GEBELERİN ALGILADIKLARI SOSYAL DESTEK İLE PRENATAL BAĞLANMA ARASINDAKİ İLİŞKİ

Transkript

1 GEBELERİN ALGILADIKLARI SOSYAL DESTEK İLE PRENATAL BAĞLANMA ARASINDAKİ İLİŞKİ Ayşe METİN Doğum Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Tez Danışmanı Prof. Dr. Türkan PASİNLİOĞLU Yüksek Lisans Tezi-2014

2 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GEBELERİN ALGILADIKLARI SOSYAL DESTEK İLE PRENATAL BAĞLANMA ARASINDAKİ İLİŞKİ Ayşe METİN Doğum Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Prof. Dr. Türkan PASİNLİOĞLU ERZURUM 2014

3 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GEBELERİN ALGILADIKLARI SOSYAL DESTEK İLE PRENATAL BAĞLANMA ARASINDAKİ İLİŞKİ Ayşe METİN Tez savunma tarihi: Tez Danışmanı : Prof. Dr. Türkan PASİNLİOĞLU (Atatürk Üniversitesi) Jüri Üyesi : Jüri Üyesi : Onay Bu çalışma yukarıdaki jüri tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. Yavuz Selim SAĞLAM Enstitü Müdürü Yüksek Lisans Tezi ERZURUM 2014

4 İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR... III ÖZET... IV ABSTRACT... V TABLOLAR DİZİNİ... VI 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Gebelik Dönemi Sosyal Destek ve Önemi Prenatal Bağlanma ve Önemi Sosyal Destek ve Prenatal Bağlanmada Hemşirenin Rolü MATERYAL VE METOT Araştırmanın Türü Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanın Değişkenleri Verilerin Toplanması Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmanın Etik İlkeleri BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK-1. ÖZGEÇMİŞ I

5 EK-2. KİŞİSEL BİLGİ FORMU EK-3. ÇOK YÖNLÜ ALGILANAN SOSYAL DESTEK ÖLÇEĞİ EK-4. PRENATAL BAĞLANMA ENVANTERİ EK-5. PRENATAL BAĞLAMA ENVANTERİ İZİN YAZISI EK-6. ETİK KURUL ONAY FORMU EK-7. ARAŞTIRMANIN YAPILDIĞI KURUM İZİN YAZISI II

6 TEŞEKKÜR Lisans ve Yükseklisans eğitimim süresince desteğini benden esirgemeyen, her zaman bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım çok kıymetli danışman hocam; Sayın Prof. Dr. Türkan PASİNLİOĞLU na, Lisans eğitimimden bu yana bana her konuda destek veren ve her zaman yanımda olan değerli hocalarım; Doç. Dr. Gülşen ERYILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Hava ÖZKAN, Yrd. Doç. Dr. Aslı SİS ve Raziye ENGİN e Tezimi hazırlamamda göstermiş oldukları fedakarlıklardan dolayı Araş. Gör. Ayşe AYDIN, Araş. Gör. Bahar ÇİFTÇİ, Araş. Gör. Ayşegül SARIOĞLU, Hemşire Gülnaz ATA ve Filiz YILMAZ a Çalışmaya katılma nezaketinde bulunan gebelere, eğitimim boyunca özveride bulunan eşim Hasan METİN e, sabırla annelerini bekleyen çocuklarım Buğra ve Büşra METİN e, her konuda destek olan kardeşlerim Mustafa AĞGÜL, Eda ASİLTÜRK ve Elif PALİ ye, Son olarakta varlık sebebim olan çok kıymetli ANNEM ve BABAM A SONSUZ TEŞEKKÜRLER Ayşe METİN III

7 ÖZET Gebelerin Algıladıkları Sosyal Destek İle Prenatal Bağlanma Arasındaki İlişki Amaç: Bu çalışma, gebelerde algılanan sosyal destek ile prenatal bağlanma arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Materyal ve Metot: Bu araştırma, tanımlayıcı ve ilişki arayıcı bir çalışmadır. Araştırma Sağlık Bakanlığı Erzurum Nenehatun Kadın-Doğum Hastanesi nde yapılmıştır. Araştırmanın evrenini, araştırmanın yapıldığı yılda adı geçen hastanenin polikliniklerine başvuran gebeler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini 2014 yılı Şubat-Mart aylarında ilgili hastaneye başvuran ve çalışmaya katılmayı kabul eden 247 gebe kadın oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında Kişisel Bilgi Formu, Çok Boyutlu Sosyal Destek Ölçeği ve Prenatal Bağlanma Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde Yüzdelik, Ortalama, Standart sapma, t testi, Varyans analizi ve Pearson korelasyon testi kullanılmıştır. Bulgular: Gebelerin sosyal destek ölçeği toplam puan ortalamasının ±14.496, prenatal bağlanma ölçeğine ait puan ortalamasının ± olduğu bulunmuştur. Bu ortalamalara göre gebelerin sosyal desteğinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Gebelerin eğitim düzeyi yükseldikçe algılanan sosyal destek puanının arttığı, prenatal bağlanmanın ortaöğretim ve üniversite eğitimi düzeyinde daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Evlilik süresi 1-2 yıl arasında olan (yeni evli) gebelerde algılanan sosyal destek ve prenatal bağlanmanın yüksek olduğu saptanmıştır (p<0.05). Arkadaş alt boyutu puan ortalaması arasındaki farkın algılanan sosyal destek ölçeğine göre anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Gebelerin gelir durumu algıları ile sosyal destek ölçek alt boyut puan ortalamaları ve toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). Gelir durumunu iyi olarak algılayan gebeler ile eşleri ve kendisi çalışan gebelerin sosyal destek toplam puan ortalamalarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Sonuç: Gebelerde algılanan sosyal destek arttıkça, prenatal bağlanmanın arttığı tespit edilmiştir. Prenatal bağlanmanın artırılması için gebelere verilen sosyal desteğin sürdürülmesi önerilir. Anahtar Kelimeler: Gebelik, gebelikte sosyal destek, hemşirelik, prenatal bağlanma. IV

8 ABSTRACT Examination of the Relationship between Perceived Social Support and Prenatal Self- Assessment in Pregnant Aim: This study was conducted so as to examine relationship between perceived social support and prenatal attachment in pregnants. Material and Method: This study was carried out in descriptive and relationship manner. It was conducted in Erzurum Nenehatun Maternity Hospital of the Ministry of Health. The sample consisted of 247 volunteer pregnant women who applied to the hospital in February-March Individual Information Form, Multi-Dimensional Social Support Scale, and Prenatal Self-Assessment Scale were used for the data collection purposes. Percentage distribution, averages, standard deviation, analysis of variance, t test and Pearson s Correlation Test were used for data evaluation. Result: Total average score of social support scale of pregnants was determined as ± The avarage score of prenatal self-assessment scale was found out as ± That the related avarage is very high was indicated. It was found out that as the pregnants' education level increases, the acceptance of pregnancy and motherhood roles increased as well. It is determented that prenatal selfassesment is higher among the pregnants whose education levels are above high school graduation (p<0.05). That avarage score of the social support scale of the sub-dimension and of the total avarage score among the pregnants whose mariages are 1 or 2 years old relatively new spouse are very high was observed (p<0.05). The difference among the avarage score of the friend support of the sub-dimension was specified as statistically insignificant acording to the perceived social support scale (p>0.05). Similarly, that the average score of prenatal attachment scale in the newly married pregnants is higher was observed. That avarage score of the social support scale of the sub-dimension and the perception of the income belonging to the pregnants are statistically significant was found out. That the total avarage score of this scale and the mentioned preception are statistically significant was stated as well (p<0.05). It is determined that the more pregnants perceive their income status, the higher they have avarage score of social support. That the the avarage score of social support of the employeed pragnents who have employeed spouses is higher than the others was articulated. Conclusion: It was found out that as the level of perceived social support increases in pregnants, the prenatal self-assesment increases as well. Key Words: Nursing, pregnancy, prenatal self-assesment, social support in pregnancy,. V

