AİLE DANIŞMANLIĞI TEMEL KAVRAMLAR AİLE DANIŞMA KURAMLARI

Transkript

1 Yrd.Doç. AİLE DANIŞMANLIĞI TEMEL KAVRAMLAR AİLE DANIŞMA KURAMLARI

2 Aile Danışmanlığı Nedir? Aile danışmanlığı, aileyi oluşturan bireylerin sorunları birlikte çözmeye çalışmaları üzerine kurulu bir psikolojik danışmanlık hizmetidir. Aile danışmanlığının bireysel terapilerden en önemli farkı, bireyi tek başına ele almak yerine ailenin tümüne bir bütün olarak yaklaşmasıdır.

3 Aile Danışmanlığının İşlevi Ailenin de, her canlı gibi farklı işlevleri yerine getiren farklı organları, duyuları ve kendi ruhu vardır. Bu işlevsellikler arasında bütünlüğü korumak, günümüzde giderek güçleşmiştir.

4 Aile Danışmanlığında Hedefler Ailenin kendi güç kaynaklarını geliştirmesi, işlevselliğini sağlaması, gerçekçi hedefler edinmesi, açık iletişim kurması, empati yeteneklerini geliştirmesi ve kendi yaratıcı çözümlerini ortaya koymasını sağlamaya yardımcı olmaktır.

5 Aile Danışmanlığının Amacı Nedir? Aile danışmanlığının amacı, aile içinde yaşanan kişiler arası sorunlara çözüm üretmek ve tüm aileyi etkileyen ölüm, kronik hastalık, bir aile bireyinin evden ayrılması gibi konularda aile bireylerine destek vermektir.

6 Aile üyelerinden herhangi birinin yaşadığı sorun tüm aileyi etkiler. Çözüm sürecinde de ailenin tümü belirleyici rol oynar.

7 Aile Danışmanının Aile Danışmanlığı Sürecindeki Rolü Aile danışmanı, aile üyelerinin birbirleriyle ilişkilerinde aksayan yönleri ortaya çıkarmaya ve aile üyelerinin sorunları görmelerini sağlamaya çalışır.

8 Aile danışmanlığında aile danışmanı bireylerden her birinin; Diğerlerini saygı ile dinlemesine, Diğerlerinin bakış açısını görmesine ve anlamasına, Diğerlerine karşı duygu ve düşüncelerini daha açık bir dil ile ifade etmesine, Diğerlerine karşı incitici davranışlarda bulunmamasına, Soruna yönelik olarak konuşmasına, Diğerlerini olduğu gibi kabul etmesine, Diğerlerinden beklentilerini açıkça ifade etmesine yardımcı olur.

9 Aile Danışmanlığının Önemi Aile içinde üyelerin yaşadıkları sorunlar, bireylerin huzursuz olmasına, birbirleriyle olan ilişkilerinin zayıflamasına, iletişim yollarının tıkanmasına ve sorunların üst üste yığılarak bireylerin farklı çözüm yolları (evden uzaklaşma, boşanma, aldatma, şiddet..) aramalarına sebep olabilmektedir.

10 Bilindiği gibi, aile toplumsal yapının en küçük parçasıdır. Aile üyeleri hem bireysel olarak varlıklarını sürdürmekte hem de toplumsal yapının bir parçası olarak rollerini yerine getirmektedirler.

11 Aile ve evlilik kurumu toplumsal düzeni sağlamaya hizmet etmektedir. Aile kurumu boyutları ve içeriği değişime uğramakla birlikte, insanlık tarihi boyunca evrenselliğini ve toplumun temel birimi olma özelliğini korumuştur.

12 Aile ve evlilik kurumunun özellikleri, içinde bulunduğu toplumun sosyal yapısına göre farklılıklar göstermektedir. Ancak ailenin tüm toplumlarda büyük benzerlik gösteren yedi temel işlevi vardır:

13 Bunlar: Üremek, Ekonomik gereksinimleri karşılamak, Statü sağlamak, Çocukların eğitimini planlamak, Aile üyelerinin birbirlerini korumaları, karşılıklı sevgi ortamı yaratmak, Cinsel doyum sağlamak ve Boş zaman etkinliklerini gerçekleştirmektir.

14 Ailenin işlevleri: Biyolojik, Sosyal, Psikolojik ve Ekonomik olmak üzere dört genel başlıkta toplanabilir. Ailenin kurulması için evlilik kurumuna ihtiyaç vardır.

15 EVLİLİK Evlilik, iki karşı cinsin toplumca onaylanan birlikteliğidir. Evlilik yasalar önünde bir ortaklık sözleşmesidir. Evlilik için bireylerin belli bir olgunluk düzeyine erişmeleri gerekir. Bu olgunluk, kültüre ve zamana göre değişmektedir.

