muhtarlığı Karain Köyü Muhtarlığı Karakaya Köyü Muhtarlığı Karlık Köyü Muhtarlığı Mazı Köyü Muhtarlığı Sarıhıdır Köyü Muhtarlığı Sofular Köyü Muhtarlığı Şahinefendi Köyü Muhtarlığı Taşkınpaşa Köyü Muhtarlığı Ulaşlı Köyü Muhtarlığı Yeşilöz Köyü Muhtarlığı Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 3

4 BAŞYAZI Zekâi ULUSOY Dernek Başkanı Değerli Hemşehrilerim, Paylaşmak, ikram etmek, buyur etmek, bunların anlamını ben çok küçükken öğrendim, Çünkü öğrettiler. Güzel memleketimizin güzel köylerimizin insanları, büyüklerimiz, bize buyur etmeyi, ikramda bulunmayı daha biz çocukken gösterdiler. Çocukluğumdan hatırlarım. Tarlasında, bahçesinde ne ekti dikti ise, akşam dönüşünde evinin yolunu tutan bu benim temiz yürekli, emektar elleri nasırlaşmış insanlarım; sepetinde, heybesinde, küfesinde, koltuğunun altında veya sırtındaki çıkısında ne varsa, ikram etmeyi, paylaşmayı görev bilir. Buyurun elma alın, armut alın, üzüm alın, kayısı alın, yükünde ne varsa illaki onu size ikram edecek etmezse içi rahat etmez. Çünkü o da öyle yetişti, yetiştirildi. Bilirim ki, senin evinde de var bu. Ama almazsan olmaz. Alacaksın, köylüm yolundan kalmış, merkebini durdurmuş, sepetinin, heybesinin, küfesinin ağzını açmış alacaksın. Almazsan bu sefer de beğenmemiş gibi olursun. İşte benim memleketim, köylüm, akrabam, komşum... Biz bu ortamda yetiştik. Gördüğün şeyin göz hakkı var diye, size ikram eden bu köylüm, bunu bir gelenek haline getirmiş, adet olmuştur. Tabi bunu bilmeyen hiç görmeyen misafirlere ve çocuklara, ikramda bulunulması, onların çok tuhafına giderdi. Hatta eve gelip de yeğenlerim, Serdar ım Serhat ım, anne, bir amca bana bağdan gelirken salatalık verdi, para bile almadı derdi. Ben o günleri özlüyorum. Sende, evinde, sofranda ne varsa, komşunda, köylünde de olduğunu bilmek ne güzel değil mi? Bölüşmeyi paylaşmayı bilelim... Dileğim, kalplerimiz hep sevgi ile dolsun. Saygımız eksik olmasın. Sevgi ve Saygılarımla. 4 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

5 KÜLTÜR VE TURİZM ÜRGÜP (Çatalkaya) PERİBACALARINI KORUMA YOLLARI Kültür ve Tabiat Varlıkları; Jeolojik ve tarih öncesi devirlere ait olup bilim, kültür, din ve güzel sanatlar ile ilgili özellikleri bakımdan korunması gerekli yeraltında, yerüstünde veya su altında bulunan değerlerdir. Türkiye, binlerce yıllık geçmişe dayanan zengin uygarlıkların yaşadığı önemli bir ülkedir. İnsanlığın tarihsel-kültürel mirasının korunması konusunda evrensel sorumlulukları olan ülkelerin başında gelmektedir.geçmiş birikimin, geleceğin oluşturulmasında en önemli kaynak olarak değerlendirilmesi hayati bir zorunluluktur. 21.yy. da yaşanan hızlı kentleşmeye bağlı olarak eski tarihsel çevrelerin önlenemez bir biçimde tahrip edilerek yok olmaları, bu çevrelerin oluşturduğu zengin mirasın nasıl korunabileceği sorunu Ülkemizin güncel konularından biri durumuna getirilmelidir. Bölgedeki peribacalarının en iyi örneklerinden biri olan Ürgüp Üç Güzellerini de (Çatalkaya) ön plana çıkartarak, bu görselliklerin sadece fotoğraflarda kalmaması için gençlerle birlikte yürüttüğümüz çalışmalarımızı sizlerle de paylaşmak istiyoruz. Mevlüt TUNCEL(*) Kapadokya Bölgesi, dünya harikası peribacalarının bulunduğu tarihi / kültürel ve turistik bir yöredir. Peribacaları görsel güzelliğinin yanında ulusal ve uluslararası turizm açısından da önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye halkı için farklı bir görsel güzellik, yabancı turistler için ise dini değerleri de olan doğal güzelliktir. Bu güzelliklerin korunması, tahrip edilmemesi ve doğanın acımasızlığına terk edilmemesi gerekir. Bu amaçlarla peribacalarına gereken ehemmiyetin verilmesi, onların ömürlerinin uzatılması lazımdır. Bölgedeki peribacalarının en iyi örneklerinden biri olan Ürgüp Üç Güzellerini de (Peribacası) ön plana çıkartarak, bu görselliklerin sadece fotoğraflarda kalmaması için gençlerle birlikte yürüttüğümüz çalışmalarımızı sizlerle de paylaşmak istiyoruz. Çalışmalarımız iki bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde, konu ile ilgili il müdürlükleri, belediyeler ziyaret edildi, makaleler ve yasalar incelendi. İkinci bölümde ise, dökümanlar raporlaştırıldı ve çalışmalarımız bir sonuca bağlandı ve çözüm yolları gösterildi. Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 5

6 KÜLTÜR VE TURİZM ÇALIŞMA RAPORU Günümüzde kültürel ve tarihi emanetleri korumanın başarıya ulaşabilmesi, ancak bu emanetlerin gerçek sahibi olan toplumun, yeterli ve gerekli bilgiye sahip olmaları, koruma anlayışını benimsemeleri ve karar süreçlerine katılımları ile mümkündür. Kapadokya Bölgesinde peribacalarıyla iç içe yaşayan bireyler olarak onlara ilgi gösterilmemesi, tahrip edilmesi, yıkılması bizlere bu doğa harikalarına gereken önemi vermediğimizi göstermektedir. Çalışmalarımızla olayın biraz daha içine girdiğimizde tarihi ve kültürel değerlerin sorumluluğunun üç farklı müdürlük ve yerel yönetimlerde olduğu öğrenildi. Peribacalarının tabiatın çetin şartlarıyla yalnız bırakıldığı, Ürgüp te, Göreme de, Zelve de bu tarihi dokuların yıkıldığı, kimi zaman can kaybına sebep olabildiği görüldü. Peribacalarının ömürlerinin elden geldiğince uzatılması için kurumların görevleri, yapılan uygulamalar araştırıldı. İlimizdeki yerel birimlerle iletişime geçildi. Bu birimler; Nevşehir Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Nevşehir Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Nevşehir Orman ve Su İşletme Şube Müdürlüğü, Ürgüp Belediye Başkanlığı, Nevşehir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü. 6 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

