E Dil (2) Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Dinleme Etkinlikleri İle Sözcük Öğretimi Üzerine Bir Araştırma: Çukurova TÖMER Örneği

Transkript

1 E Dil (2) 2014 Burak TÜFEKÇİOĞLU 1 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Dinleme Etkinlikleri İle Sözcük Öğretimi Üzerine Bir Araştırma: Çukurova TÖMER Örneği Yazının bilimsel içeriğinden yazarı sorumludur. Bu çalışma referans gösterilmeden kullanılamaz. Referans için aşağıdaki adresi kullanabilirsiniz: Tüfekçioğlu, B. (2014). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Dinleme Etkinlikleri İle Sözcük Öğretimi Üzerine Bir Araştırma: Çukurova TÖMER Örneği E-Dil Dergisi, Sayı 2, dil.net bilgi@e dil.net 1 Okutman Tüfekçioğlu, Burak. Çukurova Üniversitesi (brk.tufekcioglu@gmail.com).

2 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Dinleme Etkinlikleri İle Sözcük Öğretimi Üzerine Bir Araştırma: Çukurova TÖMER Örneği A Study On Teaching Vocabulary With Listening Activities in Teaching Turkish as a Foreign Language: An Example of Cukurova University, TÖMER Özet Sözcük öğretimi, dil öğretiminin başarısını belirleyen oldukça önemli bir konumdadır. Buna rağmen Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi setlerinin çoğunda ayrı bir alan olarak yer almamaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde düzeylere göre belirlenmiş bir sözcük öğretimi listesi de bulunmamaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan sözcük öğretimi yöntemlerinin de öğrenicilerin düzeylerine göre farklılık göstermediği bilinmektedir. Bu bilgiler ışığında araştırmanın amacı, sözcük öğretiminde kullanılan dinleme etkinliklerinin başarısının saptanması ve bu başarının öğrenici düzeylerine (B1/B2) göre değişim gösterip göstermediğinin belirlenmesidir. Araştırmanın örneklemini Çukurova TÖMER de öğrenim gören 17 B1 ve 16 B2 öğrenicisi oluşturmaktadır. Çalışma ilişkisel araştırma düzeneğindedir. Araştırmada geliştirilen dinleme becerisi etkinliklerinin sözcük öğretimi ile ilişkisi incelenmiştir. Bu kapsamda Audiocity ve Hotpotatoes programlarından yararlanılarak öğretimi amaçlanan sözcüklere uygun alıştırmalar ses dosyası ve yazılı metin olarak geliştirilmiş ve iki hafta süreyle öğrenicilere uygulanmıştır. Sonuçlar frekans tablosu ile gösterilmiş ve öğretilen sözcüklerin öğrenici düzeylerine göre farklılığı Ki-Kare uygunluk testi kullanılarak test edilmiştir. Araştırma sonucunda ses dosyası ve Hotpotatoes boşluk doldurma alıştırması ile geliştirilen sözcük öğretimi tekniğinin sözcük öğretimi başarısını arttırdığı ve bu başarının da öğrenici düzeylerine göre farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Bu sonuçlar çerçevesinde Türkçenin yabancı dil olarak eğitiminde dinleme becerisi aracılığı ile sözcük öğretimi yapılmasının, sözcük öğretiminde başarı sağladığı belirlenmiştir. Dinleme becerisi kapsamında yapılan sözcük öğretiminin, öğrenicilerin Türkçe dil becerilerine önemli katkılar yaptığı gözlenmiştir. Anahtar Sözcükler: Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi, Dinleme Becerisi, Sözcük Öğretimi

3 Abstract Vocabulary teaching has an important role to play in determining the success of language teaching. In spite of this situation, it does not take a separate part in most of the textbooks of teaching Turkish as a foreign language. In addition, there is not any vocabulary teaching list that is adjusted according to levels in teaching Turkish as a foreign language. It is also known that the vocabulary teaching methods utilized in teaching Turkish as a foreign language do not differentiate according to different levels. Taking all these into account, the study aims to determine the effect of listening activities on teaching vocabulary and whether there is a significant difference between the students at two different language levels (B1/B2) in terms of the proficieny of vocabulary they reach. The participants of the study consist of 17 B1 and 16 B2 students studying Turkish at Çukurova University, TOMER. In this method, the results cannot be generalized since the probablity of being sample is not the same across the units. The study is designed as a correlational research and search for the relation between the listening skill activity and vocabulary teaching. In this sense, taking into consideration the vocabulary aimed to be taught, suitable exercises were prepared as audio file and written text making use of the Audiocity and Hotpotatoes programmes, and these were applied in the class for two weeks. As a result, the vocabulary teaching technique that was developed with audio file and Hotpotatoes fill in the blanks exercise increased the success of teaching vocabulary and this differentiates with respect to the students language proficiency levels. These findings indicate that teaching vocabulary through the use of listening skills in teaching Turkish as a foreign language has important contributions to success in learning vocabulary. Key Words: Teachıng Turkısh As A Foreıgn Language, Listening Skills, Vocabulary Teaching