16 Evlenmeye karar verildiğinde evi geçindirmek, çocuk sahibi olmak, cinsellik, hobiler, diğer eşe destek olmak, düş kırıklıklarını hazmetmek, kazanılan zaferleri kutlamak kısacası yaşamın müziğini birlikte bestelemek konusunda bir güç birliği oluşturmak için eşler birbirine söz vermiş demektir.

17 İki birey bir çift oluşturduklarında daha önce tek tek ellerinde bulundurdukları toplumsal güçleri iki katına çıkar. İki kişi evlilik yoluyla bir bütün oldukları zaman, bu birleşme aşk, şefkat, destek ve zevk sağlayarak, eşlerin gücüne kaynak oluşturur.

18 Bazen de bunun tam tersi olur. Çift anlaşamadığı zaman, çok büyük bir enerji açığa çıkar ve bu enerjiyi birbirlerini incitmek için kullanabilirler. İletişimsizliğin yarattığı enerji, yaşamı kısıtlayabilir ve nefrete neden olabilir.

19 Aile hayatı, zorlukları sayesinde gerçek doyumu sağlayan ve geliştirici bir ortamdır. İş ve aile hayatı arasında bir paralellik vardır. Kişinin hayatını sağlıklı ve anlamlı kılan temel ilke ve değerler, aile hayatını sağlıklı kılan temel ilke ve değerlerden farklı değildir. Aile hayatında başarılı olan kişilerin iş hayatında da başarılı olmaları beklenir.

20 AİLE Sistem perspektifine göre aile, bir geçmişi paylaşan, duygusal bağı olan, üyelerinin ihtiyaçlarını karşılamak için stratejiler planlayan bireylerden oluşmuş kompleks bir yapı olarak tanımlanır.

21 Aile sistemi çeşitli öğelerden oluşmuş bir takımdır. Öğeler arasında etkileşim vardır. Etkileşim, sistemdeki öğelerin özelliklerinden etkilenir.

22 SAĞLIKLI AİLE Henüz sağlıklı ailenin tanımı ve özellikleri hakkında tam bir anlaşma olmamasına rağmen, fonksiyonlarını yerine getiren ve üyelerine doyum sağlayan ailelere sağlıklı aile denir. Sağlıklı ailenin fonksiyonları şöyle sıralanmaktadır:

23 Sağlıklı Ailenin Özellikleri Duyguları paylaşma, Bireysel farklılıkları kabullenme, İlgi ve sevgi duygularının gelişimi, İşbirliği, Mizah duygusu, Yaşamı sürdürmek için temel ihtiyaçların karşılanması Problem çözme, Takdir duygularını ifade etme, İletişim, Birlikte zaman geçirme, Ortak değerler ve Etkin başa çıkma becerileri.

24 Sağlıksız Aile Aile fonksiyonlarının birkaç farklı bölümünün yeterince yerine getirilememesi nedeniyle sağlıksız aileler oluşur.

25 EVLİLİK VE AİLE DANIŞMANLIĞI TARİHİ Aile danışmanlığı 2. Dünya Savaşından sonra hızlı bir gelişme göstermiştir. Aile dinamikleri hakkında ilk çalışan kişi Freud, ilk kez ayrıntılı inceleyen ise Alfred Adler'dir.

26 yılları arasında aile danışmanlığı alanında etkili olan liderlerden bazıları Nathan Ackerman, Murray Bowen ve Carl Whitaker'dir.

27 yılları arasında aile danışmanlığında çok hızlı bir gelişme görülmüş, birçok teori ve kavram ortaya çıkmıştır. Bu on yılda özellikle Jay Haley, Salvador Minuchin, Virginia Satir, Carl Whitaker, Murray Bowen ve Nathan Ackerman etkili olmuştur.

28 yılları arasında iki büyük dernek (The American Association For Marriage And Family Therapy ve American Family Therapy Association) kurulmuştur 'de ilk dergi çıkarılmaya başlanmıştır.

29 1970 lerin başında Avrupa 'da da özellikle İngiltere ve İtalya'da aile danışmanlığı ile ilgili çalışmalar hız kazanmaya başlamıştır. 1980'li yıllarda özellikle kadın araştırmacılar çalışmalarını yoğunlaştırırken, 1990'larda birçok yeni teori ortaya çıkmıştır.

30 Aile Danışmanlığı gerektiren konular: Aile üyeleri arasındaki iletişim sorunları Anne-baba ile çocuklar arasındaki sorunlar Evlilikte iletişim sorunları Eşler arası cinsel, duygusal, zihinsel uyumsuzluk ve çatışmalar Evlilikte aldatma, sadakat sorunu Eşlerin aileleri ile ilgili sorunlar vb.

31 AİLE DANIŞMA KURAMLARI Aile danışmanlığı kuramları, psikolojik danışma kuramlarına benzerlik gösterir ve onların tekniklerinden faydalanır. Ancak, bu, aile danışma kuramlarının, psikolojik danışma kuramlarının tamamen aynısı olduğu anlamına gelmemektedir.

