KONU 1: BİZE HİZMET EDENLER KAVRAMLAR. karşılamaktadırlar. Toplumun temel ihtiyaçlarını karşılamak öncelikle devletin görevidir.

Transkript

1 6. ÜNİTE: TOPLUM İÇİN ÇALIŞANLAR ÖĞRENME ALANI: GRUPLAR, KURUMLAR VE SOSYAL ÖRGÜTLER KONU 1: BİZE HİZMET EDENLER KAVRAMLAR Kurum: Belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulan özel veya kamu örgütü İş bölümü: Bir toplumsal üretim düzeni içindeki değişik görev ve hizmetlerin toplumun üyeleri, kümeleri arasında karşılıklı bağımlılık ilişkileri içinde bölünmesi. Bir işi, iki ya da daha çok kişi arasında bölme. Teşkilat: Bir gayenin gerçekleşmesi için hiyerarşik bir yapı içerisinde planlı ve programlı çalışma yapmak üzere bir araya gelen vasıflı ve yeterli sayıda insandan oluşan yapıya teşkilat denir. TOPLUMSAL İHTİYAÇLARIMIZ VE KURUMLAR Toplum: Aynı toprak parçası üzerinde bir arada yaşayan ve temel çıkarlarını sağlamak için iş birliği yapan insanların tümüdür. İnsan toplum içinde doğar, yaşar ve büyür. İnsanlar bu esnada temel ihtiyaçlarını kolayca ve en iyi şekilde karşılamak için diğer insanlara ihtiyaç duyarlar. Yalnızca insanlarla bir araya gelerek giderebileceğimiz ihtiyaçlarımıza temel ihtiyaçlar denir. Temel ihtiyaçlar insan yaşamı için son derece gerekli olan, olmadığında sıkıntısı çekilen şeylerdir. İnsanların, yaşamlarını daha iyi sürdürebilmesi, bazı temel ihtiyaçların karşılanmasına bağlıdır. Bu temel ihtiyaçlar: 1) Beslenme, 5) Sağlık, 2) Giyinme, 6) Eğitim, 3) Barınma, 7) Adalet, 4) Güvenlik, 8) Yaşanabilir bir çevredir. Bu temel ihtiyaçlarımız aynı zamanda en doğal haklarımızdır. Temel ihtiyaçlarımız dışında toplumsal yaşamdan doğan ihtiyaçlarımız da vardır. Bunlar: 1) Eğitim 2) Adalet 3) Sağlık 4) Güvenlik 5) Haberleşme 6) Ulaşım Ayrıca karşılandığında mutluluk duyacağımız sosyal ihtiyaçlarımız da vardır. Dinlenme, eğlenme, gezme, kitap okuma gibi... İhtiyaçlarımızı tek başımıza karşılayamayız. Bunun için insanların yardımlaşması ve iş bölümü yapması gerekmektedir. Bu durum çeşitli mesleklerin ve bu mesleklere sahip insanların çalıştığı kuruluşların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Günümüzde toplumun temel ihtiyaçlarını devlet(resmi) ve sivil toplum kuruluşları birlikte karşılamaktadırlar. Toplumun temel ihtiyaçlarını karşılamak öncelikle devletin görevidir. DEVLET VE DEVLETİN GÖREVLERİ: İnsanların toplum hâlinde yaşamaya başlamaları bazı sorunları beraberinde getirmiştir. Toplumu oluşturan bireyler arasındaki anlaşmazlıklar ve güçlü olanların zayıflara haksızlık yapması bu sorunların en önemlilerini oluşturmuştur. Toplum yaşamını tehdit eden bu sorunların çözümü için güçlü bir otoriteye ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaç devlet denilen kurumun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Devlet: Sınırları belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan insanların oluşturduğu siyasi olarak örgütlenmiş otoriteli düzendir. Devlet, görevlerini (temel ve sosyal ihtiyaçlar) yerine getirmek için çeşitli örgütler oluşturmuştur. Bu örgütlere resmi kurum ya da resmi örgüt denilmektedir. RESMİ KURUMLAR: Devletin; toplumun eğitim, sağlık, güvenlik, barınma, beslenme, sağlıklı bir çevre gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurduğu kurumlara "resmi kurum" denir. Resmi kurumlar; Cumhurbaşkanlığı, Bakanlıklar, TBMM, Mahkemeler, Devlet okulları, Devlet hastaneleri Sağlık ocakları, Nüfus müdürlüğü, Valilikler, Kaymakamlık, Belediye, Muhtarlık gibi kuruluşlar resmi kurumlardır. Resmi Kurum Özellikleri: Masrafları (giderleri) devlet tarafından karşılanır. Çalışanların tek amacı topluma hizmet etmek, toplumun sorunlarına çözüm bulmaktır. Çalışma şartları ve yöntemleri devlet tarafından belirlenir. Yaş ve eğitim şartı vardır Çalışanlar, hizmetlerinin karşılığında "maaş" denilen ücret alırlar. Çalışanlar arasında mevki(makam) ve görev farkı vardır. Resmi kurumlara kamu kurumları da denir. Çalışanlarına da "kamu görevlisi" ya da "memur" denir. HER İLDE BULUNAN BAZI YÖNETİM KURUMLARI *Valilik *Belediye * İl Özel İdaresi *Sağlık Müdürlüğü *Emniyet Müdürlüğü * Milli Eğitim Müdürlüğü 1) VALİLİK İldeki tüm resmi kurum ve kuruluşların çalışmasını, aralarındaki iş birliğini sağlar. İlde çalışan memurların tayini gibi iş ve işlemleri yürütür. 1

