Bu proje, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir.

Transkript

1 Bu proje, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir.

2 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ PROJESİ TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ MEHMETÇİK EL KİTABI Ankara, Bu çalışma, Mehmetçik İçin Yurttaşlık Eğitimi (MİYE) Projesi kapsamında Av. Musa Toprak tarafından hazırlanmış metinden yola çıkılarak Prof. Dr. C. Hakan Aydın, Doç. Dr. Hasan Çalışkan, Doç. Dr. Alper Tolga Kumtepe Yrd. Doç. Dr. Yasin Özarslan dan oluşan öğretim tasarımı ekibi ile Mu. Alb. Ömer Evran ve Ulş. Bnb. Mehmet Akif Sözüeroğlu tarafından tasarlanmış ve düzenlenmiştir.

3 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ 2

4 Önsöz ve Giriş 1. İnsan Haklarının Tanımı 2. İnsan Haklarının İşlevi 3. İnsan Haklarının İçeriği 4. İnsan Haklarını Koruma Mekanizmaları Özet

5 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ ÖNSÖZ VE GİRİŞ 1948 yılında yayınlanmış olan ve hâlâ tüm insan hakları belgelerine, insan haklarına ilişkin hemen her eylem ve uygulamaya ilham kaynağı olmaya devam eden İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nde eğitimin insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeyi hedeflemesi gerektiği belirtilmiştir. Eğitim, hangi ırka, millete veya dine mensup olursa olsun tüm insanlar arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu arttırmayı hedeflemelidir. UNESCO tarafından belirtildiği üzere İnsan hakları eğitimi bir amaç değil, insan hakları ihlallerini ortadan kaldırmanın, barış, kalkınma, hoşgörü ve karşılıklı saygıya dayanan bir barış kültürü inşa etmenin aracıdır. Mehmetçik için Yurttaşlık Eğitimi (MİYE) Projesi kapsamında planlanan eğitim etkinliklerinden birisi olan Temel İnsan Hakları Eğitimi şu konuları içermektedir: İnsan Haklarının Tanımı İnsan Hakları Nedir? İnsan Hakları Ne Sağlar? İnsan Haklarının Temel Özellikleri: Evrensel, Dokunulmaz, Vazgeçilmez, Devredilmez Bir Bütün Olması İnsan Hakları Fikrinin Dayanağı Olan Temel Değerler: İnsan Onuru, Eşitlik, Özgürlük, Ayrımcılık Yasağı, Hoşgörü, Adalet İnsan Haklarının İşlevi İnsan Hakları Kim İçindir? İnsan Hakları Ne Zaman Gerekli Olur? Hakların Sağlanmasının Koşulları Nelerdir? Hakları Kim, Nasıl Kabul Eder? 4

6 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ İnsan Haklarının İçeriği Hakları Öğrenmek ve Talep Etmek Birinci Kuşak Haklar (Klasik Haklar) İkinci Kuşak Haklar (Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar) Üçüncü Kuşak Haklar (Dayanışma Hakları) İnsan Haklarını Koruma Mekanizmaları Uluslararası İnsan Hakları Antlaşmaları ve Ulusal Hukukta Karşılıkları Uluslararası Koruma İçin Çalışan Örgütler Uluslararası Koruma İçin Çalışan Mahkemeler Ulusal Koruma Mekanizmaları MEHMETÇİK EL KİTABI 5

7 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ 1. İNSAN HAKLARININ TANIMI Önem Dünyada yaşayan pek çok canlı türü içinde sadece insan belirli becerilere sahiptir. İnsan başka hiçbir canlının başaramadığı işleri başarmıştır. İnsanın başarıları saymakla bitmez. İnsan aya gitmeyi, büyük mimari şaheserler inşa etmeyi, kendi ömrünü uzatmak için ilaçlar icat etmeyi başarmıştır. Bugün bize çok normal gelen okuma yazma faaliyeti bile çok etkileyici bir başarıdır. UNESCO verilerine göre dünyada her yıl 220 milyon kitap basılmaktadır. İnsanı diğer varlıklardan farklı kılan şeyleri somutlaştırmak gerekirse, resmi ve yazıyı icat etmiş olan tek varlığın insan olduğunu söylemek gerekir. Küçük Prens i yazmış, Guernica yı yapmış, Selimiye yi inşa etmiş olan insandır. 6

8 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ İnsana ait bu olanakların her bir kişide hayata geçebilmesi için gereken temel koşulları insan hakları sağlamaktadır. Örneğin, bir genç futbolda çok yetenekli olabilir ama bu onun çok başarılı bir futbolcu olacağı anlamına gelmez. Bu yeteneğinin hayata geçmesi için, futbol oynayacağı sahalar, onu eğitecek antrenörler, gelişimini sağlayacak, hayatını kazanmasına olanak verecek spor kulüpleri olması gerekir. Bunların olmadığı durumda çok yetenekli olması bir işe yaramaz. Ekonomik zorluklar nedeniyle çok erken yaşta sanayide çalışmaya başlarsa futbolcu olamadığı için hayatı boyunca bir mutsuzluk yaşayabilir. Kişilerin tüm korkulardan uzak biçimde, potansiyellerini hayata geçirmelerine kendini gerçekleştirmek denir. İnsan hakları kişilerin kendi olanaklarını hayata geçirmeleri için gerekli koşulları sağlar. Sorunlar Oysa dünyamızda halen açlıkla boğuşan, temiz içme suyuna, kanalizasyon altyapısına sahip olmayan kişiler vardır. Birleşmiş Milletler rakamlarına göre dünyamızda suya erişimi olmayan 783 milyon kişi vardır. Dünyamızda suya erişimi olmayan 783 milyon kişi vardır. İnsanlığın eriştiği bu yüksek noktada hala yoksulluk ve çaresizlik içinde yaşayan insanların olması kabul edilemez bir durumdur. Dünyanın bir yarısı diğer gezegenlere ulaşma çabasındayken diğer yarısının karanlık çağlarda yaşaması, insanlığın ortak vicdanının kabul edemeyeceği bir durumdur. Dünyadaki tüm kişilere hiçbir istisna kabul etmeden sağlamamız gereken insan hakları, kişilerin mutlu, huzurlu ve verimli olmalarının yoludur. Kişilerin temel ihtiyaçlarını karşılayamama korkusundan uzak, güvenlik ve adalet içinde yaşamaları toplumsal gelişmeyi beraberinde getirecektir. MEHMETÇİK EL KİTABI 7

9 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ İnsan haklarının sağlanmadığı durumlarda suç oranları artmakta, kaos, isyan ve hatta savaşlar yaşanmaktadır. Afrika ülkelerinde 50 yıl olan ortalama yaşam süresi, Japonya, İsviçre ve İtalya gibi gelişmiş ülkelerde 80 yılın üzerine çıkmaktadır. Temel hakların sağlanmadığı durumlarda kişiler kendilerini gerçekleştiremez, yani içlerindeki cevheri açığa çıkartamaz. Çok iyi bir ressam olacak bir çocuk, savaş koşullarında doğduğu için, yetersiz beslenmeden dolayı 10 yaşına varamadan ölebilir. Çok iyi bir sporcu olacak bir diğeri, tesis ve altyapı olmadığı için yeteneğinin farkına bile varmadan hayatını geçirebilir. Çok iyi bir müzisyen olacak bir diğer kişinin, değer yargıları nedeniyle müzik yapması engellenebilir. Bu listeyi çok fazla örnekle uzatmak mümkündür. Çözüm Sizlerin de etrafında böyle değeri bilinmemiş, elinden tutulmamış insanlar mutlaka vardır. Bu kişilerin elinden tutmanın yolu devletin, herkese asgari ihtiyaçlarını, temel haklar dediğimiz insan hakları aracılığıyla sağlamasıdır. 8