9 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 3.1. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerinin Dağılımı Tablo 3.2. Gebelerin Obstetrik Özelliklerinin Dağılımı Tablo 4.1. Sosyal Destek Ölçeği ile Prenatal Bağlanma Ölçeklerinden Alınabilecek Min-Max Puanlar, Gebelerin Aldığı Min-Max Puanlar ve Gebelerin Aldığı Puan Ortalamalarının Dağılımı Tablo 4.2. Sosyal Destek Ölçeği Puan Ortalamaları ile Prenatal Bağlanma Ölçeği Puan Ortalaması Arasındaki İlişki Tablo 4.3. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Sosyal Destek Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Tablo 4.4. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Prenatal Bağlanma Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması VI

10 1. GİRİŞ İnsan yaşamında en önemli kararlardan biri bebek sahibi olmayı istemektir. Anne olma isteği kadınların hayatında büyük bir önem taşımakta, çocuk doğurma ise neslin devamını sağlamaktadır. 1,2 Gebelik dönemi, fizyolojik, psikolojik ve sosyal değişimlerin yaşandığı, sosyal ilişkilerde, vücut görüntüsünde, aile üyelerinin rollerinde değişiklik yapan ve bu değişimlere uyumu gerektiren önemli bir dönemdir. 2,3 Uyum, bireyin kendisi ve çevresi ile iyi ilişkiler kurabilmesi ve bu ilişkileri sürdürebilme yeteneğidir. 4 Gebeliğe uyum sürecinde bazı değişkenler gebeliğin algılanışını etkiler; anneye ait özellikler, sosyal ve ailesel faktörler, kültürel yapı, eş ve sağlık profesyonellerinin desteği gibi değişkenler sonucunda gebeliğe uyum ve annelik rolünün kabulü etkilenir. 5 Gebelik, kadın için önemli biyolojik değişikliklerin yaşandığı fizyolojik bir süreç olduğu kadar karmaşık sosyolojik, psikolojik, gelişimsel kriz olarak tanımlanabilecek bir süreçtir. Bu dönemde kadının gebeliğini ve gelecekteki annelik rolünü benimsemesi önemlidir. 6 Kadının gebelik döneminde sosyal destek alma durumu bu karmaşık sürece uyumu ve baş etmeyi etkileyen önemli faktörlerden biridir. 7,8 Sosyal destek eş, aile ve arkadaşlar tarafından sağlanan destektir. 9,10 Sosyal destek sistemi, bireyin sosyolojik ve psikolojik sorunlarının önlenmesi, çözümü ve tedavisinde, zor ve sıkıntılı durumlarla başa çıkabilmesinde önemli bir kaynaktır. 7 İnsan yaşam boyu destek sistemlerine gereksinim duyar. Sosyal desteğin ruh ve beden sağlığı ile olumlu ilişkisini gösteren bazı çalışmalar yapılmıştır. 7,11 Sosyal destek sistemleri etkin olan gebeler; sosyal imkanlardan daha fazla yararlanmakta, duygusal ve bilişsel olarak rahatlayıp, stres ve kaygı ile daha kolay baş etmekte ve annelik rolüne geçişleri kolaylaşmaktadır. 9,10 1

11 Duygusal gerilimin, özellikle depresyon ve kaygının, gebelik ve doğum komplikasyonlarını artırdığı, fetüste gelişim geriliğine, erken doğuma ve düşük doğum ağırlığına neden olduğu, yeni doğanın sağlığını olumsuz etkilediği bildirilmiştir. 12,13 Fetüs sağlığı için de gebelikte yeterli psikososyal desteğin varlığı ve gebenin ruh sağlığının iyi olması önemlidir. Algılanan sosyal destek arttıkça, stres verici olayların yarattığı psikolojik problemlerin azaldığı belirlenmiştir. 14 Bağlanma, insanların kendileri için önemli gördükleri kişilere karşı geliştirdikleri güçlü duygusal bağ olarak tanımlanmıştır. Muller, 15,16 prenatal bağlanmayı, anne ve doğmamış bebeği arasında gelişen yegane ilişki şeklinde tanımlamıştır. Bağlanmanın anne ve bebek arasındaki en önemli bölümü doğumdan önce başlar ve doğumdan sonra gelişerek devam eder. 17 Anne ve bebeğin güvenli bir bağ kurması bebeğin sosyal ve duygusal gelişiminde çok önemli bir yer tutar. 18 Bağlanma ilişkisinde anne anahtar konumundadır. Bağlanma, ancak anneden yansıyan sıcak etki ile gerçekleşmektedir. Anne, kendi anne babası ile, sevgi dolu, sıcak ve güvenli bir bağlılık ilişkisi kurmuşsa eşi ve çocuğu ile benzer ilişki kurmaktadır. 1 Bağlanma, çift yönlü bir süreçtir. Annebebek ilişkisinde, anne ve bebek birbirlerinin duygularına cevap verdikleri oranda aralarındaki duygusal iletişimin kalitesi artmaktadır. Bazı araştırmacılar, anne-bebek ilişkisi sürekliliğinin sonraki yaşantıların da temelini oluşturduğunu ileri sürmektedir. 20,21 Anne-bebek arası iletişim ve etkileşim ne kadar erken ve sağlıklı ise annelik duygusu da o kadar kuvvetli gelişecektir. Bebek ve annesi arasındaki bağlanma sağlıklı ruhsal gelişimin en önemli belirleyicisidir. 22 Hemşireler gebelik ve doğum sonrası dönemde kadınların en yakınında olan sağlık çalışanlarıdır. 23 Bu nedenle gebe bir kadın için, en önemli destek kaynaklarından birisi de hemşiredir. Hemşire, gebelik süresince annenin duygu ve endişelerini ifade etmesini, pozitif başa çıkma stratejilerini kullanmasını, aile içi ilişkilerin 2

12 düzenlenmesini ve çevresindeki sosyal destek sistemlerinden etkili bir şekilde yararlanmasını sağlayacak ve ortamı hazırlayacak en uygun konumda olan ekip üyesidir. 24 Anne-fetüs bağlanma düzeyini tespit etmek önemlidir. Çünkü zayıf bağlanma riski taşıyan, bebeklerine bağlanmada kayıtsız tavır sergileyen veya bağlanma hakkında bilgisi olmayan gebelere, eğitim ve motivasyon ile fayda sağlanabilmektedir. 25,5 Literatürde sosyal destek ile arasında ilişki aranan bazı çalışmalar bulunmasına rağmen gebelerde algılanan sosyal destek ile prenatal bağlanma arası ilişkinin araştırıldığı bir çalışmaya rastlanmamıştır. 3,26,27 Bu çalışma, gebelerde algılanan sosyal destek ile prenatal bağlanma arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. 3