7 KÜLTÜR VE TURİZM Sonuç ve ÇÖZÜM YOLLARI; UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası listesine alınan Göreme Milli Parkı nın da içinde bulunduğu Kapadokya Bölgesindeki tarihi ve kültürel dokulardan Kültür ve Turizm Bakanlığının, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının, Orman ve Su İşleri Bakanlığının söz sahibi olduğu öğrenildi. Kimi zaman birden fazla makamın, konunun muhatabı olduğu gözlemlendi. Bölge halkının, bölgede yatırım yapacak iş adamlarının karşısına sit alanı, kültürel varlık vb. hususlarda sorun çıktığında bazen birçok kurumla görüşülmesi gerektiği; bu kurumlarla çözüme gidildiğinde bu kez de karşısına yerel yönetimlerin çıktığı gözlemlendi. Bu çok muhataplı denklemde kimi zaman çözümün çok zorlaşabildiği görüldü. Kapadokya Bölgesinin en belirgin değeri olan Peribacaları da maalesef aynı akıbetlere maruz kalabiliyor. Eski peribacaları zamanla yıkılıyor / ölüyor; bunun yanında yeni peribacaları da oluşuyor. Özellik arz eden Üç Güzel (Peribacası), Paşabağ, Mantarkaya gibi güzelliklerin ömürlerinin uzatılması gerekiyor. Çünkü yeni oluşumlarda böyle harikalar ortaya çıkmayabiliyor. Bir canlı gibi doğan, yaşayan ve hayatını sonlandıran peribacalarının hayatta kalma mücadelesine bir doğasever olarak ne kadar katkıda bulunabilirsek bu bizim için bir başarı olacaktır. Çünkü Kapadokya farklılıkları keşfetmek isteyenler için bir yeryüzü cennetidir. Yetkililerin verdiği bilgiler, konuyla ilgili kaynaklardan yaptığımız inceleme ve araştırmalar neticesinde gördüğümüz çözüm yolları aşağıya çıkartılmıştır; Peribacaları, don olayına karşı görselliği bozulmayacak şekilde verniklenebilir, Peribacaları, çatlaklıklar doldurulup görselliği bozulmayacak şekilde zincirlerle bağlanabilir, Peribacaları, küçük yarıklar uzun vidalarla görselliği bozulmayacak şekilde sabitlenebilir, Uyarı levhalarıyla insanların yakın temas etmesi önlenebilir, Peribacaları, dip aşındırmasına karşın yağmur kanallarıyla su tahliyesi yapılabilir, Özellik arz eden Peribacalarına cüzi bir ücret karşılığı ve koruma çemberi ile gözlem yaptırılabilir, Tüm çabalara rağmen yıkılma tehlikesi baş gösteren peribacalarına, tehlike uyarı levhası yerleştirilebilir. Çöp kutularının sayıları artırılarak çöplerin çevreye dağılması önlenebilir, Kültür ve Tabiat Varlıklarının korunmasından sadece bir müdürlük yetkili olabilir, Göreme Tarihi Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı bir an önce uygulamaya konulabilir, Okul çağındaki ilk-orta-lise öğrencileri kültürel ve tarihi değerlerimizin korunması hususunda bilinçlendirilebilir. Kamuoyu görsel ve yazılı medya aracılığıyla kültürel ve tarihi değerlerimiz hususunda daha fazla bilinçlendirilebilir. Geçmişteki değerlerine, değer veren bir gençlik yetiştirebilmek ümidiyle Kaynaklar: Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Nevşehir Çevre ve Şehircilik İl MüdürlüğüNevşehir Orman ve Su İşletme Şube Müdürlüğü Ürgüp Belediye Başkanlığı Göreme Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı, 2002, Nevşehir ikokmen.blogcu.com/cevremizdeki-dogal-anitlarinkorunmasi-icin-bireysel-ve-toplumsa/ (*) Eğitimci / Çevreci Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 7

8 ÜRGÜP Ürgüp Temenni Tepesi ve Kılıçaslan Türbesi ÜRGÜP TE TURİZM Dört mevsimi de bir başkadır Ürgüp ün. Doğa müzesi, tarihi değerleriyle padokya nın hayal kentidir, peri ve dünya kentidir Ürgüp. Ürgüp anıları kalıcıdır, anlatıla anlatıla bitmez tükenmez. Ömür tükenir ama Kapadokya ve Ürgüp ün doğal güzelliğini keşfetmek tükenmez. Ürgüp anlatımlara sığmayacak kadar geniş bir hazinedir. Ürgüp dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biri olması nedeniyle, tarihi ve turistik özellikleriyle yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağı haline gelmiştir. Peribacaları, kayalar, tepecikler, düzlükler, uçurumlar, yarlar, yamaçlar bütün bunlar yumuşak volkanik kayaların ve toprağın milyonlarca yıllık erozyonuyla oluşmuştur. Tunç rengi, altın rengi, kırmızı ve pembe renklerdeki bu ilginç renklerle oynaşan güneşin yarattığı şaheser kesinlikle görülmeye değer. Ürgüp te yapılacak şeylerden biri de günün en güzel saatleri gece vakti araziye, dama, terasa veya balkona sırtüstü uzanıp elini uzattığında yıldızlara değecekmişin gibi parlak gökyüzünü seyretmektir. O an içinizi gökyüzü kadar sonsuz sevgi kaplar. Denizi, tarihi yapıları ve orman gibi tabiat güzelliklerini dünyanın her yerinde bulabilirsiniz ama Kapadokya nın eşini bulamazsınız. Kapadokya insana hem yöresel, hem manevi bir haz verir. Hani baktıkça tadına doyum olmaz derler ya işte öyle bir şeydir Kapadokya. Bölgenin güzelliğini ne destanlar ne de kalemler anlatabilir, görenler bilir ancak. Turizm denince, memleketler ve insanlar arasında ekonomik, siyasal, kültürel kaynaşmayı sağlayan, günümüzde büyük bir hızla gelişen, dünya üzerindeki insanlarının karşılıklı tanışıp anlaşmalarında stratejik bir etki ile öneme sahip bir sektördür Ortaokul çağlarındayım. Ürgüp te turizm bu tarihlerde başlamıştı. O tarihlerde Ürgüp ten Ankara ya haftada ancak bir otobüs kalkar ve bir otobüs gelirdi. Nevşehir den Kayseri ye de her gün yine bir otobüs (Kervansaray) gider ve akşama dönerdi. Nevşehir otobüsü Ürgüp te mola verdiğinde Nevşehirliler Ürgüp ten bir sigara veya simit dahi almazlardı. Ulaşım vasıtası yok denecek kadar az idi. Ürgüp e turistler yaya, kendi arabaları, bisiklet, motosiklet gibi vasıtalarla veya otostopla gelirlerdi. Millet Bahçesi ne, Halkevi Bahçesi ne veya 8 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

9 TURİZM çeşitli yerlere çadırlar kurarlardı. Genç kız ve kadın turistler çarşıda şortla dolaşırken, kamplarda mayo ile güneşlenirlerken onları hiç kimse rahatsız etmezdi. Fakat çevre il ve ilçelerde turiste maalesef başka türlü bakarlardı. Turistlerin ellerinde doğru dürüst bir bölge haritası veya rehber kitapçığı olmadığı gibi yollarda il ve ilçelerin, belirli turistik yerlerin bir işaret levhası dahi mevcut değildi. Ürgüp te kuyumcu Halil Ağa dan başka lisan bilen hiç kimse yoktu. Ürgüp e bir turist geldi mi gel Halil Ağa, git Halil Ağa idi. Böylece Kuyumcu Halil Ağa Ürgüp te rehberliğin öncülüğünü yapmıştır. Bizim kuşak ortaokul ve lisede öğrendiği birkaç kelime ve cümle ile turistlere yardımcı olmaya çalışırdı. Turistler en çok da Göreme ve Sineson u sorarlardı. Bir defasında Amerikalı karı koca bir çift turisti eşekle Göreme ye kadar götürmüştüm, dönüşte para vermek istediklerinde kabul etmemiştim. O sırada yanımızda bulunan Mustafa Şüküroğlu nun ısrarı üzerine parayı kabul ettiğimi hatırlarım. Şurası bir gerçektir ki Büyük Otel yapılana kadar Ürgüp te yegâne otel, han odaları bozularak yapılan Şüküroğlu Hanı yani Kayseri Oteli idi. Kapadokya da ilk turistik otel Ortahisar da yapılmıştı. Ortaokul öğretmenimiz biz öğrencileri gezi için Göreme ye götürmüşlerdi. Bu gezide Kızlar Manastırı nın tepesine çıktım ve aşağıya ceketimi fırlatıp attığımda öğretmenimiz Haydar Koltan tepeden bir öğenci düşüyor sanmış ve çok korkmuş. Aşağı indiğimde hocamdan haklı olarak bir iki tokat yediğimi hatırlıyorum. O tarihlerde müze müdürlüğü diye bir teşkilat yoktu, her taraf Allah a emanetti. Koskoca Açık Hava Müzesi Göreme yi Maçcan lı (Göreme kasabasının eski ismi) yaşlıca bir adam bekler, Kızlar Manastırı nda bir delikte bir çulun üzerinde yatardı. Bekçinin kendisi de dâhil neyi ve nasıl beklediğini hiç kimse bilmezdi. Hatta elinde turistlerin duygularını yazdığı bir defter de taşırdı. Halkımızın yabancıya karşı duyduğu ilgisizlik neticesinde yüzyıllardır Göreme nin Yahya Efendi Camii (ve Medresesi) Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 9