10 Anayasanın 2. Maddesinde Türkiye Cumhuriyeti nin insan haklarına saygılı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devleti olduğu belirtilmektedir. Türkiye topraklarında yaşayan herkes Anayasa, kanunlar ve uluslararası anlaşmalarla tanınan haklara sahiptir. İnsan hakları; dil, kültür, din, cinsiyet, toplumsal sınıf, yaşanılan yer-bölge gibi ayrımlar bir yana bırakılarak insan türünün üyesi olan herkese tanınmış haklardır. Herkes için geçerli ve bağlayıcılığı olan insan haklarının bu özelliği onlara evrensellik niteliğini kazandırır. İnsan haklarının sağladıkları korumadan yararlanılabilmesi için bu hakların kullanılmasını engelleyecek her türlü müdahaleden bağışık tutulmaları gerekir. İnsan haklarının kimse tarafından ihlal edilememesi, bu hakların dokunulmaz olması anlamına gelir. Devlet hem kendisi bu hakları ihlal etmekten MEHMETÇİK EL KİTABI 9

11 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ kaçınacak, hem de kişilerin diğer kişilerin haklarını ihlal etmelerine engel olacaktır. Hakların vazgeçilmez ve devredilmez olması ise hiç kimsenin temel insan haklarından feragat edemeyeceği anlamına gelir. İnsan hakları öyle haklardır ki bu haklar üzerindeki tasarruf yetkisi -ona zarar vereceği ya da zedeleyeceği anlarda- taşıyıcısından yani insanların kendisinden dahi korunmuştur. Kişi sahip olduğu bir temel haktan vazgeçemez veya bu hakları kendisinin kullanamamasına neden olacak şekilde devredemez. Örneğin, bir kişi kendi iradesiyle dahi olsa köle olmayı seçemez ya da bir diğer kişinin yaşaması için kendi kalbini ona veremez. Bir insan hakkı ihlaliyle karşılaşırsanız Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı na başvuru yapabilirsiniz. BİMER e ait 150 numaralı telefonu arayarak, numaraya faks çekerek, En yakın valilik veya kaymakamlık bünyesindeki İnsan Hakları Danışma ve Başvuru Masalarına şahsen, İl ve ilçe İnsan Hakları Kurulları nın telefon, faks numaralarına ve elektronik posta adreslerine, insan hakları başvuru ve şikâyet kutularına, Ayrıca adresindeki online başvuru formunu doldurarak şikâyet başvurusu yapılabilir. Eğer uğradığınız ihlal örneğin; dayak, cinsel taciz gibi, aynı zamanda suç niteliğinde ise 155 hattını arayabilir veya Cumhuriyet Savcılıklarına başvurabilirsiniz. Hukuki konularda yardım almak için 444 BARO yani numaralı telefonu arayabilirsiniz.. 10

12 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Sonuç Temel insan hakları bizlere insana ait olanakları gerçekleştirebilme fırsatı sunar. Yani insanlara kendilerinde bulunan cevheri ortaya çıkarma olanağı sağlar. Evrensel Bildirge nin birinci maddesi çok özlü bir ifadeye yer vermektedir: Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler. Kişiler bu haklara sadece insan oldukları için sahiptirler, başka herhangi bir koşul veya statüye tabi olmadan, tüm insanlar doğdukları andan itibaren bu haklara sahip olurlar. Bir insanın kadın ya da erkek olması, zengin bir ailede ya da fakir bir ailede doğması, fiziksel ya da zihinsel bir engelle doğmuş olup olmaması, şu veya bu ülkede doğmuş olması, ailesinin mensup olduğu dini, etnik kökeni, siyah ya da beyaz olması gibi durumlar haklara sahip olması bakımından hiçbir şeyi değiştirmez. Kişiler yaşama, barınma, sağlık, güvenlik, eğitim gibi temel ihtiyaçlarını karşılama konusunda hiçbir kaygı ile karşılaşmadıkları zaman kendilerini gerçekleştirme imkânına kavuşmuş olurlar. Kendini gerçekleştirmek demek olanaklarını yani insan olarak sahip olduğu imkânları hayata geçirmek demektir. İnsan hakları bu olanağın koşullarını tüm insanlara sağlamayı amaçlar. MEHMETÇİK EL KİTABI 11

13 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ 2. İNSAN HAKLARININ İŞLEVİ Önem İnsan hakları fikri sadece teorik bir tartışma değildir. Tek tek kişilere, toplumlara ve nihayetinde insanlığa gerçek yararlar sağlar ve toplumsal gelişmeyi gerçekleştirir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) İnsani Gelişme Raporu verilerine baktığımızda ilk beş ülke; Norveç, Avustralya, ABD, Hollanda ve Almanya dır. En alt sıradaki beş ülke ise Nijer, Kongo, Mozambik, Çad ve Burkina Faso dur. Gelişmiş ülkelerin insan hakları alanında en ileri ülkeler olması bir tesadüf değildir. İnsanların kendilerini mutlu ve güvenli hissetmedikleri bölgelerde ekonomik kalkınma da sağlanamamaktadır. Yaşam hakkının, hukuk devletinin, hukuki belirliliğin ve mülkiyet hakkına saygının olmadığı yerlerde yaşayan insanlar, kendileri ve aileleri için kaygı duyduklarından uzun dönemli ekonomik yatırımlara başlamazlar. Kazandıkları ile haklarının güvence altında olduğundan emin oldukları yerlere yatırım yapmayı, hatta mümkünse kendileri de o ülkelerde yaşamayı tercih ederler. Baskıcı devletlerden kaçan yüksek eğitimli insanlar, ailelerinin geleceğinden kaygı duymayacakları demokratik ülkelere giderler. Aynı şekilde varlıklı insanlar, kendilerini ve ailelerini güvende hissetmedikleri için elde ettikleri kazançları daha güvenli gördükleri bölgelere aktarırlar. Bu nedenle bu bölgeler hem eğitimli ve yetenekli insanları, hem de nakdi sermayeyi tutamadıkları için kalkınamazlar. Bu durum bir kısır döngü yaratarak, siyasi ve ekonomik durumun sürekli daha kötüye gitmesine neden olur. İnsan hakları herkese tanınan haklardır. Kişilerin etnik köken, din, mezhep, cinsiyet, cinsel yönelim, ya da eğitim düzeyi gibi nedenlerle suçlu sayılması kabul edilemez. 12