13 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Gebelik Dönemi Fertilizasyon; kadın üreme hücresi olan oosit ile erkek üreme hücresi olan spermin bir araya gelerek kaynaşması olayıdır. 28 Fertilizasyonla beraber gebelik başlar. Gebelik, doğurgan çağdaki her kadının yaşayabileceği fizyolojik bir olaydır 6. Gebeliğin süresi son mensturasyonun ilk gününden itibaren 280 gün veya 40 haftadır. 6,29 Gebeliğe adaptasyon sağlanması; anatomik, fizyolojik ve biyokimyasal mekanizmalar sonucunda gerçekleşmektedir. 30 Gebelikte ortaya çıkan bu maternal fizyolojik değişiklikler gebelik boyunca uterus içerisindeki fetusun gelişmesini, besin ihtiyaçlarının karşılanmasını, fetüse uygun ortam oluşmasını, doğum için gerekli değişmelerin hazırlanmasını ve laktasyon döneminde bebeğin beslenmesini sağlamaktadır. 14,31 Gebelik her biri yaklaşık üçer aydan oluşan üç ayrı bölüme ayrılır. Trimestir adı verilen bu bölümlerin her biri gebelik için bir dönüm noktasıdır. 32 Birinci Trimester: Fertilizasyonla başlar ve gebeliğin 12. haftasına kadar sürer. Bu döneme embriyolojik dönem de denir. Bebeğin organlarının geliştiği ve insan şeklini aldığı dönemdir. 31 Bu trimester de uterus büyümeye başlar, armut şeklini alır, mobildir ve düzgün yüzeylidir. Trimesterin sonunda uterus yumurta şeklini alır. Bu trimester da; gebede; mensturasyon kesilmesi, mide bulantısı, yorgunluk, konstipasyon, memelerde hassasiyet, sık idrara çıkma, uyku bozuklukları gibi bir takım rahatsızlıklar yaşanmaktadır. 6 Zıt duygular (ambivalan) dönemi olarak bilinen bu dönem kadının yeni duruma ve gebe olduğu gerçeğine uyum sağladığı dönemdir. 25,33 Gebelik ile ilgili sevincin az duyulduğu bir evredir. Gebeliğin 12. haftasına doğru gebeliği kabul ya da reddetme gibi zıt duygular daha yoğun yaşanır. 25 4

14 Ambivalan duyguların nedenleri; gebelikle meydana gelebilecek büyük değişimler, doğum ve çocuk büyütme ile ilgili potansiyel ekonomik güçlükler, gebeliğin mesleki amaçlar üzerindeki etkisi, potansiyel ev problemleri, anneliğe hazır olmama duygusu ve yaşanan fiziksel rahatsızlığın derecesi olabilmektedir. Gebelikten hoşlanma ve mutluluk duyma, fiziksel rahatsızlıkları iyi tolere etme, kendisinin ve ailesinin gebelik ve doğumla baş edebileceği konusunda özgüven ve umut duyguları birinci trimestir sonunda ortaya çıkan ve kadının gebeliği kabullendiğini işaret eden göstergelerdir. Gebelik benimsenmiş olsa bile, bu dönemde aşırı duyarlılık, alınganlık, huzursuzluk, ani kızgınlık veya coşku şeklinde değişimler ortaya çıkabilmektedir. 34 İkinci Trimester; Bu trimester haftaları kapsar, uterusta hızlı büyüme, kilo artışı, memelerde dolgunluk gibi bazı fiziksel değişimler meydana gelmektedir. Uterus; henüz rahatsız edecek kadar hacimli değildir. Kadın, gebe görünümünü kazanmıştır. 35 Bu trimester da Braxton Hick konraksiyonlarının anne tarafından hafif kasılmalar şeklinde hissedilmeye başlaması, fetüsün ultrasonda daha belirgin görülmesi fetüsün somut olarak algılanmasını sağlamaktadır. Anne ve fetüsün vücutları birbirlerine mükemmel şekilde uyum sağlamış gibi gözükmektedir. Sıkıntılar genellikle durmuştur. Düşük tehlikesi en aza inmiştir. 36 Ambivalan duygular hızla ortadan kalkmakta kadının gücü yavaş yavaş artmaktadır. Bu dönem denge dönemidir. Bulantıları geçen gebe, kendisini iyi hisseder ve olumlu duygular geliştirir. 25 Fetüs hareketlerinin başlaması, kadının ilgisini kendisinden bebeğe yöneltir. 37 İlk aylarda soyut olan fetüs varlığı, anne tarafından fetüs hareketlerinin hissedilmesi, ultrasonografide görüntülenmesi ve kalp seslerinin duyulması ile somut bir kavrama dönüşmektedir. 33 Fetüs hareketlerinin başlaması ile anne, bebeğini farklı bir varlık olarak kabul etmeye başlamakta ve fetüs ile anne arasındaki biyolojik bağ 5

15 derinleşmektedir. Kadın bu dönem de bebeği kendi içerisinde olan, fakat kendisinden farklı bir varlık olarak kabul eder. Kadın bebeği kendinden ayrı bir varlık olarak kabul ettikçe, annelik rolünü de kabul etmeye başlar ve bebek ile ilgili bilgiler öğrenmeye yönelir. 25,34 Bu dönem hamileliğin en hoş dönemi olarak ifade edilir. 36 Üçüncü Trimester: Gebeliğin son dönemi olan bu trimester Haftaları kapsar. Fetüsun tamamen olgunlaştığı dönemdir. Bu trimesterde büyüyen uterus, annenin vücudunun hantallaşmasına ve gebenin kendisini yorgun hissetmesine neden olur. Bu trimester bitkinlik dönemidir Gebelerde en sık rastlanılan fiziksel ve emosyonel yakınmalar; sık idrara çıkma, bulantı-kusma, iştahta artma-azalma, mide yanması, kokulara karşı hassasiyet, konstipasyon, diyare, hemoroidler, varisler ve ödem, kas krampları, bel ağrısı, baş ağrısı, iştah sorunları, yorgunluk hissi, halsizlik, sıkıntı hissi ve uykusuzluktur. 33,35 Bu dönem doğum ve bebek için hazırlıkların arttığı dönemdir. Bu dönemde gebe kadın bebeğin odasını hazırlar, giysilerini alır, bebek için isim seçer ve doğum hakkında bilgi arayışına girer. Gebenin bu dönemde gelişimsel görevi annelik rolünü almaya başlamasıdır. 6,35 Gebenin artan yükü gebe kadının doğuma hazırlanması gereksinimini ortaya koyar. Artık daha çabuk yorulur ve yeni beden yapısına uyum sağlamakta güçlük çeker, kendini rahatsız hisseder. Artık gebelikten bıkmaya başlamıştır. Aynı zamanda doğum hakkında endişeleri vardır. Son ayda anne ilk trimesterde yaşadığı ambivalan duyguları yeniden yaşamaya başlar. Gebe bebeği istemekte fakat doğum eylemine ilişkin korku ve endişeler taşımaktadır. 23,25, Sosyal Destek ve Önemi Sosyal destek kavramı, ilk olarak 1960 lı yıllarda koruyucu sağlık alanında yapılan çalışmalarda incelenmiş, destekleyici ilişkilerin insanların yaşamında sağlığı 6