10 ÜRGÜP kıymetini bilememiş tabiata ve insanoğlunun insafına terkedilmiştir. İlk ve Ortaokuldayken ya okulca veya arkadaşlar grubuyla bağ ve bahçeler arasından Göreme ye giderdik. Sanırım 1960 yılına kadar Göreme deki birçok kaya kiliselerin fresklerine taş atarak güya resimlerin kafasını, özellikle gözünü kim yaralayacak diye yarış yapardık. Bu davranışın yanlış olduğunu bizim kuşaklara hiç kimse öğretmedi ve mani olmadı. Şimdi öz eleştiri olarak her toplantı ve sohbetlerimizde o değerli tasvir fresklerini neden tahrip ettik, ellerimiz kırılaydı diye özetlerim ve hayıflanırım. Karanlık Kilise, ismi üzerinde içi karanlık olduğundan oraya giremez ve tahrip edemezdik, bu suretle de oradaki freskler zamanımıza kadar biraz olsun sağlam kalmıştır. Günah bizim değil, bizden önceki kuşakların değil, bizlere turizmi ve tarihi mirasın ne olduğunu öğretmeyenlerindir kanaatindeyim. Ürgüp- Göreme diye anılır ve turistler bölgeye bu isimle gelirlerdi. Kapadokya ismi sonradan çıkmıştı ve de yadırgamıştık. Hatta önceleri bu ismi doğru dürüst söyleyip yazamazdık. Daha sonra Kapadokya ismi turistik işletmelere, lokantalara, otellere, motellere, kampinglere, acentelere ve antikacı dükkânlarına verilmiştir. Böylece, bir turizm değeri olan Kapadokya ismi yerli ve yabancı basında yaygınlaşmıştır yılında İstanbul da yaptığımız Ürgüplüler Gecesi nde misafirimiz olan İstanbul- Nevşehirliler Derneği Başkanının bir sözünü asla unutamam. Gecede, Ürgüplüler kadınlı erkekli halay çeken ve çeşitli oyun oynayanları dikkatle izleyen başkan gıpta ile turizmde, genel kültürde, sosyal yaşantılarda Ürgüp yöremizde hep önder olmuştur demişlerdi. Kapadokya, baştan sona gizemli bir bölgedir. Kapadokya gezisi demek kültür gezisi demektir, jeoloji, arkeoloji, tarih Kayalar, kayalar, delikler, devşikler, yıkık dökük virane evler. Zamanında büyüklerimiz bu turistler niçin ve neyi görmeye geliyorlar? derlerdi. Bu turistlerin aklı yokmu? bu kayaların nesini görmeye geliyorlar diyenler çok olurdu. Göreme nin, diğer kültür varlıklarımızın ve evlerimizin korunup orijinal haliyle muhafaza edilmesini 1960 lı yıllarında maalesef turistlerden öğrendik. Ürgüp e turist veya memur olarak gelipte güneşine, havasına, suyuna tarihine, doğasına vurulanlar eski evleri satın alıp Ürgüp ü ikinci vatan olarak kabul ediyorlar. Ve onlar kimi zaman yıkılmakta olan evlerden şaheserler yaratıp tarihimize ve kültürümüze sahip çıktıkları gibi gönüllü elçiliğimizi de yapmaktadırlar. KAPADOKYA NIN KALBİ ÜRGÜP sloganı boş yere söylenmemiştir. Çünkü Kapadokya da turizmi ilk başlatan kent Ürgüp olmuş ve halen lokomotif görevini yapmaktadır li yıllarında turizm hareketi başladığında Antik Çağda yöremizde çok geniş alanda kurulmuş krallığın ismi olan KAPADOKYA YA önce Ürgüp sahip çıkmıştır. Kapadokya ismi çıkmadan önce bölge Temenni Tepesinden Ürgüp merkezinin görünüşü 10 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

11 TURİZM ve inanç gezisi demektir. Günümüzde Kapadokya denildiğinde kısaca ağırlıklı olarak başta Nevşehir ili olmak üzere Aksaray, Kayseri ve Niğde illerinin topraklarını kapsar. Biçim biçim kaya oluşumları, peribacaları arasına serpiştirilmiş bakımlı üzüm bağları, meyve ve sebze bahçeleri, yol kenarlarındaki kokulu çalılar arasında bağına bahçesine giden yöre halkı turiste yakın ilgi gösterir, onlara çeşitli ikramda bulunur. Yabancı turistlerle adeta tarzanca konuşarak onlara bilgi vermeye, yardım etmeye can atan candan köylü ve kentli kültürlü insanlarımız hep var olmuştur. Ürgüplü, akıllı düşünce, bilinçli davranışlarıyla ve sağlam adımlarla ilerleyerek kurtuluşun yegâne çaresi olarak turizmi düşünüyor ve Ürgüp ü Turizm Cenneti yapmak istiyordu li yıllarında turizmle yakinen tanışmaya başlayan Ürgüp kısa bir zamanda çok yol almıştır. Ürgüp, Orta Anadolu da turizmin ilk yerleşen yeri olmuş ve tarihe geçmiştir. Böylece Ürgüp başta turizm olmak üzere sosyal yaşantısı, gelenek ve göreneği, kültürü ile çevre il ve içelere örnek bir turizm kenti olmuştur. Zaman geldi Ürgüp ışıl ışıl görünüme büründü, cıvıl cıvıl kaynaşan turistlerle doldu lardan sonra Ürgüplüler; Etilerin, Frigyalıların, Lidyalıların, Perslerin, Bizanslıların, Romalıların, Selçukluların ve Osmanlıların tarihi eserlerinin, özellikle tabiatın değerlerini anlayarak turizme değer vermeye ve yatırım yapmaya başladılar. Halıcı, antikacı, hediyelik eşya, turizm acentesi, otel, pansiyon, disko ve bar gibi turizme hizmet veren esnaflar çoğalmaya başladı. Palancılığı, demirciliği, berberliği, öğretmenliği, kahveciliği bile bırakan esnaflar ve çiftçiler turizmciliğe yöneldiler. Bağcılık, ekim, dikim, hayvancılık geri planda kaldı. Kayseri yoluna ve Ürgüp Önü ne yeni evler, eski çarşılar yıkılarak yeni çarşı ve pazar yapılmaya başlandı. İlçemizde turizmin geleceğini görenler, ilçemiz dışından gelen bazı yatırımcılar otel, motel, pansiyon, halıcılık, antikacılık gibi turizm tesisleri açarak çok daha başarılı olmuşlardır. Ürgüp te turizmin gelişmesine hemen her esnafın mutlaka bir katkısı olmuştur ama bu hususta Necdet Güner ile Saffet Yatağan ın emekleri unutulmayacak kadar büyüktür. Kapadokya Bölgesi, ziyarete gelen insanların yaşamına, hayal güçlerinin ötesinde olağanüstü doğa mucizelerini estetik zerafetle sunmaktadır. Tüm bu güzellikleri 1992 yılında başlayan Kapadokya Bölge sine mahsus, Kapadokya nın simgesi haline gelen sıcak hava balonu ile eşiz manzarayı gezmek, görmek insana bambaşka bir keyif verir. Yürüyerek ulaşılamayacak en uzak bölgelerin görülmesni sağlamaktadır. Sabahın erken saatlerinde Göreme Vadisi nden günlük yüzlerce balon havalanmaktadır. Yerden gökyüzündeki balonları, gökyüzünden yeryüzününü seyretmeye doyum olmaz. Havalanan balonlarla Kapadokya nın o büyülü coğrafyasını, milyonlarca yılda oluşmuş Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 11