14 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Aralık :40 Milliyet.com.tr» Gündem» CUDİ DEKİ 7 KATLI MAĞARADA 3 PKK LI 4 SAAT SÜREN ÇABAYLA TESLİM OLMAYA İKNA EDİLDİ Ferit ASLAN/ŞIRNAK, (DHA) IRNAK ta, güvenlik güçlerinin Cudi Dağı nda ortaya çıkardığı PKK nın karargâh olarak kullandığı 7 katlı mağarada 3 teröristin yakalandığı operasyonun detayları ortaya çıktı. PKK lı teröristlerin askerlere el bombaları atarak direnmesine karşın, bir grup askerle mağaraya giren komutan, 4 saat süren ikna çalışması sonucu, biri 18 yaşında olan 3 teröristi teslim olmaya ikna etti. Şırnak ta Cudi Dağı nda PKK lıları etkisiz hale getirmek için operasyon başlatan güvenlik güçleri, Irak sınırına paralel uzanan sarp kayalıkların bulunduğu bölgede PKK lıların ana karargâh olarak kullandıkları 7 katlı mağarayı hedef aldı. Operasyona Komando Tugayı ve Jandarma Özel Harekât Taburu ndan timler ve korucular katıldı. PKK nın karargâh kurduğu 7 katlı mağarayı kuşatan güvenlik güçleri, içerde biri 18 yaşında 3 teröristin bulunduğunu belirledi. Teslim olmaları için yapılan çağrıya teröristler el bombaları atarak karşılık verdi. Teröristlerin sağ ele geçirilmesi planlandı. 4 SAATTE İKNA OLDULAR Riskli olmasına karşın üst rütbeli komutan, yanına bir grup asker alarak mağaraya girdi. Bomba atmayı sürdüren teröristlere teslim olmaları çağrısını yineleyen komutan, PKK lılardan biriyle konuşmaya başladı. Teslim olmaları halinde kendilerine bir şey yapılmayacağını, kendilerini anne ve babalarının yanına götüreceklerini söyleyen komutanın teröristi ikna çabaları yaklaşık 4 saat sürdü. Görüşmelerin sonunda ikna olan PKK lı, diğer terörist arkadaşlarını da ikna ederek mağaraya giren askerlere teslim oldu. MEHMETÇİK EL KİTABI 13

15 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ Aralık :40 Milliyet.com.tr» Gündem» CUDİ DEKİ 7 KATLI MAĞARADA 3 PKK LI 4 SAAT SÜREN ÇABAYLA TESLİM OLMAYA İKNA EDİLDİ YARALI TERÖRİST HASTANEYE KALDIRILDI Teslim olan teröristlerden birinin, operasyon sırasında katlı mağarada düşerek kalçasını kırdığı anlaşılınca, Şırnak Asker Hastanesi ne götürülerek tedaviye alındı. Mağarada kuşatılınca bombalarla direnen, ölü ele geçirilmesi mümkün olduğu halde askerlerin sabırla ikna çalışmasını sürdürüp 3 teröristin teslim olmasını sağlaması dikkati çekti. 7 KATLI MAĞARA MERDİVENLERLE BİRBİRİYLE BAĞLANTILI Bölgede görev yapan üst düzey bir yetkili, 7 katlı mağaranın içeriden tahta merdivenlerle birbiriyle bağlantılı olduğunu ve bu bölgeye coğrafi yapısı nedeniyle uzun yıllardır karadan girilemediğini söyledi. Bir komutanın 3 PKK lıyı ikna etmesi çabalarına da değinen yetkili, İstenseydi mağaraya roketatar ya da helikopterlerden ateş edilerek teröristler etkisiz hale getirilebilirdi. Ancak, ikna çabaları kullanılarak kandırılmış 3 genç kurtarıldı ve adalete teslim edildi. Asker burada kendisi için zor ve riskli olanı seçti, ancak 3 genci de kurtararak sağ olarak teslim almayı başardı dedi. 14

16 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ İnsan hakları tüm insanlar içindir. İnsanların gelecekte neler yapacağını kimsenin bilmesine olanak yoktur. Hiç kimse için temel haklardan vazgeçmek mümkün değildir. Güvenlik güçlerinin hayatını kurtardıkları, bir tanesi henüz çocuk sayılacak yaştaki bu insanların gelecekte nasıl bir hayat yaşayacaklarını, neler başaracakları kimse bilemez. İnsanlar, yaptıkları faaliyet suç oluşturuyorsa cezasını görür. Ancak herkese yaptıkları hataları fark edip, hayatlarını daha iyi yaşamaları için fırsat tanımak gerekir. Bu olanağı iyi kullananlar hayatı hem kendileri hem de etrafındakiler için daha iyi hale getirirler. Sorunlar İnsanlar kendi aralarında pek çok farklılıklar görmekte ve kendi içinde bulunduğu grubu diğer insanlardan ayırmaktadır. Etnik köken, din, mezhep, cinsiyet, cinsel yönelim, dil, memleket gibi pek çok nedenle insanları diğerlerinden ayıran nedenler icat etmek mümkündür. Oysa hepimizi birleştiren tek bir şey vardır: İnsan olmak! İnsan olma kimliği her türlü ayrıştırıcılığı ortadan kaldırabilecek bir ortak kimliktir. En büyük felaketler başımıza geldiğinde, deprem veya sel gibi yıkıcı bir doğal afet şehrimizi vurduğunda aramızdaki ayrımların önemsizliğini daha iyi anlayabiliriz. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 1. maddesi: Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler. İnsanlar başta eğitimsizlik ve yanlış yönlendirmeler nedeniyle diğer kişi gruplarına karşı olumsuz düşünceler besliyor olabilir. Onların kendisiyle eşit olmadığı, aynı haklara sahip olmaması gerektiği gibi yanlış fikirleri savunabilir. Örneğin, suç işlediği düşünülen kişilere tanınan haklar hep eleştiri konusu olmuştur. İnsan haklarının suçla mücadeleyi güçleştirdiği iddiası doğru değildir. İnsanların sorgusuz sualsiz gözaltına alındığı, bilinmeyen yerlerde uzun süreler tutulduğu, işkence içeren sorgulardan geçirildiği ülkeler ne yazık ki günümüzde hala varlıklarını sürdürmektedir. Üstelik bu ülkelerden hiçbirinde suçla mücadelede büyük başarılar sağlandığını, insanların huzur ve güven içinde olduğunu söylemek mümkün değildir. İnsan haklarına aykırı gözaltıla- MEHMETÇİK EL KİTABI 15

17 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ rın, işkenceli sorguların yapıldığı bu geri kalmış ülkelerde suç oranları pek çok batı ülkesinin de üzerindedir. Sonradan suçsuz olduğu anlaşılacak bir kişinin sırf toplumda suça karşı oluşan tepkinin giderilmesi için insan haklarını da hiçe sayar biçimde hızla cezalandırılması suçla mücadeleyi güçlendirmez, aksine birkaç farklı yönden zora sokar. Öncelikle, gerçek suçluların cezasız kalmasına ve yeni suçlar işlemek için fırsat ve cesaret bulmasına neden olur. İkinci olarak, suçsuz olduğu halde şiddet gören, hapishanede kalan kişiler suçla tanışır ve ilerde suç işleme ihtimali artar. Üçüncü olarak, suçsuz bir kişinin çeşitli farklı acı ve sıkıntı verici süreçlere ve cezaya katlanmak zorunda kalması toplumun adalet anlayışını zedeler. Bu durum toplumsal barışı da zedeler. Kaldı ki suç işlediği iddiasıyla yargılanmak demek suçlu olmak anlamına gelmez. Ülkemizde yargılanan her iki kişiden birisi bile yargılamanın sonunda mahkûm edilmemektedir. Barolar Birliği rakamlarına göre mahkûmiyet oranı %25 e kadar düşmektedir. Mahkeme Mahkûmiyet Oranı (Yüzde) Beraat Oranı (Yüzde) CMK 250 ACM Ağır Ceza M Asliye Ceza M Sulh Ceza M Çocuk ACM Çocuk M İnsan haklarının sağlanması için gerekli koşullar olduğunun düşünülmesi bir diğer sorundur. İnsan hakları diğer sorunlar çözüldükten sonra sıra gelecek bir mesele değil, her an ve her durumda sağlanması gereken haklardır. Uluslararası insan hakları belgeleri ulaşılması gereken birer hedef değil, altına düşülmemesi gereken bir asgari sınırdır. Türk hukuku pek çok sorunda uluslararası insan hakları belgelerinin sağladığı haklardan daha ileri haklar sağlamaktadır. 16