32 Bireysel danışma kuramları bireyi merkez alır. Aile danışmanlığı ise aile sistemine önem vermektedir.

33 Günümüzde, aile danışmanlığında kullanılan kuramlar çeşitlilik göstermektedir. Geleneksel danışma kuramlarının uyarlamasının yanında, alanda yepyeni yaklaşımlar ortaya atılmakta ve uygulamaya konulmaktadır.

34 Burada sözü edilecek olan danışma kuramları günümüzde yaygın bir kullanım alanı bulan, denenmiş ve başarıları kanıtlanmış olan yaklaşımlardır.

35 AİLE DANIŞMA KURAMLARI Bowen Aile danışmanlığı Yapısal Aile Danışmanlığı Yaşantısal/İnsancıl Aile Danışmanlığı Gestalt Aile Danışmanlığı Psikanalitik Aile Danışmanlığı Bilişsel Davranışçı Aile Danışmanlığı

36 BOWEN AİLE TERAPİSİ Psikanalitik kuramın ilkelerini aile danışmanlığına başarıyla uyarlayan Bowen ve Framo dur. Bowen 'e göre, aile birbiriyle etkileşim içinde olan bir bütündür. Sistemdeki parçalardan birinin değişmesi sistemin temelini etkilemektedir. Amaç, hem aile sistemini ve hem de her bir aile üyesinin kimliğini dengede tutmayı başarmaktır.

37 Bowen aile danışmasının dört temel işlevi olduğuna inanır. 1.Eşler arasındaki etkileşimi belirleme ve açıklama 2.Orijin ailenin duygusal sisteminden kendini çekme 3.Duygusal sistemin fonksiyonlarını öğrenme 4.Danışma oturumlarında ben konumunu kullanarak farklılaşmayı gösterme (Fenel ve Weinhold, 1989).

38 Danışma Süreci ve Teknikleri Genogram: Aile geçmişini anlamada ve bugüne etkileri farketmede önemli bir tekniktir. Üçgenler: Örn. karı-koca arasındaki problemler, çocukları ve anneyi birbirine yakınlaştırırken (diffuse-fused relationship), baba-çocuklar ve anne arasında emosyonel üçgen yaratabilir. Üçgenleri bozma: Sorun kimlerin arasında ise o kişiler tarafından çözülür. Soruna dahil edilen ve üçgenleşmeye neden olan aile üyesi (genellikle çocuklar)uzak tutulur.

39 Bu modelde Bowen ın eve geri dönme adını verdiği bir yöntem önerilir. Bu yöntem eşlerin yeni kazandıkları bakış açıları ile kendi orijin ailelerine ziyarette bulunarak, onları yeniden değerlendirmelerini amaçlar.

40 Bowen ın kuramından bazı kavramlar: Bireysel farklılaşma, Üçgen, Çekirdek ailenin duygusal sistemi, Orijin aile, Duygusal yoksunluk, Kuşaklararası aktarma süreci.

41 Genel olarak danışma sürecinin iki amacı vardır: 1. Anksiyeteyi azaltma ve semptomları hafifletmek 2. Uyumu sağlayabilmek için her aile üyesinin farklılaşma düzeyini artırmak

42 Güçlü ve Sınırlı Yanları Güçlü yanları Probleme bir sistem perspektifinden bakılır, bireyler akıl hastası olarak teşhis edilmez veya nitelendirilmez. Duygusal rahatsızlıklar kuşaklar boyu aktarılan bir süreç olarak kavramsallaştırıldığı için danışanın kendi orijin ailesinden farklılaşmasına önem verilir. Danışma evrelerinde çiftlerde birlikte ilerlemeye ve tarafsızlığa çok önem verilir.

43 Sınırlı yanları Aile sisteminde çocukların etkisi dikkate alınmamıştır. Çünkü danışma sürecinin merkezinde evli çiftler vardır. Şimdi yerine geçmiş üzerinde daha fazla durulmaktadır. Duyguya yeterince önem verilmemektedir. Çok fazla zaman gerektirir.

44 James Framo Çiftler ve ailelerle 1958'de çalışmaya başlamıştır. Bireylerin gelişim dönemlerinde aileleriyle yaşadıkları sorunları inceleyerek, ailenin önemini vurgulayan bir kuram geliştirmiştir. Nesne ilişkileri kuramıyla benzer olarak Framo da, çözülememiş kişilerarası çatışmaların şimdiki eş ve çocuklara yansıdığına inanır. Framo, ailedeki bu fenomenleri açıklarken hem dinamik hem de sistemik kavramları kullanır.

45 Framo nun kuramının temel ilkeleri: 1. İnsanı asıl güdüleyen şey başarılı iletişim kurabilmesidir. 2. Çocuğun ebeveynle geçirdiği hüsran ve gerilim çocuğun kişiliği ile birleşir. 3. Orijin ailede çözülmemiş çatışmalar ruhsal probleme neden olur.