2 İlin sosyal, ekonomik ve kültürel açılardan kalkınması huzur ve güvenin sağlanması gibi konularda ildeki tüm kurum ve Kuruluşlar arasındaki iş birliğini sağlar 2) BELEDİYE Yerel hizmetleri erine getirir. Belediye sınırları içerisinde yol yapımı, imar, çevre düzenlemesi gibi hizmetler sunar. 3) İL ÖZEL İDARESİ Valiliğe bağlı olarak çalışır. Kültürel, sosyal ve ekonomik kalkınmayı artırmaya çalışır. Köylere hizmet götürür. 5) SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Hastane, sağlık ocakları, dispanserler aracılığıyla sağlık hizmetlerini yürütür. 6) EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ Sorumlu olduğu alan içerisinde asayişi ve huzuru sağlar Trafikte yasalara uyulmasını sağlamak için hizmet sunar. TOPLUMUN TEMEL İHTİYAÇLARINI KARŞILAMAK İÇİN KURULAN RESMİ KURUMLAR: 1. EĞİTİM KURUMLARI: Toplumumuzun eğitim ve öğretim ihtiyacını karşılamak amacıyla oluşturulmuş kurumlarımızdır. Eğitim kurumlarımız Milli Eğitim Bakanlığına bağlıdır. Milli Eğitim Bakanlığı; Eğitim sisteminin belirlenmesinde, Okullarda okutulacak derslerin müfredatının hazırlanmasını ve uygulanmasını, Okul ihtiyacı olan yerleşim yerlerini tespit ederek okul yapılmasını, Okulu olmayan köylerdeki çocukları da en yakın okula taşıyarak toplumun eğitim ihtiyacını karşılamaya çalışmaktadır. Ülkemizdeki eğitim ihtiyacı şu eğitim kurumları tarafından sağlanmaktadır: 1) Kreşler ve anaokulları, 2) İlköğretim okulları, 3) Ortaöğretim kurumları (Liseler) 4) Dershaneler ve sürücü kursları, 5) Üniversiteler, 6) Halk Eğitim Merkezleri, 7) Açık öğretim Okulları. Çalışanları Okul Müdürleri Müdür yardımcıları Öğretmenler Memurlar Hizmetliler 2. SAĞLIK KURUMLARI: Sağlıksız nesillerin yaşadığı toplumlar ilerleyip kalkınamazlar. Sağlık kurumlarımız, insanların hastalıklardan korunması, teşhis ve tedavisi hizmetlerini vermek için kurulmuşlardır. Ülkemizde sağlık kurumları sağlık bakanlığına bağlıdır. Sağlık bakanlığının görevleri o Sağlık kurumları açmak. o Sağlık kurumlarında çalışacak doktor, hemşire ve hasta bakıcıları yetiştirmek. o Hastaların tedavileri için gerekli ilaçları ve tıbbi malzemeleri temin etmek. o Sağlık hizmetlerini tüm vatandaşlara götürmek. o Doktor ve hasta hakları korumak. Ülkemizde sağlık ihtiyacı şu kurumlar tarafından karşılanmaktadır. 1) Sağlık Bakanlığı, 2) Hastaneler, 3) Sağlık Ocakları, 4) Dispanserler, 5) Sanatoryumlar, 6) Tıp merkezleri, 7) Sağlık evleri, 8) Eczaneler, 9) Doğum evleridir. Çalışanları Doktor, Hemşire, Ebe Sağlık memuru, Hasta bakıcı 3. ADALET KURUMLARI: Adalet, hakkın gözetilmesi ve yerine getirilmesi anlamına gelir. Haklı ile haksızın ayırt edilmesi adaletle sağlanır. Adalet karşısında güçlü ile güçsüz, zengin ile fakir eşit haklara sahiptir. Adalet, hukuk kurallarına göre bağımsız yargı sonucunda oluşur. Mahkemeler, vatandaşların birbirileriyle anlaşmazlıklarını çözmek, suçluları kanunlara dayanarak cezalandırmak amacıyla kurulmuşlardır. Ülkemizde adalet kurumları adalet bakanlığına bağlı olarak çalışırlar. Ülkemizde adalet ihtiyacı şu kurumlar tarafından karşılanmaktadır. 1) Mahkemeler, 2) Karakollar, 3) Cezaevleri, 4) Adli Tıp Kurumu, 5) Anayasa Mahkemesi, 6) Danıştay, 7) Yargıtay Çalışanları Hâkimler Savcılar Avukatlar 4. GÜVENLİK KURUMLARIMIZ: Devletin kuruluş amaçlarının başında güvenlik gelir. Toplumun iç ve dış çatışmalardan ve saldırılardan korunması devletin temel görevlerindendir. Devlet pek çok güvenlik kurumu oluşturmuştur. Bunların başlıcaları şunlardır: 1) İçişleri Bakanlığı 2) Milli savunma Bakanlığı 3) Karakollar 4) Belediye, orman, gümrük, zabıta birimleri 5) Türk Silahlı Kuvvetleri (Genelkurmay Başkanlığı) 6) Polis Teşkilatı (Emniyet Genel Müdürlüğü) 7) Ülkemizde iç güvenliğin sağlanmasından İç İşleri Bakanlığının sorumluluğundadır. Polis teşkilatı ve karakollar İçişleri Bakanlığına bağlıdır. 2