18 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Çözüm İnsanlar birlikte yaşama olanakları azaldığında, birbirleri ile teması kestiklerinde diğer gruplara karşı daha tahammülsüz olmaktadır. Oysa insanların birlikte yaşadığı, başka insanlarla temas ettiği, onları tanıdıkları ve kaynaştıkları durumda beraber yaşama ve birbirlerinin haklarına saygı gösterme oranları artmaktadır. İnsan haklarına ilişkin olumsuz propagandalar nedeniyle oluşabilecek olumsuz ön yargıları kırmak çok önemlidir. İnsan haklarının toplumun belli kesimleri için değil, tek tek tüm insanlar için ve sürekli ihtiyaç duyulan temel haklar olduğu unutulmamalıdır. Tüm kişileri birleştiren ortak payda olan insan olma nın bir sonucu olarak bu haklar herkese, her zaman gereklidir. Böylece belgelerle koruma altına alınan hakların, mükemmel bir dünyada, diğer tüm koşullar sağlanmışken yerine getirilecek lüks ihtiyaçlar olmadığı, bir asgari koşullar listesi olduğu bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Avrupa Gençlik Ajansı AB vatandaşlarının yalnızca üçte birinin haklarının tümüyle farkında olduğunu belirtmektedir. MEHMETÇİK EL KİTABI 17

19 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ Dolayısıyla haklarınızı ve sorumluluklarınızı öğrenmeniz önemlidir. Ne kadar iyi bilgi sahibi olursanız kendinizin ve başkalarının haklarının sağlanması için o kadar iyi mücadele edebilirsiniz. Bu amaçla sizler için hazırlanan videoları dikkatle izleyiniz. El kitabınızı ve size verilen diğer materyalleri dikkatle okuyunuz. Daha fazla bilgi almak isterseniz bu konuda internet üzerinde ücretsiz kaynaklar yer almaktadır. Avrupa Konseyi tarafından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında tanınan hakları tanıtmak ve bu hakların kapsamını kişilere öğretmek için kitapçıklar hazırlanmıştır. Bu kitapçıkları Avrupa Konseyi nin aşağıda verilen web sitesinden indirebilirsiniz. Haklarınızı bilmeniz sadece size fayda sağlamayacak, etrafınızdakileri de korumanızı veya gerektiğinde onlar adına da başvuruda bulunmanızı sağlayacaktır. İnsan Haklarına ilişkin daha fazla bilgiye ulaşmak için aşağıdaki Web sitelerine başvurabilirsiniz: DemoInsanHak/DemoInsanHak.htm Sonuç Gördüğünüz gibi insan hakları sadece teorik bir tartışmadan ibaret değildir. İnsan hakları kişilerin hayatlarında somut değişiklikler getirir. İnsan hakları tüm insanlara tanınmış haklardır. Temel haklar tanınırken insanlar arasında hiçbir nedenle ayrım yapılamaz. Tarihten aldığımız dersler bize kişilere ve toplumlara temel insan haklarının tanınmadığı durumlarda savaşlar, isyan ve ayaklanmalar nedeniyle büyük yıkımların ortaya çıktığını göstermektedir. İnsan haklarının ortaya koyduğu bazı temel ilkeler vardır. Örneğin, aksi ispat edilene kadar kimse suçlu sayılamaz. İnsanlara temel haklarının tanınmaması, toplumsal düzende ve ekonomik hayatta büyük kayıplara yol açarken temel insan haklarının tanındığı toplumlar sosyal ve ekonomik anlamda büyük ilerlemeler sağlamaktadır. Aksi ispat edilene kadar kimse suçlu sayılamaz. Dünyamıza baktığımızda gelişmiş ülkeler denilen ülkelerin aynı zamanda insan haklarını sağlamak bakımından en önde gelen ülkeler olmasının bir tesadüf olmadığı anlaşılmaktadır. Kendilerini ve ailelerini temel hakların sağladığı güvencenin altında, sağlam bir hukuk düzeni ile koruma altında hissettiklerinde hem bireyler hem de toplum hızla ilerlemektedir. 18

20 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ 3. İNSAN HAKLARININ İÇERİĞİ Önem İnsan hakları eğitimlerinde en önemli hedef hak ihlallerini azaltmaktır. Uygulamacı pozisyonunda olan devlet görevlilerine verilen eğitimlerde yurttaşların hak ve özgürlükleri öğretilerek aşılmaması gereken sınırlar ve sağlanması gereken haklar konusunda bir bilinç oluşturulmaya çalışılır. Aynı şekilde yurttaşlara yönelik eğitimlerde de kişilerin haklarını bilmesi ve böylece talep etmesi hedeflenmektedir. İnsanlar, haklarının bilincinde olmadığı zaman, ihlallerin önüne geçilmesi mümkün olmamaktadır. Hakların uygulamada eksiksiz biçimde kullanılabilmesi için yapılması gerekenlerin başında uygulamacıları eğitmek geliyorsa, ikinci sırada da hakların yararlanıcılarına, yani yurttaşlara eğitim vermek gelir. İnsan haklarını sağlamak hiç şüphesiz devletin ödevidir. Ancak temel haklarının ne olduğunu bilmeyen insanların bu hakları talep etmesi mümkün olamayacağı için devletin hakları sağlama ödevi zorlaşmaktadır. Devlet maddi olanaklarla ve kurumlarla desteklediği halde bu imkânlardan haberi olmayan kişilerin açlık ve sefalet içinde zorluklarla boğuşmaları vicdanları yaralamaktadır. Toplum için çok yararlı hizmetler gerçekleştirebilecek olan kişiler farkında olmadıkları için sağlık, eğitim, barınma gibi hizmetler alabilecekken bu imkânlardan yoksun kalmaktadırlar. Bu kişiler çeşitli nedenlerle haklarını bilemeyecek durumda olsalar da bilinçli yurttaşlar olarak bizler, hak ihlaline uğrayan bireyleri gördüğümüzde ilgili kurumları harekete geçirerek kişileri uğradıkları mağduriyetten kurtarabiliriz. Bu işlem çok kez bir telefon açmak kadar basittir. Devletin ilgili birimine yapacağımız tek bir ihbarla kişileri açlıktan, cehaletten, baskıdan, şiddetten, hastalıklardan korumak ve onların hayatlarını değiştirmek bizim elimizdedir. MEHMETÇİK EL KİTABI 19