46 4. Bireyler kendi orijin ailelerinde çözülmemiş çatışmaları yeniden yaşamalarına fırsat sağlayacak kişilerle evlenir. 5. Geçmişte çözülmemiş sorunlar genellikle çocuklara yansır. 6. Danışmalarda problem kaynakları ele alınarak çözüme kavuşturulur. 7. Çözüm için aile kökeni incelenirse olaylar daha iyi algılanır. 8. Birey orijin ailesindeki ilişki dinamiklerini inceleyerek kendi eş ve çocukları arasındaki ilişkiyi kavrayabilir (Fenell ve Weinhold, 1989).

47 Framo nun aile danışma yöntemine göre danışma sürecinin 3 evresi vardır: 1. Eşlerle danışma, 2. Eşlerle grup danışması 3. Orijin aile danışması.

48 Orijin aile oturumlarının iki amacı vardır: 1- Orijin ailelerin şuandaki aileye yansıyan problemlerinin neler olduğunu belirlemek, 2- Danışanların orijin aileler ile daha uygun yaşantı geçirmelerini sağlamak.

49 Orijin aile danışmasının özel amaçları şunlardır: 1-Danışan orijin aile ile ilişki kurar. Bunu çocukluk yılları ile değil de şimdiki yetişkin hayatı ile yapar. 2-Danışan orijin ailesinin eş ve çocuklarına nasıl yansıdığını keşfetmelidir. 3-Danışanın orijin aile ile farlılaşması artırılmalıdır. 4-Seanslarda ebeveynler hakkında önemli duygu ve düşünceler paylaşılır. 5-Bu seanslar danışana kendi ebeveynlerinin hatalarından dolayı onları affetme, onları gerçekçi olarak algılama ve ebeveynlerine onları sevdiklerini söyleme fırsatı verir.

50 Güçlü ve Sınırlı Yanları Güçlü yanları Danışanın orijin aile ile ilgili problemlerini doğrudan ele alan tek danışma biçimidir. Bu kuram şu an ailedeki problemin orijin ailedeki bitirilmemiş işlerin sonucu olarak var olduğunu kabul eder. Eşlerin etkileşimini geliştirmek için bu deneyimleri kullanır.

51 Zayıf yanları Bu yaklaşım şimdiki problemlerin geçmişteki orijin aileden kaynaklandığı hipotezine dayanır, ancak orijin aile ile çalışma yapılması her zaman mümkün değildir. Çünkü bazı danışanlar ebeveynlerinin hayatta olmaması veya başka sebeplerden dolayı kendi ailelerine yakınlaşamayabilirler.

52 YAPISAL AİLE DANIŞMANLIĞI Kuramsal Görüş Aile danışmanlığı alanında 1970'lerde Salvador Minuchin tarafından geliştirilen yapısal aile danışmanlığı oldukça popüler olmuştur. Yapısal aile danışmanlığı bir sistemin parçalarının nasıl etkileşime girdiği, dengesini nasıl sağladığı, nasıl işlevsiz iletişim kalıplarını geliştirdiği üzerinde durmaktadır.

53 Özellikle transaksiyonel kalıplara çok fazla önem verilir. Çünkü bu kalıplar ailenin yapısı, sınırlarının geçirgenliği, gruplaşma ve koalisyonların varlığı hakkında bilgi verir.

54 Aile Patolojisi İşlevsiz bir aile, üyelerinin gelişimi için gerekli fonksiyonları yerine getiremez. Beş işlevsiz aile yapısı belirlenmiştir. 1. İç içe aileler 2. Kopuk aileler 3. Evine bağlı olmayan kocanın olduğu aileler 4. Olgunlaşmamış ebeveynli aileler 5. İlgisiz ebeveynli aileler Minuchin bu beş tip aileyi patolojik olarak adlandırır.

55 Bu aileler stresli bir durumla karşılaşırlarsa sınırlarını ve transaksiyonel kalıplarını daha çok katılaştırırlar. Normal aileler yaşamın stresleriyle ailenin devamını sağlayacak şekilde başederler. Çünkü sağlıklı aileler, aile yapısını yeniden yapılandırabilecek esnekliğe sahiptirler. (Goldenberg ve Goldenberg,1996).

56 Danışma Süreci ve Teknikler Aile danışmanlığı alanına çok önemli kavramlar kazandırmıştır. Yapısal aile danışması, geçmişten çok şimdiki durumla ilgilenir. Belirlenmiş hedeflere yönelik kısa süreli bir tedavi biçimidir. Bu yaklaşımda, danışman oldukça aktiftir. Ailede değişiklik yaratabilmek için yönetici gibi davranabilir.