12 ÜRGÜP dünya harikası peribacaları ve vadileri, ayrıca Ürgüp, Avanos, Çavuşin, Zelve, Göreme, Uçhisar, Ortahisar yeleşim alanlarını güneşin doğuşu ile birlikte kuş bakışı izlemek bir ömre bedeldir. Balon, dümeni olmayan yelkenli demektir. Yükselip alçalmak pilota ait olmak üzere şansınıza rüzgâr nereye götürürse oraya inersiniz. Balon, turizme ayrıca bir hizmet vermektedir. Kapadokya da geceleme müddet ortalaması 2 gün olarak tespit edilmiştir. Bu akıl almaz kültür hazinesi Kapadokya yı 2 günde gezip görmek mümkün değildir. Bölgenin tarihi ve doğal güzelliklerini doyasıya dolaşıp gezip görmek için en azından bir hafta ayırmak gerekmektedir. Türkiye de yaşayıp da Kapadokya yı görmemiş olmak için insanın çok ciddi bir mazeretinin olması gerekir. Üstelik son yıllarda yapılan ve açılan lokantalarla, eğlence yerleriyle, lüks otelleriyle, olağanüstü bir doğa ve tarih parçası olmanın yanı sıra son derece zevk- li, sıra dışı ve yaratıcı bir yaşam merkezidir Ürgüp. Kapadokya yı görmemek kayıp mı kayıp, aynı zamanda ayıp mı ayıp sloganı çok enfestir. Çünkü Kapadokya yı görmek için Japonya dan, Amerika dan turistler geliyor, Türkiye de her türlü olanağa sahip vatandaşlarımız ihmal ediyorlar. Günümüzde deniz, kum ve güneş turizmi yerini alternatif turizm almıştır. Doğa, tarih, kültür, jeoloji, arkeoloji ve inanç turizmi açısından Kapadokya en önemli bölgedir. Son yıllarda Kapadokya da kongre turizminde büyük gelişmeler yaşanmaktadır yılında subay olup, 1992 yılında emekli olana kadar yurdumuzun neresinde görevli olursam olayım Ürgüp ile ilişkimi hiç kesmedim, hemen her yıl tatilimi sevdiğim Ürgüp te geçirdim. Her konuda ilerleyişini adım adım takip etmişimdir. Turizmin en parlak olduğu devirde ( ) Ürgüp te hayat gece 24 den sonra başlardı. Hemen her halıcı dükkânında halı satışından sonra kurulan çay, içki ve saz tezgâhı, oyun havaları, diskotek ve bar eğlenceleri, oteller, lokantalar dolu dolu olurdu. Bu arada şöyle bir serzenişimi de yapmadan geçemeyeceğim. Bazı okul ve mahalle arkadaşlarım öyle bir turizm sarhoşu olmuşlardı ki o devirlerde dükkânına, tezgâhına vardığımda hiç yüz vermez olmuşlardı Körfez Savaşı başta olmak üzere daha sonraki tarihlerde yurdumuzu ve dünyayı sarsan mali krizler nedenleriyle turizm sektöründeki yükseliş çizgisi aşağıya doğru eğilmeye başladı ki bir daha da o çıkış yakalanamadı. Kapadokya da 12 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

13 TURİZM turizm sezonu her yıl Nisan ayının ilk haftasında bazı etkinliklerle açılır ve Ekim ayı sonlarında kapanır. Kapadokya nın konaklama, eğlence ve yöresel yemekler merkezi Ürgüp tür. İlçemizin en önemli gelir kaynağı 0/070 ile turizm geliridir. İnsanoğlu henüz aya ayak basmamışken Ürgüp ve havalesini gezen turistler Ürgüp ü hep ayın yüzeyindeki konilerin, dikit, sarkıt ve uçurumların aynısı olduğunu basında yazmışlar sözle ifade etmişlerdir. Ne zamanki insanoğlu aya ayakbastı (Neil Armstrong-1969) oradaki kuru yüzeyi, kum yığınlarını ve derin kraterleri görünce yanılmışız, meğer ay yüzeyi bile Kapadokya ya hiç benzemezmiş kararı verildi. Ürgüp topraklarının 3/4 DOĞAL SİT ALANI olması nedeniyle Türkiye de birinci sırada yer almaktadır. Ürgüp, köy ve kasabalarında gezilip görülebilecek kayda değer tarihi yerleri, turizm tesis ve alanlarını şöyle sayabilirim. Ürgüp te; Karmanoğlu Camisi ve Şeyhülislam Hayri Efendinin Mezarı, Temenni Tepesi, Kılıçaslan Türbesi, Kadıkalesi, Kayakapı evleri, Aziz Yuannis in kaldığı Ev, Altıkapı Türbesi, Sarıhan Kervansarayı, Üzengi Çayı ve Güvercinlikler, Pancarlı Kilisesi ve Peribacaları, Devrent Vadisi, Halı Mağazaları, Hediyelik Eşya ve antikacı dükkânları, lokantalar, bar ve diskolar, şarap evleri, şarap fabrikaları, eski evlerden yapılan butik oteller, Ortahisar da; Ortahisar ve İshak Kaleleri, Limon Ambarları, Hallaç Manastırı, Kızılçukur Vadisi, Üzümlü ve Aynalı Kiliseleri, Mustafapaşa da; Şakir Paşa Medresesi, Eleni ve Vasilios Kiliseleri, Gomeda Vadisi, Kesme Taş Rum Evleri, Cemil köyünde; Kayadan oyma Keşlik ve kesme taştan yapılma kiliseleri, Taşkınpaşa Köyünde; Taşkın Paşa Medresesi ve külliyesi, Şahinefendi Köyünde; Sobessos harabeleri ve kırk yatırlar, Mazı Köyünde; Yer altı Şehri, Yeşilöz Köyünde; St. Thedora kilisesidir. Turizm çok iyi adımlarla ilerlerken 1991 yılında hiç hesapta olmayan Körfez Savaşı ndan sonra ülkemiz çeşitli sıkıntılara düştü ve Ürgüp te turizm sektörü de bu durumdan etkilenerek gerilemeye başladı ve bir daha da o eski devirlerini yaşayamadı. Ürgüp turizmiyle ilgili belleğimdeki bir anımı aktaracağım. Bir tarihte Sarnıç Oteli patronu ile otelde akşam yemeği yiyoruz. Lokantada kalabalık bir yabacı turist grup vardı. Biraz sonra grubun rehberi masamıza teşrif etti. Sohbette konu Ürgüp turizminden açılmıştı. Sırası geldi ben iyi niyetimle rehbere grubunuzu Temenni ye çıkardınız mı, Ürgüp Çarşısı nı gezdirdiniz mi? gibi sorular sorduğumda abi, grubu ben Antalya dan aldım, dün Konya yı gezdik, yarın da grubu Ürgüp te halıya sokacağım ve İstanbul a hareket edeceğiz. Ben ne yapacağım Ürgüp ün tarihi ve tabiat güzelliklerini? şeklinde açıkça maksadını ifade eden rehberle münakaşa büyümüş ve o gün yeterince üzülmüştüm. Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 13