21 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ Yurttaşların insan haklarını öğrenmeleri sadece kendi haklarını talep etmek için değil, başkalarının haklarını korumak için de yararlıdır. Zira kişiler de diğer kişilerle olan ilişkilerinde onlara karşı saygılı olmak ve zarar verici davranışlardan kaçınmak yükümlülüğü altındadır. Anayasamız kişilerin sahip oldukları hakları tek tek saymak suretiyle güvence altına almıştır. Bu haklarımız devlet dahil her türlü kişi ve kurumun müdahalesine karşı güvence altına alınmıştır. Aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi başta olmak üzere bu haklarımız uluslararası sözleşmelerle de güvence altına alınmıştır. Temel haklar öğretim kolaylığı bakımından çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Devlete bazı haklara dokunmama ödevi yükleyen haklar negatif statü hakları, bazı hakları sağlama ödevi yükleyen haklar pozitif statü hakları ve yurttaşlara devlet yönetimine katılma hakkı veren haklar aktif statü hakları olarak tasnif edilmiştir. Kişi hakları olarak da adlandırılan negatif statü hakları, bireyi devlete karşı koruma altına alan haklar olup, devletin bu haklara müdahalesini engellemeyi amaçlamaktadır. Devletin bu alandaki haklara müdahale etmemesi 20

22 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ yeterlidir. Örneğin; yaşama hakkı, işkence yasağı gibi haklar negatif statü haklarıdır. Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar olarak da adlandırılan pozitif statü hakları ise bireye, devlete karşı kullanabileceği bir isteme hakkı vermektedir. Pozitif statü hakları, bireylere devletten olumlu bir davranış, bir hizmet, bir yardım isteme olanağı sağlayan haklardır. Örneğin; sağlık hakkı, konut hakkı, çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı gibi haklar pozitif statü haklarıdır. Aktif statü hakları, kişinin devlet yönetimine katılmasını sağlayan haklardır. Bu haklara bu nedenle katılma hakları adı da verilmiştir. Örneğin; seçme ve seçilme hakkı, siyasi faaliyette bulunma hakkı, siyasi parti kurma hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, dilekçe hakkı gibi haklar aktif statü haklarıdır. Sorunlar İnsan hakları alanında sağlanan tüm gelişmeye rağmen bazı konularda ihlaller günlük hayatın bir parçası olarak görülmekte ve normal kabul edilebilmektedir. Bu alanlarda devletin ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği ile belirli bir mesafe alınmıştır. Ancak yakın zamana kadar ülkemizde aile içi şiddetin, rızaya dayanmayan evliliklerin, (berdel veya kadına danışılmayan görücü usulü evlilikler gibi) kız çocuklarının okutulmamasının bir kader gibi kabul edildiğini hatırlatabiliriz. Bu alanda ısrarlı çalışmalar sonucunda kişilerin haklarından haberdar olması, bu hakların sağlanmasını kolaylaştırmıştır. Eğitim seviyesi arttıkça insanların severek evlenme oranları artmaktadır. Örneğin; araştırmalara göre eğitim seviyesi arttıkça görücü usulü ile evlenmeler azalmaktadır. Hiç okuma yazma bilmeyen ve ilköğretim mezunu olanların görücü usulü ile evlenme oranı %63 iken lise ve üniversite mezunlarında bu oran %45 tir. Eğitim seviyesi arttıkça insanların severek evlenme oranları artmaktadır. MEHMETÇİK EL KİTABI 21

23 GÜNDEM 08 Haziran 2013 AİLESİ SBS YE GİRMESİNE İZİN VERMEYİNCE POLİSTEN YARDIM İSTEDİ Adana da 8 inci sınıf öğrencisi 14 yaşındaki H.Ş., Seviye Belirleme Sınavı na (SBS) girmesine izin verilmeyince polisi arayıp yardım istedi. Eve gelen polis, kız öğrenciyi alıp son anda sınava girmesini sağladı. H.Ş., eğitimine devam etmek istedi. Öğretmenlerinin teşvikiyle SBS ye girmek isteyen küçük kıza, ailesi Maddi durumumuz yetersiz, kız çocuğunun da okumasına gerek yok diyerek izin vermedi. Sabah sınava girmek için hazırlanan H.Ş,, evden çıkacağı sırada dedesi 65 yaşındaki Ali Ş. ile baba 42 yaşındaki Cuma Ş. tarafından engellendi. 14 YAŞINDAKİ KIZI POLİSLER GELİP SINAVA GÖTÜRDÜ Kızının evden çıkmasına izin vermeyen baba Cuma Ş., Seni ortaokuldan sonra okutmayacağız. Sınava gidemezsin diyerek göndermedi. Bunun üzerine başka bir odaya giden H.Ş., 155 i arayıp, Polis ağabey, dedem ve babam beni SBS ye göndermiyor. Ancak ben okumak istiyorum. Ne olur gelin beni sınava yetiştirin dedi. İhbar üzerine harekete geçen Çocuk Şube Müdürlüğü ekipleri, eve giderek küçük kızı alıp, sınav salonuna götürdü. Son anda sınava yetişen H.Ş., 2 saatlik zorlu maratonun ardından Çocuk Şube Müdürlüğü ne götürüldü. Sosyal hizmet uzmanlarının gözetiminde ifade veren H.Ş., okumasına izin vermeyen ailesine dönmek istemediğini söyledi. Cumhuriyet Savcısı nın talimatıyla ifadesi alınan dede Ali Ş. ve baba Cuma Ş., serbest bırakıldı. H.Ş. ise, Sosyal Politikalar ve Aile Bakanlığı na bağlı yurda yerleştirildi. 22

24 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Bu haberde de gördüğümüz gibi kişiler bazen ailelerinin müdahalesi nedeniyle temel haklarından yoksun kalabilmektedirler. Oysa yaşam hakkı, kişi özgürlüğü veya eğitim gibi temel haklar engellenemez. Kişinin anne babası dahi onu bu haklardan mahrum etme hakkına sahip değildir. Devlet kurumları, kişileri gerektiğinde en yakınlarından dahi koruyarak hakların yerine getirilmesini sağlar. Kişiler, hem başkalarına karşı tutum ve davranışlarında onların haklarını ihlal etmemeye özen göstermeli hem de başkalarının uğradığı hak ihlallerine karşı onları savunmalıdır. Oysa hakkını bilmeyen bir kişi, gördüğü bir davranış veya işlemin insan hakkı ihlali olduğunun bilincine bile varmayabilir. Ülkemizin ekonomik açıdan daha iyiye gitmesiyle birlikte ülkemize kaçak göçmen akışı hızlanmıştır. Ülkesindeki açlıktan, sömürüden, baskı veya terörden kaçan bu insanlar tümüyle savunmasız ve sömürüye açık durumdadırlar. Ülkemizin dilini, hukukunu ve adetlerini bilmeyen bu insanlar yakalanma ve sınır dışı edilme korkusuyla insan ticareti yapanların insafına kalmaktadırlar. Kendi ülkelerinde polis tümüyle yozlaşmış, rüşvet ve şiddete bulaşmış olduğu için polise ve devlete karşı da güven duymayan bu insanlar sessizce kaderlerine razı olmaktadırlar. Oysa Emniyet Genel Müdürlüğü verilerine göre, bugüne kadar 157 Acil Yardım Hattı na yapılan ihbarlar sayesinde 165 mağdur kurtarılmıştır. Yurtdışından gelmiş veya esirgeme yurdundan kaçmış küçük yaştaki genç kızlar, başka çare göremedikleri veya zorlandıkları için fuhuş yapmak zorunda kalmaktadırlar. Küçük yaştaki bu kızlarla ilişkiye girmek fuhuş değil tecavüzdür ve yakalanan kişiler hakkında fuhuştan değil ırza tecavüzden işlem yapılmakta, bu kişiler uzun süreli hapis cezalarına çarptırılmaktadırlar. Çözüm İnsan hakları vazgeçilmez ve devredilmez bir haklar bütünüdür. Kişilere tanınan bu haklar devlete veya hak sahibi kişilere bağlı değildir. Bir kişi kendi hakkından haberdar olmasa hatta haberdar olduğu halde o haktan vazgeçmek istiyor olsa dahi o hakka sahiptir ve o haktan yararlanmalıdır. Diyelim ki eğitim hakkından haberdar olmayan veya haberdar olduğu hal- MEHMETÇİK EL KİTABI 23