3 Çalışanları Asker Polis Bekçi Özel güvenlik Zabıta gibi. Türk Silahlı Kuvvetleri: Ülkemizi, dış tehditlere karşı korumak Türk Silahlı Kuvvetlerinin görevidir. Genelkurmay Başkanlığına bağlı Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlıkları ve Jandarma Genel Komutanlığından oluşan askeri gücümüze "Türk Silahlı Kuvvetleri" denir. Türk silahlı Kuvvetlerinin birinci görevi Türk vatanını ve Türkiye Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamaktır. 5. SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI: İnsanlar yaşamlarını devam ettirmek için çalışmak zorundadır. Ama hayat boyunca çalışmak, sağlıklı kalmak ve kimseye muhtaç olmadan yaşamak zordur. Bu nedenle çalışanların maaşlarının bir bölümü devlete bağlı sosyal güvenlik kurumlarına kesinti olarak ödenir. Bu parayla devlet çalışanlarının tedavi giderlerini karşılar. Emekli olduklarında ise onlara ikramiye verilir, emekli maaşları ödenir, sağlık giderleri karşılanır. Buna sosyal güvenlik sistemi denir. Ülkemizde üç farklı sosyal güvenlik kurumu vardır. Bunlar: Emekli Sandığı: Resmi kurumlarda çalışanların, sağlık, güvenlik gibi ihtiyaçlarını karşılayıp onları destekleyen kurumdur. Emekli Sandığı, devlet memurlarına hizmet verir. Sosyal Sigortalar Kurumu: Resmi ve özel sektörün çeşitli alanlarında işçi olarak çalışan vatandaşların sosyal haklarını düzenleyen ve onlara hizmet veren bir kurumdur. Bağ- Kur: Çiftçi, esnaf, zanaatkâr gibi kendi iş alanlarını kurup buralarda çalışan insanların sosyal haklarını düzenlemek için çalışır. Bu üç kurum Sosyal güvenlik Kurumu (SGK) altında hizmet vermektedir. 6. TEMEL İHTİYAÇLARLA İLGİLİ KURUMLAR Kurulacak şehirlerin nerede kurulacağı, ev yapma izinleri, yolları, planlaması, bakıma muhtaç ve kimsesizlerin kalacak yerleri bu kurumlar tarafından yönetilir. Başbakanlık, Turizm bakanlığı, Bayındırlık ve iskân(yerleşme) Bakanlığına bağlı olarak çalışırlar 1) Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı(TOKİ) 2) Belediyeler 3) Oteller, 4) Aşevleri 5) Huzurevleri, 6) Çocuk Esirgeme Yurtları gibi belli başlı kurumları da vardır. 7. ÇEVRE İLE İLGİLİ KURUMLAR: Ülkemizde çevre sorunlarının ortaya çıkmasını önlemek amacıyla devlet tarafından Çevre, Orman ve şehircilik Bakanlığı kurulmuştur. Yaşadığımız çevrenin düzeni, temizliği, ağaçlandırılması gibi çalışmalar bu bakanlığın sorumluluğundadır. Çevre sorunları bu bakanlığa bağlı birimler tarafından çözülmeye çalışılır. Ülkemizin tarihi ve kültürel varlıklarının korunmasını ve ülke turizminin geliştirilmesi işini de Kültür ve Turizm Bakanlığı üstelenmektedir. 1) Devlet Su işleri Genel müdürlüğü, 2) Devlet Meteoroloji İşleri genel Müdürlüğü, 3) Orman Genel Müdürlüğü, 4) Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı gibi kurumları vardır. Çevre temizliği ve düzeni, park ve bahçelerin bakımı, çevrenin korunması gibi konularda belediyeler önemli görevler üstlenir. Çalışanları Çevre Mühendisleri Orman Mühendisleri Temizlik görevlileri 8. ULAŞIMLA İLGİLİ KURUMLAR Halkın ulaşım ihtiyacının karşılamak için aşağıdaki kurumlar hizmet vermektedir. Bu kurumlar ulaştırma bakanlığına bağlı olarak hizmet veririler. 1) Belediyelere ait ulaşım kuruluşları 2) Devlet demir yolları 3) Türk hava yolları 4) Türkiye denizcilik işletmeleri 5) Karayolları genel müdürlüğü 9. HABERLEŞMEYLE İLGİLİ KURUMLAR İnsanların haberleşme ihtiyacının karşılamak üzere aşağıdaki kurumlar kurulmuştur. 