Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) Kılavuzu

Transkript

1 Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) Kılavuzu İstanbul, Mayıs 2015

2 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ PAZARLAR ANA PAZARLAR PAY OPSİYON ANA PAZARI ENDEKS OPSİYON ANA PAZARI PAY VADELİ İŞLEM ANA PAZARI ENDEKS VADELİ İŞLEM ANA PAZARI DÖVİZ VADELİ İŞLEM ANA PAZARI DÖVİZ OPSİYON ANA PAZARI ELEKTRİK VADELİ İŞLEM ANA PAZARI KIYMETLİ MADENLER VADELİ İŞLEM ANA PAZARI EMTİA VADELİ İŞLEM ANA PAZARI YABANCI ENDEKSLER VADELİ İŞLEM ANA PAZARI ÇELİK HURDA VADELİ İŞLEM ANA PAZARI FBIST BYF VADELİ İŞLEM ANA PAZARI ÖZEL EMİR PAZARLARI ÖZEL EMİR İLAN PAZARLARI SÖZLEŞME UNSURLARI DAYANAK VARLIKLAR SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ FİYAT KOTASYONU VE MİNİMUM FİYAT ADIMI VADE AYLARI SÖZLEŞMENİN VADESİ VE SON İŞLEM GÜNÜ UZLAŞMA ŞEKLİ SÖZLEŞME UNSURLARI ÖZET BİLGİLER PAY OPSİYON SÖZLEŞMESİ PAY VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ BIST 30 ENDEKS OPSİYON SÖZLEŞMESİ MİNİ BIST 30 ENDEKS OPSİYON SÖZLEŞMESİ BIST 30 ENDEKS VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ DOLARTL VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ EUROTL VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ EUR/USD ÇAPRAZ KURU VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ DOLARTL OPSİYON SÖZLEŞMESİ ALTIN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ i

3 DOLAR/ONS ALTIN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ EGEPAMUK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ ANADOLU KIRMIZI BUĞDAY VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ BAZ YÜK ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ SASX 10 ENDEKSİ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ ÇELİK HURDA VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ FBIST BYF VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ SÖZLEŞME YAPILARI DAYANAK VARLIKLAR SÖZLEŞME TİPLERİ SÖZLEŞMELER SÖZLEŞME VADELERİ SÖZLEŞME KODLARI OPSİYON SÖZLEŞMELERİNDE KULLANIM TİPİ UZLAŞMA YÖNTEMİ VE UZLAŞMA FİYATI STANDART VE STANDART OLMAYAN SÖZLEŞME BÜYÜKLÜKLERİ KULLANIM FİYATLARI KULLANIM FİYAT ADIMI KULLANIM FİYATI DEĞİŞİM LİMİTİ İŞLEME AÇILACAK KULLANIM FİYATLARI BAZ FİYAT VE GÜNLÜK FİYAT DEĞİŞİM LİMİTLERİ ÖZSERMAYE HALLERİ ÖZSERMAYE HALLERİ VE DÜZELTME KATSAYISI ÖZSERMAYE HALLERİ UYARLAMALARI ÜYELER VE ÜYELİK ESASLARI ÜYELİK TÜRLERİ PİYASA ÜYELİĞİ PİYASA ÜYELİĞİ İÇİN BAŞVURUDA VERİLECEK BİLGİ VE BELGELER ÜYENİN PİYASADA FAALİYETE BAŞLAMASI HESAPLAR HESAP TÜRLERİ HESAP RİSK DURUMLARI TEMİNAT YATIRMA VE ÇEKME İŞLEMLERİ HESAP TAŞIMA İŞLEM SİSTEMİ ii

4 8.1 GÜNLÜK İŞ AKIŞI VE SEANS SAATLERİ İŞLEM YAPILMAYAN DÖNEM NORMAL SEANS FİYAT SABİTLEME SEANSLARI ÖĞLE ARASI UZLAŞMA FİYATLARININ İLANI İŞLEM YÖNTEMLERİ ÇOK FİYAT SÜREKLİ MÜZAYEDE YÖNTEMİ TEK FİYAT YÖNTEMİ EMİRLER EMİRLERİN PİYASAYA İLETİLMESİ EMİRLERDE HESAP NUMARASI GİRME ZORUNLULUĞU TOPLU EMİR DOSYASI EMİRLERİN EŞLEŞMESİNDE ÖNCELİK KURALLARI EMİR YÖNTEMLERİ EMİR TÜRLERİ EMİR SÜRELERİ MAKSİMUM EMİR BÜYÜKLÜKLERİ EMİR DÜZELTME EMİR İPTALİ RİSKLİ HESAPLARDA EMİRLERE İLİŞKİN HUSUSLAR HATALI İŞLEM DÜZELTMELERİ EMİR VE İŞLEMLERİN BORSA TARAFINDAN İPTALİ İŞLEMLERİN DURDURULMASI PİYASADA İŞLEMLERİN DURDURULMASI SÖZLEŞMELERDE İŞLEMLERİN DURDURULMASI İŞLEMLERİN İPTALİ İŞLEMLERİN BİLDİRİMİ VE İŞLEM BİLGİLERİNİN İLANI DİĞER HUSUSLAR BORSANIN YETKİLERİ HESAPLARIN AYRIŞTIRILMASI POZİSYONLARIN BİLDİRİMİ MÜŞTERİLERİN RİSKLER HAKKINDA BİLGİLENDİRİLMESİ FAALİYETLERİ DURDURULAN ÜYELER VE İŞLEM YASAĞI GETİRİLEN YATIRIMCILAR OLAĞANÜSTÜ DURUMLAR VE DEĞİŞİKLİKLER RİSK YÖNETİMİ VE TEMİNATLANDIRMA iii

5 10.1 RİSK YÖNETİMİ, EMİR ÖNCESİ RİSK YÖNETİMİ VE TEMİNATLANDIRMA YÖNTEMİ İŞLEM TEMİNATLARI, İŞLEM TEMİNATI KOMPOZİSYONU VE DEĞERLEME KATSAYILARI, İŞLEM TEMİNATLARI DEĞERLERİNİN GÜNCELLENMESİ VE NAKİT TEMİNATLARIN NEMALANDIRILMASI KAR/ZARAR HESAPLAMALARI VE TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI TAKAS VE TEMERRÜT ESASLARI TAKAS MERKEZİ HESAP GÜNCELLEME İŞLEMLERİ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ VADE SONU FİZİKİ TESLİMAT VE OPSİYON KULLANIM ESASLARI TEMERRÜT ESASLARI, TEMERRÜDE DÜŞEN ÜYE İÇİN UYGULANACAK KANUNİ TAKİP GARANTİ FONU, GARANTİ FONU KATKI PAYLARI, GARANTİ FONU KULLANIM ESASLARI, KATKI PAYI TAMAMLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE GARANTİ FONUNDAKİ NAKİT KATKI PAYLARININ NEMALANDIRILMA ESASLARI POZİSYON LİMİTLERİ POZİSYON LİMİTLERİ POZİSYON AZALTICI İŞLEM ESASLARI RAPORLAR, BÜLTENLER VE VERİ YAYINI RAPORLAR VE BÜLTENLER TÜM EMİRLER RAPORU İŞLEM DEFTERİ RAPORU GÜNLÜK BÜLTEN ÖZSERMAYE HALLERİ DOSYASI SÖZLEŞME DEĞİŞİKLİK DOSYASI MEVCUT SÖZLEŞMELER DOSYASI GÜNSONU POZİSYON DOSYASI ÜYE BAZINDA İŞLEM HACİMLERİ (VADELİ İŞLEM) DOSYASI ÜYE BAZINDA İŞLEM HACİMLERİ (OPSİYON) DOSYASI VADE SONU UZLAŞMA FİYATLARI DOSYASI PİYASA YAPICI GÜNLÜK SÖZLEŞME RAPORU PİYASA YAPICI GÜNLÜK PERFORMANS RAPORU PİYASA YAPICI AYLIK PERFORMANS RAPORU ÜYE BORSA PAYI DETAY RAPORU VERİ YAYINI PİYASA BİLGİSİ DERİNLİK BİLGİSİ GERÇEKLEŞEN İŞLEMLER BİLGİSİ İŞLEME AÇILAN/KAPATILAN SÖZLEŞME BİLGİLERİ iv

6 ŞEKİLLER ŞEKİL 1: SÖZLEŞME YAPISI ŞEKİL 2: VADELİ İŞLEM VE OPSİYON PİYASASININ İŞLEYİŞİ ŞEKİL 3: GÜNLÜK İŞ AKIŞI VE SEANS SAATLERİ i

7 TABLOLAR TABLO 1 PAY OPSİYON SÖZLEŞME UNSURLARI... 6 TABLO 2 PAY VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI... 8 TABLO 3 BIST 30 ENDEKS OPSİYON SÖZLEŞME UNSURLARI... 9 TABLO 4 MİNİ BIST 30 ENDEKS OPSİYON SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 5 BIST 30 ENDEKS VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 6 DOLARTL VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 7 EUROTL VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 8 EUR/USD ÇAPRAZ KURU VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 9 DOLARTL OPSİYON SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 10 ALTIN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 11 DOLAR/ONS ALTIN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 12 EGEPAMUK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 13 ANADOLU KIRMIZI BUĞDAY VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 14 BAZ YÜK ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 15 SASX 10 ENDEKSİ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 15 ÇELİK HURDA VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 15 FBIST BYF VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME UNSURLARI TABLO 16 KULLANIM FİYAT ADIMI TABLO 17 SÖZLEŞME BAZINDA NORMAL SEANS SAATLERİ TABLO 18: EMİR YÖNTEMLERİ, TÜRLERİ VE SÜRELERİ TABLO 19: PAY SENEDİ SÖZLEŞMELERİNDE EMİR BÜYÜKLÜKLERİ TABLO 20: ENDEKS, DÖVİZ, ALTIN VE DİĞER SÖZLEŞMELERDE EMİR BÜYÜKLÜKLERİ TABLO 21: EMİR DÜZELTMEDE YAPILABİLECEK DEĞİŞİKLİKLER VE ZAMAN ÖNCELİĞİNE ETKİSİ TABLO 22: TÜM EMİRLER RAPORUNDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 23: İŞLEM DEFTERİNDE YER ALACAK BİLGİLER TABLO 24: ÖZSERMAYE HALLERİ DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 25: ÖZSERMAYE HALLERİ DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 26: SÖZLEŞME DEĞİŞİKLİK DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 27: MEVCUT SÖZLEŞMELER DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 28: GÜNSONU POZİSYON DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 29: ÜYE BAZINDA İŞLEM HACİMLERİ (VADELİ İŞLEM) DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 31: VADE SONU UZLAŞMA FİYATLARI DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 32: PİYASA YAPICI GÜNLÜK SÖZLEŞME RAPORU DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 33: PİYASA YAPICILARIN GÜNLÜK PERFORMANS DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 34: PİYASA YAPICILARIN AYLIK PERFORMANS DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 35: ÜYE BORSA PAYI DETAY DOSYASI NDA YER ALACAK BİLGİLER TABLO 36: YAYINLANACAK PİYASA BİLGİLERİ TABLO 37: YAYINLANACAK İŞLEME AÇILAN/KAPATILAN SÖZLEŞME BİLGİLERİ ii

8 1 GİRİŞ Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP veya Piyasa), ekonomik veya finansal göstergeler ile sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile diğer türev araçların elektronik ortamda alınıp satılabileceği bir piyasadır. Bu dokümanda, Piyasa işlem sistemi ile risk yönetimi ve takas işlemlerine ilişkin temel bilgiler yer almaktadır. İş kurallarında gerçekleşecek değişiklikler Piyasa Genelgeleriyle ayrıca duyurulmaktadır. 1