25 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ de okula gitmek istemeyen bir çocuk söz konusu olsun. Devlet, o çocuğun veya anne babasının ne dediğini hiç dikkate almadan çocuğu okula gönderir. Kendi ülkesinde çok düşük paralarla geçinmek zorunda olduğu için ülkemize kaçmış bir kişiyi polis, yerin altındaki bir atölyede, havasız ve sağlıksız koşullar altında kaçak olarak çalışırken yakalasa, bu kişinin kendi isteğiyle geldiğini ifade etmesi bir anlam taşımaz. O kişiyi sömüren insan tacirleri suçludurlar. Ülkemizdeki bazı kampanyalar: Devlet kurumları bir yandan insan haklarına yönelen saldırıları önlemek için çalışırken diğer yandan da sürekli olarak kendi personelini insan hakları konusunda eğitmekte, hak ihlallerine karşı bilinçli olmasını sağlamaya çalışmaktadır. Ülkemizde İşkenceye Sıfır Tolerans, Haydi Kızlar Okula, Aile İçi Şiddete Son gibi başlıklar altında başlatılan kampanyalar çözümü kolaylaştırmaktadır. Ancak bu çabaların başarılı olması için arkasında somut devlet iradesi olmasının yanı sıra sivil toplum kuruluşlarının ve yurttaşların hak talepleri ile devletin bu alandaki çabalarına destek sunması şarttır. 112 Sıhhi İmdat 168 Türk Kızılayı Alo Sağlık Yardım Alo Sosyal Yardım Hattı 171 Sigara Bırakma ve Uyuşturucu Bilgi Hattı 147 Alo Eğitim 174 Alo Gıda Hattı 150 Başbakanlık İletişim Merkezi 175 Alo Tüketici 155 Polis İmdat 179 Alo Valilik 156 Jandarma İmdat 181 Çevre Bilgi 157 İnsan Ticareti Mağdurlarına Yardım ve İhbar Hattı 183 Kadın ve Sosyal Hizmetler 160 E-Devlet Kapısı Çağrı Merkezi 184 Sağlık Danışma 24

26 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Sonuç İnsan hakları bir bütündür ve tek tek haklardan oluşur. Bu hakların hiçbirinin bir diğerine üstünlüğü yoktur. Temel hakların hepsi önemlidir ve hepsinin kişilere sağlanması gerekir. Hakları sağlamak devletin ödevidir. Ancak temel hakların hayata geçmesini sağlamak için yapılması gereken şeylerden bir tanesi de bu konuda kararlı bir yurttaş talebinin olmasıdır. Devletin çözmeye çalıştığı sorunlarda yanında halk desteğini görmesi bu sorunların çözümünü kolaylaştıracaktır. Öte yandan devletin bazı hakları tanımaktan kaçındığı durumlarda; bu hakların hayata geçirilebilmesini sağlamanın tek yolu yurttaşların bu taleplerini silahsız ve şiddet çağrısı yapmadan sürekli dile getirmeleridir. Örneğin, dünyada ırkçılık uzun süre bir problem olarak varlığını sürdürmüştür. Irk ayrımının yasal olarak var olduğu yani devlet desteğinin olduğu dönemlerde halk çeşitli eylemlerle tepkisini ortaya koymuş ve bu durumun sürdürülemez olduğunun anlaşılmasını sağlamıştır. İster eşinden şiddet gören komşumuz veya sokakta kaldığını gördüğümüz bir çocuk gibi tekil durumlar olsun, isterse hukuk sistemindeki hatalardan kaynaklanan büyük sorunlar olsun çözümü için biz yurttaşların aktif olarak rol oynaması gerekir. Tarihsel olarak baktığımızda bu tür hak mücadeleleri uzun dönemde hep hakların tanınmasını sağlamıştır. MEHMETÇİK EL KİTABI 25

27 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ 4. İNSAN HAKLARINI KORUMA MEKANİZMALARI Önem Ulusal ve uluslararası hukukta insan haklarını korumak için pek çok önlem alınmış ve bu amaçla çalışan kurumlar yaratılmıştır. Kişilerin haklarını bilmesinin yanı sıra haklarının ihlal edildiği durumlarda neler yapabileceğini bilmesi, haklarının ihlal edilmesine izin vermemesi bakımından önemlidir. Haklarını bilen, onlara sahip çıkan ve gerektiğinde devletin hukuki yollarla onun arkasında duracağını bilen kişiler insan haklarının gündelik hayatın her alanında geçerli olmasını sağlayabilirler. Haklarımızı bilmemiz kadar bir hakkımız ihlal edildiğinde hangi hukuki yollara başvurabileceğimizi bilmemiz de önemlidir. İnsan haklarının devlete karşı bir fikir olduğu iddiası yanlış ve saçma bir iddia olduğu halde, o kadar sık dile getirilmiştir ki bazı kişilerde bu yönde bir kanaat oluşmuştur. Devletimiz insan haklarına saygılı bir devlettir. Devlet ve insan hakları birbirine karşıt kavramlar değildir. Tam aksine devlet insan haklarını sağlamak için tüm olanaklarını seferber etmekte, bu alanda ulusal ve uluslararası yükümlülükler altına girmektedir. Anayasamız, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ne ülkesinde bulunan herkese insan haklarını sağlamayı emretmektedir. Bu nedenle tüm devlet kurumları hem yasama hem yargı hem de yürütme içinde insan haklarını sağlamak amacıyla pek çok mekanizma oluşturmuştur. İnsan Hakları Kurumu, Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı, Kamu Denetçiliği Kurumu, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Anayasa Mahkemesi ne bireysel başvuru yolu, il ve ilçe insan hakları kurulları gibi pek çok kurum bu nedenle oluşturulmuştur. Bir diğer önemli konu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) nezdinde yapılan başvurulardır. Pek çok kişinin zannettiğinin aksine AİHM yabancı bir ülkenin mahkemesi değildir. AİHM ülkelerin bir araya gelerek kurduk- 26