16 yükseltme, sağlık problemlerini önleme, stresin etkilerine karşı korunma ve baş etme çabalarının güçlendirilmesinde önemli bir rol oynadığı kabul edilmiştir. 6,42 Sosyal destek, genellikle stres altındaki ya da güç durumdaki bireye çevresindeki insanlar (eş, aile, arkadaş gibi) tarafından sağlanan yardım (maddi, manevi) olarak kabul edilir. İnsanların yaşamında önemli bir yeri olan, gerektiğinde kişiye duygusal, maddi ve bilişsel yardım sağlayan tüm kişiler arası ilişkiler, sağlığı korumaya yarayan sosyal destek sistemleri olarak kabul edilmektedir. 43 Sosyal destekler başa çıkma yollarını etkileyerek stres verici olay ile sonuç arasındaki bağlantıyı değiştirebilir. Gebe kadınların en önemli destek kaynaklarını yakın aile üyeleri, özellikle eşleri oluşturmaktadır. 44,45 Özellikle son çeyrek asırda, bir baş etme kaynağı ve hastalıklara karşı koruyucu olarak sosyal desteğin rolü büyük ilgi uyandırmaktadır Gebeliğin sağlıklı bir şekilde devam etmesi, gebenin sorunlarla baş edebilme gücüne bağlıdır. Bu nedenle gebelerin karşılaştıkları sorunlarla etkili bir şekilde mücadele edebilmeleri için desteğe gereksinimleri vardır. İnsanların yaşamında önemli bir yeri olan, gerektiğinde bireye duygusal, maddi ve zihinsel (bilişsel) yardım sağlayan tüm kişiler arası ilişkiler, sağlığı korumaya yarayan Sosyal Destek Sistemleri olarak tanımlanır. 50 Bu sosyal destek sistemleri şu şekilde sınıflandırılabilir: Maddi Destek (Material Support): Gebenin ya da annenin günlük sorumluluklarını gerçekleştirebilmesi için, gereksinim anında başkaları tarafından sağlanan maddi destek ve ekonomik yardımı açıklayan destek türüdür. Örneğin; annenin sabrı ya da gücü tükendiğinde başka birisi geçici olarak bebeğin bakımını üstlenebilir, ev işlerinde yardımcı olabilir, işsiz kalan kişiye bir yakını yeni bir iş bulabilir ya da borç para verebilir. 43,50,51 Duygusal Destek (Emotional Support): Gebenin sevgi, şefkat, güven, ilgi, empati 7

17 ve bir gruba ait olma gibi temel sosyal gereksinimlerinin karşılanmasıdır. Bu, gebenin kişiler arası ilişkilerinde kabul edildiğini, gebeye değer verildiğini gösterir. Duygusal desteğin içinde sırdaş ilişkisine özel bir önem verilmiştir. Mesela eş ile anlaşmazlığa düşen, güç durumda olan bir gebe, kendini anlayan ve ona önem veren başka bir bireye ihtiyaç duyabilir. 7,50 Zihinsel (Bilişsel) Destek (Cognitive Support): Gebenin sorunlarını çözmesine yardım edecek bilgi ve deneyimlerdir. Bireyin kendisini tanımasını sağlayan ve benlik değerini ve saygısını ortaya çıkartan geri bildirimler de zihinsel desteğe örnek gösterilebilir. 50 Öğüt ve bilgi verme, davranışlar konusunda geri bildirim gibi yararlı bilgilerin kişiye iletilmesidir. Örneğin; baba haksız yere çocuklara bağırdığında, anne babanın işten çok yorgun ve sinirli döndüğünü açıklayarak durumun stres verici özelliğini kısmen azaltabilir. 7,43,52 Sosyal destek işlevleri birbiriyle iç içedir. Bu nedenle duygusal açıdan destekleyici bir ilişki aynı zamanda maddi ve zihinsel destek anlamına da gelir. Sosyal bir varlık olan insana sosyal bir ağ içerisinde bulunması, kendisinden beklenen bilgi, tutum ve davranışlarının uygun olup olmadığını gösteren geri bildirimler sağlar. 14 Gebelikte yeterli psikososyal desteğin varlığı ve gebenin ruh sağlığının iyi olması, fetüsün sağlığı için de önemlidir. Sosyal desteği düşük olan gebelerde daha fazla oranda sigara tüketimi olduğu ve bu gebelerin yeni doğan çocuklarında anlamlı olarak daha fazla oranda düşük doğum ağırlığı olduğu, doğum komplikasyonlarının arttığı, prematürite ve intrauterin gelişme geriliği olasılığının arttığı saptanmıştır. 9,36 İnsanoğlu toplum içinde yardımlaşma ve işbirliği ile var olabilen ve kendisini gerçekleştiren sosyal bir varlıktır. 5 Aile de en temel sosyal gruptur. İnsan tüm yaşamı boyunca destek sistemlerine gereksinim duyar. Sosyal desteğin ruhsal ve bedensel 8

18 sağlık ile olumlu ilişkisini gösteren çalışmalar mevcuttur. 7,11 Gebelik ve doğum sonrası dönem anne ve bebekten oluşan ikili yaşamı ifade ettiği için sosyal desteğe gereksinim duyulan en önemli dönemlerdir. Gebelik dönemini sağlıklı ve rahat geçirmek kadın ve doğacak çocuk için çok önemlidir. 2 Gebeliğe uyum sürecinde anneye ait özellikler, sosyal ve ailesel faktörler, kültürel yapı, eşin desteği, sağlık profesyonellerinin desteği ve bunun gibi daha pek çok değişken gebeliğin algılanışını etkilemekte, bunun sonucunda da gebeliğe uyum ve annelik rolünün kabulü etkilenmektedir. 5 Sosyal desteğin yeterince destekleyici olup olmadığı konusunda kişinin genel izlenimi "algılanan destek" olarak tanımlanmaktadır. Yapılan araştırmalarda, sosyal aktivitenin kendisinin değil, algılanış ve yorumlanış biçiminin sağlığı koruduğu belirtilmektedir. 42 Sosyal destek gebelik ve doğum sonrası dönemdeki kadının annelik rolüne adaptasyon sürecini olumlu yönde etkilemekte, bebeğine olan duyarlılığını artırmakta ve yakınları ile ilişkilerini kolaylaştırmaktadır. Destek eksikliği ise bu deneyimi negatif olarak etkilemektedir Prenatal Bağlanma ve Önemi Doğum öncesi (prenatal) dönem gebeliğin başladığı andan itibaren doğumun gerçekleştiği ana kadar olan dönemi kapsar. Bu dönem bebek oluşum ve gelişiminin gerçekleştiği zaman dilimidir 6,54. Bowlby bağlanmayı, bir kişinin korktuğunda, yorulduğunda veya hasta olduğunda bir figürle ilişki kurmak ya da yakınlık aramak için duyduğu güçlü bir istek olarak tanımlar. 55 Bağlanma kavramı çok geniş bir anlam taşımaktadır hem bebeğin anneye bağlanması (attachment), hem de annenin çocuğuna yönelik duygusal bağı (bonding) 9