14 ÜRGÜP Ürgüp Dergisi ne Ürgüp e henüz 21 nci defa başlığı ile bir makale yazan Denis Minella bakınız yaptığı gözlem ve görüşlerini özetle nasıl dile getiriyor. Ben 1975 yılından 1996 yılına kadar hiç ara vermeden Kapadokya ya 21 defa geldim, gezdim. Bölgenin tarihi ve doğal güzellikleri gezmekle ve yazmakla bitmez. Ne var ki betonarmeden çok büyük oteller ve diğer turizm tesisleri yapılıyor. Kapadokya nın dokusu ve güzelim manzarası bozuluyor, kaygı verecek duruma geliniyor. Acenteler ve rehberler kazançlarına kazanç katmak için çabalıyor. Otellerde, Paris ve Berlin de yediğimiz yemekler yediriliyor. Ürgüp e batı hayatı gerekmez, kimlik kaybıyla çok şeyler ve genel kültür kaybolur, turist aradığını bulamaz diye çok iyi niyetle öğütler veriyor. Nihayet yazısını son paragrafında ÜRGÜP E HEP AMA HEP GELMEK İSTERİM ANCAK ÜRGÜP TE BİR GÜN MAC DONALD AÇILIRSA O ZAMAN BİR DAHA GELMEM diyerek arzusunu anlamlı bir cümle ile dile getiren bu turisti kimler dinleyecek. Ürgüp ün tarihi ve kültürel eserlerinin korunup yaşatılabilmesi, gelecek kuşaklara devredilmesi hepimizin asli görevidir. Şunu asla unutmamalıyız. Doğa ve tarihi eserlerimize bilerek veya bilmeyerek 50 yıl önce yaptığımız tahribat ve hatalarımıza bugün üzülüyor, suçluluk ve pişmanlık duyuyorsak, 50 yıl sonrası için de bugün yine tarihi hatalar yapıyor muyuz diye hepimiz düşünmeliyiz. Şurası bir gerçektir ki böylesine önemli bir dünya mirasının, bir insanlık mirasının mutlaka gelecek kuşaklara intikal ettirilmesi gerekir. Çünkü önemli bir özdeyişle söylendiği gibi bu doğayı ve tarihi atalarımızdan miras almadık torunlarımızdan ödünç aldık sözünün takipçisi ve koruyucusu olmalıyız. (*) Emekli Albay 14 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

15 ARAŞTIRMA Dergimizin 52. sayısında Şefik AKMAN ın Refik Başaran üzerine anıları ve O nun hatırladığı R.BAŞARAN plaklarının listesini yazmıştık. Bu değerli sanatçımızın plaklara okuduğu eserlerin halen tam bir listesinin çıkmamış oluşu güzel sanatlara karşı ötedenberi süregelen ilgi eksikliğini gösteriyor. Mustafa KAYA(*) REFİK BAŞARAN PLAKLARI ve ÜÇ OLAY Dergimizin 52. sayısında Şefik AKMAN ın Refik Başaran üzerine anıları ve O nun hatırladığı R.BAŞARAN plaklarının listesini yazmıştık. Bu değerli sanatçımızın plaklara okuduğu eserlerin halen tam bir listesinin çıkmamış oluşu güzel sanatlara karşı ötedenberi süregelen ilgi eksikliğini gösteriyor. Sanatçımızın plak listelerinin yayımlanması ilerde çalışacak bilim insanlarına önemli katkı sağlayacağından bu sayımızda beş kişide daha tespit ettiğimiz plakların listesini sunacağız. 52. sayıdan bu yana önemli bir tespit daha yaptık ki bu da Refik Başaran ın bizzat kendi dinlediği plakları ve pikabına, Ortahisar da Asım YÖNEMLİ nin özel koleksiyonunda ulaşmamız oldu. Refik Başaran ın 16 plağı ve pikabı oğlu Hikmet tten Ortahisar da Küçük Yaşar a geçmiş, Asım Yönemli de K.Yaşar dan satın almıştır. Asım Yönemli bir plağı da (Cemalım) Taşkınpaşa da Refik Başaran Müzesine hediye etmiştir. Bununla sayı 18 plağa ulaşıyor. Ürgüp merkez ilçede Mustafapaşa dan geçme, iyi korunmuş 13 plak Fahri YÜKSEKKAYA da ; 14 plak Avanos ta Adnan AKMAN da; 51 tane Halil CEYLAN da ve 9 plak da Mustafa KAYA da bulunmaktadır yılında Almanya da basılmış plakları da bu listelerde mevcuttur. R. BAŞARAN Almanya ya gitti mi yoksa firma ses kaydını İstanbul da alıp, plağı Almanya da mı bastı, Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 15

16 RÖPORTAJ kesin olarak bilemiyoruz ama ikinci olasılığı daha güçlü buluyoruz. Plakların, çoğu zaman iyi korunamadığını görüyoruz. Korunmasında en önemli husus ısı farkı ve tozdur. Sayın Hasan ŞAHİN deki birçok plağın sıcaklık nedeniyle kendiliğinden kırıldığının tanığıyız. Plakların korunması için nemi emen ve ısıyı da biraz yalıtım etkisiyle azaltan verniksiz kartonlarda dikey olarak raflayarak korumak gerekir. Günümüzde nem ve ısı ayar cihazları da oldukça ekonomik fiyatlarla satışa sunulmuştur. Plak koleksiyonu olanların en büyük riski sıcaklıkla plakların gevrekleşmesi ve en ufak bir etki ile çatlamasıdır. R.BAŞARAN plaklarını daha çok Odeon basmıştır. Bundan sonra Columbia, Polydor ve Sahibinin Sesi firmalarını görüyoruz. Bazı hemşehrilerimize bu plakların listelerinin dergimizde yayımlanması fazla ayrıntı veya bilimsel bir ayrıntı kabul edilip popüler bir dergide yayımlanmasını uygun görmeyenler olabilir. Bu nedenle plak listelerini küçük harflerle veriyoruz. Listelerinin popüler bir dergi olan dergimizde verilmesi araştırmacılara kolay ulaşılır bir kaynak sunduğu gibi Ürgüplülerin gelecekteki sorumluluklarını da hafifletmektedir. Diğer yandan bu listeleri görenler de kendilerindeki plakları bizlere duyurarak ilginç bilgiler ortaya çıkmasını sağlamaktadırlar. Ünlü Âlim Anştayn da Zeka, ayrıntıda gizlidir dediğine göre rahatça bu listeleri yayımlayabiliriz sanıyorum. Diğer yönden yurtdışı ve içindeki müzik firmaları yeni CD ler hazırlarken en net, bozulmamış plağı bulmak istemektedirler. Bu yönden bu firmalara da yardımcı olacağımızı sanıyoruz. Örneğin bu yazımız vesilesiyle bilgilerimize ulaşan iki ilginç durumu açıklamak isterim: Plakçıdan satın aldığım Su Gelir Kütüğünen türküsünü plakta yazdığına göre Necmiye ve Ürgüplü Hüseyin bir yüzünü; diğer yüzünde ise Gide Gide Kundurama Kum Doldu türküsünü de Necmiye ve Muzaffer Sahibinin Sesi plaklarından çıkartmışlar. Araştırmalarımda Necmiye nin Ada- 16 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