9 2 PAZARLAR 2.1 ANA PAZARLAR Normal seans ve fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği esas pazardır. Endeks Opsiyon Ana Pazarı, Endeks Vadeli İşlem Ana Pazarı, Pay Opsiyon Ana Pazarı, Pay Vadeli İşlem Ana Pazarı, Döviz Vadeli İşlem Ana Pazarı, Döviz Opsiyon Ana Pazarı, Elektrik Vadeli İşlem Ana Pazarı, Emtia Vadeli İşlem Ana Pazarı, Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Ana Pazarı, Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Ana Pazarı, Çelik Hurda Vadeli İşlem Ana Pazarı ve Borsa Yatırım Fonu Vadeli İşlem Ana Pazarı olmak üzere işlem sisteminde on iki ayrı ana pazar tanımlıdır Pay Opsiyon Ana Pazarı Pay Opsiyon ve Endeks Opsiyon Ana Pazarlarında alım (call) ve satım (put) opsiyon sözleşmeleri işlem görür. Opsiyon sözleşmeleri, opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte dayanak varlığı alma veya satma hakkı veren, satan tarafı ise dayanak varlığı almaya veya satmaya yükümlü kılan sözleşmelerdir. Pay Opsiyon Ana Pazarında pay senedine dayalı opsiyon sözleşmeleri işlem görür Endeks Opsiyon Ana Pazarı Endeks Opsiyon Ana Pazarında BIST-30 Fiyat Endeksine dayalı opsiyon sözleşmeleri işlem görür Pay Vadeli İşlem Ana Pazarı Pay Vadeli İşlemler Ana Pazarında pay vadeli işlem sözleşmeleri (futures) işlem görür. Pay vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte dayanak varlığı alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir Endeks Vadeli İşlem Ana Pazarı Endeks Vadeli İşlem Ana Pazarında BIST-30 Fiyat Endeksine dayalı endeks vadeli işlem sözleşmeleri işlem görür. 2

10 2.1.5 Döviz Vadeli İşlem Ana Pazarı Döviz Vadeli İşlem Ana Pazarında DolarTL Vadeli İşlem Sözleşmeleri, EuroTL Vadeli İşlem Sözleşmeleri ve EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmeleri işlem görür Döviz Opsiyon Ana Pazarı Döviz Opsiyon Ana Pazarında DolarTL opsiyon sözleşmeleri işlem görür Elektrik Vadeli İşlem Ana Pazarı Elektrik Vadeli İşlem Ana Pazarında Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri işlem görür Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Ana Pazarı Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Ana Pazarında Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri ve Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri işlem görür Emtia Vadeli İşlem Ana Pazarı EgePamuk Vadeli İşlem Sözleşmeleri ve Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmeleri işlem görür Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Ana Pazarı Bosna Hersek Saraybosna Borsası nın The Sarajevo Stock Exchange Index 10 (SASX 10) adlı fiyat endeksi üzerine vadeli işlem sözleşmeleri işlem görür Çelik Hurda Vadeli İşlem Ana Pazarı HMS 1&2 80:20 CFR İskenderun Çelik Hurdası Endeksi üzerine vadeli işlem sözleşmeleri işlem görür FBIST BYF Vadeli İşlem Ana Pazarı FTSE İstanbul Bono FBIST B Tipi Borsa Yatırım Fonu üzerine vadeli işlem sözleşmeleri işlem görür. 3

11 2.2 ÖZEL EMİR PAZARLARI Sözleşmeler için ayrı ayrı tanımlanan ve ana pazarların dışında yüksek miktarlı emirlerin işlem görebileceği pazarlardır. Her iki tarafı da belirli olan özel emirler, karşı üyenin onayını takiben Borsanın onayı ile gerçekleşir. Emir giriş anında minimum emir miktarı, karşı üye temsilcisi kodunun doğru yazılıp yazılmadığı ve sisteme bağlı olup olmadığı vb. kontroller yapılır. Borsanın onaylamadığı durumlarda işlem gerçekleşmez ve ilgili özel emirler iptal edilir. İlgili Borsa onayı otomatik olarak verilebilir. Onay/iptal bilgisi işlem taraflarına ayrıca bildirilir. Bu Pazarda emirlerin kısmen karşılanması mümkün değildir. Özel emirler sonucunda oluşan işlem fiyatları uzlaşma fiyatı hesaplamasına katılmaz. Endeks Opsiyon Özel Emir Pazarı, Endeks Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Pay Opsiyon Özel Emir Pazarı, Pay Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Döviz Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Döviz Opsiyon Özel Emir Pazarı, Elektrik Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Emtia Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı, Çelik Hurdası Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı ve FBIST BYF Vadeli İşlem Özel Emir Pazarı olmak üzere işlem sisteminde on iki ayrı özel emir pazarı tanımlıdır. 2.3 ÖZEL EMİR İLAN PAZARLARI Karşı tarafı belli olmayan, tek taraflı olarak emir girilen pazarlar olup, girilen emirler Özel Emir İlan Pazarı ekranı aracılığıyla takip edilir. Özel Emir İlan Pazarında girilen emrin eşleşmesi durumunda işlem, Borsanın onayı alınmak kaydıyla Özel Emirler Pazarında gerçekleşir. Bu pazarlarda emirlerin kısmen karşılanması mümkün değildir. Özel Emir İlan Pazarında fiyat ve zaman önceliklerinin uygulanması aşağıda belirlenen koşullara tabidir: a) Aynı miktarlı birden fazla özel emir ilanının bulunması durumunda fiyat ve zaman önceliği kuralı geçerlidir. b) Miktarı farklı olan birden fazla özel emir ilanının olması durumunda, fiyat ve zaman önceliği kuralı geçerli değildir. Özel emirlerde otomatik eşleşme uygulanmaz. Özel emirlerden dolayı işlem gerçekleşmesi için Borsanın onayı aranır. İlgili Borsa onayı otomatik olarak verilebilir. Borsanın onaylamadığı durumlarda, işlem gerçekleşmez ve ilgili özel emirler iptal edilir. 4

12 3 SÖZLEŞME UNSURLARI 3.1 DAYANAK VARLIKLAR Sözleşmede alma veya satma hakkı ve/veya yükümlülüğüne konu olan sermaye piyasası aracını, ekonomik veya finansal göstergeyi ifade etmektedir. 3.2 SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ VİOP ta işlem gören opsiyon ve vadeli işlem sözleşmeleri için sözleşme büyüklükleri sözleşme unsurlarında tanımlanmıştır. 3.3 FİYAT KOTASYONU VE MİNİMUM FİYAT ADIMI Fiyat adımı sözleşme fiyatında bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimi olarak ifade edilir. Fiyat kotasyonu ve minimum fiyat adımı sözleşme tipi bazında farklılaştırılarak sözleşme unsurlarında tanımlanmıştır. 3.4 VADE AYLARI Vade ayları sözleşme tipi bazında farklılaştırılarak sözleşme unsurlarında tanımlanmıştır. 3.5 SÖZLEŞMENİN VADESİ VE SON İŞLEM GÜNÜ Sözleşmenin vade sonu ve son işlem günü her vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu ve son işlem günü bir önceki iş günü olarak belirlenir. Örneğin, fiziki teslimata konu pay opsiyon sözleşmelerinin takas süresinin T+3 olduğu durumda 31 Ocak 2013 vadeli pay opsiyon sözleşmelerinin son işlem günü 31 Ocak 2013 tarihi olup, fiziki teslimatı 5 Şubat 2013 tarihinde gerçekleştirilir. 3.6 UZLAŞMA ŞEKLİ Uzlaşma şekli sözleşme asgari unsurlarında tanımlanmıştır. 5

13 3.7 SÖZLEŞME UNSURLARI ÖZET BİLGİLER Pay Opsiyon, Pay Vadeli İşlem, BIST 30 Endeks Opsiyon, Mini BIST 30 Endeks Opsiyon, BIST 30 Endeks Vadeli İşlem, DolarTL Vadeli İşlem, EuroTL Vadeli İşlem, EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem, DolarTL Opsiyon, Altın Vadeli İşlem, Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem, EgePamuk Vadeli İşlem, Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem, Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem, SASX 10 Endeksi Vadeli İşlem, Çelik Hurda Vadeli İşlem ve FBIST BYF Vadeli İşlem sözleşmelerine ilişkin sözleşme unsurları aşağıda tablolar halinde verilmiştir Pay Opsiyon Sözleşmesi Tablo 1 Pay Opsiyon Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Açıklama Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem gören ve Borsa tarafından belirlenen kriterlere göre seçilen paylardır. Opsiyon Sınıfı Alım veya Satım Opsiyonu Opsiyon Tipi Avrupa (Sözleşme ile tanınan hak vade sonunda kullanılabilir) Sözleşme Büyüklüğü Bir adet standart sözleşme, dayanak varlığa ait 100 adet payı temsil eder. Dayanak varlığın fiyatını ve miktarını etkileyecek bedelli/bedelsiz sermaye artırımı, temettü ödemesi (temettü verimi >%10 ise), birleşme ve benzeri durumlarda (özsermaye halleri), Borsa tarafından sözleşmelerde fiyat, kullanım fiyatları ve/veya çarpan değişikliği yapılması halinde, sözleşme büyüklüğü standart sözleşme büyüklüğünden farklı belirlenebilir. Bu gibi durumlarda aynı dayanak varlık üzerine, "sözleşme büyüklüğü standart" ve "sözleşme büyüklüğü standart olmayan" olmak üzere farklı sözleşmeler işlem görebilir. Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Emir defterinde prim teklifleri 1 adet dayanak varlık bazında gösterilir. Diğer bir ifadeyle, sözleşmeler için Piyasada teklifler, bir adet dayanak varlık bazında verilen prim üzerinden girilir. Fiyat, bir adet dayanak varlığın opsiyon primi olarak, virgülden sonra iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir. Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Vade Ayları Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu iki vade ayından biri Aralık değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır. Uzlaşma Şekli Fiziki teslimat. Seans sonunda günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: Günlük Uzlaşma Fiyatı a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, dayanak varlık ve dayanak varlığa bağlı diğer sözleşmelerdeki fiyatlar dikkate alınarak hesaplanan teorik fiyatlar günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya 6

14 Sözleşme Unsuru Açıklama hesaplanan fiyatların piyasayı doğru olarak yansıtmadığına kanaat getirilmesi halinde Borsa tarafından, teorik fiyat, dayanak varlığın spot fiyatı, bir önceki günkü uzlaşma fiyatı veya seans sonundaki en iyi alış ve satış fiyatları dikkate alınarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Fiziki teslimat işlemlerinde takas süresi T + 3, diğer işlemlerde ise T+1 olarak uygulanır. Prim borçları hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, prim alacakları hesaplara T+1 günü aktarılır. Günlük Fiyat Değişim Limiti Prim fiyatları için fiyat değişim limiti yoktur. İşlem sisteminde oluşturulan sözleşmelerin kullanım fiyatları aşağıdaki tabloya göre belirlenir. Kullanım Fiyatları Kullanım Fiyatı Aralığı (TL) Kullanım Fiyat Adımı (TL) 0,01 1,00 0,05 1,00 2,50 0,10 2,50 10,00 0,25 10,00 25,00 0,50 25,00 50,00 1,00 50,00 100,00 2,50 100,00 250,00 5,00 250,00 500,00 10,00 500, ,00 25, ,00 ve üzeri 50,00 Her bir dayanak varlığın spot piyasada son seansta oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı baz alınarak hesaplanan ±%20 lik limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Oluşturulan sözleşmelerden en az biri karda, biri başabaşta ve üçü zararda olmak üzere beş farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. Seans içinde dayanak varlık fiyatında meydana gelen değişimlere göre yeni kullanım fiyatlı sözleşmeler işlem sisteminde otomatik olarak işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%20 lik limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. İşlem sisteminde işleme kapalı olarak tanımlı olan sözleşmeler, işlem yapmak isteyen üyelerin talebi halinde işleme açılabilir. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:40 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. 12:30 13:55 arası işlem yapılmayan bölümdür. İşlem Teminatı Esasları Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Bulunması Gereken Teminat: Başlangıç teminatı ile fiziki teslimat teminatının toplamıdır. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. 7

15 3.7.2 Pay Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 2 Pay Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem gören ve Borsa tarafından belirlenen kriterlere göre seçilen paylardır. Bir adet standart sözleşme, dayanak varlığa ait 100 adet payı temsil eder. Dayanak varlığın fiyat ve miktarını etkileyecek bedelli/bedelsiz sermaye artırımı, temettü ödemesi (temettü verimi >%10 ise), birleşme ve benzeri durumlarda (özsermaye halleri), Borsa tarafından sözleşmelerde fiyat ve/veya çarpan değişikliği yapılması halinde, sözleşme büyüklüğü standart sözleşme büyüklüğünden farklı belirlenebilir. Bu gibi durumlarda aynı dayanak varlık üzerine, "sözleşme büyüklüğü standart" ve "sözleşme büyüklüğü standart olmayan" olmak üzere farklı sözleşmeler işlem görebilir. Emir defterinde fiyat teklifleri 1 adet dayanak varlık bazında gösterilir. Diğer bir ifadeyle, işlem sisteminde sözleşmelere ait teklifler, bir adet dayanak varlık için verilen fiyat üzerinden girilir. Sözleşmenin fiyatı, virgülden sonra iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir. Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu iki vade ayından biri Aralık değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır. Fiziki teslimat Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasa gerçeklerini yansıtmaması durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatı dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Dayanak varlık olarak kabul edilen her payın son işlem gününde spot piyasada ikinci seans sonundaki kapanış seansında oluşan kapanış fiyatı, vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kabul edilir. Son işlem gününde, spot piyasada ikinci seansın ve/veya kapanış seansının kısmen veya tamamen kapalı olması veya açık olup da fiyat oluşmaması durumunda vade sonu uzlaşma fiyatı, Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenir. Son İşlem Günü Vade Sonu Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda 8