19 bağlanma sözcüğüyle karşılanmaktadır. 57 Ainsworth, Blehar, Waters ve Wall bağlanmayı iki insan arasındaki sevgi ilişkisine dayalı yakınlık olarak tanımlamaktadır. Doğum öncesi bağlanma ebeveynler ve doğmamış çocukları arasında kurulan duygusal bir bağdır. Hamilelik sürecinde gebe ve fetüs arasındaki bağlanma bebekle kurulan ilk önemli ilişki olarak tanımlanmaktadır ve doğum sonrasında anne-çocuk ilişkisinde belirleyici olmaktadır. 54,56 Anne-bebek arasındaki bağlanmanın en önemli bölümü doğumdan hemen önce başlar ve doğumdan sonraki aylarda gelişerek devam eder. 17 Yılmaz ın belirttiğine göre; Peppers ve Knapp anne bebek bağlanmasının prenatal dönemde başladığını öne sürmüştür. Peppers ve Knapp annenin bebeğine bağlanmasına katkıda bulunan dokuz olaydan bahsetmişlerdir. Bunlar; Gebeliğin planlanması, 2. Gebeliğin onaylanması, 3. Gebeliğin kabul edilmesi, 4. Fetal hareketlerin hissedilmesi, 5. Fetüsün bir birey olarak kabul edilmesi, 6. Doğum yapmak, 7. Bebeği görmek, 8. Bebeğe dokunmak, 9. Bebeğe bakım vermektir. Bağlanma, kadının gebeliğe olumlu bir tepki vermesi ile başlar. Bağlanmış bir gebe doğmamış bebeğinin kendisiyle ilişki kurduğuna inanır ve onu ayrı bir birey olarak görür. Bebeğin beslenme ve korunma için kendine bağımlı olduğunu anlar. Bebeğin neye benzeyeceğini, nasıl hareket edeceğini ve yaşamı boyunca nasıl bir gelişim göstereceğini düşünür. Bu düşünceler annenin bebeğine sevgi şefkat göstermesine, onu 10

20 korumasına ve beslemesine, ona ilgi göstermesine ve etkileşim kurmasına ve bebeğinin gereksinimlerine duyarlı olmasına yardımcı olur. 59 Cranley, maternal-fetal bağlanma için altı unsurdan oluşan çok boyutlu bir model oluşturmuştur. Bu unsurlar; Annenin fetüsü kendinden farklı olarak algılaması, 2. Fetüs ile etkileşime girme, 3. Fetüsün özelliklerini yorumlama, 4. Kendini adama, 5. Rolünü benimseme ve 6. İç içe geçmedir. Anne ve çocuk arasında oluşan bağ, yaşayabilmek için mutlaka birilerinin bakımına gereksinimi olan çocuğun hayatta kalma şansını artırır. Bebek ve anne arasında oluşan bu bağ, annenin bebeğin gösterdiği rahatsızlık ya da korku belirtilerini fark etmesine, bebeğin rahatlığının sağlanmasına ve korunmasına yardım eder. 59 Bağlanma teorisi anne-çocuk arasındaki bağlanma ilişkisine ve bununla ilişkili olarak genellikle çiftler arasındaki ilişkilerin temeline eğilir. Örneğin, çocukluktaki bağlanma sisteminin temel özelliklerinin yetişkin ilişkilerinde de sürdüğünü gösteren çalışmalar bulunmaktadır. 61 İlk temel ilişki olan anne çocuk ilişkisi, sonraki yaşam dönemlerindeki bağlanmalar için örnek olur. İlk temel ilişkide ortaya çıkan yetersizlikler ya da meydana gelen aksamalar bağlanmayı olumsuz yönde etkileyecektir. Bağlanma, güvenli ya da güvensiz olarak bir kez belirlendikten sonra çok az değişkenlik gösterir. Bu nedenle eksik ya da bozulmuş bir bağlanma sürecinin ya da bu sürece neden olan etkenlerin devam etmesinin sonraki gelişim basamaklarına da etkisi olumsuz olabilecektir. 62,63 Doğum öncesi dönemde fetüs, annenin duygularına yanıt verebilmektedir

21 haftada fetüsün algılama, tepki gösterebilme ve işittiği bilgileri yakalama yeteneklerinin olduğu bildirilmektedir. 64 Bu durumda, doğum öncesi dönemde, annenin bedeninde meydana gelen değişiklikleri benimsemesi, olumlu duygularını henüz doğmamış olan bebeğine aktarabilmesi bağlanmanın ilk temellerini oluşturmaktadır. Gebelik dönemin de annenin kendi karnına dokunması yoluyla bebeğin tensel olarak hissedilmesi ve bebeğin kabulü bağlanma ilişkisi için oldukça önemlidir. 19 Bağlanma ilişkisinde anne anahtar konumundadır. Bağlanma, ancak anne figüründen yansıyan sıcaklık ile gerçekleşmektedir. Eğer anne kendi anne babası ile sıcak, sevgi dolu ve güvenli bir bağlılık ilişkisi kurmuşsa bu durum evliliğine ve çocuğu ile olan ilişkisine de yansımaktadır. 19 Annenin bebeği ile kurduğu iletişim ve etkileşim ne kadar erken ve sağlıklı ise annelik duygusu da o kadar kuvvetli gelişecektir. Bebeğin annesi ile arasındaki bu özel bağlanma sağlıklı ruhsal gelişimdeki en önemli belirleyicidir. 22 Anne ve bebek bağlanmasının oluşmasında, gebeliğin planlanması, gebeliğin istenmesi, annenin güven duygusu, ailenin sosyoekonomik ve kültürel durumu, eş ilişkileri, eş desteği, kadının ailesiyle ve sosyal çevresiyle olan ilişkileri gibi faktörlerin etkili olduğu belirtilmektedir Sosyal Destek ve Prenatal Bağlanmada Hemşirenin Rolü Gebe bir kadın için, en önemli destek kaynaklarından birisi de hemşiredir. Hemşire, anneye gebelik süresince duygu ve endişelerini ifade etmesinde, pozitif başa çıkma stratejilerini kullanmasında, aile içi ilişkilerin düzenlenmesinde ve çevresindeki sosyal destek sistemlerinden etkili bir şekilde yararlanmasında aileye bu fırsatı sunacak ve ortamı hazırlayacak en uygun konumda olan ekip üyesidir. 14 Hemşirelik bakımı, çiftlerin olumlu gebelik ve doğum deneyimi edinmelerini, zamanla kuvvetli, iyi aile ilişkileri kurmalarını sağlayacaktır. Bu nedenle etkili prenatal 12

22 bakım vermek, gebelerin prenatal dönemde ve sonrasında yaşam kalitelerini yükseltmek ve olumlu fetal sonuçları artırmak için hemşirelerin, annenin psikososyal uyumunu etkileyen değişkenlerin farkında olması gerekmektedir. Hemşireler gebenin sosyal destek sistemlerini geliştirmede majör rol oynayan kişilerdir, ve gebelik gibi önemli fizyolojik ve psikolojik değişimlerin yaşandığı bu dönemde gebenin var olan sosyal destek sistemlerini tanımlayıp ve farkındalık sağlayıp, destek kaynaklarını harekete geçirerek sorunları ile baş etmelerine yardımcı olmaları gerekmektedir. 66 Hemşireler anne adaylarının endişelerini dinlemeye, kendisi ve bebeği ile ilgili sorularını cevaplandırmaya, annelik davranışını desteklemeye, annenin bebeği hakkındaki önyargılarını yenmesine, kendini ve bebeğini pozitif olarak algılamasına yardım eder. Hemşire doğum sonu erken dönemde anne ve bebeği değerlendirerek bakım gereksinimlerini karşılar, anne ve bebek arasındaki etkileşimi başlatır, annenin bebeğine karşı koruyucu, güven verici ve uyaran sağlayıcı davranışlar geliştirmesini destekler ve annenin özgüvenini artırarak, annelik davranışını öğrenme sürecini kolaylaştırır. 67 Gebelik döneminde yetersiz bağlanma riski taşıyan anneleri saptamak ve kadını anneliğe hazırlamak için uygun hemşirelik girişimlerinde bulunmak önemlidir