1) Türkiye radyo televizyon kurumu (TRT) 2) Pasta e telgraf teşkilatı genel müdürlüğü (PTT) 3) Telekomünikasyon iletişim başkanlığı KONU 2: ELİMİZDEN TUTANLAR KAVRAMLAR Dayanışma: Bir topluluğu oluşturanların duygu, düşsünce ve ortak çıkarlarda birbirine karşılıklı bağlanmasıdır. Sivil toplum kuruluşu: Toplumdaki bir ihtiyacı karşılamak üzere gönüllü insanlar tarafından oluşturulan kuruluşlara Sivil Toplum Kuruluşu denir Sivil: Resmi olmayan, doğrudan devlete ait olmayan her şey anlamında kullanılan bir terimdir. Sivil Toplum: Devlet kuruluşlarına bağlı olmadan, halkın kendi içinde gönüllülük esasına dayalı olarak oluşturduğu topluluk anlamına gelmektedir. Oda: Serbest meslek sahiplerinin (esnaf ve sanatkârların) bir araya gelerek kurdukları mesleki dayanışma kuruluşlarıdır. Sanayi Odası, Şoförler Odası, Ticaret Odası gibi. Sendika: İşçi, işveren ve memurların hak ve kazançlarını korumak için kurulan dayanışma birlikleridir. Dernek: Belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek için kurulan yasal topluluğa dernek denir. Sakatlar Derneği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği gibi. 3

4 Örgüt: Ortak bir amaç veya bir işi gerçekleştirmek için bir araya gelen kurum ya da kişilerin oluşturduğu birliğe örgüt denir. Yeşil Barış Örgütü (Greenpeace), Birleşmiş Milletler Örgütü gibi Vakıf: Bir hizmetin, bir işin gelecekte de yapılması için belli şartlarla ve resmi bir yolla ayrılarak bir kimse tarafından bırakılan mülk veya para ve bu hizmeti yapmak için oluşturulmuş (hayır) kurumlarıdır. Türk Eğitim Vakfı, Tema Vakfı gibi. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI Günümüzde toplumun ihtiyaçlarının karşılaması sadece devleti görevi olmakta çıkmıştır Çeşitli konularda duyarlı bireyler bir araya gelerek eğitim, sağlık, çevre, kültür, insan hakları, bilim ve teknoloji gibi toplumu temel ihtiyaçlarının karşılaması ve çeşitli sorularına çözüm bulabilmek amacıyla sivil toplum örgütleri kurmaktadırlar. Demokratik toplumlarda tüm ihtiyaçları devlet tek başına karşılayamaz. Bu nedenle insanlar bir araya gelerek dernek, oda, vakıf ve sendikalar kurarlar. Bunlara Sivil Toplum Kuruluşu (STK) denir. Sivil toplum kuruluşları toplumun birlik, beraberliği ve yardımlaşmasında önemli rol oynar. Toplumun farklı kesimleri yardım etme, yardım alma amacıyla bir araya gelerek birlik ve beraberlik örneği sergilerler. Sivil toplum örgütlerinin en önemli özelliği hizmetin para karşılığında değil de gönüllü olarak yapılmasıdır. Sivil toplum kuruluşları dernek, vakıf, sendika, birlik, oda adları altında faaliyet gösterirler. İnsanlar sivil toplum kuruluşlarına üye olup faaliyetlerine katılabilirler. Çalışmalara maddi ve manevi katkılarda bulunabilirler. Ayrıca sivil toplum kuruluşlarını desteklemek için üye olmak şart değildir. Hayırsever insanlar istediği zaman istediği sivil toplum kuruluşuna yardımda bulunabilirler. Kuruluş Şekillerine Göre Sivil Toplum Kuruluşları 1- ODA: Serbest meslek sahiplerinin bir araya geldikleri resmi kuruluştur. Örnek: Şoförler Odası, Tabipler Odası 2- SENDİKA: İşçi ve işverenin arasında iletişim sağlayan, onların haklarını korumak için kurulmuştur. Örnek: MEMUR SEN, TÜRK İŞ vb. 3-VAKIF: Toplumun yararına olan bir hizmeti gerçekleştirmek için kurulur. Örnek: TEMA Vakfı, AÇEV vb. 4-DERNEK: Belirli bir amacı gerçekleştirmek için kurulan yasal topluluklara denir. Örnek: Sokak Çocuklarını Koruma Derneği, İnsan Hakları Derneği, Kadın Haklarını Koruma Derneği Sivil Toplum Örgütünün Özellikleri: Gönüllük esasına göre çalışırlar. Amaçları doğrultusunda eğitici çalışmalar yaparlar. Bu nedenle seminerler, uygulamalı çalışmalar, toplantılar ve paneller yaparlar. Çalışanların tek amacı topluma hizmet etmek, toplumun sorunlarına çözüm bulmaktır. Çalışanlar, hizmetlerinin karşılığında ücret almazlar. Çalışanlar görevlerini yaparken ast- üst ilişkisi içinde çalışmazlar. Her birey diğerleriyle dayanışma içindedir ve yardımlaşma ön plandadır. Devletin katkısı yoktur. Ancak örgütlenmelerini ve faaliyetlerini devletin koyduğu yasalar çerçevesinde gerçekleştirirler. Devletin yetersiz kaldığı hizmetlerde halkın yararına çalışmalar yaparlar. Masraflarını (ihtiyaçlarını), çalışmalara destek veren üyelerin bağışlarıyla