16 Sözleşme Unsuru Açıklama vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Fiziki teslimat işlemlerinde takas süresi T + 3 diğer işlemlerde ise T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%20 sidir. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:40 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. 12:30 13:55 arası işlem yapılmayan bölümdür. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Bulunması Gereken Teminat: Başlangıç teminatı ile fiziki teslimat teminatının toplamıdır. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir BIST 30 Endeks Opsiyon Sözleşmesi Tablo 3 BIST 30 Endeks Opsiyon Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Opsiyon Sınıfı Opsiyon Tipi Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Açıklama BIST 30 Fiyat Endeksi Alım ve Satım Opsiyonları Avrupa (Sözleşme ile tanınan hak vade sonunda kullanılabilir) Dayanak varlık, endeks değerlerinin 1.000'e bölünmüş halidir. Her bir endeks opsiyon sözleşmesi bu şekilde hesaplanan 100 adet dayanak varlığı temsil eder. (Örneğin (BIST 30 Endeksi/1.000)*100 TL = (78.000/1.000)*100 = 7.800,00 TL.) Fiyat, yukarıdaki yöntemle hesaplanan bir adet dayanak varlığın opsiyon primi olarak, virgülden sonra iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir. Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Vade Ayları Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır. Uzlaşma Şekli Nakdi uzlaşma. Günlük Uzlaşma Fiyatı Seans sonunda günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, 9

17 Sözleşme Unsuru Açıklama c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, dayanak varlık ve dayanak varlığa bağlı diğer sözleşmelerdeki fiyatlar dikkate alınarak hesaplanan teorik fiyatlar günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatların piyasayı doğru olarak yansıtmadığına kanaat getirilmesi halinde Borsa tarafından, teorik fiyat, bir önceki günkü uzlaşma fiyatı veya seans sonundaki en iyi alış ve satış fiyatları dikkate alınarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Alım opsiyonları için vade sonu uzlaşma fiyatı, dayanak varlık olarak kabul edilen BIST 30 Endeksinin son işlem gününde spot piyasada ikinci seans sürekli müzayedenin son 30 dakikası süresince ilan edilen değerlerinin zaman ağırlıklı ortalaması ile BIST 30 Endeksinin kapanış değerinin sırasıyla %80 ve %20 oranlarıyla ağırlıklandırılması ile hesaplanan değerin 1000 e bölünmesi suretiyle bulunan değer ile opsiyon kullanım fiyatı arasındaki farkın en yakın fiyat adımına yuvarlanması sonucunda bulunur. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Satım opsiyonları için vade sonu uzlaşma fiyatı, opsiyon kullanım fiyatı ile dayanak varlık olarak kabul edilen BIST 30 Endeksinin son işlem gününde spot piyasada ikinci seans sürekli müzayedenin son 30 dakikası süresince ilan edilen değerlerinin zaman ağırlıklı ortalaması ile BIST 30 Endeksinin kapanış değerinin sırasıyla %80 ve %20 oranlarıyla ağırlıklandırılması ile hesaplanan değerin 1000 e bölünmesi suretiyle bulunan değer arasındaki farkın en yakın fiyat adımına yuvarlanması sonucunda bulunur. Son işlem gününde, spot piyasada ikinci seansın ve/veya kapanış seansının kısmen veya tamamen kapalı olması veya spot piyasada endeks değerinin hesaplanamaması durumunda vade sonu uzlaşma fiyatı, Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenir. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. T+1 olarak uygulanır. Prim borçları hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, prim alacakları hesaplara T+1 günü aktarılır. Günlük Fiyat Değişim Limiti Prim fiyatları için fiyat değişim limiti yoktur. Kullanım fiyat adımı 2 dir. (2.000 Endeks puanı) Kullanım Fiyatları Dayanak varlık olan endekslerin bir önceki işlem gününde spot piyasada son seansta oluşan kapanış değeri baz alınarak hesaplanan ±%10 luk limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Oluşturulan sözleşmelerden ikisi karda, biri başabaşta ve dördü zararda olmak üzere en az yedi farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. Gün içerisinde dayanak varlık değerinde meydana gelen değişimlere göre yeni kullanım fiyatlı sözleşmeler işlem sisteminde otomatik olarak işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%10 luk limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. İşlem sisteminde işleme kapalı olarak tanımlı olan sözleşmeler, işlem yapmak isteyen üyelerin talebi halinde işleme açılabilir. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. 12:30 13:55 arası işlem yapılmayan bölümdür. 10

18 Sözleşme Unsuru İşlem Teminatı Esasları Açıklama Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir Mini BIST 30 Endeks Opsiyon Sözleşmesi Tablo 4 Mini BIST 30 Endeks Opsiyon Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Opsiyon Sınıfı Opsiyon Tipi Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Açıklama BIST 30 Fiyat Endeksi Alım ve Satım Opsiyonları Avrupa (Sözleşme ile tanınan hak vade sonunda kullanılabilir) Dayanak varlık, endeks değerlerinin 1.000'e bölünmüş halidir. Her bir endeks opsiyon sözleşmesi bu şekilde hesaplanan 1 adet dayanak varlığı temsil eder. (Örneğin (BIST 30 Endeksi/1.000)*1 TL = (78.000/1.000)*1 = 78,00 TL.) Fiyat, yukarıdaki yöntemle hesaplanan bir adet dayanak varlığın opsiyon primi olarak, virgülden sonra iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir. Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Vade Ayları Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır. Uzlaşma Şekli Nakdi uzlaşma. Seans sonunda günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: Günlük Uzlaşma Fiyatı e) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, f) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, g) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, h) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, dayanak varlık ve dayanak varlığa bağlı diğer sözleşmelerdeki fiyatlar dikkate alınarak hesaplanan teorik fiyatlar günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatların piyasayı doğru olarak yansıtmadığına kanaat getirilmesi halinde Borsa tarafından, teorik fiyat, bir önceki günkü uzlaşma fiyatı veya seans sonundaki en iyi alış ve satış fiyatları dikkate alınarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Alım opsiyonları için vade sonu uzlaşma fiyatı, dayanak varlık olarak kabul edilen BIST 30 Endeksinin son işlem gününde spot piyasada ikinci seans sürekli müzayedenin son 30 dakikası süresince ilan edilen değerlerinin zaman ağırlıklı ortalaması ile BIST 30 Endeksinin kapanış değerinin sırasıyla %80 ve %20 oranlarıyla ağırlıklandırılması ile hesaplanan değerin 1000 e bölünmesi suretiyle bulunan değer ile opsiyon kullanım fiyatı arasındaki farkın en yakın fiyat 11

19 Sözleşme Unsuru Açıklama adımına yuvarlanması sonucunda bulunur. Satım opsiyonları için vade sonu uzlaşma fiyatı, opsiyon kullanım fiyatı ile dayanak varlık olarak kabul edilen BIST 30 Endeksinin son işlem gününde spot piyasada ikinci seans sürekli müzayedenin son 30 dakikası süresince ilan edilen değerlerinin zaman ağırlıklı ortalaması ile BIST 30 Endeksinin kapanış değerinin sırasıyla %80 ve %20 oranlarıyla ağırlıklandırılması ile hesaplanan değerin 1000 e bölünmesi suretiyle bulunan değer arasındaki farkın en yakın fiyat adımına yuvarlanması sonucunda bulunur. Son işlem gününde, spot piyasada ikinci seansın ve/veya kapanış seansının kısmen veya tamamen kapalı olması veya spot piyasada endeks değerinin hesaplanamaması durumunda vade sonu uzlaşma fiyatı, Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenir. Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. T+1 olarak uygulanır. Prim borçları hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, prim alacakları hesaplara T+1 günü aktarılır. Günlük Fiyat Değişim Limiti Prim fiyatları için fiyat değişim limiti yoktur. Kullanım fiyat adımı 5 dir. (5.000 Endeks puanı) Kullanım Fiyatları Dayanak varlık olan endekslerin bir önceki işlem gününde spot piyasada son seansta oluşan kapanış değeri baz alınarak hesaplanan ±%10 luk limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Oluşturulan sözleşmelerden ikisi karda, biri başabaşta ve dördü zararda olmak üzere en az yedi farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. Gün içerisinde dayanak varlık değerinde meydana gelen değişimlere göre yeni kullanım fiyatlı sözleşmeler işlem sisteminde otomatik olarak işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%10 luk limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. İşlem sisteminde işleme kapalı olarak tanımlı olan sözleşmeler, işlem yapmak isteyen üyelerin talebi halinde işleme açılabilir. İşlem Saatleri İşlem Teminatı Esasları İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. 12:30 13:55 arası işlem yapılmayan bölümdür. Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir BIST 30 Endeks Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 5 BIST 30 Endeks Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Açıklama BIST 30 Fiyat Endeksi. Dayanak varlık, endeks değerinin 1.000'e bölünmüş halidir. Her bir endeks vadeli işlem sözleşmesi bu şekilde hesaplanan 100 adet dayanak varlığı temsil eder. 12

20 Sözleşme Unsuru Açıklama (Örnek: BIST 30 Endeksi/1.000)*100 TL=(78.000/1.000)*100=7.800,00 TL) Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Emir defterinde fiyat teklifleri 1 adet dayanak varlık bazında gösterilir. Diğer bir ifadeyle, işlem sisteminde bir adet dayanak varlık için verilen fiyat üzerinden girilir. Sözleşme fiyatı, endeks değerinin e bölünmesiyle oluşan değerin virgülden sonra üç basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir (Örnek: 102,325) ve bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat adımı 0,025 dir (25 BIST 30 endeks puanı) (Örnek: 102,325; 102,350 vb.). Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır. Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Vade sonu uzlaşma fiyatı, dayanak varlık olarak kabul edilen BIST 30 Endeksinin son işlem gününde spot piyasada ikinci seans sürekli müzayedenin son 30 dakikası süresince ilan edilen endeks değerlerinin zaman ağırlıklı ortalaması ile BIST 30 Endeks kapanış değerinin sırasıyla %80 ve %20 oranlarıyla ağırlıklandırılması ile hesaplanan değerin 1000 e bölünmesi suretiyle hesaplanır. Vade sonu uzlaşma fiyatı, bulunan değerin en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile elde edilen değerdir. Son işlem gününde, spot piyasada ikinci seansın ve/veya kapanış seansının kısmen veya tamamen kapalı olması veya spot piyasada endeks değerinin hesaplanamaması durumunda vade sonu uzlaşma fiyatı, Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenir. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar 13

21 Sözleşme Unsuru Açıklama hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%15 idir. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. 12:30 13:55 arası işlem yapılmayan bölümdür. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir DolarTL Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 6 DolarTL Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Açıklama Türk Lirası/ABD Doları kuru ABD Doları. Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli 1 ABD Doları nın Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir (Örnek: 2,2390; 2,2391; 2,2392 gibi). Minimum fiyat adımı 0,0001 TL dir. Minimum fiyat adımının değeri bir sözleşme için 0,1 TL ye (0,0001*1000) karşılık gelir. Vade döngü ayları Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık'tır. Piyasada aynı anda içinde bulunulan ay, takip eden ay, sonraki ilk döngü ayı ve aynı yılın Aralık ayı olmak üzere toplam dört vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Dört vade ayını tamamlamak için gerektiğinde bir sonraki takvim yılının Aralık vadeli sözleşmeleri de ayrıca işleme açılır. Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmaması durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. 14

22 Sözleşme Unsuru Açıklama a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti Son işlem günü saat 15:30 da TCMB tarafından açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları satış kuru. Belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir EuroTL Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 7 EuroTL Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Açıklama Türk Lirası/Euro kuru Euro. Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları 1 Euro nun Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir (2,8320; 2,8321; 2,8322 gibi). Minimum fiyat adımı 0,0001 dir. Minimum fiyat adımının değeri bir sözleşme için 0,1 TL ye (0,0001*1.000) karşılık gelir. Vade döngü ayları Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık'tır. Piyasada aynı anda içinde bulunulan ay, takip eden ay, sonraki ilk döngü ayı ve aynı yılın Aralık ayı olmak üzere toplam dört vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Dört vade ayını tamamlamak için gerektiğinde bir sonraki takvim yılının Aralık vadeli sözleşmeleri de ayrıca işleme açılır. 15