57 Yapısal aile danışmasında danışma süreci birkaç adımda gerçekleşir: 1- Problem: Danışman ailenin problemlerini tespit etmeye çalışır. 2 - Hipotez kurma: Danışman topladığı bilgilere dayanarak problemin çözümü için hipotez kurar. 3 - Amaçlar: Hipotez kurulduktan sora amaçlar belirlenir.

58 4 - Müdahale: Danışman, aile üyelerinin birbirleri ile ve kendi benlikleri ile olan etkileşim kalıplarını değiştirme amacına yönelik müdahale planlar. 5 - Dönüt: Danışman müdahalelerde aile üyelerinin tepkilerini alır.

59 Yapısal aile danışmasına göre, aile, sistemin yapısı bozulduğu için sağlıksız hale gelir. Ailede değişiklik sağlayabilmek için genel olarak üç müdahale tekniği kullanılır: 1.Dahil olma, Dahil olmanın üç spesifik biçimi vardır. İzleme Benzeme Bağdaştırma 2.Aile işlem kalıplarını harekete geçirme 3.Aile işlem hareketlerini yeniden yapılandırma

60 Değişim için kullanılan diğer teknikler: Sistemi yeniden kompoze etme Semptoma odaklanma Yapısal değişiklik Aile içindeki roller ve hiyerarşiler yeniden tanımlanır. Yeniden düzenleme geleneksel cinsiyet rolleri esas alınarak yapılır.

61 Güçlü ve Sınırlı Yanları Güçlü Yanları Düşük sosyoekonomik düzeydeki aileler için geliştirilmiş ve oldukça pragmatiktir. Yalnızca aileler için geliştirilmiş ilk kuramdır. Alt sistemler ve sınırlar gibi özel kavramlar kazandırmıştır. Etkili, hareketli müdahaleler kullanılır. Danışma süreci iyi araştırılmış ve sistemlidir. Kısa sürelidir, danışman ve aileler aktiftir.

62 Sınırlı yanları Şuan üzerinde odaklandığı için oldukça yalındır. Bazı feminist teorisyenler geleneksel cinsiyet rollerine fazla vurgu yapıldığını savunur. Aile yapısındaki problemleri araştırırken bireysel sıkıntıyı göz ardı edebilir. Aile dinamiklerini ve gelişimini açıklamakta güçsüz kalır. Kullanılan tekniklerden bazıları samimi görülmeyebilir.

63 YAŞANTISAL / İNSANCIL AİLE DANIŞMASI Kuramsal Görüş Yaşantısal / insancıl aile danışmasının kuramsal kaynağı insancıl / varoluşçu danışma yaklaşımıdır. Bireysel danışan-merkezli danışma, aile danışmasına uyarlanmıştır. Danışan merkezli yaklaşım etkili samimi ilişkilerin gelişmesine önem verdiği için aile danışması alanına uygundur. Danışman uygun ortamı yaratırsa, aile üyelerinin birbirlerine daha fazla güveneceğine inanılır.

64 Rogers uygun ortamın temel koşullarını şöyle sıralamıştır: Samimiyet, Saydamlık, Kabul, Saygı, İlgilenme, Empati, Katılımlı dinleme.

65 Danışan merkezli aile danışmasına göre, insanlar başkaları hakkındaki duygu ve düşüncelerini iletemedikleri için duygusal problemler geliştirirler. Çünkü bu kişiler genellikle cezalandırılmaktan korkarlar. Bu korku, çocuklukta tehdit edilme sonucu oluşur. Tehdit edilen çocuklar insanlardan ve dünyadan uzak dururlar. Danışmanın rolü duyguların ifade edilebilmesi için uygun koşulları yaratmaktır. Rogers'a göre, danışman model olarak aile üyelerini eğitir. Böylece aile üyeleri potansiyellerini geliştirirler.

66 Virginia Satir Sosyal hizmet uzmanı olan Virginia Satir, bu yaklaşımda en çok tanınan liderlerden birisi olmuştur. Ailenin duygusal sisteminin, ailenin iletişiminde ifade edildiğine inanır. Duyguları ortaya çıkartmak için önemli teknikler geliştirmiştir.

67 Danışma Süreci ve Teknikleri Beş aşaması vardır. 1. Aile ile güven oluşturma 2. Yaşantılara karşı farkındalık geliştirme 3. Aile dinamiklerine karşı farkındalıklar ve anlayışlar geliştirme 4. Danışma oturumlarında farklı durumlara karşı yeni anlayışlar geliştirme 5. Aile üyelerinin kazandıkları yeni davranışları terapötik ortamın dışında da kullanmalarını sağlama

68 Aileyi yeniden kurma Bu tekniğin üç amacı vardır. 1. Aile üyelerine eski öğrenmelerinin kaynağını gösterme 2. Kendi ebeveynlerinin kişiliklerine daha gerçekçi bakmalarına yardımcı olma 3. Aile üyelerinin kendi kişiliklerini tanımalarına yardımcı olma

69 Aile haritaları Aile genogramına benzeyen bu teknikte, üç kuşağın aile yapısına bakılır. Satir 3 aile haritası çizer. Bunlar: kadının orijin ailesi, erkeğin orijin ailesi ve şimdiki aile.