karşılarlar. Oda, sendika, dernek veya vakıf adı altında faaliyet gösteriler. ÜLKEMİZDE BAŞLICA SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI: Bir toplumda sivil toplum kuruluşlarının fazla ve çeşitli olması toplum için yararlıdır. Ülkemizde yakın amaçlarla çeşitli alanlarda faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları vardır. Etkinlik Alanları Eğitim Sağlık Kadın ve çocuk hakları Yardımlaşma İnsan Hakları Doğal Afetler Bilim ve Teknoloji Çevre A - Eğitim Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) 2) Türk Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) 3) Milli Eğitim Vakfı (MEV) 4) Çağdaş Eğitim Vakfı (ÇEV) 5) Türk Eğitim Vakfı (TEV) 6) Özel Eğitime Muhtaç Çocuklara Yardım Derneği (ERAM) 7) Türk Eğitim Derneği (TED) 8) Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) 9) Türkiye Can Çocuklar Eğitim Koruma ve Yaşam Vakfı (CANEV) 10) Darüşşafaka (şefkat yuvası) cemiyeti B - Sağlık Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) Kızılay 2) Yeşilay 3) Türk Kalp Vakfı 4) Türk Böbrek Vakfı 5) Sigarayla Savaşanlar Vakfı 6) Lösemili Çocuklar Vakfı (LÖSEV) 7) Türk Diyabet Vakfı 8) Fiziksel Engelliler Vakfı 9) Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı C - Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) Mehmetçik Vakfı 2) Türk Hava Kurumu 3) Kızılay 4) Kimse Yok mu Yardımlaşma Derneği 5) Darülaceze 6) Can Suyu Yardımlaşma Derneği 4

5 7) İnsani Yardım Vakfı 8) Dost Eli Yardımlaşma Derneği 9) Çocuk vakfı D - İnsan Hakları Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) İnsan Hakları Derneği 2) Kadın Haklarını Koruma Derneği 3) Kadın emeğini değerlendirme vakfı (KEDV) 4) Sokak Çocuklarını Koruma Derneği 5) Tüketicileri Koruma Derneği 6) Umut Çocukları Derneği E - Doğal Afetlerde İlk Yardım ve Arama Kurtarma Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) Kızılay 2) AKUT (Arama Kurtarma Timi) 3) Arama Kurtarma Araştırma Derneği 4) Acil Tıp Derneği F - Çevre Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) TEMA Vakfı (Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma Vakfı) 2) Doğal Hayatı Koruma Derneği Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı (ÇEKÜL) 3) Türkiye Tabiatını Koruma Derneği 4) Deniz temiz Derneği 5) Türkiye Çevre Koruma ve yeşillendirme Kurumu (TÜRÇEK) 6) Yeşil Barış Örgütü (Greenpeace) 7) Çevre Mühendisleri odası G - Bilim ve Teknoloji Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: 1) Bilim ve Sanat Vakfı (BİSAV) 2) Türk Zeka Vakfı (TZV) 3) Tarih Vakfı 4) Türkiye Bilişim Vakfı Hayırseverlerin Kurduğu Vakıflar: Hayırsever: Hiçbir maddi karşılık beklemeksizin, toplumda ihtiyacı olan kişilere (yoksullara, düşkünlere, yardıma muhtaç olanlara) iyilik ve yardım etmesini seven kişiye hayırsever denilir. Koç Vakfı Sabancı Vakfı Kadir Has Vakfı Ayhan Şahenk Vakfı İzzet Baysal Vakfı Eczacıbaşı Topluluğu Anadolu Eğitim ve Sosyal Yardım Vakfı A) Eğitim Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: TÜRK EĞİTİM GÖNÜLLÜLERİVAKFI (TEGEV) 1995'TE Suna Kıraç'ın öncülüğünde kurulmuştur. Kurduğu eğitim parkları ve öğrenim birimlerinin yanı sıra gezici öğrenim birimleriyle de hizmet vermektedir. Ülkemizde eğitim alanında faaliyet gösteren en yaygın sivil toplum örgütüdür. ANNE ÇOCUK EĞİTİMİ VAKFI (AÇEV) 1993 yılında eğitim alanında projeler geliştirmek, uygulamak ve danışmanlık hizmetleri vermek amacıyla kurulmuştur. ÇAĞDAŞ EĞİTİM VAKFI (ÇEV) Ülkemizde eğitimin yaygınlaşmasını ve çağdaşlaşmasını sağlamak amacıyla 1944 yılında İstanbul'da kurulmuştur. Ülkemizin laik, akılcı, özgür ve demokratik niteliklerini geliştirmek amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. TÜRKİYE CAN ÇOCUKLAR EĞİTİM KORUMA VE YAŞAM VAKFI (CANEV) Engelli olan insanlara çocuk yaşlardan itibaren destek olmak ve sahip çıkmak, zihinsel engellilerin eğitim, tedavi, bakım, koruma ve sosyal hayata uyumları, rehabilitasyonları gibi hizmetleri yürütmek amacıyla Adana'da kurulmuştur. ÖZEL