23 Sözleşme Unsuru Uzlaşma Şekli Açıklama Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Son işlem günü saat 15:30 da TCMB tarafından açıklanan gösterge niteliğindeki Euro satış kuru. Belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. 16

24 3.7.8 EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 8 EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Açıklama Euro/Amerikan (ABD) Doları (EUR/USD) çapraz kurudur Euro. Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları 1 Euro nun ABD Doları cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir. (Örnek: 1,3050; 1,3051 gibi). Minimum fiyat adımı 0,0001 dir. Minimum fiyat adımının değeri 0,1 ABD Doları na karşılık gelmektedir. Vade döngü ayları Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık'tır. Piyasada aynı anda içinde bulunulan ay, takip eden ay, sonraki ilk döngü ayı ve aynı yılın Aralık ayı olmak üzere toplam dört vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Dört vade ayını tamamlamak için gerektiğinde bir sonraki takvim yılının Aralık vadeli sözleşmeleri de ayrıca işleme açılır. Uzlaşma Şekli Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı TCMB nin son işlem gününde açıkladığı gösterge niteliğindeki Euro/Amerikan Doları çapraz kurudur. Belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Son İşlem Günü Vade Sonu Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. 17

25 Sözleşme Unsuru Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti Açıklama Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. Dolar Kuru Bu sözleşmeye ilişkin işlemlerde ABD Doları değerlerinin TL ye çevrilmesinde TCMB tarafından saat 15:30 itibarıyla açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları Alış Kuru esas alınır. Borsa tarafından gerekli görülen durumlarda ya da TCMB tarafından gösterge niteliğindeki ABD Doları Alış Kurunun açıklanmaması durumunda, Dolar Kuru spot piyasada oluşan Dolar kurları dikkate alınarak güncellenebilir DolarTL Opsiyon Sözleşmesi Tablo 9 DolarTL Opsiyon Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Opsiyon Sınıfı Opsiyon Tipi Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Türk Lirası/ABD Doları kuru Alım ve Satım Opsiyonları Avrupa (Sözleşme ile tanınan hak vade sonunda kullanılabilir) ABD Doları Fiyat, ABD Doları için, opsiyon primi olarak virgülden sonra bir basamak olacak şekilde Türk Lirası cinsinden işlem sistemine girilir. (Örnek: 20,1, 20,2 vb.) Minimum fiyat adımı 0,1 dir. Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Yılın tüm ayları. (Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın vade olmak üzere toplam 2 vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Nakdi uzlaşma. Günlük Uzlaşma Fiyatı Günlük uzlaşma fiyatı seans sonunda aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm 18

26 Sözleşme Unsuru Açıklama işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, dayanak varlık ve dayanak varlığa bağlı diğer sözleşmelerdeki fiyatlar dikkate alınarak hesaplanan teorik fiyatlar günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatların piyasayı doğru olarak yansıtmadığına kanaat getirilmesi halinde Borsa tarafından, teorik fiyat, bir önceki günkü uzlaşma fiyatı veya seans sonundaki en iyi alış ve satış fiyatları dikkate alınarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Alım sözleşmelerinde vade sonu uzlaşma fiyatı, dayanak varlık olan ABD Doları için son işlem gününde TCMB'nin saat 15:30 itibarıyla açıklayacağı gösterge niteliğindeki satış kurunun ile çarpılması suretiyle bulunan değer ile opsiyon kullanım fiyatı arasındaki farkın en yakın fiyat adımına yuvarlanması sonucunda bulunur. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Satım sözleşmeleri için vade sonu uzlaşma fiyatı, opsiyon kullanım fiyatı ile dayanak varlık olan ABD Doları için son işlem gününde TCMB'nin saat 15:30 itibariyle açıklayacağı gösterge niteliğindeki satış kurunun ile çarpılması suretiyle bulunan değer arasındaki farkın en yakın fiyat adımına yuvarlanması sonucunda bulunur. Son işlem gününde, TCMB tarafından ilgili kurun ilan edilmemesi durumunda vade sonu uzlaşma fiyatı, Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenir. Her vade ayının veya haftasının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. T+1 olarak uygulanır. Prim borçları hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, prim alacakları hesaplara T+1 günü aktarılır. Günlük Fiyat Değişim Limiti Prim fiyatları için fiyat değişim limiti yoktur. Kullanım fiyat adımı, - alım opsiyonları için 50 Türk Lirası na karşılık gelir. (Örnek: 2000, 2050, 2100, vb.) - satım opsiyonları için 25 Türk Lirası na karşılık gelir. (Örnek: 2000, 2025, 2050, vb.) Kullanım Fiyatları Dayanak varlık olan yabancı para birimi için TCMB nin gösterge niteliğindeki satış kurunun ile çarpılmasıyla elde edilen değer baz alınarak hesaplanan ±%10 luk limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Alım ve satım opsiyon sözleşmelerinin her biri için biri karda, biri başabaşta ve ikisi zararda olmak üzere dört farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%10 luk limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. İşlem sisteminde işleme kapalı olarak tanımlı olan sözleşmeler, işlem yapmak isteyen üyelerin talebi halinde işleme açılabilir. İşlem Saatleri İşlem Teminatı Esasları İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. 19

27 Altın Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 10 Altın vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Saf altın. 1 gram. 1 gram altının Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra iki basamak olacak şekilde sisteme girilir. Minimum fiyat adımı 0,01 TL dir. Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Nakdi Uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Vade sonu uzlaşma fiyatı, son işlem gününde Londra da öğleden sonra oluşan altın Dolar/ons fiyatının (ICE Benchmark Administration tarafından açıklanan LBMA Gold Price P.M.) Merkez Bankasının saat da açıklayacağı gösterge niteliğindeki ABD Doları satış kuru kullanılarak TL/gram a çevrilmesi ile bulunan değer vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılır. Londra da öğleden sonra altın fiyat sabitleme seansı yapılmazsa, sabah seansında oluşan altın Dolar/ons fiyatı vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılır. Son işlem gününde resmi tatil veya başka bir nedenle fiyat açıklanmaması halinde, uluslararası spot piyasalarda Türkiye saati ile saat 17:00 de oluşan Dolar/ons altın alış ve satış fiyatının ortalaması baz alınır. Ons ağırlık birimi 31,1035 e bölünerek grama çevrilir. Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması 20

28 Sözleşme Unsuru Açıklama durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Farklı vadeli her bir sözleşme için belirlenen Baz Fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 11 Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Saf altın. 1 ons altın. 1 ons altının ABD Doları cinsinden değeri virgülden sonra iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir. (Örnek: 1.450,05; 1.450,10 gibi). Minimum fiyat adımı 0,05 dır. Minimum fiyat adımının değeri 0,05 ABD Doları na karşılık gelmektedir. Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması 21

29 Sözleşme Unsuru Açıklama veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Vade sonu uzlaşma fiyatı, son işlem gününde Londra da öğleden sonra oluşan altın Dolar/ons fiyatıdır (ICE Benchmark Administration tarafından açıklanan LBMA Gold Price P.M.). Son işlem gününde Londra'da öğleden sonra altın fiyat sabitleme seansı yapılmazsa, sabah seansında oluşan altın Dolar/Ons fiyatı vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılır. Son işlem gününde resmi tatil veya başka bir nedenle fiyat açıklanmaması halinde, uluslararası spot piyasalarda Türkiye saati ile saat 17:00 de oluşan Dolar/Ons altın alış ve satış fiyatının ortalaması vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılır. Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. Dolar Kuru Bu sözleşmeye ilişkin işlemlerde ABD Doları değerlerinin TL ye çevrilmesinde TCMB tarafından saat 15:30 itibarıyla açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları Alış Kuru esas alınır. Borsa tarafından gerekli görülen durumlarda ya da TCMB tarafından gösterge niteliğindeki ABD Doları Alış Kurunun açıklanmaması durumunda, Dolar Kuru spot piyasada oluşan Dolar kurları dikkate alınarak güncellenebilir. 22

30 EgePamuk Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 12 EgePamuk Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Ege Standart 1 baz kalite pamuk kg (1 ton) 1 kg Ege Standart 1 baz kalite pamuğun Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra üç basamak halinde kote edilir. Minimum fiyat adımı 0,005 dir. Minimum fiyat adımının değeri 5 TL ye karşılık gelmektedir. Bu şekilde girilecek fiyat kotasyonlarının virgülden sonraki son rakamı 0 (sıfır) ya da 5 (beş) olur (2,125 veya 2,410 TL/kg gibi). Mart, Mayıs, Temmuz, Ekim ve Aralık (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı şu şekilde hesaplanır: 1. Dayanak varlığın vade ayı son işlem günü ve öncesindeki asgari iki iş gününe ait İzmir Ticaret Borsası nda oluşan Ege Standart 1 baz kalite pamuk fiyatlarının miktar ağırlıklı ortalaması Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı olarak alınır. 2. Bu günlerde İzmir Ticaret Borsası nda yeterli işlem olmaması halinde, var olan işlemlerin ortalaması ile İzmir Ticaret Borsası pamuk salonunda faaliyet gösteren asgari on iki üyeden azami %1 fiyat aralığı ile Ege Standart 1 baz kalite pamuk için alınacak kotasyonların arasından en iyi ve en kötü iki fiyat atıldıktan sonra kalanların aritmetik ortalaması uzlaşma fiyatı olarak alınır. Spot piyasada gerçekleşen işlemlerin Vade Sonu Uzlaşma Fiyatının belirlenmesinde yeterli olup olmadığına Uzlaşma Fiyatı Komitesi karar verir. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. 23

31 Sözleşme Unsuru Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat Açıklama Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük Değişim Limiti Fiyat Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 13 Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Anadolu kırmızı sert baz kalite buğday (Bezostaja-1, Doğu- 88, Gün- 91, Haymana- 79, İkizce- 96, Karasu- 90, Lancer, Odeskaya- 51, Şahin) Anadolu kırmızı sert kalitede buğdayı oluşturduğu belirtilen bu buğday cinsleri, TMO nun sınıflandırması esas alınarak belirlenmiştir. Ayrıca spot borsaların Anadolu kırmızı sert buğday olarak tescil ettiği emtia da yukarıdaki sınıflamaya dahildir. TMO nun sınıflandırma kriterlerinde bir değişiklik olması halinde, Anadolu kırmızı sert olarak belirtilen buğday kalitesinin denk geldiği yeni buğday kalitesi ve bu kaliteyi oluşturan yeni buğday cinsleri sözleşmeye dayanak kabul edilir kg (5 ton) 1 kg Anadolu kırmızı sert baz kalitede buğdayın Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir. Bu şekilde girilecek fiyat kotasyonlarının virgülden sonraki son rakamı 0 (sıfır) ya da 5 (beş) olur (0,3865 veya 0,3870 TL/kg gibi). Minimum fiyat adım değeri 0,0005 dir. Minimum fiyat adımının değeri 2,5 TL ye karşılık gelmektedir. Mart, Mayıs, Temmuz, Eylül ve Aralık. (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. 24