70 Yeniden Biçim Verme Danışman, ailedeki iyi niyetleri vurgulayarak, suçlama tehdidini azaltmaya çalışır. Böylece, aile üyelerinin algılarında değişiklik yaratır.

71 Carl Whitaker Renkli kişiliği ile yaşantısal aile danışmasının en önemli liderlerinden olan Carl Whitaker da duygulara önem vermektedir. Whitaker'in amacı, bireylere hem ait olma hem de özgürlük duygularını yaşatmaktır. Sosyal uyuma önem vermeyen Whitaker, ailenin ve bireysel aile üyelerinin yaratıcılıklarını artırmaya önem verir. Ayrıca Whitaker, danışma sürecinde teknikten ziyade yaratıcılık ve spontanlığa önem vermektedir.

72 Whitaker, bireylerle ve ailelerle çalışırken danışmanın canlı, neşeli, hayat dolu olması gerektiğini vurgular. Danışman, ailenin inanç sistemini ve sembolik kelimelerini ortaya çıkartmalı ve spesifik terapötik teknikler yerine bunları kullanmalıdır. Danışman ailenin dili ile konuşmalıdır. Danışman, bir koç, vekil ya da büyük ebeveyn gibidir.

73 Danışma Süreci ve Teknikler Yaşantısal insancıl aile danışması, bireyleri değiştirme yoluyla aileyi değiştirmeye çalışır. Danışma sürecinde içsel değişime de odaklanır. Danışmanlar teknik kullanımında iki ayrı görüşü benimsemektedirler. Bazı danışmanlar (Satir gibi) oldukça yapılandırılmış teknikler kullanır. Bazıları da (örneğin Whitaker) kendi kişiliklerine, yaratıcılıklarına ve spontanlıklarına göre teknikleri kullanmayı tercih ederler. Şu an, yaşantısal / insancıl aile danışmanları bu iki görüşün ortasını benimsemektedirler.

74 Yaşantısal aile danışmasında, danışma sürecini kısaca şöyle özetleyebiliriz: Etrafında dolaşma: Başlangıçta, aile üyelerinin danışma oturumlarının amacı hakkında bilgileri yoktur ve üyelerin kafası karışıktır. Danışmaya direnç: Aile üyeleri, duygu ve davranışlarını paylaşmada direnç gösterirler. Geçmiş hakkında konuşma: Aile üyeleri, geçmişteki olaylar ve bu olaylar hakkındaki duygu ve düşüncelerini açıklarlar.

75 Olumsuz duygular: Aile üyeleri birbirlerine veya danışmana şimdiki olumsuz duygularını paylaşmaya başlarlar. Kişisel konuları ifade etme ve açıklama: Güven gelişmiştir, aile olumlu yönde değişmek için hazırdır. Şimdi ve buradaki duygularını tamamen ifade etme: O andaki duygularını açıklarlar.

76 Aile üyelerinin iyileştirici yetenekleri: Güven ve özgürlük atmosferi, kabul ve anlayışın ortaya çıkmasına izin verir. Kendini kabul etme ve değişme: Aile üyeleri kendilerini oldukları gibi kabul ederler. Kendi sorumluluklarını üstlenirler ve davranışlarının değişimini kontrol ederler.

77 Dönüt verme: Aile üyeleri birbirlerinden dönüt alır ve verirler. Ailede dönüte ihtiyaç vardır ve bu şekilde gelişebilirler. Yüzleştirmenin oluşması: Aile üyeleri nezaket, incelik ve korumacılıklarını bırakır önemli meselelerle yüz yüze gelirler. Aile gelişimine yardım etme: Üyeler birbirlerine daha istikrarlı şekilde yardım ederler. Aile etkileşimi: Aile kendisini bir birim veya bağımsız üyelerden oluşmuş bir grup olarak görmeye başlar.

78 Samimiyetin tamamen ifade edilmesi: Aile üyeleri birbirlerinin duygularını dinlemeyi ve kabul etmeyi öğrenmişlerdir. Bundan sonra ailede çıkacak anlaşmazlıklar kolay çözülür. Değişmiş aile: Aile üyeleri bu süreçte değerlerini keşfetmeyi, kararlarını gözden geçirmeyi, sorunlarını kabul etmeyi ve çözmeyi öğrenmişlerdir.

79 Yaşantısal aile danışmanlığında, yaygın olarak kullanılan yapılandırılmış teknikler şunlardır: 1.Aile portresi, 2.Aile resmi, 3.Aile kuklası, 4. Gestalt teknikleri

80 Aile portresi 4 adımda gerçekleştirilir: Tabloyu oluşturma Rol oynayanları seçme Bir portre yaratma Portre süreci (Gladding, 1998).