23 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Araştırmanın Türü Araştırma tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte bir çalışmadır Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma; 4 Şubat Mart 2014 tarihleri arasında Sağlık Bakanlığı Erzurum Nene Hatun Kadın Doğum Hastanesi ne başvuran, gönüllü gebeler üzerinde yapılmıştır Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, yukarıda belirtilen tarihler arasında adı geçen hastanenin polikliniklerine başvuran ve araştırmaya katılabilme kriterlerini taşıyan gebeler oluşturmaktadır. İlgili polikliniklere 1yılda / 1ayda prenatal kontrol amacıyla başvuran gebe sayısı bilinmemektedir. Araştırmaya alınması gereken minimum örneklem büyüklüğünü hesaplamak için evrendeki eleman sayısının bilinmediği durumlardaki örneklem seçme formülü kullanılmıştır. Bu formül aşağıdaki gibidir. 69 n= Örnekleme alınacak birey sayısı p= İncelenen olayın görülüş sıklığı (olasılığı) q= İncelenen olayın görülmeyiş sıklığı (1-p) t= Belirli serbestlik derecesinde ve saptanan yanılma düzeyinde t tablosunda bulunan teorik değer d= Olayın görülüş sıklığına göre yapılmak istenen ± sapma. Yukarıdaki formüle göre hesaplandığında: n=((1,96) 2.0,186.0,81)/(0,05) 2 =

24 Örneklemin evreni temsil edebilmesi için en az 233 kişi gerektiği hesaplanmış ancak temsil gücünün arttırılması için araştırma 247 gebe ile yürütülmüştür. Örnekleme Alınma Kriterleri: Okur-yazar olmak 20 ve üzeri gebelik haftasında olmak Gebelikte herhangi bir riski bulunmamak İnfertilite tedavisi görmemiş olmak 3.4. Araştırmanın Değişkenleri Bağımsız Değişkenler: Gebelerin sosyo-demografik özellikleri ile obstetrik özellikleri araştırmanın bağımsız değişkenlerini oluşturmaktadır. Bağımlı Değişkenler: 1. Çok Yönlü Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinden alınan puan ortalamaları. 2. Prenatal Bağlanma Envanterinden alınan puan ortalamaları.. Örneklem Grubunun Özellikleri: Örnekleme alınan gebelerin Sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımı Tablo 3.1 de verilmiştir. Tablo 3.1. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerinin Dağılımı (n=247) Özellikler Sayı % Yaş ve üzeri Eğitim Düzeyi Okuryazar ve İlkokul Ortaokul Lise Üniversite

25 Tablo 3.1 (devam) Özellikler Sayı % Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Evlilik Süresi 1-2 yıl 3-4 yıl 5-6 yıl 7 yıl ve Aile Tipi Çekirdek aile Geniş aile Gelir Durumu Algısı Kötü Orta İyi Eş Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Gebelerin sosyo-demografik özelliklerinin dağılımı Tablo 3.1 de verilmiştir. Gebelerin %31.2 sinin yaş aralığında yer aldığı, %46.2 sinin okuryazar ve ilkokul mezunu olduğu, %83 ünün ev dışında çalışmadığı, %44.9 unun 7 yıl ve daha uzun süredir evli olduğu belirlenmiştir. Ayrıca %68.4 ünün çekirdek aile yapısına sahip olduğu, %61.1 inin orta düzeyde gelir algısına sahip olduğu ve %89.9 unun eşinin çalışmakta olduğu saptanmıştır. Örnekleme alınan gebelerin obstetrik özelliklerine göre dağılımı Tablo 3.2 de verilmiştir. 16

26 Tablo 3.2. Gebelerin Obstetrik Özelliklerinin Dağılımı (n=247) Özellikler Sayı % Gebelik Sayısı İlk ve Gebelik Haftası Gebelik Aralığı (n=173) (Bu ve bir önceki gebelik) 24 aydan az 24 ay ve Gebeliği İsteme Durumu İsteyen İstemeyen Düşük Öyküsü Var Yok Ölü Doğum Yaşama Durumu Var Yok Gebelerin obstetrik özelliklerinin dağılımı Tablo 3.2 de görülmektedir. Gebelerin %30 unun ilk gebeliği olduğu, %43.3 ünün gebeliğinin haftalık olduğu saptanmıştır. %83.2 sinin gebelik aralığının 24 aydan fazla olduğu tespit edilmiştir. Gebelerin %74.9 unun bu gebeliği istemekte olduğu, %71.7 sinin daha önce düşük öyküsünün ve %87.4 ünün ölü doğum öyküsünün olmadığı saptanmıştır Verilerin Toplanması Veriler aşağıda ayrıntıları verilen 3 araç kullanılarak toplanmıştır. Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu: (EK-2) Bu form araştırmacı tarafından ilgili literatür bilgileri doğrultusunda hazırlanmıştır. İlgili form gebelerin demografik ve obstetrik özelliklerini 17

27 belirleyebilecek türden toplam 13 sorudan oluşmaktadır. Çok Yönlü Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇYASDÖ): (EK-3) Ölçek, Zimet ve arkadaşları tarafından 1988 de geliştirilmiş, Eker ve Arkar tarafından 1995 te Türkçe ye uyarlanmıştır. 46,47,70 Düşük eğitim düzeyindeki kişilerin de anlayabileceği türden bir ölçektir. Üç farklı kaynaktan alınan sosyal desteğin yeterliliğini öznel olarak değerlendiren ölçek, kısa sürede doldurulabilir ve uygulaması kolay olup 12 kısa maddeden oluşmaktadır. Her biri dört maddeden oluşan desteğin kaynağına ilişkin üç grubu içerir. Bunlar; Aile (3, 4, 8 ve 11. maddeler), Arkadaş (6, 7, 9 ve 12. maddeler) ve Özel İnsan (1, 2, 5 ve 10. maddeler) dır. Her madde 7 aralıklı likert tipi ölçek kullanılarak derecelendirilmiştir. Her alt boyuttaki dört maddenin puanlarının toplanması ile alt boyut ölçek puanı elde edilir ve bütün alt boyut ölçek puanlarının toplanması ile de ölçeğin toplam puanı elde edilir. Elde edilen puanın yüksek olması algılanan desteğin yüksek olduğunu göstermektedir. Ölçekten alınan puanın düşük olması, desteğin algılanmadığını ya da destekten yoksun oluşu gösterir. Aile ve özel insan terimlerini ayırt etmek için ölçek Eker, Arkar ve Yaldız tarafından 2001 yılında yeniden değerlendirilmiştir. 46 Eker ve arkadaşları Sosyal destek ölçeğinin toplam Cronbach alfa katsayısını 0.89 olarak, alt boyut Cronbach alfa katsayılarını da aile için 0.85, arkadaş için 0.88 ve özel insan için 0.92 olarak vermişlerdir. 46,47 Bu çalışmada ise Sosyal destek ölçeğinin toplam Cronbach alfa katsayısı 0.91, alt boyut Cronbach alfa katsayıları da aile için 0.74, arkadaş için 0.93 ve özel insan için 0.91 olarak tespit edilmiştir. Prenatal Bağlanma Ölçeği: (EK-4) Ölçek Muller tarafından 1993 te geliştirilmiştir. 15, yılında Kızılkaya Beji ve Dereli Yılmaz tarafından Türkçe ye uyarlanmıştır. 68 Öznel olarak prenatal bağlanmayı değerlendiren ölçek, kısa sürede ve ilgiyle doldurulabilir, uygulaması kolay 18