32 Sözleşme Unsuru Açıklama c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı şu şekilde hesaplanır: Kullanılacak fiyatların belirlenmesi: A. Son işlem günü ve öncesindeki bir iş gününde Konya ve Polatlı Ticaret Borsası nda Anadolu kırmızı sert buğdayının birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü derece baz kalitesi için gün sonu itibariyle oluşmuş fiyatların miktar ağırlıklı ortalaması her gün için ayrı ayrı hesaplanır. (Bu şekilde en fazla dört fiyat verisi elde edilir.) B. Edirne, Eskişehir, Gaziantep, Karaman, Çorum, Uzunköprü ve Yozgat Ticaret Borsalarında Anadolu kırmızı sert buğdayı için son işlem gününde ve önceki bir iş gününde oluşmuş fiyatlar elde edilir. (Bu şekilde en fazla on dört fiyat verisi elde edilir.) - Konya ve/veya Polatlı Ticaret Borsası nda birinci, ikinci, üçüncü veya dördüncü derecedeki Anadolu kırmızı sert buğdayların herhangi biri için borsada fiyat oluşmaması durumunda, miktar ağırlıklı ortalama fiyat hesaplamasında fiyat oluşmuş olan dereceler için oluşan fiyat ve miktar bilgileri dikkate alınır. - Konya ve Polatlı Ticaret Borsası nda birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü derecedeki Anadolu kırmızı sert buğdaylarının hiçbirinde fiyat oluşmaması durumunda o gün için Polatlı Ticaret Borsası ndan ya da Konya Ticaret Borsası ndan fiyat verisi alınamadığı kabul edilir. - Polatlı ve Konya Ticaret Borsalarının dışındaki borsalardan son işlem gününde veya son işlem gününden önceki bir iş gününde, Anadolu Kırmızı Sert buğdayı için fiyat oluşmaması durumunda, o gün için bu borsalardan fiyat alınamadığı kabul edilir. Bu durumda, bu borsaların fiyat bilgileri (2. maddede bahsedilen) aritmetik ortalamaya dahil edilmez. Yukarıda açıklanan tüm fiyatların (en fazla 18 fiyat verisi) aritmetik ortalaması bulunur. Bu fiyat vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kabul edilir. Spot borsaların fiyat verisinin son işlem gününü takip eden işgünlerinde açıklanması durumunda, Uzlaşma Fiyatı Komitesi uzlaşma fiyatını son işlem gününü takip eden günde açıklayabilir veya spot borsaların son işlem günü fiyat verilerini dikkate almadan son işlem gününde açıklayabilir. Borsa, uygun koşulların sağlanması halinde, Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı hesaplanmasında fiyat verisi alınan borsaların sayısını artırabilir veya azaltabilir. Uzlaşma Fiyatı Komitesi, piyasa koşullarına göre Vade Sonu Uzlaşma Fiyatının hesaplanmasında spot piyasadan fiyat verisi alınan gün sayısını artırabilir veya azaltabilir. Uzlaşma Fiyatı Komitesi, Borsanın seans saatlerini ve takas sürecini dikkate alarak uzlaşma fiyatının hesaplanmasında spot borsalardaki seansın bir kısmında oluşan fiyat verilerini dikkate alabilir. Spot borsalardan alınan fiyatlar, dayanak varlığın teslim edilmesi halinde doğabilecek KDV ve 25

33 Sözleşme Unsuru Açıklama benzeri satış vergileri hariç olarak dikkate alınır. Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 14 Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Açıklama Vade ayının her bir saati için Piyasa İşleticisi tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatlarından (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalamasıdır. Vade ayındaki saat sayısı x 0,1 MWh Vade Ayındaki Saat Sayısı: Vade ayındaki gün sayısı x 24 Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki gün sayısına ve yaz saati/kış saati uygulamasına göre değişkenlik gösterir. Kış saatinden yaz saatine geçiş yapılan gün için saat sayısı 23, yaz saatinden kış saatine geçiş yapılan gün için ise saat sayısı 25 olarak uygulanacaktır. Örnek: 30 gün içeren aylar için sözleşme büyüklüğü 72 MWh dir (30x24x0,1MWh), 31 gün içeren aylar için sözleşme büyüklüğü 74,4 MWh dir (31x24x0,1MWh), 28 gün çeken Şubat ayı için sözleşme büyüklüğü 67,2 MWh dir (28x24x0,1MWh), 29 gün çeken Şubat ayı için sözleşme büyüklüğü 69,6 MWh dir (29x24x0,1 MWh) Belirtilen sözleşme büyüklükleri kıs saatinden yaz saatine/yaz saatinden kış saatine geçilen aylar için geçerli değildir. 1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak ifade edilir (Örnek: 121,20)Minimum fiyat adımı 0,10 TL dir.(örnek: Sözleşme büyüklüğü 72 MWh olan vade ayları için minimum fiyat adımı değeri 7,2 TL, sözleşme büyüklüğü 74,4 MWh olan vade ayları için minimum fiyat adımı değeri 7,44 TL, sözleşme büyüklüğü 67,2 MWh olan vade ayları için minimum fiyat adımı değeri 6,72 TL, sözleşme büyüklüğü 69,6 MWh olan vade ayları için minimum fiyat adımı değeri 6,96 TL dir.) Yılın bütün ayları.(aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade olmak üzere toplam 26

34 Sözleşme Unsuru Açıklama 4 vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Uzlaşma Şekli Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Vade ayının her bir saati için Piyasa İşleticisi tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatlarından (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatı olur. Bu yöntemle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurtiçi piyasalarda resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda vade sonu bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. 27

35 SASX 10 Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 15 SASX 10 Endeksi Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama Bosna Hersek Saraybosna Borsası nın The Sarajevo Stock Exchange Index 10 (SASX 10) adlı Fiyat Endeksi. Dayanak varlık olan SASX 10 endeks değerinin 1 TL ile çarpılmış halidir. Emir defterinde fiyat teklifleri bir adet dayanak varlık bazında gösterilir. Diğer bir ifadeyle, işlem sisteminde bir adet dayanak varlık için verilen fiyat üzerinden girilir. Sözleşme fiyatı, endeks değerinin virgülden sonraki iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir (Örnek: 750,50) ve bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat adımı 0,25 dir. (Örnek: 750,50; 750,75 vb.). Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. (Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Son işlem gününde dayanak varlığın ilgili piyasadaki kapanış değeridir. Belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır. Dayanak varlığın işlem gördüğü piyasanın seansın tamamen kapalı olması veya açık olup da fiyat oluşmaması veya dayanak varlığın işlem gördüğü piyasada endeks değerinin hesaplanamaması durumunda vade sonu uzlaşma fiyatı, Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenir. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir önceki iş günüdür. 28

36 Sözleşme Unsuru Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti Açıklama Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%15 idir. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir Çelik Hurda Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 16 Çelik Hurda Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama HMS 1&2 80:20 CFR İskenderun Çelik Hurdası Endeksi 10 Ton 1 Ton çelik hurdasının Amerikan Doları cinsinden değeri virgülden sonra iki basamak olarak ifade edilir. Minimum fiyat adımı 0,01 ABD Doları dır. Aynı anda içinde bulunulan ay ve bir sonraki takvim ayı ile Mart, Haziran, Eylül ve Aralık döngü aylarından en yakın iki döngü ayına ait olmak üzere toplam dört vade ayına ait sözleşmeler aynı anda işlem görür. Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. 29

37 Sözleşme Unsuru Açıklama a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limiti İşlem Saatleri Vade ayı içinde endeks sağlayıcının günlük olarak açıkladığı fiyatların aritmetik ortalamasıdır. Herhangi bir sebeple vade sonu uzlaşma fiyatının üzerinden hesaplanacağı yeterli veri oluşmaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak vade sonu uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) İlgili sözleşmelerin yurtdışında işlem gören emsalleri, dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Farklı vadeli her bir sözleşme için belirlenen Baz Fiyatın ±%10 udur. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. Dolar Kuru Bu sözleşmeye ilişkin işlemlerde ABD Doları değerlerinin TL ye çevrilmesinde TCMB tarafından saat 15:30 itibarıyla açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları Alış Kuru esas alınır. Borsa tarafından gerekli görülen durumlarda ya da TCMB tarafından gösterge niteliğindeki ABD Doları Alış Kurunun açıklanmaması durumunda, Dolar Kuru spot piyasada oluşan Dolar kurları dikkate alınarak güncellenebilir. 30

38 FBIST BYF Vadeli İşlem Sözleşmesi Tablo 17 FBIST BYF Vadeli İşlem Sözleşme Unsurları Sözleşme Unsuru Dayanak Varlık Sözleşme Büyüklüğü Fiyat Kotasyonu ve Minimum Fiyat Adımı Vade Ayları Uzlaşma Şekli Açıklama FBIST Borsa Yatırım Fonu (FTSE İstanbul Bono FBIST B Tipi Borsa Yatırım Fonu) Borsa İstanbul A.Ş. de işlem gören FBIST BYF nin 10 adet katılma payıdır. Emir defterinde fiyat teklifleri bir adet dayanak varlık bazında gösterilir. Diğer bir ifadeyle, işlem sisteminde bir adet dayanak varlık için verilen fiyat üzerinden girilir. Sözleşme fiyatı, virgülden sonraki iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir (Örnek: 216,50) ve bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat adımı 0,25 tir (Örnek: 216,50; 216,75 vb.). Miktar teklifleri bir adet sözleşme ve katları şeklinde girilir. Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos Ekim ve Aralık. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Nakdi uzlaşma. Günlük Fiyatı Uzlaşma Seans sonunda hesapların güncellenmesinde kullanılan günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır ve en yakın fiyat adımına yuvarlanır: a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır. c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı, d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir. a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması, b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak teorik fiyatlar. Özel Emir Pazarında gerçekleşen işlemler yukarıdaki hesaplamalara dahil edilmez. Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından günlük uzlaşma fiyatının değiştirilme durumu saklıdır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son işlem gününde saat 14:00 te ilan edilen BYF nin gösterge niteliğindeki birim pay değeri. Son İşlem Günü Vade Sonu Takas Süresi Baz Fiyat ve Günlük Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son iş günü. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir önceki iş günüdür. Takas süresi T+1 olarak uygulanır. Zararlar hesaplardan T günü sonunda tahsil edilirken, karlar hesaplara T+1 günü aktarılır. Baz fiyat, günlük fiyat değişim limitlerinin hesaplanmasında kullanılan ve sözleşmenin işleme 31

39 Sözleşme Unsuru Fiyat Değişim Limiti Açıklama açıldığı gün Uzlaşma Fiyatı Komitesi tarafından belirlenen fiyat, diğer işlem günleri için ise bir önceki günün uzlaşma fiyatıdır. Günlük fiyat değişim limiti, her bir sözleşme için belirlenen baz fiyatın ±%20 sidir. Bu yöntemle hesaplanan alt veya üst limitin fiyat adımına tekabül etmemesi halinde üst limit bir üst fiyat adımına, alt limit ise bir alt fiyat adımına yuvarlanır. İşlem Saatleri İşlemler 09:10-17:45 saatleri arasında kesintisiz tek bir seansta gerçekleştirilir. İşlem Esasları Teminatı Başlangıç Teminatı: SPAN portföy bazında teminatlandırma yöntemi kullanılarak belirlenir. Sürdürme Teminatı: Bulunması gereken teminatın %75 idir. 32

40 4 SÖZLEŞME YAPILARI Sözleşmelerin yapısı, dayanak varlıklara bağlı sözleşme tipleri, sözleşme tiplerine bağlı sözleşmeler şeklinde tasarlanmıştır. Her sözleşme en az bir pazarda işlem görür. Şekil 1: Sözleşme Yapısı Dayanak Varlık (Örnek: Pay ISCTRE) Vadeli İşlem (Örnek: F ISCTRE) Sözleşme Tipi Opsiyon (Örnek: O ISCTRA) Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Örnek: F ISCTR1112S0) Opsiyon Sözleşmeleri (Örnek: O ISCTRA1112C9.50S0) 4.1 DAYANAK VARLIKLAR Dayanak varlıklar, işlem sistemi içinde yer alan ve sözleşmelerin bağlı olduğu kıymetlerdir. Bu kıymetler, aynı dayanak varlığa bağlı tüm sözleşmelerin tek bir grup içinde sınıflandırılmasını sağlamaktadır. 4.2 SÖZLEŞME TİPLERİ Dayanak varlıkların her biri için tanımlanan Vadeli İşlem Sözleşmesi veya Amerikan (A) veya Avrupa (E) Tipi Opsiyon Sözleşmesi grubu, bir sözleşme tipini oluşturur. 33

41 Örneğin; F_YKBNK Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. payları üzerine düzenlenmiş vadeli işlem sözleşme tipini, O_AKBNKE Akbank T.A.Ş. payları üzerine düzenlenmiş Avrupa tipi opsiyon sözleşmesini ve O_XU030E ise BIST 30 Avrupa tipi opsiyon sözleşmesini temsil eder. 4.3 SÖZLEŞMELER Her bir sözleşme tipine bağlı olarak farklı vadeye sahip vadeli işlem sözleşmeleri ile farklı vade ve kullanım fiyatına (strike) sahip, alım ve satım opsiyonlarının her biri ise sözleşmeleri oluşturmaktadır. Örneğin; F_YKBNK1015S0 sözleşme kodu, Ekim 2015 vadeli standart pay vadeli işlem sözleşmesini, O_AKBNKE0415C10.00S0 sözleşme kodu, 10 TL kullanım fiyatına sahip, Nisan 2015 vadeli Avrupa tipi standart pay alım opsiyonunu, O_XU030E0615P S0 sözleşme kodu, kullanım fiyatına sahip, Haziran 2015 vadeli Avrupa tipi standart endeks satım opsiyonunu göstermektedir Sözleşme Vadeleri Sözleşme vadeleri sözleşme tipi bazında farklılaştırılmıştır. Sözleşme vadesi bilgisi sözleşme unsurlarında tanımlanmıştır. Eğer ilgili sözleşmenin sözleşme unsurlarında sözleşme vadeleri Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. şeklinde tanımlanmışsa, son işlem gününü takip eden ilk işlem gününde, yukarıdaki döngüler dikkate alınarak bir sonraki vade ayına ait sözleşme işleme açılır. Örneğin; Şubat vadeli sözleşmenin vade bitim tarihini takip eden ilk işlem günü (Mart ayının ilk işlem günü), işleme açık olan Nisan ve Haziran vadeli sözleşmelerin yanı sıra Ağustos vadeli sözleşmeler de işleme açılır. Vade sonu tarihi, vade ayının son işlem günüdür Sözleşme Kodları Piyasada işlem görecek sözleşmelerin unsurları ve işlem kodları Borsa tarafından ilan edilir. 34