81 Aile Resimleri Katılımlı aile resmi Ailenin yaşam alanını sembolik olarak resmetme

82 Aile kuklası tekniğinde bir aile üyesinin kuklaları kullanarak bir hikaye anlatması istenir. Bu tekniğin orijinali, çocuklarla yapılan oyun terapisinde kullanılır. Bu teknik ile (role playing) geçmiş olaylar, istekler ve gelecekteki olaylara karşı duyulan korkular canlandırılır.

83 GESTALT TERAPİ FREDERİCK PERLS; Varoluşçulardan, hümanist yaklaşımdan, fenomenolojik yaklaşımdan, Zen-budizmden etkilenmiştir. Bireylerin algılarında eksiği tamamlamak eğilimi vardır. Kelimelerdeki harf eksiklikleri tamamlanarak okunur. Önce bütün algılanır, daha sonra parçalar algılanır. Bir odaya girdiğimizde önce odanın tamamı göze çarpar. Daha sonra tek tek eşyalarla ilgilenmeye başlarız.

84 İnsan Görüşü ; Gestalt, parça bütün kavramını ele alır. Bütün parçadan oluşur. parçayı iyi tanımak istiyorsanız, bütün içinde incelemeniz gerekir. Dolayısıyla bireyi iyi tanımak için onu yaşadığı çevresi ile birlikte incelemek gerekir. Birey birbirinden bağımsız fakat birbirini etkileyen parçalardan oluşur. Bireyi anlamak için o parçaları anlamak gerekir. İnsan ne iyidir ne de kötüdür. Birey olaylara nasıl tepki vereceğini kendisi seçer. Bireyler sorumluluklarını çeşitli nedenlerle yüklenemezler. Bunun nedeni de bireyin şimdi ve buradayı yaşayamamalarıdır. Bunu öğretmek gerekir.

85 Ruh Sağlığı: Ruh sağlığı, organizmanın bütün halinde faaliyet göstermesine bağlıdır. Bir arıza varsa ruh sağlığı bozuktur. Bireyin davranış, düşünce ve duygularıyla bütünlük kazanması ve üçü arasında uyumun olması ruh sağlığını gösterir.

86 Amaç ; Bireyi dıştan destekli bir birey olmaktan kurtarıp, desteği içten almasını sağlamak, Duygu, düşünce ve davranışlarında bütünlük sağlamak ve Farkındalık kazandırmaktır. Duygu, düşünce ve beden dili hakkında farkındalık kazandırmak temel amaçtır.

87 Danışanın duyguları, şimdi ve burada kavramı önemlidir. Danışanı şu ana ve buradaya çekmek için ; Şu an neler hissediyorsun, Neler olup bitiyor soruları yöneltilir. Geçmişte yaşanan duygular için ; Şu an neler hissediyorsun, Şu an o duygu aynı yoğunlukta mı? soruları yöneltilir. Geçmişte yaşanan olay; Şu an seni nasıl etkiliyor, Şimdi olsa tepkin nasıl olurdu. diye sorulur. Neden sorusu sorulmamalıdır. Bunun yerine kendini nasıl hissediyorsun? sorusu sorulmalıdır.

88 Bir diğer amaçsa bireyin topluma uymasını sağlamak değil, bireye iç denetim kazandırmaktır. Teknik olarak bireyden bedenini konuşturması istenebilir. Örn. Şimdi ellerin konuşsaydı ne derlerdi? Burada amaç bireye bedeninde neler olduğunu hissettirmektir.

89 Önemli Kavramlar 1. Şimdi ve Burada ; Geçmiş geçmişte kalmıştır. Önemli olan şu andır. Geçmişi tekrar getiremeyiz, gelecekse gelmemiştir. Birey hayallerle yaşamamalıdır. Şimdi ve gelecek arasındaki boşluk kaygı yaratır.

90 2. Bütünlük ; Bireyin kendisini ve çevresini tanıması, gizil güçlerini fark edip kullanabilmesi ve sorumluluk alabilmesidir.

91 3. Bitirilmemiş İşler ; geçmişte bireyin sözel olarak ifade edemediği olumsuz duygularıdır. Kırgınlık, kızgınlık, güceniklik, nefret vb. En kötüsü gücenikliktir. Bu beraberinde suçluluk duygusu getirir.

92 GESTALT TEKNİKLERİ Boş Sandalye Tekniği: Danışanın çatışmalarını ortaya koymasına yönelik bir tekniktir. Terapist, danışandan bir sandalyeye oturup Top Dog olmasını ve sandalyeyi değiştirerek Under Dog olmasını ister. Bu yolla danışanın içselleştirdiği çatışmaları yüzeye çıkar ve danışan çatışmalarını bütünüyle yaşar.