4 Giriş Dinleme becerisi işitme organları ile duyulan seslerin beyinde anlamlandırılma süreci olarak tanımlanabilir. Ana dili eğitiminde, öğrenicilerin öğretime belli bir dinleme edimi ile başlaması ana dili eğitimcilerine önemli avantajlar sağlamaktadır. Ancak yabancı dil eğitiminde öğreniciler ana dili konuşucularını anlamada ve hedef dilin vurgu ve sesletimlerini ayırt etmede zorlanmalarından dolayı dinleme becerisi, geliştirilmesi en zor beceri olarak düşünülmektedir (Nachoua, 2012). En sık kullandığımız beceri olması açısından da dinleme becerisinin geliştirilmesi oldukça önemlidir. Dinleme becerisi kişisel bir yeti olmakla birlikte dinleme eğitimi niteliğinin ilişkili olduğu fiziksel nedenler, dinleme konusu, duygusal (dinleyici için özel olan bir konuyu hedef alan söylemler) ve psikolojik (düşünme ve anlamlandırma süreci) etkenler bulunmaktadır (Aytan ve Güney, 2012). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin gerçekleştiği çok kültürlü sınıflarda her öğrenicinin geldiği ülkenin ve aile yapısının farklı yaşanmışlıkları (savaş, doğal afet v.b.) olduğundan dinleme konusu seçimine özen gösterilmelidir. Öğrenicilerin kültürel yapıları ile birlikte dinleme etkinliklerinin oluşumunda dinleme öncesi, dinleme sırası ve dinleme sonrası etkinliklerin düzenlenmesi gerekmektedir. Dinleme öncesi etkinliklerde dinleme amacını belirleme, dinleme ortamını hazırlama, dinleme yöntemini ve biçimini belirleme; dinleme sırası etkinliklerde açıklayıcı noktaları not alma, anlaşılmayan yerleri belirleme, dinleme metninin bağlamından bilinmeyen sözcükleri tahmin etme; dinleme sonrası etkinliklerde ise verilen bilgileri değerlendirme, içeriği değerlendirme, amaca ulaşma durumunu değerlendirme bölümleri yer almaktadır (Güneş, 2007). Ana dili eğitiminde kullanılan bu etkinlikler Türkçenin yabancı dil olarak eğitiminde de kullanılabilir. Dinleme becerisini geliştirmede dinleme öncesi, sırası ve sonrasındaki etkinliklerin önceden düzenlenmesi ile birlikte farklı strateji, yöntem ve teknikler kullanılarak hem öğrenicilerin derse karşı istek ve tutumları geliştirilmeli hem de dinleme metinlerinin anlaşılırlığı arttırılmalıdır. Dinleme becerisini geliştirmede çözümleyici (Ana fikir için dinleme, tahmin etme, özetleme), bütünleştirici (Belirli detayları dinleme, aynı kökleri tanıma, sözcük dizilişini tanıma) stratejiler bulunmaktadır (Beyreli ve Başoğul, 2013). Dinleme metinlerinden önce dinleme konusuyla uyumlu görsellerden yararlanılması, işlenen metnin anlaşılırlığını arttırmaktadır. Bu stratejilerle birlikte, öğretmenin kendi sesinden metin okuması ve metni açıklaması, görsel ve işitsel materyallerle desteklenmiş uygulamalar, dil kalıplarını (ne ne, hem hem gibi) içeren metinlerin dinletilmesi ile ilgili uygulamalar, kulaktan kulağa gibi oyunlaştırılmış uygulamalar, eksik veya hatalı bilgiler