42 Vadeli İşlem Sözleşmesi Vadeli işlem sözleşmelerinde sözleşme kodu; sözleşme tipi, dayanak varlık kodu, mini sözleşme kodu, vade tarihi ve sözleşme büyüklüğünün standart olup olmadığı bilgisini içerecek şekilde oluşturulmuştur. Örnek: F_XAUTRYM0615S0 F XAUTRY M 0615 S0 Vadeli (Futures) Dayanak varlık Mini Sözleşme Vade tarihi S: Standart kodu kodu (AAYY-Haziran 2015) N: Standart olmayan (özsermaye hali sonucu oluşan) Opsiyon Sözleşmesi Opsiyon sözleşmelerinde sözleşme kodu; sözleşme türü, dayanak varlık kodu, mini sözleşme kodu, opsiyon tipi, vade tarihi, C/P, kullanım fiyatı ve sözleşme büyüklüğünün standart olup olmadığı bilgilerini içerecek şekilde oluşturulmuştur. Örnek: O_XU030ME0415P96.000S0 O XU030 M E 0415 P S0 Opsiyon Dayanak varlık kodu Mini sözleşme kodu A: Amerikanopsiyon vadesinde veya vadesinden önce kullanılabilir. Sözleşme vade tarihi (AAYY- Nisan 2015) C: Alım (call) opsiyonu P: Satım (put) opsiyonu Kullanım fiyatı S: Standart N: Standart olmayan (özsermaye hali sonucu oluşan) E: Avrupaopsiyon yalnızca vadesinde kullanılabilir Opsiyon Sözleşmelerinde Kullanım Tipi Opsiyonlar, opsiyonun Avrupa (E) veya Amerikan (A) tipi olmasına bağlı olarak, vadede (A veya E) veya vadeden önce herhangi bir tarihte (sadece A) opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilirler. Pay ve pay endeks opsiyon sözleşmeleri Avrupa tipidir. 35

43 4.3.4 Uzlaşma Yöntemi ve Uzlaşma Fiyatı Pay vadeli işlem sözleşmelerinde açık pozisyonlar, sözleşmenin vade sonu tarihinde fiziki uzlaşma yöntemi ile kapatılır. Pay opsiyon sözleşmelerinde ise vade tarihinde kullanılmayan açık pozisyonlar sistem tarafından iptal edilir. Opsiyon sözleşmelerinde kullanım hakkı sadece uzun pozisyon sahiplerine aittir. Kullanım fiziki teslimat ile sonlandırılacak olup fiziki teslimat, dayanak varlığın sözleşme büyüklüğüne karşılık gelen miktarının kısa alım (call) ve uzun satım (put) pozisyonu sahipleri tarafından uzun alım ve kısa satım pozisyonu sahiplerine teslimini gerektirmektedir. Endeks opsiyon sözleşmelerinde vade sonunda uzun pozisyonu olan hesaplar karda ise otomatik kullanım söz konusu olacaktır. Vade sonu akşamı otomatik kullanım sonrası kısa opsiyon sahibi hesaplardan zararlar tahsil edilirken kardaki uzun opsiyon sahibi hesaplara karlar ertesi gün eklenir. BIST 30 Endeks Opsiyon, Mini BIST 30 Endeks Opsiyon, BIST 30 Endeks Vadeli İşlem, DolarTL Vadeli İşlem, EuroTL Vadeli İşlem, EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem, DolarTL Opsiyon, Altın Vadeli İşlem, Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem, EgePamuk Vadeli İşlem, Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem, Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem, SASX 10 Endeksi Vadeli İşlem, Çelik Hurda ve FBIST BYF Vadeli İşlem sözleşmelerinin uzlaşma yöntemleri nakdi uzlaşma olarak belirlenmiştir Günlük Uzlaşma Fiyatı ve Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Uzlaşma fiyatı, hesapların güncellenmesinde ve nakdi veya fiziki uzlaşmada kullanılmak üzere belirlenen fiyattır. Her işlem günü sonunda günlük uzlaşma fiyatları, vade sonlarında ise vade sonu uzlaşma fiyatları sözleşme unsurlarında belirtilen yöntemlere uygun olarak Borsa tarafından belirlenir ve ilan edilir Standart ve Standart Olmayan Sözleşme Büyüklükleri Standart pay vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri 100 adet payı temsil eder. Diğer taraftan, dayanak varlığın fiyat ve miktarını etkileyecek bedelli/bedelsiz sermaye artırımı ve benzeri durumlarda (özsermaye halleri), Borsa tarafından sözleşmede uyarlama yapılması halinde, sözleşme büyüklüğü standart sözleşme büyüklüğünden farklılaşabilir. Bu gibi durumlarda, Piyasada aynı dayanak varlık üzerine, farklı sözleşme büyüklüğüne sahip olan standart" ve "standart olmayan" vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri işlem görür. 36

44 4.3.6 Kullanım Fiyatları Opsiyon sözleşmelerinde kullanım fiyatları alım opsiyonları için alma hakkının geçerli olduğu fiyatları, satım opsiyonları için ise satma hakkının geçerli olduğu fiyatları göstermektedir. Örnek 1: O_AKBNKE0815C8.00S0 sözleşmesi, kullanım fiyatı 8 TL olan bir alım (call) opsiyonunu göstermektedir. Bu sözleşme, uzun pozisyon taşıyan yatırımcılara 31 Ağustos 2015 tarihinde 8 TL fiyatla 100 adet Akbank payını alma hakkı verir. Opsiyon sözleşmesi; spot fiyat 8 TL nin üzerinde iken karda, 8 TL seviyesinde iken başabaşta ve 8 TL nin altındayken ise zarardadır. Örnek 2: O_AKBNKE0815P10.00S0 sözleşmesi, kullanım fiyatı 10 TL olan bir satım (put) opsiyonunu göstermektedir. Bu sözleşme, uzun pozisyon taşıyan yatırımcılara 30 Ağustos 2015 tarihinde 10 TL fiyatla 100 adet Akbank payını satma hakkı verir. Opsiyon sözleşmesi; spot fiyat 10 TL nin altında iken karda, 10 TL seviyesinde iken başabaşta ve 10 TL nin üzerindeyken ise zarardadır Kullanım Fiyat Adımı Pay opsiyon sözleşmeleri için işleme açılacak sözleşmelerde kullanım fiyat adımı, dayanak varlığın fiyatına göre aşağıdaki şekilde belirlenecek olup, virgülden sonra iki basamak kullanılır. Tablo 18 Kullanım Fiyat Adımı Pay Opsiyon Sözleşmesi Kullanım Fiyatı Aralığı (TL) , , ve üzeri Kullanım Fiyatı Adımı (TL) 37

45 Endeks opsiyon sözleşmeleri için kullanım fiyat adımı 2 dir. (2.000 Endeks puanı) Mini endeks opsiyon sözleşmeleri için kullanım fiyat adımı 5 dir. (5.000 Endeks puanı) DolarTL opsiyon sözleşmeleri için kullanım fiyat adımı; -alım opsiyonları için 50 Türk Lirası na karşılık gelir. (Örnek: 2000, 2050, 2100, vb.) -satım opsiyonları için 25 Türk Lirası na karşılık gelir. (Örnek: 2000, 2025, 2050, vb.) Kullanım Fiyatı Değişim Limiti Dayanak varlıktaki fiyat değişim limitine bağlı olarak, her gün pay opsiyon sözleşmelerinde %20, endeks ve DolarTL opsiyon sözleşmelerinde %10 limit dahilindeki kullanım fiyatlı sözleşmeler sisteme tanımlanır. Pay opsiyon sözleşmeleri için; İşleme Açılacak Kullanım Fiyatı Üst Limiti Dayanak Pay Senedinin Önceki Seans Ağırlıklı Ortalama Fiyatı x 1,20 İşleme Açılacak Kullanım Fiyatı Alt Limiti Dayanak Pay Senedinin Önceki Seans Ağırlıklı Ortalama Fiyatı x 0,80 Endeks ve DolarTL opsiyon sözleşmeleri için; İşleme Açılacak Kullanım Fiyatı Üst Limiti Dayanak Endeksin Önceki Seans Kapanış Değeri x 1,10 (TCMB tarafından açıklanan gösterge USD/TL satış kuru*1.000) x 1,10 İşleme Açılacak Kullanım Fiyatı Alt Limiti Dayanak Endeksin Önceki Seans Kapanış Değeri x 0,90 (TCMB tarafından açıklanan gösterge USD/TL satış kuru*1.000) x 0,90 Sisteme sözleşme tanımlanması her gün sonunda yapılmakta ve tanımlanmış sözleşmeler bir sonraki işlem gününde işlem sistemine yüklenmektedir. Yeni sözleşme tanımlanmasında pay opsiyon sözleşmeleri için dayanak varlığın spot piyasadaki ikinci seans ağırlıklı ortalama fiyatının %20 lik limiti içerisindeki kullanım fiyatı aralığına denk gelen kullanım fiyat 38

46 adımları esas alınarak; endeks ve mini endeks opsiyon sözleşmeleri için dayanak endeksin bir önceki gün spot piyasada son seansta oluşan kapanış değerinin %10 luk limiti içerisindeki kullanım fiyat adımı esas alınarak; DolarTL opsiyon sözleşmeleri için Dolar için TCMB nin gösterge niteliğindeki satış kurunun ile çarpılmasıyla elde edilen değerin %10 luk limiti içerisindeki kullanım fiyatları esas alınarak, tüm kullanım fiyatları sisteme tanımlanmaktadır. Örnek: O_TCELLE sözleşme tipinde kullanım fiyatı değişim limiti %20 olarak tanımlıdır. Dayanak varlığın önceki seans ağırlıklı ortalama fiyatı 10 TL dir. İşleme açılacak kullanım fiyatlarının üst limiti = 10 x 1,20 = 12 İşleme açılacak kullanım fiyatlarının alt limiti = 10 x 0,80 = 8 Bu durumda, gün içinde işleme açılabilecek en düşük kullanım fiyatlı sözleşmeler O_ TCELLE1012C8.00S0 ve O_ TCELLE1012P8.00S0 iken, en yüksek kullanım fiyatlı sözleşmeler O_ TCELLE1012C12.00S0 ve O_ TCELLE1012P12.00S0 olacaktır. Örnek: O_XU030E sözleşme tipinde kullanım fiyatı değişim limiti %10 olarak tanımlıdır. Dayanak endeksin önceki gün son seans kapanış değeri ,14 dür. Dayanak varlık fiyatı 86,391. İşleme açılacak kullanım fiyatlarının üst limiti = 86,391 x 1,10 = 95,03 İşleme açılacak kullanım fiyatlarının alt limiti = 86,391 x 0,90 = 77,75 Bu durumda, gün içinde işleme açılabilecek en düşük kullanım fiyatlı sözleşmeler O_XU030E0613C78.00S0 ve O_XU030E0613P78.00S0 iken, en yüksek kullanım fiyatlı sözleşmeler O_XU030E0613C94.00S0 ve O_XU030E0613P94.00S0 olacaktır. 39