17 ARAŞTIRMA nalı bir sanatçı olduğunu öğrendim. Yanına Ürgüplü Hüseyin diye hayali veya tanınmamış birini yazdırması plak uzmanı arkadaşın dediğine göre Ürgüplü Refik Başaran başta olmak üzere, Ürgüplü sanatçıların plaklarının çok satması nedeniyleymiş. Böyle birkaç durum olduğunu da sözlerine ekledi. Geçen yılki karşılaştığım bu durumdan daha ilgincine bir hafta önce rastladım. Kültür Bakanlığı Belgeli saz sanatçısı hemşehrimiz Hasan GÜL, köyünde rastladığı bir plakta ön ve arka yüzünde Refik Başaran yazdığı halde plağa türküleri kadın sanatçıların okumuş olduklarını söyledi. Bu ikinci olay daha da belirgin olarak o zamanların plak piyasasında, ticarî ve hoş olmayan bir yöntemin geçerli olduğunu açıklamaktadır. Ortaya çıkan ve sözlü belleklerde kalmış bu gibi durumların derhal yazılı kaynaklara geçmesi ilerdeki araştırmalar için, müzik yaşamımız konusunda önemli ipuçları sağlayacaktır. Bazı türkülerinin hangi yörenin olduğunun da plaklara yazılması sanatçımızın coğrafyasının ortaya çıkması ve türkülerin yurdu hakkında da önemli bulgular verecektir. Türkü isimlerini aynı plakta yazdığı şekilde sunuyoruz. ( / ) işareti ön ve arka yüzü ayırt etmek için kullanılmıştır. Asım YÖNEMLİ BAŞARAN PLAKLARI Koleksiyonu (Ortahisar) Refik BAŞARAN ın kendi pikabı ve plaklarını kapsadığı sahibince belirtilmektedir. 1- Ankara Oyun Havası, Karadır Kaşların / Halk Şarkısı, Küstüm Bu Dünyaya (Odeon) 2- Kayseri Mektebine Oldum Jandarma / Nevşehir Şarkısı, Yandım Anam Sarıkız. (Odeon) 3- Halk Şarkısı. Kınamayın Komşularım / Aziziye Şarkısı Kınamayın Komşularım (Odeon) 4- Dağı Bozlak Bana Derlerdi / Ceylan Türküsü Süre Süre İndirdiler (Odeon) 5- Nevşehir Oyun Havası Süpürgesi Yoncadan / Ürgüp Şarkısı Altın Dişli Karam (Odeon) 6- Aman Allah Gurbet Elde Alma Canımı / Kız Senin Adın Emine Hatun (Polydor) (Bu plağın 1938 de Mechen (Münih) te yapıldığı plağa yazılmıştır.) 7- Hüdayda Şarkısı / Halk Şarkısı Sarı Çiçek (Odeon) 8- Halk Türküsü Şeftali Ağaçları / Mezarımı Derin Eşin (Odeon) 9- Gece Mi Geçtin / Kırat (Columbia) 10- Ankara Şarkısı Çiçek Dağı / Halk Şarkısı Elinde Süt güğümü (Odeon) 11- Ürgüp Develisi / Avşar Güzeli (Columbia) 12- Konya Develisi / Hatice (Columbia) 13- Halk Türküsü / Berber Usturan Mercandan 14- Halk Türküsü Köprüden Geçti Gelin 15- Konya Aksaraylı Ahmet Gürses / Merhum Refik Başaran (Columbia) 16- Burhanın Destanı / Kezban Gelin (Odeon) 17-Tello Can Türküsü / Mehmet Bey Türküsü (Polydor) Fahri YÜKSEKKAYA BAŞARAN Plakları Koleksiyonu (Ürgüp) Mustafapaşa dan Mustafa isimli bir PTT emeklisinden pikabı ile birlikte satın alınma olan koleksiyon oldukça temiz olması ve bu şekilde korunması ile önemlidir. 1- Yaşar. Nevşehir dedikleri / Hacı Bey Şarkısı. Ayvalığın Kara Taşı (Odeon) 2- Kayseri Şarkısı. Kayseri Mektebine Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 17

18 RÖPORTAJ Oldum jandarma. / Nevşehir Şarkısı. Yandım Aman Sarıkız. (Odeon) 3- Malatya Tüküsü. Ninni Feridem. / Tokatlı Hamidin Türküsü. (Sahibinin Sesi) 4- Halk Şarkısı. Karanfilm Saksılarda./ Halk Şarkısı. Hacılar Köyü. (Odeon) 5- Halk Şarkısı.Hürünüm./ Anadolu Oyun Havası. (Columbia) 6- Halk Şarkısı.Badisabah Oyun Havası./ Halk Şarkısı Karadır Kaşların. (Odeon) 7- Halk Şarkısı. Maraş Maraş./ Bozlak. Güzelin Yanağı. (Odeon) 8- Halk Şarkısı. Karşı Dağda Sıra Sıra bademler./ Halk Şarkısı. Karadır Kaşların. (Odeon) 9- Halk Şarkısı. Sarı Çiçek./ Hüdayda. (Odeon) 10- Ürgüp Şarkısı. Atı Olan El Atına biner mi./ Konya şarkısı. Naciye. (Odeon) 11- Halk Şarkısı. Altın Dişli Karam./ Süpürgesi Yoncadan. (Odeon) 12- Kersi Bağı Havası. Yine Çırpına Çırpına Yuvamdan Uçtum./ Halk Şarkısı. Nar Ağacı Budam Budam. (Odeon) 13- Halk Şarkısı. Manavgat Yolları./ Halk şarkısı. Şen Olasın Ürgüp. (Odeon) 5- Karşı Bağda Sıra Sıra Bademler./ Karadır Kaşların. 6- Hacılar Köyü./ Karanfilm Saksılarda. 7- Yaşar./ Ayvalığın Kara Taşı. 8- Avşar Güzeli./ Karadır Kaşların Gözlerin Mestan. 9- Badı Sabah./ Küstüm Bu Dünyaya. 10- Çiçek Dağı./ Elinde Süt Güğümü. 11- Gurbet Ellerinde Alma Canımı./ Lirayı Bozdurayım. 12- Kayseri Mektebi./ Sarı Kız. 13- Yozgat Sürmelisi./ Sevdanın Denizi. 14- Naciye./ Atı Olan El Atına Biner Mi. 15- Çırpını Çırpını./Nar Ağacı budam Budam. 16- Burhan Ağa Destanı./ Kezban Gelin. 17- Hüdeyda./Sarı çiçek 18- Bana Derlerdi./ Süre süre İndirdiler 19- Kurban Olam Habip./ Kınamayın Komşularım. 20- Benim Annem Yol Üstüne Gelirse./ A Düğününü Ekberi. 21- Mezar Arası./ Karakuşun Cücüğü 22- Berber./ Köprüden geçti Gelin 23- Ulu Kavak./ Kesi Bağları 24- Şeftali Ağaçları./ Mezar Arası Derin Eşin. 25- Maraş Maraş./ Güzelin Yanağı. 26- Şen Olasın Ürgüp./ Manavgat Yolları. 27- Avanoslu Naci./ Ayva Dibi. Polydor Firmasınca Çıkartılan Plakları : 1- Hacılar Köyü./ Hacı Bey. 2- Osman Efe./ Sevdanın Denizi. 3- Tello Can./ Mehmet Bey Türküsü. Halil CEYLAN BAŞARAN Plakları Koleksiyonu (Sofular Köyü Ürgüp) Odeon Firmasınca çıkartılan Plakları: 1- Hürünü. / Anadolu Oyun Havası. 2- Bir Yavrunun Destanı./ Uzun Kavak. 3- Keten Gömlek./ Konya Develisi. 4- Süpürgesi Yoncadan./ Altın Dişli Karam. 18 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

19 ARAŞTIRMA 4- Ceylan./ Nar Ağacı. 5- Raşidin Türküsü./ Aksine Çevirdi. 6- Gurbet Elleri./ Emine Hatun. 7- Seher Yeli Erciyes ten Kar geliyor. 8- Aziziye Türküsü./ Hapisaneler. 9- Ak Kahat Üstünde Yeşil Piyale./ İmana Gel Gavur Kızı İmana 10- Üzerinde Refik Başaran yazan fakat bir kadına ait iki türkünün olduğu plak. Columbia Firmasınca çıkartılan BA- ŞARAN Plakları : 1- Sokaklardan Atlayarak Yürüme./Bahar Geldi Yine Yollar İşledi. 2- Ürgüp Develisi./ Avşar Güzeli 3- Konya Develisi./ Hatice Türküsü 4- Yekte Havası./ Bidenem Yar. 5- Yeni Sürmeli./ Odana Serdim Halı. 6- Koyun Gelir Yata yata./ Aşlamayı Aşladım. 7- Gece Mi Geçtin Gayalı Gözü./ Kırat. Dağı Bozlak. 8- Mehmet Bey./ Tello Can 9- Vızdık./ Kestanenin İrisi. 10- Köprüden Geçti Gelin./ Sebep Mezarında. 11- Güle Çıktım Gülmedim / Kezban Gelin. 12- Gelin Gelin. / Aşağıdan Gelen. 13- Kırk Güzelin İçinde (Pınar). / Reşit. 14- Ay Gelin./ Seyrani Baba. Adnan AKMAN da Bulunan BAŞARAN Plakları (Avanos) 1- Ayvalığın Kara Taşı./ Nevşehir Dedikleri (Odeon) 2- Güle Çıktım Gülmedim./ Kezban Gelin. (Columbia) 3- Mezarımı Derin Eşin./ Şeftali ağaçları. (Odeon) Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 19