93 Top Dog: Kişinin, dürüst, ahlaklı, duygularının farkında olan ve davranışlarının sorumluluğunu alan yönüdür. Under Dog: Kişinin sorumluluk almamak için sebepler bularak işleyen pasif yönüdür. Kurban rolü oynayarak, savunuculukla, zayıflıkla ve sahte güçsüzlükle davranışını devam ettirir.

94 Boş sandalye tekniğinde kişinin karşısında boş bir sandalye vardır ve orada sorun yaşadığı kişinin oturduğunu varsayar Güçsüz, çaresiz, zavallı (under dog) olarak onunla konuşur Daha sonra güçlü, yeterli, sorumluluk alan (top dog) olarak konuşur Amaç under dog dan uzaklaşmayı ve sorumluluk almayı sağlamaktır

95 Örneğin ebeveynleriyle sorunu olan bir bireyin sorumluluk alan ve almayan yönleriyle onlarla konuşması için boş sandalye tekniği kullanılabilir.

96 Daire Yapma: Bu uygulamada, aile üyelerinden birinin ayağa kalkarak diğerleri ile konuşması veya beraber bir şey yapmaları istenir. Amaç, yüzleştirmek, risk almak, kendini açmak, yeni davranışlar denemek, gelişmek ve değişmektir.

97 Örneğin; diğer üyelere güvenmediğini ve bu yüzden kendini açmadığını söyleyen bir üyeden, diğer üyelerin her birinin karşısına giderek Sana güvenmiyorum çünkü... cümlesini tamamlaması istenebilir.

98 Sorumluluk Alırım: Terapist, danışandan cümleler kurmasını ve sonuna... için sorumluluğu alırım cümlesini eklemesini ister. Kendimi dışlanmış hissediyorum ve bunun sorumluluğunu alıyorum. Bu teknik, farkındalığı arttırmak için danışanın, duygularını başkalarına yansıtmak yerine kabul etmesi ve tanıması temeline dayanır.

99 Yansıtma Oyunu: Yansıtmanın dinamiğini, kişinin kendinde görmek istemediği birçok şeyi başkalarında açıkça görmesi oluşturur. Yansıtma oyununda terapist, Size güvenemiyorum diyen bir danışandan güvenilmeyen insanı oynamasını ister. Güvenmediğini söyleyen danışan, belki de kendisini güvenilmez buluyor ve yansıtıyordur.

100 Abartma Egzersizi: Gestalt Terapinin bir amacı, danışanların beden diliyle gösterdikleri işaret ve simgelerin farkına varabilir hale gelmeleridir. Hareketler, duruşlar, mimikler anlamlı iletişim sağlayabilirler. Danışandan, duygularının şiddetini arttırarak, hareket ve mimikleri abartarak tekrar etmesi istenir.

101 Abartma tekniğinde kullanılan bazı davranış örnekleri: Olumsuz ve acı veren şeyleri ifade ederken görülen gülme alışkanlığı, titreme (eller, ayaklar), bükülen omuzlar, sıkılmış yumruklar, çatık kaşlar, yüz buruşturma vb. gibi. Eğer danışan ayaklarının titrediğini söylerse, terapist danışandan ayağa kalkarak bu titremeyi abartmasını isteyebilir.

102 Sözlü davranışlar da abartma egzersizinde kullanılabilir. Terapist danışanın gizlediği anlamları içeren cümlelerini her defasında daha yüksek bir sesle tekrar etmesini ister. (Ona çok kızgınım vb.)

103 Hisleriyle Kalma: Danışanın kaçmak için ısrar ettiği, hoş olmayan hislerine gelindiği zaman terapist bu hisleri sürdürmesi için danışanı cesaretlendirir. Bir çok danışan, hoş olmayan hislerinden sakınma ve korktuğu bir uyarcıdan kaçma eğilimi gösterir. Terapist danışanların sakınmak istedikleri ne olursa olsun, sürdürmeleri ve şu anda hislerin daha derinine inmeleri ve yaşamaları için cesaretlendirir.

104 Güçlü ve Sınırlı Yanları Güçlü Yönleri Danışmanın kişiliğine önem verir. Danışman iyi eğitilmiş teknisyendir. Sıcak, kibar ve empatiktir. Bireylerin duygularının belirlenmesi ve açıklanması ile ilgilenir. İletişim becerilerini önemser. Sınırlı Yönleri Danışmanın olumlu kişilik özellikleri çok işe yarar, ancak bu şekilde danışman yetiştirmek çok zordur. Yaklaşımın diğer danışmanlar tarafından uygulama zorluğu vardır.

105 Bitirirken Hiçbir kuram tek başına tüm aile sorunları için yeterli değildir. Teknik eklektik yaklaşım benimsenmelidir. Çeşitli kuramların teknikleri birlikte kullanılabilir.

106 Teşekkürler