47 Örnek: O_TRYUSD sözleşme tipinde kullanım fiyatı değişim limiti %10 olarak tanımlıdır. Dayanak döviz kurunun TCMB tarafından açıklanan gösterge niteliğindeki satış kuru 2,2118 dir. Dayanak varlık fiyatı İşleme açılacak kullanım fiyatlarının üst limiti = x 1,10 = 2.433,2 İşleme açılacak kullanım fiyatlarının alt limiti = x 0,90 = 1.990,8 Bu durumda, gün içinde işleme açılabilecek en düşük kullanım fiyatlı sözleşmeler O_TRYUSDE0614C2000S0 ve O_TRYUSDEP S0 iken, en yüksek kullanım fiyatlı sözleşmeler O_TRYUSDE0614C2400S0 ve O_TRYUSDEP S0 olacaktır İşleme Açılacak Kullanım Fiyatları Pay opsiyon sözleşmelerinde, her bir dayanak varlığın spot piyasada son seansta oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı baz alınarak hesaplanan ±%20 lik limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Oluşturulan sözleşmelerden en az biri karda, biri başabaşta ve üçü zararda olmak üzere beş farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. Seans içinde dayanak varlık fiyatında meydana gelen değişimlere göre yeni kullanım fiyatlı sözleşmeler işlem sisteminde otomatik olarak işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%20 lik limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. Endeks ve mini endeks opsiyon sözleşmelerinde, dayanak varlık olan endekslerin bir önceki işlem gününde spot piyasada son seansta oluşan kapanış değeri baz alınarak hesaplanan ±%10 luk limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Oluşturulan sözleşmelerden ikisi karda, biri başabaşta ve dördü zararda olmak üzere en az yedi farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. Gün içerisinde dayanak varlık değerinde meydana gelen değişimlere göre yeni kullanım fiyatlı sözleşmeler işlem sisteminde otomatik olarak işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%10 luk limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. DolarTL opsiyon sözleşmelerinde ise, dayanak varlık olan yabancı para birimi için TCMB nin gösterge niteliğindeki satış kurunun ile çarpılmasıyla elde edilen değer 40

48 baz alınarak hesaplanan ±%10 luk limit içerisindeki kullanım fiyat seviyeleri için işlem sisteminde sözleşmeler oluşturulur. Bu limit, dayanak varlığın fiyat limitlerine paralel olarak Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilir. Alım ve satım opsiyon sözleşmelerinin her biri için biri karda, biri başabaşta ve ikisi zararda olmak üzere dört farklı kullanım fiyatı seviyesinden sözleşmeler işleme açılır. İşlem sisteminde açık pozisyon veya emir bulunan sözleşme sıraları ±%10 luk limitlerin dışında kalsalar bile işleme açık olmaya devam ederler. Örnek 1: Spot piyasa fiyatı 2,50 TL olan bir dayanak varlığın (örneğin EREGLE) başabaşta sözleşmenin kullanım fiyatı 2,50 TL olmak üzere Ağustos 2015 vadeli, aşağıdaki alım ve satım sözleşmeleri işleme açılır. O_EREGLE0815C2.40S0 O_EREGLE0815C2.50S0 O_EREGLE0815C2.75S0 O_EREGLE0815C3.00S0 O_EREGLE0815C3.25S0 O_EREGLE0815P2.20S0 O_EREGLE0815P2.30S0 O_EREGLE0815P2.40S0 O_EREGLE0815P2.50S0 O_EREGLE0815P2.75S0 Örnek 2: Spot piyasa fiyatı 10 TL olan bir dayanak varlığın (Örneğin TCELLE) başabaşta sözleşmesinin kullanım fiyatı 10,00 TL olmak üzere Haziran 2015 vadeli, aşağıdaki alım ve satım sözleşmeleri işleme açılır. O_TCELLE0615C9.75S0 O_TCELLE0615C10.00S0 O_TCELLE0615C10.50S0 O_TCELLE0615C11.00S0 O_TCELLE0615C11.50S0 O_TCELLE0615P9.25S0 O_TCELLE0615P9.50S0 O_TCELLE0615P9.75S0 O_TCELLE0615P10.00S0 O_TCELLE0615P10.50S0 Sistemdeki mevcut kullanım fiyatından sözleşmelerin yanı sıra, dayanak varlığın spot piyasa fiyatındaki hareketine bağlı olarak yeni kullanım fiyatlarından karda, başabaşta veya zararda sözleşmeler de işleme açılabilir (Örnek 1 de spot fiyatın 2,50 TL den 2,30 TL ye gerilemesi durumunda başabaşta sözleşme 2,30 olur, 2,20 ve 2,30 kullanım fiyatlı sözleşmeler işleme açılır). Ancak, fiyat hareketlerine bağlı olarak çok sayıda sözleşmenin işleme açık bulunması halinde, belirli bir sayının üstündeki sözleşme sıraları, açık emir ve pozisyon bulunmaması halinde gün sonunda geçici olarak durdurulabilir ve daha sonraki fiyat hareketlerine bağlı olarak tekrar işleme açılabilir. İşlem sisteminde işleme kapalı olarak tanımlı olan sözleşmeler, işlem yapmak isteyen üyelerin talebi halinde işleme açılabilir. 41

49 Baz Fiyat ve Günlük Fiyat Değişim Limitleri Baz fiyat sözleşmelerin günlük fiyat değişim limitlerinin belirlenmesinde kullanılan fiyatı ifade eder. Günlük fiyat değişim limitleri ise her sözleşmenin fiyatının bir gün içerisinde hareket edebileceği oran veya mutlak tutar olarak belirlenen en düşük ve en yüksek değeri ifade eder. Baz fiyat ve günlük fiyat değişim limitleri sözleşme unsurlarında tanımlanmıştır. 42

50 5 ÖZSERMAYE HALLERİ 5.1 ÖZSERMAYE HALLERİ VE DÜZELTME KATSAYISI Dayanak varlık olan pay senedinin fiyatını ve/veya miktarını etkileyen bedelli/bedelsiz sermaye artırımı, temettü ödemesi, şirket birleşmesi, şirket bölünmesi ve benzeri şirket tarafından alınan kararlar özsermaye halleri olarak kabul edilmektedir. Sözleşmenin dayanak varlığı olan payda özsermaye hallerinden biri veya bir kaçının gerçekleşmesi durumunda, Borsa tarafından ilgili sözleşme için fiyat ve/veya sözleşme çarpanı (sözleşme büyüklüğü) ayarlaması yapılır ve yeni sözleşmeler işleme açılır. Özsermaye hali durumunda spot piyasalarda ilgili payın fiyatında bir düzeltme yapılmaktadır. Buna paralel olarak, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde de bir takım uyarlamalar yapılmaktadır. Bu uyarlamalar aşağıdaki değerler üzerinde yapılmaktadır: Sözleşme Büyüklüğü, Fiyat, Kullanım Fiyatı Uyarlamalarda kullanılacak olan düzeltme katsayısı virgülden sonra sekiz haneli olarak, aşağıdaki formülde verilen şekilde hesaplanmaktadır. Düzeltme Katsayısı (DK) Dayanak Varlık Yeni AOF / Dayanak Varlık Son Seans AOF 5.2 ÖZSERMAYE HALLERİ UYARLAMALARI Özsermaye hallerinin gerçekleşmesiyle birlikte, öncelikle dayanak varlığın fiyatı düzeltme katsayısı kullanılarak değiştirilir. Açık pozisyon bulunan bütün sözleşmeler için N kodlu standart olmayan sözleşmeler oluşturulur. Bu sözleşmelerde; sözleşme büyüklüğü, kullanım fiyatları ve önceki günkü fiyatlar dışında kalan herşey orijinal standart sözleşmelerle aynıdır. Dönüşen standart sözleşmelerdeki açık pozisyonlar yeni oluşturulan ilgili standart olmayan sözleşmelere transfer edilir. Açık pozisyon taşımayan standart sözleşmeler ise sonlandırılır ve bu sözleşmelerde varsa açık emirler iptal edilir. 43

51 Yeni Sözleşme Büyüklüğü = Eski Sözleşme Büyüklüğü / DK Yeni Fiyat = Eski Fiyat x DK Yeni Kullanım Fiyatı = Eski Kullanım Fiyatı x DK N kodlu (standart olmayan) sözleşmelerde yeni kullanım fiyatlı sözleşmeler oluşturulmaz. N kodlu sözleşmelerde vadesi gelen sözleşmeler yerine yeni vadeler açılmaz. N kodlu sözleşmelerde gün sonunda açık pozisyon ve emir bulunmuyorsa, sözleşmeler işleme kapatılır. N kodlu sözleşmelerin yanında standart sözleşme büyüklüğüne sahip yeni S kodlu sözleşmeler işleme açılır. Örnek: SAHOLE sözleşme tipinde 04/05/2015 tarihinde aşağıdaki değerler geçerlidir: - Kullanım fiyat adımı : Opsiyon sözleşmesi kullanım fiyatı 2,5-10,0 aralığında 0,25; 10,0-25,0 aralığında 0,50. - Önceki gün periyodik (seansın son n dakikası) AOF : 9,65 - Önceki seans AOF :9,72 - Standart sözleşme büyüklüğü : 100 (düzeltme sonrası sözleşme çarpanı en yakın tamsayıya yuvarlanır). - Dayanak varlık fiyatı küsurat hanesi : 2 - Sözleşme tipi fiyatı küsurat hanesi : 2 - Kullanım fiyatı üst limiti : 9,72 x 1,20 = 11,66 - Kullanım fiyatı alt limiti : 9,72 x 0,80 = 7,78 SAHOL önceki gün periyodik AOF si 9,65 olduğundan, başabaşta (ATM) sözleşme olarak 9,75 kullanım fiyatlı sözleşmeler alınır. Mayıs ayı olmasından dolayı sözleşmeler Haziran, Ağustos ve Aralık vadeli olur. Bu durumda aşağıdaki sözleşmeler işleme açılır. Sözleşme Büyüklüğü=100 Sözleşme Büyüklüğü=100 Sözleşme Büyüklüğü=100 SAHOLE0615C9.50S0 SAHOLE0815C9.50S0 SAHOLE1215C9.50S0 SAHOLE0615C9.75S0 SAHOLE0815C9.75S0 SAHOLE1215C9.75S0 SAHOLE0615C10.00S0 SAHOLE0815C10.00S0 SAHOLE1215C10.00S0 SAHOLE0615C10.50S0 SAHOLE0815C10.50S0 SAHOLE1215C10.50S0 SAHOLE0615C11.00S0 SAHOLE0815C11.00S0 SAHOLE1215C11.00S0 SAHOLE0615P9.00S0 SAHOLE0815P9.00S0 SAHOLE1215P9.00S0 SAHOLE0615P9.25S0 SAHOLE0815P9.25S0 SAHOLE1215P9.25S0 SAHOLE0615P9.50S0 SAHOLE0815P9.50S0 SAHOLE1215P9.50S0 SAHOLE0615P9.75S0 SAHOLE0815P9.75S0 SAHOLE1215P9.75S0 SAHOLE0615P10.00S0 SAHOLE0815P10.00S0 SAHOLE1215P10.00S0 44

52 Örnek (devam) SAHOL payında 04/05/2015 günü son periyodik AOF 9,61; seans sonundaki AOF ise 9,70 olmuştur. Payda 05/05/2015 tarihinden geçerli olmak üzere bir özsermaye hali gerçekleşmiştir. Payın yeni AOF değeri 5,85 olarak hesaplanmıştır. Düzeltme katsayısı = 5,85 / 9,70 = 0, (düzeltme katsayısı küsurat hanesi olan sekize yuvarlanmıştır) olur. 05/04/2015 tarihi gün başında yapılacak olan işlemler şunlardır: a) SAHOL payı yeni periyodik AOF = 9,61 x 0, = 5,80 (dayanak varlık fiyat adımına yuvarlanır) b) SAHOL payı yeni önceki seans sonu AOF = 9,70 x 0, = 5,86 (dayanak varlık fiyat adımına yuvarlanır) c) SAHOL payında N kodlu sözleşmelerin çarpan değeri = 100 / 0, = 166 (sözleşme çarpanı tamsayıya yuvarlanmıştır) d) Açık pozisyon taşıyan mevcut her sözleşme için yeni N sözleşmeleri oluşturulur. Bu yeni sözleşmelerin kullanım fiyatları eski kullanım fiyatlarının düzeltme katsayısıyla çarpılmasıyla bulunur (bulunan bu fiyatlar en yakın sözleşme tipi fiyat adımına yuvarlanır). Kullanım Fiyatı Düzeltme Katsayısı Yeni Kullanım Fiyatları (Eski Kull. Fiy. x Düz. Katsayısı) Yuvarlanmış Yeni Kullanım Fiyatları , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,63 Bu uyarlamalardan sonra işleme açılacak N kodlu standart olmayan sözleşmeler aşağıdaki gibi olur. Sözleşme Büyüklüğü=166 Sözleşme Büyüklüğü=166 Sözleşme Büyüklüğü=166 SAHOLE0615C5.73N1 SAHOLE0815C5.73N1 SAHOLE1215C5.73N1 SAHOLE0615C5.88N1 SAHOLE0815C5.88N1 SAHOLE1215C5.88N1 SAHOLE0615C6.03N1 SAHOLE0815C6.03N1 SAHOLE1215C6.03N1 SAHOLE0615C6.33N1 SAHOLE0815C6.33N1 SAHOLE1215C6.33N1 SAHOLE0615C6.63N1 SAHOLE0815C6.63N1 SAHOLE1215C6.63N1 SAHOLE0615P5.43N1 SAHOLE0815P5.43N1 SAHOLE1215P5.43N1 SAHOLE0615P5.58N1 SAHOLE0815P5.58N1 SAHOLE1215P5.58N1 SAHOLE0615P5.73N1 SAHOLE0815P5.73N1 SAHOLE1215P5.73N1 SAHOLE0615P5.88N1 SAHOLE0815P5.88N1 SAHOLE1215P5.88N1 SAHOLE0615P6.03N1 SAHOLE0815P6.03N1 SAHOLE1215P6.03N1 45