28 21 kısa maddeden oluşmaktadır. 4 lü likert tipi ölçek kullanılarak derecelendirilmiştir. Elde edilen puanın yüksek olması prenatal bağlanmanın yüksek olduğunu göstermektedir. Ölçekten alınan puanın düşük olması, bağlanmanın düşük oluşunu gösterir. Yılmaz ve Beji ölçeğinin toplam Cronbach alfa katsayısını 0.84 olarak belirtmişlerdir. 68 Bu çalışmada ise prenatal bağlanma ölçeğinin Cronbach alfa katsayısı 0.86 olarak tespit edilmiştir. Soru Formu ve Ölçeklerin Uygulanması: İlgili form ve ölçekler, araştırmacı tarafından gebeler ile yüz yüze görüşülerek uygulanmıştır. Gebelerin rahat cevap verebilmeleri için Nene Hatun Kadın Doğum Hastanesi Polikliniğinde bulunan gebe takip odasında her gebe ile birebir görüşülmüştür Verilerin Değerlendirilmesi Veriler SPSS 21 istatistik paket programında değerlendirilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde; Yüzdelik, Ortalama, Standart sapma, Varyans analizi, t testi ve Pearson korelasyon testi kullanılmıştır Araştırmanın Etik İlkeleri Araştırmaya başlamadan önce, Beji ve ark. geliştirmiş olduğu Prenatal Bağlanma Envanteri için kullanım izni alınmıştır (EK-5) Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Etik Kurulu ndan onay alınmıştır(ek-6). Daha sonra Erzurum Nene Hatun Kadın Doğum Hastanesi nden uygulama izni alınmıştır(ek-7). Araştırma kapsamındaki gebelerin haklarını korumak için veri toplamaya başlamadan önce gebelere, araştırmanın yapılma amacı ve süresi açıklanıp, araştırma hakkında bilgi verilerek Aydınlatılmış Onam ilkesi, araştırmaya katılan gebelerin bilgilerinin gizli tutulacağı belirtilerek Gizlilik ve Gizliliğin Korunması ilkesi, 19

29 araştırmaya katılıp katılmama hakkına sahip oldukları açıklanarak Özerkliğe Saygı ilkesini içeren etik ilkeler yerine getirilmiştir. Anket ve ölçek uygulaması tamamlandıktan sonra bilgi almak isteyen gebelerin, gebelik ile ilgili soruları yanıtlanmıştır. 20

30 4. BULGULAR Tablo 4.1. Sosyal Destek Ölçeği ile Prenatal Bağlanma Ölçeklerinden Alınabilecek Min-Max Puanlar, Gebelerin Aldığı Min-Max Puanlar ve Gebelerin Aldığı Puan Ortalamalarının Dağılımı (n=247) Sosyal Destek Ölçeği Ölçekten Alınabilecek Min-Max Puanlar Ölçekten Alınan Min-Max Puanlar Ölçekten Alınan Puan Ortalamaları X ±SS Aile ±5.219 Arkadaş ±7.504 Özel insan ±4.770 Ölçek Toplam ± Prenatal Bağlanma Ölçeği ± Sosyal Destek Ölçeği ve Prenatal Bağlanma Ölçeğinden alınabilecek min-max puanlar ile gebelerin aldığı min-max puanlar ve gebelerin aldığı puan ortalamaları Tablo 4.1 de görülmektedir. Gebelerin Sosyal Destek Ölçeğine ait toplam puan ortalamasının ±14.496, Prenatal Bağlanma Ölçeğinden aldıkları puan ortalamasının ± olduğu bulunmuştur. Tablo 4.2. Sosyal Destek Ölçeği Puan Ortalamaları ile Prenatal Bağlanma Ölçeği Puan Ortalaması Arasındaki İlişki Ölçekler Sosyal Destek Ölçeği p<0.001 Aile Arkadaş Özel insan Toplam R p R p R p R p Prenatal Bağlanma Ölçeği

31 Sosyal Destek Ölçeği puan ortalamaları ile Prenatal Bağlanma Ölçeği puan ortalaması arasındaki ilişki Tablo 4.2 de gösterilmiştir. Prenatal Bağlanma Ölçeği puan ortalaması ile Sosyal Destek Ölçeğinin Aile, Arkadaş, Özel İnsan alt boyut puan ortalamaları ve toplam puan ortalaması arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. (p<0.05). Tablo 4.3. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Sosyal Destek Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Özellikler Yaş yaş Test ve p değeri Eğitim İlkokul ve altı Ortaokul Lise Üniversite Test ve p değeri Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Test ve p değeri Evlilik Süresi 1-2 yıl 3-4 yıl 5-6 yıl 7 yıl ve Test ve p değeri Aile Tipi Çekirdek aile Geniş aile Test ve p değeri Gelir Durumu Algısı Kötü Orta İyi Test ve p değeri Eş Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Test ve p değeri A l t Aile X ± SS ± ± ± ,320± ±5.764 F =1.13,p> ± ± ± ±3.023 F =14.75,p< ± ±5.444 t=2.886,p< ± ± ± ±5.745 F=5.09,p< ± ±4.998 t=1.43,p> ± ± ±4.539 F=7.071, p< ± ±6.362 t=2.94, p<0.05 B o y u t l a r Arkadaş Özel insan X ± SS X ± SS ± ± ± ± ±7.930 F =1.26, p> ± ± ± ±4.893 F =12.74,p< ± ±7.604 t=4.71,p< ± ± ± ±7.280 F=0.59,p> ± ±7.550 t=1.25,p> ± ± ±6.922 F=3.402, p< ± ±8.109 t=2.22, p< ± ± ± ± ±4.735 F =0.67, p> ± ± ± ±3.883 F =6.36,p< ± ±4.918 t=2.00,p< ± ± ± ±4.637 F=2.92,p< ± ±4.990 t=1.57,p> ± ± ±4.617 F=3.706, p< ± ±6.164 t=2.35, p<0.05 Toplam Puan X ± SS ± ± ± ± ± F =0.58, p> ± ± ± ±9.725 F =16.19,p< ± ± t=4.14,p< ± ± ± ± F=3.08,p< ± ± t=1.68,p> ,389± ± ± F=6.527, p< ± ± t=3,00, p<

32 Gebelerin sosyo-demografik özelliklerine göre Sosyal Destek Ölçeği puan ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 4.3 te görülmektedir. Gebelerin yaş gruplarına göre alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Gebelerin eğitim durumlarına göre alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). Üniversite mezunu gebelerin Sosyal Destek toplam puan ortalaması, diğer gebelere göre yüksek bulunmuştur. Gebelerin çalışma durumlarına göre alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). Çalışan gebelerin Sosyal Destek Toplam puan ortalaması, çalışmayan gebelere göre yüksek olduğu belirlenmiştir. Gebelerin evlilik süresine göre arkadaş alt boyutu hariç, diğer alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). Gebelerin aile tipine göre alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Gebelerin gelir durumu algısına göre alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). Gebelerin eşlerinin çalışma durumlarına göre alt boyut puan ortalamaları ile toplam puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). 23