20 ÜRGÜP 4- Manavgat yolları./şenolasın Ürgüp. (Odeon) 5- Ayva Dibi Serin Olur./ Avanoslu Naci. (Columbia) 6- Anadolu Oyun Havası./ Hürünüm. (Merhum Refik Başaran) yazılı. (Odeon) 7- Bozlak. Güzelin yanağı. / Maraş Maraş. (Odeon) 8- Halk Şarkısı Sebep./ Köprüden Geçti Gelin. (Columbia) 9- Halk Şarkısı Karadır Kaşların./ Badı Saba Oyun Havası. (Odeon) 10- Hacılar Köyü./ Karanfilm Saksılarda. (Columbia) 11- Kayseri Mektebine Oldum Jandarma. / Yandım Aman Sarıkız. (Odeon) 12- Karşı Dağda Sıra Sıra Bademler./ Karnadır Kaşların. (Odeon) 13- Ürgüp Havası Kesi Bağları./ Ürgüp Havası Ulu Kavak. (Odeon) 14- Seyrani Baba./ Ak Gelin. (Columbia) Uzun yıllar Ürgüp Zafer İlkokulu ile Boyalı Köyünde ve muhtelif okullarda öğretmenlik yapmış olan hocam Latif BAŞARAN a hastalığı için acil şifalar ve sağlıklı uzun ömürler dilerim. Zekai ULUSOY Mustafa KAYA daki BAŞARAN Plakları (Ürgüp) 1- Aksine Çevirdi Devran-ı Felek./ Karahisar lı Raşitin Türküsü. Halk Şarkısı. (Polydor Firmasının özgün kağıt kabındadır.) 2- Aziziye Şarkısı. Kınamayın Komşularım./ Halk şarkısı. Kurban Olayım Habip. (Odeon) 3- Hacıbey Şarkısı Ayvalığın Kara Taşı. / Yaşar. Nevşehir Dedikleri. (Odeon) 4- Kayserili Hacı Bey Türküsü./Hacılar Türküsü. (Polydor) 5- Ürgüp Şarkısı Altın Dişle Karam./ Nevşehir Oyun Havası. Süpürgesi Yoncadan. (Odeon) 6- Konya Develisi/ Hatice. (Columbia) 7- Odaya Serdim Hali./ Yeni Sürmeli. (Columbia) 8- Dağı Bozlak. A Düğünün Ekberi./ Benim Anam Yol Üstüne. (Odeon) 9- Ürgüp Develisi./ Avşar Güzeli. (Columbia) (*)Araştırmacı Yazar 20 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

21 ARAŞTIRMA ÜRGÜP VE ÇEVRESİNDE EVLENME GELENEĞİ Toplumsal yapının temel taşı olan aile, kavram olarak erkeğin ve kadının çocuklarıyla oluşturdukları, iş bölümüne dayanan toplumsal ve ekonomik temel birlik 1 olarak tanımlanabilmektedir. Bütün toplum düzenlerinde yer alan aile, çeşitli biçimlerde görülmektedir. Üyelerinin sayısı ve görevleri, evlilik biçimleri, iç yapılanma vb. sebepler çeşitlenmede etken olmuştur. Aile, küçük (çekirdek) ve büyük(geniş) aile olarak ikiye ayrılır. Türkçemizde aile olmanın karşılığı olarak, ev açma anlamına da gelen evlenme kavramı kullanılmaktadır. Makalemizde, Ürgüp ve Çevresinde evlilik kurumu etrafında oluşan geleneksel uygulamaları aktarmaya çalışacağız. EVLENME ŞEKİLLERİ Kız kaçırma yoluyla evlilik: Bu türden evlilik, Ürgüp ve köylerinde kabul görmüş toplumsal kurallara aykırı davranış olarak algılanmaktadır. Ancak azda olsa evlilik alternatiflerinden birisi olarak varlığını devam ettirmektedir. Bu evlilik biçiminin arkasında iki temel faktör rol oynamaktadır. Birincisi ekonomik, diğeri ise, kişisel sebeplerdir. Normal ailelerde evlenme maliyetinin Bin Tl. yi bulması birçok ailenin bütçesini zora sokmaktadır. Evlenme maliyetinin düşürülmesi adına aile büyükleri kız kaçırmayı teşvik etmektedir. Kaçırma sonrası büyük olayların yaşanmaması, kısa sürede barışın sağlanması bu görüşü destekler niteliktedir. Kişisel sebeplerin başında ise, karşılıklı olarak birbirini seven iki gencin evlenmelerine aile büyüklerince izin verilmemesidir. Bu 1 Etnoloji Sözlüğü Hüseyin SEVİNDİK(*) şekliyle kaçarak evlenmelerde çiftlerin daha fazla sıkıntı çektikleri görülmektedir. Çünkü ailelerin yeni evlenen çifte herhangi bir maddi ve manevi katkısı olmamaktadır. Bölgede yaptığımız alan araştırmalarında kız kaçırmanın geleneksel uygulaması şu şekilde gerçekleşmektedir. Öncelikle gelenek gereği kız tarafına dünürcü gidiliyor. Kız verilmediği takdirde, evlenecek erkek kıza, kaçma isteğini kendisi veya bir aracı vasıtasıyla bildiriyor. Kızın da onayı alındıktan sonra, kız ve erkeğin yaşadığı mahallin dışında bir ev tespit ediliyor. Sonrasında uygun zaman bulunduğunda kaçma işi gerçekleşmektedir. Kaçacak kız yanına eşya olarak sadece özel eşyalarını almaktadır. Kaçış sonrası imam nikahı yapıldıktan sonra gerdeğe girilmektedir. Kaçan kızın evinde kaçmanın anlaşılmasıyla birlikte, kısa süreli bir infial yaşandıktan sonra, aracılar devreye girmek suretiyle ortam yatıştırılmaktadır. Ortam yatıştırılıp barış sağlandıktan sonra, genellikle kızın çeyizi gizli olarak verilmektedir. Değiş-Tokuş Evlilik: Kız ve erkek çocuğu olan iki ailenin, çocuklarını karşılıklı olarak evlendirmeleridir. Bu evlilik biçimi bölgede nadiren de olsa görülmektedir. Bu tür evliliğin sosyal açıdan tespitini yapmak gerekirse; altında yatan temel sebeplerden birisinin ailelerin evlilikle ilgili maddi ve manevi sıkıntıları minimuma indirme isteği olduğu görülür. Diğer taraftan iki ailenin güçlü akrabalık bağıyla bağlanma isteği de önemli rol oynamaktadır. Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 21