28 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ ları, ortaklaşa bir mekanizmadır. AİHM bir yabancı ülkede değil, uluslararası bir örgüt olan Avrupa Konseyi bünyesinde kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Konseyi nin Kurucu Üyesidir. Yani AİHM Türkiye nin de kurucusu olduğu ortak bir yapıdır. Mahkeme de Türk hukukçular da çalışmaktadır ve hâkimlerden birisi Türk tür. Sorunlar İnsan hakları alanında sağlanan tüm ilerlemelere rağmen sorunlar hala devam etmektedir. Yaşanan sorunların ağırlığı azalmakta ise de henüz arzu ettiğimiz yere geldiğimiz söylenemez. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önünde en fazla mahkûm olan ülkedir Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı na yapılan şikâyetlerde ilk üç sırayı alan konulara baktığımızda insan hakları alanında belirli bir mesafe alındığı ve sorunların nitelik değiştirdiği açıkça görülmektedir. Tabloda görüldüğü üzere 2004 yılında en çok şikâyet edilen konular işkence ve kötü muamele yasağına ilişkin olduğu halde, 2011 yılına baktığımızda ilk sırayı sağlık hakkına ilişkin başvuruların aldığını görüyoruz yılı En Çok Başvuru 2004 yılı En Çok Başvuru 1- Sağlık ve Hasta Hakkı 1- İşkence ve kötü muamele yasağı ihlali 2- Adil Yargılanma Hakkı 3- Kötü Muamele Yasağı 2- Adil Yargılanma Hakkı 3- Kişi Hürriyeti ve Güvenliği MEHMETÇİK EL KİTABI 27

29 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ İnsan hakkı ihlalleri çok değişik konulara yayılmaktadır. Kolluğun şiddet uygulamasından, hastanede gerekli tıbbi bakımı alamamaya, devletin kamulaştırma bedelini geç ödemesinden, ifade hürriyetine kadar çok farklı konularda kişiler haklarının ihlal edildiği düşüncesiyle ilgili mercilere başvurmaktadır. Anayasa Mahkemesi ne yapılan bireysel başvurulara baktığımızda hak ihlalleri iddiasıyla yapılan şikâyetlerin sıralaması şu şekildedir: 1. Adil Yargılanma Hakkı 2. Mülkiyet Hakkı 3. Kanun Önünde Eşitlik Hakkı 4. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması 5. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Bu konuda gösterilen tüm çabalara karşın devlet görevlileri yurttaşlara gerekli özenle yaklaşmamakta, kişiler yasal olarak gerekli olmadığı halde uzun bürokrasi çarkları içinde haklarına kavuşamamakta, açılan davalar çok uzun sürmektedir. Bu sorunların çözülmesi için yurttaşların kararlı biçimde haklarını talep etmesi ve gerektiğinde yasal yolları çalıştırmaktan kaçınmaması gerekir. Çözüm İnsan haklarına ilişkin ihlal iddialarının giderilmesi için özel başvuru yolları geliştirilmiştir. Ancak unutmamak gerekir ki, devlet insan haklarını korumak için vardır. Dolayısıyla adında insan hakları geçmiyor olsa bile devlet kurumlarının yaptığı pek çok faaliyet özünde insan haklarını korumak içindir. 28

30 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Örneğin, Jandarma nın suç işlenmesini önlemek için devriye görevi yapması kişilerin can ve mal güvenliğini dolayısıyla insan haklarını koruyan bir faaliyettir. Ancak insan hakları öylesine önemli bir konudur ki devlet genel kurumlarla yetinmemiş ulusal özel mekanizmalar kurmuş ve uluslararası özel mekanizmalara katılmıştır. Pek çoğuna Türkiye nin de imza koyduğu uluslararası anlaşmalarla getirilen hükümler, devletlerin birbirleri ile olan ilişkilerini düzenlemekle kalmaz, ulusal hukuku da şekillendirir. Özellikle insan haklarına ilişkin anlaşmalar ile getirilen hükümlerin büyük kısmı, anlaşmaya imza koyan devletlerin mevzuat ve uygulamalarında değişiklikler yapmasını gerektirir. Uluslararası anlaşmaların iç hukukta nasıl geçerli olacağının usulü, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın Milletlerarası antlaşmaları uygun bulma başlıklı 90. maddesinde gösterilmiş; insan haklarına ilişkin anlaşmaların kanunlarla çelişmesi halinde öncelik milletlerarası anlaşmalara verilmiştir. MEHMETÇİK EL KİTABI 29

31 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ Bir hakkınız ihlal edildiyse Mahkemelere ve Cumhuriyet Savcılığı na başvurabilirsiniz. Mahkeme ye veya Savcılığa başvurmadan önce: İşlemi yapan kamu kurumuna, İnsan Hakları Başkanlığı na, Türkiye İnsan Hakları Kurumu na, Kamu Denetçiliği Kurumu na başvurabilirsiniz. Bu başvurulardan sonuç alamayıp Mahkeme aşamasını tamamladıysanız ve hâlâ hakkınızın ihlal edildiği düşüncesinde iseniz: Anayasa Mahkemesi ne bireysel başvuru yolunu deneyebilirsiniz. Bu yoldan da sonuç alamazsanız Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne başvuru olanağınız bulunmaktadır. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı na Başvuru Yolları: En yakın valilik veya kaymakamlık bünyesindeki İnsan Hakları Danışma ve Başvuru Masalarına şahsen, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının telefon, faks numaralarına ve elektronik posta adreslerine, İnsan hakları başvuru ve şikâyet kutularına, 150 telefon hattını arayarak, adresinde online başvuru formunu doldurarak şikâyet başvurusu yapılabilir. Bu yollara başvurmak hukukî süreçleri başlatmak demektir. Uyulması gereken usuller ve süreler vardır. Bilinçsizce yapacağınız bir başvuru hak kaybına yol açabilir. Bu nedenle lütfen bir hukukçunun yardımını alınız. Mali durumunuz uygun değilse bulunduğunuz yerin Adliye Sarayı na gidip Baro Adli Yardım Bürosu nun yerini sorunuz. Barolar mali durumu yerinde olmayan kişilere ücretsiz avukat sağlamaktadırlar. Eğer bir hakkınızın ihlâl edildiğini düşünüyorsanız bulunduğunuz ildeki Baro ya giderek ücretsiz avukat talep edebilirsiniz. 30

32 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Ücretsiz avukat tayini için 444BARO yani numaralı hattan bilgi alabilirsiniz. Hukuki konular size zor ve karmaşık görünebilir ancak hakkınızı almak için hukuki yolları kullanmak bazen kaçınılmazdır. Bu durumlarda sahip olduğunuz hakları öğrenmek için sitesine başvurabilirsiniz. Tek bir telefonla İnsan Hakları konusunda ALO 150 BİMER e şikâyetlerinizi iletebilirsiniz. Sonuç İnsan haklarının korunması için oluşturulan ulusal ve uluslararası hukukî mekanizmalar teknik ve hatta karmaşık bir hukukî konu gibi görünse de sorunun özü basittir. İnsan hakları o kadar önemlidir ki insanların hak kaybına uğramaması için pek çok katmandan oluşan bir koruma ağı oluşturulmuştur. Bir hakkı ihlal edilen kişi öncelikle idareye başvurarak bu ihlalin giderilmesini isteyebilir. Giderilmediği takdirde ihlalin türüne göre Kamu Baş Denetçisi ne veya ilgili Mahkeme ye veya Cumhuriyet Savcılığı na başvurabilir. Bu yöntemler de ihlalin giderilmesini sağlamazsa Anayasa Mahkemesi ne bireysel başvuru yapma olanağı bulunmaktadır. İç hukuk yollarının tamamının tüketildiği durumda, kişiler uluslararası mekanizmaları harekete geçirme olanağına da sahiptir. Ülkemizin kurucu üyesi olduğu Avrupa Konseyi bünyesinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, insan haklarının ihlal edildiği iddialarını inceleyen bir yargılama birimidir. Gördüğümüz gibi insan hakları, devletimiz için o kadar önemlidir ki insan haklarının sağlanması ve ihlal edilmesini önlemek için yasal önlemler alınmasının yanı sıra devlet eliyle pek çok kurum kurulmuştur. Dolayısıyla insan hakları, devletin dışında veya karşısında bir olgu değil, tam aksine sağlanması için bizzat devlet eliyle çaba gösterilen fikirlerdir. MEHMETÇİK EL KİTABI 31