5 içeren metinlerin düzeltilmesine yönelik etkinlikler gibi farklı yöntem ve teknikler de bulunmaktadır (Özbay, 2007). Dinleme becerisi yabancı dil öğretimi sürecinde en çok zorlanılan dil becerilerinden biridir. Özellikle hedef dili, farklı ülkelerde öğrenen öğreniciler için dinleme etkinlikleri daha da sınırlı olabilmektedir. Bu durumdan hareketle alanyazında dinleme becerisi etkinliklerine yönelik öğrenici kaygısının üst seviyelerde olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır (bkz.: Aydın ve Zengin, 2008; Baş, 2013). Dinleme eğitimi kapsamında Özbay ın (2007) belirttiği gibi farklı uygulamaların yapılması sınıf içi motivasyonu arttırmakla birlikte öğrenicilerdeki dinleme becerisine yönelik kaygıların da giderilmesine yardımcı olmaktadır. Sözcük Öğretimi Ana dili öğretiminde olduğu gibi yabancı dil öğretiminin başarıya ulaşması için öğrenicilerin temel dil becerilerindeki (okuma, konuşma, dinleme, yazma) başarılarının arttırılması ile birlikte sözvarlıklarının da geliştirilmesi, öğrenicilerin ifade güçlerinin arttırılması açısından önem taşımaktadır. Bir bütünlük oluşturan sözlükbirim ve/veya biçimbirim topluluğu (Günay, 2007) olarak adlandırılan sözcüklerin öğretimi ile genel dil başarısı arasında yakından ilişki olduğu bilinmektedir (Topkaraoğlu ve Dilman, 2013). Ana dili ve yabancı dil eğitiminde oldukça önemli bir noktada olan sözcük öğretimi, yabancı dil öğretiminde sözcük listesinden anlamların öğrenilmesi ve dil bilgisi ile ilişkili tümce yapılarından anlamın öğrenilmesi olmak üzere iki şekilde yapılırken öğretilecek sözcüklerin bağlam içerisinde anlamlarının sezdirilerek yapılması da yararlı olmaktadır (Katwibun, 2013). Bu bilgiler ışığında sözcük öğretiminin belli yöntem ve aşamalarla yapılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Sözcük Öğretimi Aşamaları Okuma becerisi kapsamında kullanılan metinler, sözcük öğretim aşamalarında yararlı olabilirken sözcük öğretiminin beş temel basamakta yapılması gerektiği Hatch ve Brown (1995) tarafından belirtilmiştir. 1.Öğretilecek Sözcüklerin Seçimi Yabancı dilde sözcük öğretiminin başlangıcında, Hangi sözcükleri hangi düzeyde öğretmeliyiz? sorusuna yanıt verilmelidir. Yabancı dil eğitiminde dil becerisi genel olarak düzeylere (başlangıç, orta, yüksek veya A1/2, B1/2, C1/2 gibi) ayrılmaktadır. Dil kullanımı için gerekli sözcük sayısı düzeylere göre değişkenlik gösterir (Yıldız, 2013). Nation ve

6 Newton a (1997) göre bu noktada, düzeylere göre öğretilecek sözcüklere karar verilirken sıklık çalışmalarının önemli yardımları olabilmektedir ve sıklığı en yüksek 2000 sözcük, herhangi kitap ya da gazetedeki sözcüklerin %85 ini oluşturmaktadır. Ancak bu sözcükler gündelik dili ve gündelik dil kullanımlarını kapsamaktadır. Ayrıca konuşma dilindeki en sık kullanımlara sahip sözcükler çıkarılmalı, bu bütüncedeki sözcüklerle öğretime başlanmalıdır. 2.Öğretilecek Sözcüklerin Sıralanması Nation ve Newton (1997), sözcük öğretim aşamalarını öğretilecek sözcüklerin sıralanması ve düzenlenmesi olmak üzere iki kategoriye ayırarak İngilizce için bir tablo vermişlerdir. Tablo 1. Nation ve Newton (1997) İngilizce Sözcüklerin Kullanımdaki Dağılımı Tablosu Düzey Sözcük Sayısı Metinlerdeki Ortalaması % Yüksek Sıklıktaki Sözcükler Akademik Söz Varlığı Teknik Söz Varlığı Düşük Sıklıktaki Söz Varlığı Toplam Tablo 1 e göre, taranan İngilizce metinlerin %87 si 2000 sözcük ile oluşturulmaktadır. Bu 2000 sözcük, metinlerin büyük çoğunluğunu kapsadığından anlamın gerçekleşmesi için gerekli olan sözcüklerdir. Akademik sözcükler ise akademik metinler, lise ve üniversite ders kitapları ve dergilerinden oluşmaktadır. Bu sözcüklerin sayısı 800 olup oluşturulan bütüncedeki oranı ise %8 dir. Teknik sözcükler ise hukuk, matematik, kimya ve felsefe gibi alanlarda kullanılan terimleri oluşturmaktadır. Bu sözcüklerin toplam sayısının 2000 olmasına rağmen bütüncede kullanılma oranı %3 tür. Düşük sıklıktaki sözcükler ise bütüncede çok az sıklıkta yer almaktadır. Bu bilgiler ışığında dil ile ilgili çalışmalarda bütünceden yararlanmak, çalışmaların bulgularına ve sonuçlarına nitel ve nicel açıdan daha güvenilir şekilde ulaşmayı sağlar (Yıldız, Yıldız ve Günay, 2014). Bu nedenle sözcük öğretiminde de bütünce temelli çalışmak gerekmektedir. 3.Öğretilecek Sözcüklerin Sunumu Sözcük öğretimine iletişimde kullanılabilen yüksek sıklıktaki sözcüklerden başlanılması gerekmektedir. Çünkü öğreniciler bu sayede basit diyaloglar kurabilir ve dili kullandıkça da kendilerine güvenleri artabilmektedir. Ayrıca yüksek sıklıktaki sözcüklerin öğretimi diğer düzeylerde, farklı alanlardaki sözcüklerin öğretiminde de kolaylıklar sağlayabilir (Hatch ve Brown 1995). Akademik sözcüklerin öğretimi ise daha çok kitap ve dergi gibi hedef dildeki