EĞİTİME MUHTAÇ ÇOCUKLARA YARDIM DERNEĞİ (ERAM): Zihinsel engelli çocuklarımızı eğiterek mümkün olduğunca topluma, sosyal hayata katmak ve yaşam kalitelerini daha da artırmak amacıyla kurulmuştur. MİLLİ EĞİTİM VAKFI (MEV): Milli eğitim Bakanlığına bağlı her kademede ve türdeki eğitim kurumlarında, eğitim ve öğretime maddi ve manevi katkıda bulunmak ve bu amaçla yeni kaynaklar sağlamak üzere 1981 yılında kurulmuştur. TÜRKİYE EĞİTİM VAKFI (TEV) Vehbi Koç'un önderliğinde eğitime gönül vermiş insanlar tarafından kurulmuştur. Ülkemizde yetenekli fakat maddi olanaklardan yoksun çocukların ve gençlerin eğitim ve öğrenimlerini sağlamak için yardım etmek, ülkemize ve insanlığa katkılar yapacak öncü gençleri ve onların yetişecekleri eğitim sistemini desteklemek amacıyla kurulmuştur. TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ (TED): Türk Eğitim Derneği 1928 yılında Atatürk'ün direktifleriyle kurulan bir dernektir. Dernek, öncelikle köklü bir sivil toplum kuruluşu olarak kurulduğu günden beri eğitim alanında faaliyet göstermekte olup, aynı zamanda yeterli maddi olanağa sahip olmayan ahlaklı, anlayışlı ve çalışkan Türk çocuklarının eğitimlerini desteklemekte ve Türk eğitim hayatına maddi ve bilimsel katkılar sağlamaktadır. İLKÖĞRETİM OKULLARINA YARDIM VAKFI (İLKYAR) Özellikle köy çocuklarına; okuma heyecanı ve eğitimini daha ileri düzeyde sürdürme motivasyonu kazandırmak, eğitimlerine katkıda bulunmak, kitap yardımı yapılmamış köy bırakmamak ve öğretmenler için programlar düzenlemek gibi faaliyetlerde bulunmak amacıyla kurulmuştur. 5

6 B) Sağlık Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: LÖSEMİLİ ÇOCUKLAR VAKFI: Lösemi hastası çocukların sağlık ve eğitim gibi ihtiyaçlarının karşılanması için kurulmuştur. Eğitim ve araştırma kurumları kurmak gibi amaçları da vardır. TÜRK KALP VAKFI: Kalp ve damar sağlığına ilişkin çalışmalar yürütmektedir. Ülkemizde kalp ve damar hastalıklarına neden olan etkenler hakkında sistemli araştırmalar yapmaktadır. TÜRK BÖBREK VAKFI: 1985 yılında kurulmuştur. Toplumun eğitimini ve bilinçlendirilmesini sağlamak, böbrek sağlığı politikası ile bilimsel veri kaynağını oluşturmak gibi amaçları vardır. YEŞİLAY: Yeşilay alkol, sigara ve uyuşturucu gibi bağımlılık yapan maddelerin zararlarından korunma, bu tür bağımlılığı olanlara yardımcı olma görevini üstlenmiş önemli bir kurumdur. TÜRK DİYABET VAKFI (TURDİAB): Türkiye Diyabet Vakfı, ülkemizde diyabetliler (şeker hastaları) için kurulmuştur. Diyabetlilerin takip ve tedavisinden sorumlu sağlık personeline eğitim hizmetleri sunmak, maddi sıkıntı çeken diyabetli hastalara olanakları ölçüsünde ücretsiz tedavi sağlamak, diyabet konusunda araştırmaları desteklemek, toplumu diyabet konusunda bilinçlendirmek gibi çalışmalar yapmaktadır. SİGARAYLA SAVAŞANLAR DERNEĞİ: Sigaranın etkilediği halk kitlelerinin korunmasını, ülkemizde, dünyada sigaranın tamamen yok edilmesine öncülük yapmak amacıyla kurulmuştur. FİZİKSEL ENGELLİLER VAKFI (FEV): Engellilerin ekonomik, sosyal, psikolojik kültürel, sağlık ve hukuk sorunlarını ele almak, çözmek, yönlendirmek, tıbbi malzeme, tekerlekli sandalye, protez gibi ihtiyaçların temininde yardımcı olmak, bu ihtiyaçları üretebilmek için tesisler açmak, engelliler için palan ve projeler hazırlamak amacıyla kurulmuş sivil toplum örgütüdür. C) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: MEHMETÇİK VAKFI: Vatanımızın ve ulusumuzun güvenliği için savaşta ve barışta, çeşitli şartlar altında görev yapan, erbaş ve erlerimizden şehit olan veya herhangi bir nedenle hayatını kaybedenlerin bakmakla yükümlü oldukları yakınları gazi ve engelli Mehmetçiklere sosyal ve ekonomik destek sağlamak amacıyla kurulmuştur. DARÜLACEZE: İstanbul'daki başıboş gezen çocukların, cami avlularında yatan kimsesiz ve sakatların bir araya toplanıp ıslah edilerek zanaat sahibi : yapılması ve kalan ömürlerini huzur içinde geçirmelerinin sağlanması amacıyla