33 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ ÖZET İnsan hakları düşüncesi yirminci yüzyılın bir ürünüdür. İnsanlık tarihinin tüm birikimini arkasına alan bu fikir, İkinci Dünya Savaşı nın getirdiği yıkımdan ders alan insanlığın, bir daha böyle büyük savaşlar olmaması, insanların büyük acılar çekmemesi konusunda ortaya çıkan büyük uzlaşı ile somutlaşmış ve Birleşmiş Milletler i kuran andlaşma ile uluslararası hukukun resmi olarak konusu haline gelmiştir. Birleşmiş Milletler Teşkilatı bünyesinde 10 Aralık 1948 te imzaya açılan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, bugüne dek tam 407 farklı dile tercüme edilerek Rekorlar Kitabı na girmeye hak kazanmıştır. Ülkemiz, 1948 yılında Evrensel Bildirge yi imzalayarak çağdaş dünyada seçtiği tarafı açıkça ortaya koymuştur. Uluslararası insan hakları hukuku alanında bir diğer dönüm noktası Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nin kurulmasıdır. Bireyi ilk kez uluslararası hukukun öznesi yapan bu kurum ile kişiler, tek başlarına, ülkelerindeki insan hakları ihlallerini uluslararası bir kuruma taşıma olanağına kavuşmuşlardır. Ülkemiz AİHM ne bireysel başvuru hakkını 1987 yılında tanımıştır. Her ne kadar AİHM de en çok mahkûmiyet kararı alan ülke unvanı Türkiye ye ait olsa da iç hukukumuzda AİHM kararları nedeniyle pek çok olumlu değişiklik yapılmış ve ülkemiz insan hakları ihlalleri konusunda kayda değer bir iyileşme göstermiştir. Bu eğitim programında hukukî konularda, teknik bilgileri paylaşmaktan çok insan hakları denilen fikrin ne olduğunu ve neden ortaya çıktığını açıklamayı hedefledik. Bu bölümün başlığına uygun olarak, insan haklarının temelini ortaya koyduk. Hedefimiz insan hakları alanında ilgi yaratmak, sadece kendi haklarımızı savunmanın ötesinde başka insanlara yönelen hak ihlallerine karşı durmak için gerekli bilgiyi sizlerle paylaşmaktır. 32

34 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Bu eğitim programında şu konulara ilişkin bilgileri paylaştık: İnsan haklarının tanımı İnsan haklarının amacı ve temel özellikleri İnsan haklarının işlevi, insanların hayatında meydana getireceği somut değişiklikler İnsan hakları alanında ön yargılar ve bunların sakıncaları Hakları öğrenmenin ve talep etmenin önemi Temel haklarımız ihlal edildiğinde başvurabileceğimiz ulusal ve uluslararası koruma mekanizmaları Haklarımız ihlal edildiğinde bilgi ve destek alabileceğimiz makamlar MEHMETÇİK EL KİTABI 33

35 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ ÖNERİ VE BEKLENTİLER İnsan hakları tüm kişilere tanınmış haklardır. İnsan haklarının tanınmadığı bir ülkede, kişiler potansiyellerini hayata geçiremezler. İnsan haklarının bastırılması, kişilerin mutsuz olmasına ve uzun vadede toplumsal huzursuzluklara neden olur. İnsan hakları düşüncesi devletin karşısında değildir, tam aksine devlet insan haklarını hayata geçirmek için kurum ve kanunları ile çalışmaktadır. İnsan haklarının hayata geçebilmesi sadece devletin çabası ile olmaz, kişilerin de katkıda bulunması şarttır. Temel haklarımız ihlal edildiğinde mutlaka gerekli idari ve hukukî yolları çalıştırmamız gerekir. Diğer kişilere davranışlarda temel haklarını ihlal etmeyecek şekilde hareket etmemiz şarttır. Temel hakların ihlal edildiği durumlarda, mağdur biz olmasak dahi harekete geçmek bir insanlık ödevidir. Kendimiz için talep ettiğimiz hakların aynısını diğer kişiler için de talep etmemiz gerekir. İnsan hakları ihlallerine karşı harekete geçmek için internetten bir form doldurmak veya bilgi ve şikâyet hattına bir telefon etmek yeterlidir. Ekonomik açıdan en gelişmiş ülkelerin, insan hakları açısından da en ileri ülkeler olması tesadüf değildir. İnsan hakları sağlanan bireyler, mutlu bireylerdir. Mutlu ve gelecek kaygısı taşımayan bireylerden oluşan bir toplum da mutlu olur ve hızla ilerler. Ülkemiz insan hakları alanında uluslararası dünyanın bir parçasıdır; hem Birleşmiş Milletler Teşkilatı nın, hem de Avrupa Konseyi nin kurucu üyesidir. Türkiye insan hakları alanındaki temel anlaşmaların neredeyse hepsini imzalamıştır. 34

36 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ Devletimiz insan haklarını korumak için idari ve hukukî pek çok mekanizma oluşturmuştur. Bunları harekete geçirmekten çekinmemek gerekir. Hukukî yollara başvurmak için bir avukatın yardımını almakta yarar vardır. Mali durumu iyi olmayanlara Baro ücretsiz avukat vermektedir. Unutmayın ki; Tüm insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik duyguları ile davranmalıdırlar. İnsan haklarının egemen olmasını sağlamak için kişilerin devletin yanında aktif olarak çalışması, insanların bilinçlenmesi, diğer kişilerin haklarına saygılı olması ve hak ihlali gerçekleştiğinde koruma mekanizmasını çekinmeden çalıştırması gereklidir. MEHMETÇİK EL KİTABI 35

37 MEHMETÇİK İÇİN YURTTAŞLIK EĞİTİMİ 36

38 Değerli Mehmetçik, Eğitimlerimize katıldığınız için teşekkür ederiz. Aldığınız bu eğitimin sizlere faydalı olduğunu umuyoruz. Lütfen bu eğitimde öğrendikleriniz üzerine düşünmeye devam edin ve bunları tüm tanıdıklarınızla paylaşın. Unutmayın! Daha iyi bir gelecek için çaba harcamak ve farklı bir bakış açısıyla olaylara bakmak gerekir. Mehmetçik İçin Yurttaşlık Eğitimi (MİYE) Projesi ile ilgili ayrıntılı bilgi almak, eğitimler ile ilgili görüş ve önerilerinizi paylaşmak için projenin web sitesini ( ziyaret edebilirsiniz. Eğitimlerde öğrendiklerinizi hayata geçirdiğinizde, yaşadığınız deneyimlerinizi de bu sayfada paylaşabilirsiniz. Gelecek bilinçli vatandaşları olan toplumlarındır. MİYE Projesi Yöneticileri MEHMETÇİK EL KİTABI 37

39 ASKERLİK ŞAFAK ÇİZELGESİ

40 39 TEMEL İNSAN HAKLARI EĞİTİM MODÜLÜ MEHMETÇİK EL KİTABI ASKERLİK ŞAFAK ÇİZELGESİ