22 ÜRGÜP İç Güveyi: Bölgede nadir uygulanan evlilik biçimlerinden olmasına rağmen köylerde birkaç örneğe rastlanmaktadır. Erkek çocuğu olmayan ailelerin, maddi açıdan daha yoksul ailelerin erkek çocuklarını kızlarıyla evlendirmek amacıyla yanlarına almaları biçiminde uygulanan bu gelenek, zorunluluk karşısında uygulanmaktadır. Zira iç güveyi olmak, erkek tarafından kabullenilir bir durum değildir. Bir ömür toplum içerisinde aşağılanma duygusuyla yaşama olarak algılanmaktadır. Günümüzde unutulmaya yüz tutan bu uygulamanın Kurtuluş savaşı yıllarında yoğun biçimde uygulandığı tespit edilmiştir. * Nevşehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Şube Müdürü ve Folklor Araştırmacısı. 1 Etnoloji sözlüğü. Baldız ve Kayınbiraderle Evlilik: Bu evlilik türleri de bölgede nadir görülen evlilik türlerindendir. Kadın veya erkek eşin ölmesi durumunda, ölen eşin kardeşiyle evlenilmesidir. Bu tür evlilikte, ölen eşin çocuğunun sahiplenilerek anne veya babanın yokluğunu hissettirmemek amacı etkin olmaktadır. Çok Eşli Evlilik: Tek eşlilik hakim durumda olmasına karşın, aynı anda iki kadınla evlilikte görülmektedir. Bölgemizdeki tespitlere bakıldığında çok eşliliğe götüren sebeplerin başında, ilk eşten çocuk sahibi olamamak, cinsel tatminsizlik ve az da olsa prestij artırma isteği bulunmaktadır. Bu tür evlilikte eşlere çoğunlukla ayrı evler açılmaktadır. Çok eşliliğe yaşlı kuşaklarda daha sık rastlanmaktadır. Genç kuşaklarda, toplumun engelleyici baskısı ve kadın haklarındaki kazanımlar dolayısıyla çok az sayıda gerçekleşmektedir. Genel Kabul Gören Evlilik: Tek eşliliğin hakim olduğu bölgede, geleneksel uygulamada evlenme yaşı kızlar için 16-18, erkekler için 20 yaş civarı veya askerlik dönüşüdür. Günümüzde eğitimin toplum hayatını daha çok etkilemesiyle birlikte, eğitimin tamamlanarak güvenilir bir iş hayatı kurulmasından sonra evliliğin gerçekleştirilmesi düşüncesi toplumda yaygınlaşmıştır. Bu anlayışın sonucunda evlenme yaşı lu yaşlar seviyesine kadar yükselmiştir. Eş seçimi günümüzde ağırlıklı olarak evlenecek çiftlerin tercihine bırakılmakla birlikte, görücü gitme geleneği de devam ettirilmektedir. Geleneksel bu uygulamada, evlenecek erkeğin yakını bayanlar, dünürlük öncesi, evlenme yaşına gelmiş kızları olan evleri dolaşmak suretiyle uygun gelin adayını tespit ederler. EVLİLİĞE HAZIRLIK Toplumun düşünce yapısında, kutsal bir yeri olan evlilik kurumunun önemi, çocukluk 22 Ürgüplüler Derneği Yayın Organı

23 ARAŞTIRMA çağında bilinçlere işlenilmeye çalışılmaktadır. Erkeğin ailenin reisi olduğu, geçimi sağlama yükümlülüğü; kadının ise yuvayı yapma, annelik duygusu, eşe bağlılık gibi rol ve statüler çocukluk çağından itibaren öğretilmeye çalışılmaktadır. Bu noktada, bölgede geleneksel anlayışlar etkin konumunu halen sürdürmektedir. İleri yaş dönemlerinde erkekler aile hayatını disipline edebilecek diğer ifadeyle evi çekip çevirme durumuna geldiğinde; kadınlar ise, el kapısının zorluğundan hareketle en azından annesinin bildiği işleri yapar konuma geldiğinde, evliliğe hazır bireyler olarak düşünülmektedir. Düşünce olarak evliliğe hazırlanmanın yanında, bir dizi maddi hazırlığın yapılması da evliliğin gerçekleşmesi için zorunlu görülmektedir. Maddi anlamda evlilik aile bütçesine önemli bir külfet getirmektedir. Bu külfet evlendirme masraflarını uzun vadeli planlamayla önceden hazırlanmasını gerekli kılmaktadır. Erkek çocuğu olan aileler gelin kıza takacakları altın, bilezik gibi ziynet eşyalarını önceden hazır etmektedir. Takılacak ziynet eşyası sayı olarak, yerleşim birimlerine ve ekonomik güce göre farklılık göstermekle birlikte, 10 adet büyük (yüzlük) altın ile beş bilezik ortalama değer olarak görülmektedir. Günümüzde boyna takılan altınların yerini değerli taşlardan imal edilen gerdanlıklar almıştır. Erkek tarafı için ziynetin hazır edilmesi önemli bir külfetten kurtulmak anlamına gelmektedir. Ziynet eşyası dışında, nişan ve düğün masraflarını karşılayacak miktarda paranın hazırlığı da önceden yapılmaktadır. Kız çocuğu için yapılan hazırlıklara ise yaşlarında başlanmaktadır. Bu hazırlığın ağırlık noktasını el işi çeyizler oluşturmaktadır. Evlenecek kız ve ailesi tarafından hazırlanan çeyizde, arası oyalı yemeni (yapık), çok sayıda yün çorap, yastık, yorgan, kırlent işlemeleri ve yolluktan oluşmaktadır. Geçmiş dönemde, genç kızların çeyizine konmak üzere üç boy (taban, sedir, namazlık) halı dokudukları da tespit edilmiştir. Günümüzde dokuma halıların yerini; sanayi ürünü halılar almıştır. El işi çeyizlerin dışında kalan çeyizler, düğüne yakın bir zamanda moda takip edilerek mağazalardan alınmaktadır. Günümüzde çeyiz, yeni bir ev donatacak şekilde hazırlanmaktadır. Çeyize erkek tarafının da katkısı olmaktadır. Genellikle el işi çeyiz, yatak odası ve mutfak evlenecek kızın; oturma odası ise evlenecek erkeğin ailesince hazırlanmaktadır. KIZ İSTEME VE NİŞAN Ürgüp ve köylerinde evlenme kararını, şartların oluşmasıyla birlikte ailenin ortak verdiği anlaşılmaktadır. Bu işin zamanlamasında daha çok evlenecek gencin, akran grubunun evlilik pozisyonları etkili olmaktadır. Akran gurubu evlilik yapmışsa ailece, gencin evlendirilmesi gerektiği kanısı hakimdir. Evlenecek gencin isteğini belirtmeye dönük olarak anlatılan babanın ayakkabısına çivi çakmak; pilava kaşık dikmek gibi uygulamalar günümüzde geçerliğini kaybetmiştir. Artık genç evlenme isteğini rahatlıkla ailesine iletebilmekte ve ortak karar alınmaktadır. Gencin evlendirme kararı verildikten sonra, gelin adayının seçimi yapılmaktadır. Gelin adayının seçiminde daha çok maddi ve manevi açıdan denklik, gelin kızın güzel ve aile asaletinin olması ilkeleri ön plana çıkmaktadır. Bu ilkeler etrafında aile içi görüşmeler yapıldıktan sonra, son karar olarak evlenecek gencin isteği doğrultusunda karar verilmektedir. Kız istemeye gidilmeden önce kız tarafının ağzını aramak genelde uygulanan bir adettir. Nabız yoklamasından ümitlenilmişse ilk önce evlenecek erkeğin anne ve babası tarafından kız istenmektedir. Kız tarafı vermek taraftarı ise; bizim görüşüp danışacaklarımız var birkaç gün sonra tekrar gelin. diyerek düşünme payı isterler. Şayet verilmek istenmiyorsa kısmetinizi başka yerde arayın; bizim size verilecek kızımız yok. Denilerek geri çevrilir. Kızın ikinci kez istenmeye gidilmesi dünürlüğün daha resmi hal almasıdır. Bu kez dünürlüğe annebabanın yanı sıra aile büyükleri, bu konuda tecrübeli dünürcü başı olabilecek komşu erkekleri birlikte gitmektedirler. Bir müddet sohbet edildikten sonra dünürcü başı kız babasının karşısında diz çökerek, şu kalıplaş- Ürgüplüler Derneği Yayın Organı 23