kurulmuştur. Kuruluşundan beri ibadete açık olan cami, kilise ve havrasıyla dünyada eşi olmayan bir hayır kuruluşudur. Din, dil, ırk, sınıf, cinsiyet ve yaş farkı gözetmeksizin herkese hizmet sunmaktadır. D) İnsan Hakları Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: TÜKETİCİYİ KORUMA DERNEĞİ (TÜKODER) Tüketici haklarının yasallaşmasında ve korunmasında önemli roller üstlenmiş olan TÜKODER, 1990 yılında kurulmuştur. TÜKODER, tüketici haklarının korunması, geliştirilmesi ve tüketicilerin kendilerini koruyabilmeleri için, toplumu bilinçlendirici faaliyetler yapmaktadır. İNSAN HAKLARI DERNEĞİ (İHD): Ülkemizde, insan hakları ile ilgili uygulamaları araştırmak, saptamak, kişilere, kamuoyuna ve ilgili mercilere duyurmak, insan hakları konusunda bilimsel inceleme ve araştırmalar yapmak, yaptırmak ve bu alandaki gelişmeleri izlemek amacıyla kurulmuştur. E. Doğal Afetlerde İlk Yardım ve Arama Kurtarma Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: ARAMA KURTARMA DERNEĞİ (AKUT) Doğa koşullarında meydana gelen kaybolma ve kaza olaylarında, deprem, sel gibi doğal afetlerde ve büyük kazalarda, tamamen gönüllü olarak, başı dertte olan kişilere en kısa sürede ulaşmak kazazedelere temel ilkyardım desteğini sağlamak ve bu tür olaylarda can kaybını en aza indirmek amacıyla kurulmuştur. KIZILAY Kızılay 11 Haziran 1868 yılında Hilal-i Ahmer adıyla devlet tarafından kurulmuş yarı gönüllü bir dernektir. yaralı ve hasta askerlere yardım ve destek cemiyeti adıyla kurulmuş olan cemiyete 1877 de Osmanlı Hilal-i Ahmer cemiyeti adı verilmiştir. Derneğe "Kızılay" adını 1935 yılında Mustafa Kemal Atatürk vermiştir. Amacı yaralılara, felaketzedelere, zor ve muhtaç durumda olan kişilere, özelikle temel ihtiyaçlarını karşılamakta güçlük çeken kişilere yardımcı olmaktır. Kızılay toplumun yararına kan bağışı kampanyaları düzenler, doğal afetlerin gerçekleştiği durumlarda gerekli önlemleri almaya çalışır. E) Çevre Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: TEMA VAKFI Tema Vakfı, Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfının kısa yazılışıdır. Düzenlediği ağaçlandırma kampanyalarıyla adından söz ettiren TEMA Vakfı erozyonla mücadeleyi ulusal bir görev olarak görmektedir. 6

7 Faaliyetlerini sürdürürken resmi, özel ve uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır. Amaçları: **Erozyonu, çoraklaşmayı, çölleşmeyi, kirliliği, hatalı tarım tekniklerini ve amaç dışı arazi kullanımını önlemek. **Doğal varlıkların tahribine yönelik her türlü faaliyete karşı mücadele etmek ve sorunlara çözüm üretmek. **doğal varlıkların korunması için hükümetleri yönlendirmek ve etkin kamuoyu oluşturmak. ÇEVRE VE KÜLTÜR DEĞERLERİNİ KORUMA VE TANITMA VAKFI (ÇEKÜL) ÇEKÜL, ülkemizin ve kültürel mirasını korumak amacıyla 1990 yılında kurulmuştur. Doğal kaynakları, kültürel mirası ve insanı bir bütün olarak ele alan ÇEKÜL, doğal ve kültürel çevreyi korumak için kent, bölge ve ülke ölçeğinde projeler geliştirmektedir. ÇEVRE KORUMA VE AMBALAJ ATIKLARI DEĞERLENDİRME VAKFI (ÇEVKO) ÇEVKO, Türkiye'de çevrenin korunması, toplumsal gelişim ve ekonomiye katkı sağlamak amacıyla sürdürülebilir bir geri kazanım sistemini sanayinin öncülüğünde geliştirmeye çalışmaktadır. DOĞAL HAYATI KORUMA DERNEĞİ: 1975'te Türkiye'nin olağanüstü zengin bitki ve hayvan türleri ile bunların doğal yaşam alanlarının değerinin farkına varılması, koruma altına alınmasını sağlama amacıyla kurulmuştur. GREENPEACE 1971'de kurulmuş ve dünyanın dört bir yanında doğal çevreyi tahrip edenlere karşı güçlü bir şekilde mücadele eden bir sivil toplum kuruluşudur. Greenpeace, çalışmalarını tam bağımsız olarak sürdürmek için devletlerden, şirketlerden ya da siyasi partilerden bağış veya sponsorluk kabul etmemektedir. Şu an iki milyonu aşan üye sayısıyla, yüzden fazla ülkede faaliyet göstermektedir. F) Bilim ve Teknoloji Alanında Faaliyet Gösteren Kuruluşlar: BİLİM VE SANAT VAKFI (BİSAV): Özgür ve hoşgörülü bir