53 Örnek (devam) S kodlu sözleşmelerdeki bütün açık pozisyonlar özsermaye hali uyarlamasına göre yeni açılan ilgili N kodlu sözleşmelere aktarılır. Transfer işleminden sonra mevcut S kodlu standart sözleşmeler işleme kapatılır. Mevcut aktif ve durdurulmuş sözleşmelerden açık pozisyon bulunmayanlar kapatılır ve varsa açık emirler iptal edilir. S kodlu yeni sözleşmeler (sözleşme büyüklüğü = 100) yaratılır. Kullanım fiyatları kullanım fiyat adımlarına yuvarlanır. Kullanım Fiyatı Üst Limit = 5,85 x 1,20 = 7,02 Kullanım Fiyatı Alt Limit = 5,85 x 0,80 = 4,68 İlk gün, dayanak varlığın değişimine göre en yüksek 7,25 TL, en düşük ise 4,50 TL kullanım fiyatlı sözleşmeler sisteme tanımlanır. İlk etapta işleme açılacak sözleşmeler ise yeni hesaplanan periyodik AOF olan 5,80 in en yakın kullanım fiyat adımına yuvarlanmasıyla bulunan 5,75 TL baz alınarak aşağıdaki gibi olur. Sözleşme Büyüklüğü=100 Sözleşme Büyüklüğü=100 Sözleşme Büyüklüğü=100 SAHOLE0615C5.50S1 SAHOLE0815C5.50S1 SAHOLE1215C5.50S1 SAHOLE0615C5.75S1 SAHOLE0815C5.75S1 SAHOLE1215C5.75S1 SAHOLE0615C6.00S1 SAHOLE0815C6.00S1 SAHOLE1215C6.00S1 SAHOLE0615C6.25S1 SAHOLE0815C6.25S1 SAHOLE1215C6.25S1 SAHOLE0615C6.50S1 SAHOLE0815C6.50S1 SAHOLE1215C6.50S1 SAHOLE0615P5.00S1 SAHOLE0815P5.00S1 SAHOLE1215P5.00S1 SAHOLE0615P5.25S1 SAHOLE0815P5.25S1 SAHOLE1215P5.25S1 SAHOLE0615P5.50S1 SAHOLE0815P5.50S1 SAHOLE1215P5.50S1 SAHOLE0615P5.75S1 SAHOLE0815P5.75S1 SAHOLE1215P5.75S1 SAHOLE0615P6.00S1 SAHOLE0815P6.00S1 SAHOLE1215P6.00S1 İşlemler başladıktan sonra SAHOL payında fiyat 5,99 olursa, başabaşta sözleşmenin (ATM) kullanım fiyatı 6,00 olur. ATM 6,00 olduğunda ise, en az bir adet karda (ITM) ve bir adet başabaşta (ATM) ve üç adet zararda (OTM) sözleşme olması gerektiğinden, 6,75 kullanım fiyatlı sözleşmeler de işleme açılır. İşleme açılacak ek sözleşmeler aşağıdaki gibi olur: Sözleşme Büyüklüğü=100 Sözleşme Büyüklüğü=100 Sözleşme Büyüklüğü=100 SAHOLE0615C6.75S1 SAHOLE0815C6.75S1 SAHOLE1215C6.25S1 46

54 S kodlu sözleşmeler için yeni kullanım fiyatları açılırken, N kodlu sözleşmeler için yeni kullanım fiyatları işleme açılmamaktadır. Mevcut S1 ve N1 kodlu sözleşmeler işleme açıkken bir özsermaye hali daha gerçekleşirse, yukarıdaki prosedürler çerçevesinde; a) Mevcut N1 kodlu sözleşmeleri yerine N2 kodlu standart olmayan sözleşmeler işleme açılır ve N1 kodlu sözleşmelerdeki açık pozisyonlar N2 kodlu sözleşmelere aktarılır ve N1 kodlu sözleşmeler işleme kapatılır, b) Mevcut S1 kodlu sözleşmeler yerine N3 kodlu standart olmayan sözleşmeler işleme açılır ve S1 kodlu sözleşmelerdeki açık pozisyonlar N3 kodlu sözleşmelere aktarılır ve S1 kodlu sözleşmeler işleme kapatılır, c) Ayrıca, S2 kodlu yeni standart sözleşmeler işleme açılır. Yukarıda opsiyon sözleşmeleri için anlatılan uyarlamalar kullanım fiyatı ile ilgili olanlar hariç vadeli işlem sözleşmeleri için de aynı şekilde uygulanır. 47

55 6 ÜYELER VE ÜYELİK ESASLARI 6.1 ÜYELİK TÜRLERİ Piyasada işlemlere başlanabilmesi için Borsaya üye olunması gerekmektedir. Piyasa üyeleri, Takas Mevzuatında belirtildiği üzere genel merkezi karşı taraf üyesi veya doğrudan merkezi karşı taraf üyesi olabilecekleri gibi, bir genel merkezi karşı taraf üyesinden de takas garantisi alabilirler. Takas üyeliğine ilişkin olarak Takas Mevzuatı hükümleri geçerlidir. 6.2 PİYASA ÜYELİĞİ Piyasa Üyeliği İçin Başvuruda Verilecek Bilgi ve Belgeler Piyasa üyeliği için başvuruda bulunurken Borsa İstanbul mevzuatında belirtilen bilgi ve belgeler dışında: a) Piyasa üyelik başvuru dilekçesi b) Sermaye Piyasası Kurulu Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Yetki Belgesi"nin noter onaylı fotokopisi c) Noterde düzenlenmiş Piyasa Üyelik Taahhütnamesi d) Elektronik Rapor Dağıtım Taahhütnamesi e) Piyasa Yapıcılık yetkisi alacak üyeler için Piyasa Yapıcılığı Taahhütnamesinin verilmesi gerekir. TCMB, üyelik için aranan şartlara ve mali yükümlülüklere tabi değildir Üyenin Piyasada Faaliyete Başlaması Piyasada işlem yapmak isteyen üyeler, piyasada işlem yapmak istediklerine ilişkin bir yazı ile Borsaya başvuru yapmak zorundadırlar. Başvurunun kabul edilmesi durumunda, Takasbank nezdinde, Merkezi Karşı Taraf üyeliği ile ilgili ve diğer düzenlemeler uyarınca gerekli yükümlülükleri yerine getiren üyeler, Piyasada faaliyette bulunabilirler. Üyeler piyasada sadece yetkilendirildikleri sözleşmelerde işlem yapabilirler. Piyasada faaliyete başlayan üyelere tahsis edilen terminaller Borsa İstanbul uzaktan erişim noktaları tesisi ve bunların kullanım esaslarına ilişkin mevcut düzenlemelerde tanımlanmış olan uzaktan erişim noktalarında kullanılabilir. 48

56 7 HESAPLAR 7.1 HESAP TÜRLERİ Piyasada açılabilecek hesap türleri, tipleri ile hesap açılışına ilişkin olarak Takas Mevzuatı hükümleri geçerlidir. 7.2 HESAP RİSK DURUMLARI Piyasa risk yönetimi Takasbank tarafından yapılmaktadır. Risk yönetimi, emir öncesi risk yönetimi ve teminatlandırma yöntemine ilişkin olarak Takas Mevzuatı hükümleri uygulanmaktadır. 7.3 TEMİNAT YATIRMA VE ÇEKME İŞLEMLERİ Teminat yatırma/çekme işlemlerine ilişkin olarak Takas Mevzuatı hükümleri uygulanmaktadır. 7.4 HESAP TAŞIMA Hesap taşıma işlemine ilişkin olarak Takas Mevzuatı hükümleri uygulanmaktadır. Hesaplar ile ilgili ayrıntılı bilgiye aşağıdaki linklerden ulaşılabilir. ed%c3%bcr%c3%bc.pdf 49

57 8 İŞLEM SİSTEMİ Piyasa işlem sisteminde çok fiyat sürekli müzayede yöntemi kullanılır. Emir öncesi ve işlem sonrası risk yönetimi Takas Merkezi olarak belirlenen Takasbank ile bağlantılı şekilde gerçekleştirilir. Piyasa üyeleri emirlerini, yetkili temsilcileri aracılığıyla işlem hesapları üzerinden Piyasa işlem sistemine iletilir. Gerçekleşen işlemlerden oluşan pozisyonlar saklama hesaplarında takip edilir. Takasbank tarafından risk kontrolleri saklama hesapları için yapılır. Bir saklama hesabının durdurulması halinde, o saklama hesabına bağlı tüm işlem hesapları Piyasada otomatik olarak durdurulur. Dayanak varlığın, işlem gördüğü spot piyasada durdurulması halinde, bu dayanak varlığa bağlı olarak işleme açılan tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin de işlemleri durdurulur. Aşağıdaki şekilde Piyasa işleyişi ve Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası ile Takasbank ın etkileşimi ve fonksiyonları gösterilmektedir. Şekil 2: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasının İşleyişi Emir Öncesi Risk Yönetimi (Riskli hesaplar) Üyeler Emirler İşlemler 1 2 Borsa İstanbul Emir eşleştirmesi Yeni sözleşmelerin işleme açılması Uzlaşma fiyatı hesaplanması Pozisyon takibi Yeni açılan hesaplar Anlık İşlemler Anlık Risk Durumu Güncellemesi 3 6 Takasbank İşlemlerden pozisyon oluşturulması İşlem sonrası gerçek zamanlı risk yönetimi Portföy bazlı teminatlandırma (SPAN) Pozisyon takibi Pozisyon ve kullanım limitleri Kar/zarar hesabı 4 5 Bağlantılar Pay Piyasası Borçlanma Araçları Piyasası Fiyat ve faiz oranları Belirli sürelerde; Uzlaşma fiyatları Dayanak varlık fiyat ve faiz oranları Teminat tamamlama hesaplaması ve çağrılarının yapılması Takas işlemleri Teminat yatırma/çekme Hesap açılışları MKK Uzlaşma fiyatlarının güncellenmesi Fiziki Teslimat 50

58 Emir iletimi, Piyasa işlem sistemi ile üyelerin merkezi sistemlerini elektronik bir altyapıda iletişim protokolü ile bağlamak ve üyelerin emir işlemlerini (giriş, düzeltme, iptal, sorgular vb.) elektronik ortamda yapabilmelerini sağlamak için oluşturulan API ve FIX yapısı ile üye ofislerinden gerçekleştirilir. 8.1 GÜNLÜK İŞ AKIŞI VE SEANS SAATLERİ Günlük iş akışı; işlem yapılmayan dönem, normal ve tek fiyat seansları (fiyat sabitleme seansları), uzlaşma fiyatının ilanı ve seans sonrası işlemler olarak tanımlanır. Günlük iş akış sıralaması aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir: Şekil 3: Günlük İş Akışı ve Seans Saatleri İşlem Yapılmayan Dönem İşlem sisteminin açıldığı andan normal seans başlangıcına veya açılış seansı olması durumunda bu seansın başlangıcına kadar geçen dönem işlem yapılmayan dönem olarak adlandırılır. İşlem yapılmayan dönemde, işlem sistemi açık olmakla birlikte emir girişi ya da işlem gerçekleşmesi mümkün değildir. Bu dönemde üye temsilcileri tarafından; a) işlem sistemine bağlanılabilir, b) sorgulama yapılabilir, c) önceki günlerden kalan iptale kadar geçerli veya tarihli emirler iptal edilebilir, d) önceki günlerden kalan iptale kadar geçerli veya tarihli emirlerin miktarı azaltılabilir ve/veya fiyatları daha kötü (alışta daha düşük, satışta daha yüksek) fiyatlarla değiştirilebilir, e) işlem sistemine gönderilmek üzere, toplu emir dosyası oluşturulabilir. 51