33 Tablo 4.4. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Prenatal Bağlanma Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Özellikler Yaş Eğitim İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Evlilik Süresi 1-2 yıl 3-4 yıl 5-6 yıl 7 yıl ve Aile Tipi Çekirdek aile Geniş aile Gelir Durumu Algısı Kötü Orta İyi Eş Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Prenatal Bağlanma Ölçeği X ± SS ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±13.15 Test ve p Değeri F =2.206 p>0.05 F =5.56 p<0.05 t=1.71 p>0.05 F =5.72 p<0.05 t=0.70 p>0.05 F =0.22 p>0.05 t=0.45 p>0.05 Gebelerin sosyo-demografik özelliklerine göre Prenatal Bağlanma Ölçeği puan ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 4.4 te görülmektedir. Gebelerin yaş gruplarına, çalışma durumlarına, aile tipine, gelir durumu algısına ve eşlerinin çalışma durumlarına göre, puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Gebelerin eğitim durumlarına ve evlilik süresine göre prenatal bağlanma ölçeği puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). 24

34 5. TARTIŞMA Gebelerde algılanan sosyal destek ile prenatal bağlanma arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan çalışmadan elde edilen bulgular ilgili literatürle tartışılmıştır. Gebelerin sosyal destek ölçeğinin hem toplam puan ortalamasının 63.88±14.49, hem de her üç alt boyut; özel insan(eş) desteği 23.19±4.77, aile desteği 23.03±5.21 ve arkadaş desteği 17.66±7.50 puan ortalamalarının oldukça yüksek olduğu belirlenmiştir (Tablo 4.1). Bu çalışmanın bulguları Yılmaz 23, Vırıt 9 ve Karataş ın 71 bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Yılmaz ın çalışmasında eş desteği puan ortalaması 20.5±6.7, aile desteği puan ortalaması 25.3±3.9 olduğu görülmüştür. Karataş ın çalışmasında aile desteği puan ortalamasının 23.26±6.865, arkadaş desteği puan ortalamasının 19.40±9.795 olduğu görülmüştür. Vırıt ve arkadaşları 9 en az sosyal desteğin arkadaştan algılanan, en fazla sosyal desteğin ise eşten algılanan sosyal destek olduğunu ifade etmişlerdir. Bu çalışmada özel insan desteğine ilişkin sorulara, gebeler eşlerini düşünerek yanıt vermişlerdir. Aile ve eşten algılanan sosyal destek, arkadaştan alınan sosyal destekten yüksek bulunmuştur. Aileye yeni bir bireyin katılmasının aile bireylerine verdiği sevinç, heyecandan ve Türkiye de neslin devamına verilen önemden ileri geldiği, özellikle eşlerin baba olma sevinciyle eşlerini her açıdan desteklemeye çalıştıkları düşünülmektedir. Literatürde gebelerin sosyal desteği daha çok akrabalarından aldıkları, duygusal desteği ise genellikle kendi anne - babalarından aldıkları belirtilmiştir. 6 Gebelerin annelerini kendilerine rehber edinerek onların bilgi ve deneyimlerinden faydalandıkları, annelerin ise kızlarına destek oldukları düşünülmektedir. 25

35 Orr yaptığı araştırmada, sosyal desteği olan gebelerin gebelik esnasında meydana gelen olumsuz değişikliklerden fazla etkilenmeyerek daha doyumlu bir gebelik yaşadıklarını ortaya koymuştur. 72 Kadının sosyal çevreden aldığı destek sayesinde, gebeliği daha olumlu geçirdiği, annelik rolünü daha çabuk kazandığı ve doğum sonrası daha az sorun yaşadığı belirtilmiştir. 3 Ayrıca sosyal destek annelik rolüne geçişi de kolaylaştırmaktadır. 9 Gebelerin, algıladıkları sosyal destek sonucu; olumlu ve pozitif bir düşünce yapısına sahip olmalarının anneliğe uyumu kolaylaştırdığı ve annenin bebek ile ilgili pozitif duygular geliştirdiği düşünülmektedir. Gebelerin Prenatal Bağlanma Ölçeği toplam puan ortalamasının 61.40±11.78 olarak oldukça yüksek bulunmuştur (Tablo 4.1.). Benzer şekilde Dereli Yılmaz 58 da çalışmasında ilgili toplam puan ortalamasını 60.71±10.12 ve 61.72±10.72 olarak yüksek bulmuştur. Armstrong un 73 çalışmasında da ilgili puan ortalaması 60.7±10.1 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada Prenatal Bağlanma ile Sosyal Destek arasında istatistiksel olarak önemli bir ilişki olduğu bulunmuştur (Tablo 4.2.). Algılanan sosyal destek arttıkça prenatal bağlanmanın da arttığı belirlenmiştir. Algılanan sosyal destek ile Prenatal bağlanma arasındaki ilişkiyi belirleyen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak bağlanma ile ilgili literatür bilgileri bu bulguları desteklemektedir; Soysal ve ark ın 19 belirttiği üzere gebe, kendi anne babası ile sevgi dolu, sıcak ve güvenli bir bağlılık ilişkisi kurmuşsa eşi ve çocuğu ile benzer ilişki kurmaktadır. Kılıçarslan 2 çalışmasında, doğacak bebekle ilgili sevinç ve heyecanını eşleri ile paylaşan gebelerin, kendilerini anne olmaya daha hazır hissettiklerini belirtmiştir. Gebeye verilen sosyal destek, gebenin kendine olan güvenini arttırarak, kendini güçlü hissetmesini sağlar. Gebenin fetüsü hissetmesi, kabullenmesi, doğum sonrası 26

36 bebeğinin bakımını üstlenmesi için cesaret verir. Anneliği başaramama korkusu ve depresyonun bu olumlu duygular sayesinde yaşanmadığı düşünülmektedir. Ayrıca sosyal destek, doğacak bebeğin sağlığı için gereklidir. Kendisini mutlu ve sağlıklı hissedebilen gebelerin, doğum sonrası dönemde mutlu bir anne olarak sağlıklı çocuklar yetiştirebilecekleri söylenebilir. Eş, aile ve yakın çevre tarafından sağlanan sosyal destek, anneyi duygusal ve bilişsel olarak rahatlatmakta, böylece gebenin stres etkenleri ile daha kolay baş etmesine yardımcı olmakta, annelik rolüne daha etkili geçiş sağlamaktadır. 73 Sosyal destek algısı yüksek gebelerin; aidiyet, sevgi ve saygı gibi duygular hissederek stresörlerle daha kolay başa çıktıkları düşünülebilir. Gebelerin Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Sosyal Destek Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılmasına bakıldığında; yaş ve aile tipi hariç, diğer özelliklerin tamamının istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (Tablo 4.3.) Bu çalışmada gebelerin eğitim düzeyi yükseldikçe sosyal destek puanının da yükseldiği belirlenmiştir. Arıkan ve Kahriman ın 74 yaptığı çalışmada da annelerin eğitim düzeyi yükseldikçe aileden algılanan sosyal desteğin yükseldiği belirtilmiştir. Oruçlu nun 75 çalışmasında gebelerin eğitim düzeyleri yükseldikçe aileden ve özel kişiden algıladıkları sosyal destek puanlarının yükseldiği saptanmıştır. Yılmaz 58 çalışmasında sosyal destek arama düzeyinin lise ve yüksek öğrenim düzeyindeki gebelerde ilköğretim düzeyindeki gebelere göre daha yüksek olduğunu tespit etmiştir. Bu durum gebelerin daha üst öğrenimlerde destek sistemlerini daha etkin kullanması ve üniversite düzeyinde eğitimin sosyalleşme becerisini geliştirebilmesiyle ilişkilendirilebilir. Araştırma bulgularında, eşi ve kendisi ev dışında çalışan, maddi durumunu yüksek olarak algılayan gebelerde sosyal destek algısının daha yüksek olduğu tespit 27