çalışma, araştırma ve tartışma ortamında; evrensel, ulusal ve mesleki bilgi ve düşüncelerin sorgulanması, yeniden üretilmesi, yaygınlaştırılması ve insanlık yararına uygulanması yolunda kesintisiz çaba harcamak amacıyla kurulmuştur. TÜRK ZEKÂ VAKFI (TZV): Düşünme, algılama, verme ve problem çözme yetenekleri gelişmiş, çevreye ve değişen koşullara uyum gösterebilen, sanata, araştırma- geliştirmeye, bilim yatkın benzeri düzeyi yüksek insan gücünün yetiştirilmesi ve teşvik edilmesine yardımcı olanak amacıyla kurulmuştur. bakışlarına yeni bir içerik, zenginlik kazandırmayı ve tarihi mirasın korunmasını geniş toplum kesimlerinin katılımıyla gerçekleştirmeyi amaçlar. G) Hayırseverlerin Kurduğu Vakıflar: KOÇ VAKFI: Eğitim, sağlık, kültür alanında faaliyet göstermek amacıyla Koç Holding tarafından kurulmuştur.ayrıca binlerce gence eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak amacıyla burs vermektedir. AYHAN ŞAHENK VAKFI Doğuş Şirketler Grubu Başkanı merhum Ayhan Şahenk tarafından, topluma yaptığı hizmetleri kurumsallaştırmak devamlılığını sağlamak amacıyla kurulmuştur. Çalışmalarını eğitini, kültür, sanat, sağlık, çevre ve spor alanlarında sürdürmektedir. KADİR HAS VAKFI: Has holding Başkanı Kadir Has tarafından kurulmuştur. Eğitime yaptığı çok büyük yatırımlar ve bağışlar ile adını duyurmuştur. SABANCI VAKFI: Sabancı topluluğu tarafından kurulmuştur. Türkiye geneline yayılmış 78 yerleşim merkezinde çok sayıda okul, yurt, sağlık tesisi, öğretmen evi, polis evi, cami, spor tesisi, kütüphane yapımına çok büyük kaynaklara aktarmıştır. İZZET BAYSAL VAKFI: Bolulu iş adamı İzzet Baysal, Bolu'da ve İstanbul'da çok sayıda hayır kurumu açmıştır. Yaptırdığı sosyal hizmet binalarıyla ve yüzlerce burs ve hizmet vermektedir. ECZACIBAŞI TOPLULUĞU: Kültür, sanat, spor, eğitim ve bilim alanlarında faaliyetlerde bulunmak amacıyla kurulmuştur. ANADOLU EĞİTİM VE SOSYAL YARDIM VAKFI: Anadolu Şirketler Grubu tarafından kurulmuştur. Eğitim, sağlık ve sosyal alanlarda kırka yakın eseri Türkiye'ye kazandırmıştır. Her yıl yaklaşık 500 öğrenciye karşılıksız eğitim bursu vermektedir. KONU 3: GÖNÜLLÜYÜZ KAVRAMLAR Etkin Yurttaş: Devlet veya kurumların geleceklerini belirlenmesinde yönetiminde olmasa bile rol oynayan, devlete ve topluma olan sorumluluklarının bilincinde olan birey. Etkin Yurttaş Neler Yapar? Seçme ve seçilme hakkını kullanır. Farklı görüş ve düşüncelere hoşgörülü olur Vergi verir Eğitim öğretim hakkını kullanır. Toplumsal olaylara duyarlı olur. TARİH VAKFI: Barış, karşılıklı anlayış ve çağdaş tarih bilincinin gelişmesi amacı ile kurulmuştur. Tarih Vakfı, ülkemiz insanlarının tarihe 7

8 Katılım: Kamu yararına yapılan işler. Sosyal etkileşim: İnsanların, toplumların birbirlerinden etkilenmesi, birbirlerine bilgi, kültür, vs. aktarması. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI İLE RESMİ KURUMLARIN FARKLI VE BENZER YÖNLERİ Farklı Yönleri: Sivil toplum kuruluşlarına katılım gönüllü; resmi kurumlara zorunludur. Roller resmi kurumca daha önceden belirlenmiştir. Sivil toplumda roller gönüllük esasına dayalı olarak verilir ve alınır Resmi kurumlarda Görev ve sorumluluğunun dışına çıkıldığı zaman yasal işlem yapılır. Sivil toplumda böyle bir şey yoktur. Sivil toplum kuruluşlarında çalışma ücretsiz; resmi kurumlarda çalışma karşılığında ücret alırlar. Sivil toplum kuruluşlarının mesai saatleri değişken olabilirken resmi kurumlarınki sabittir. Çalışanları resmi tatil dışında çalışmak zorundadır. Resmi kurumların çalışanları arasında ast- üst ilişkisi varken sivil toplum kuruluşlarında birey diğerleriyle dayanışma içindedir ve yardımlaşma ön plandadır. Bir başka deyişle; ast-üst ilişkisi yoktur. Benzer Yönleri: Her ikisi de bireyin sorunlarıyla hem de toplumsal sorunlarla ilgilenirler. Yasalara uygun bir biçimde çalışırlar. Dayanışma içindedirler ve işbirliği yaparlar. İkisinin de amacı topluma hizmet etmektir. Her ikisi de yasal kuruluşlardır. 8