7 genel kültür konularının işlenmesine katkı sağlamaktadır. Akademik sözcüklerin öğretimi, hedef dildeki terim kullanımları ve kültürel sözcüklerin öğretilmesi açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle sözcük öğretiminin sunumunda ve sıralanmasında ikinci sırada yer alması yararlı olacaktır. Teknik söz varlığı ise daha çok amaçlanan dilde eğitim almak isteyen öğreniciler açısından yararlı olmaktadır. Özellikle eğitim amaçlı öğrenilen dillerde bu sözcüklerin farklı bağlamlarda alıştırmalarla kullanılması dil eğitimine katkı sağlayacaktır. Düşük sıklıktaki sözcükler ise sayısal olarak çok geniş bir alanda yer aldığından öğreniciler bu sözcüklerle karşılaştıkça sözlük yardımıyla veya bağlamdan hareketle bu sözcüklerin anlamlarını bulabilirler. 4.Yeni Sözcük Edinmek İçin Materyal Toplama Öncelikle alınan dil eğitiminin amacına uygun olarak (gündelik dil, akademik dil, ticaret dili vb.) o alanda kullanılma sıklığı yüksek sözcükler belirlenmeli ve o sözcüklerin sıklıkla kullanıldığı kitap, gazete, dergi, televizyon, radyo gibi dil kullanım materyallerinden yararlanılmalıdır. Bu noktada öğretmen de öncelikli sözcük listeleri hazırlayabilir ve sözcük öğretimini bu listeler kapsamında yapılandırabilir. Kitap, gazete ve dergilerde okuma metinleri aracılığı ile sözcük öğretimi yapılması ve öğrenilmesi amaçlanan sözcüklerin yazılı olarak öğrenicilerin önünde bulunması nedeniyle ilk etapta sözcük öğrenimi için bu materyallerin kullanımı yararlı olacaktır. Televizyon ve radyonun dinleme becerisi ile ilişkili olması ve bu materyallerle öğretimi yapılan sözcüklerin hızla geçmesi nedeniyle ilk basamaktaki dil öğrenicileri tarafından sözcüklerin algılanmasında sorunlar yaşanabilmektedir. Ayrıca bu materyaller seçilirken öğrenicilerin ilgileri de dikkate alınmalıdır. Örneğin, müziğe yatkın olan öğreniciler için dinleme metinlerinde müzik parçaları; okuma metinlerinin konusunun seçiminde de öğrenicilerin uygun gördüğü konudaki metinler seçilebilir. Videolar da hem görsel hem de işitsel olduğu için sözcük öğretimde yararlı olabilmektedir. Diğer önemli bir nokta da öğrenilen sözcüklerin öğrenicideki kalıcılığıdır. Öğrenilen sözcüklerin kalıcılığının sağlanması için, öğrenicinin yeni öğrendiği sözcüklerle bağlam içerisinde karşılaşma sıklığı önemlidir. Dil öğretiminde bir sözcüğün kalıcılığının sağlanması için öğrenicilerin farklı bağlamlar içerisinde o sözcüklerle 2 ile 60 arasında karşılaşması gerekmektedir (Hatch ve Brown, 1995: 375). Bunun için sözcük öğretiminde sadece metin okumak yeterli değildir. Metin okumanın yanı sıra televizyon ve video izlenmesi, radyo dinlenmesi ve öğrenilen dilin ana dili konuşucuları ile karşılaşılması gereklidir. Ayrıca sözlük kullanımı da hem yeni sözcükler kazanılması hem de öğrenilen sözlüklerin kalıcılığının arttırılması açısından önem taşımaktadır.

8 5.Sözcük Kalıplarını Kazanma Sözcükler, tek bir sözcükbirimden oluşabileceği gibi, anlam bütünlüğüne sahip birden çok sözcüksel yapıdan oluşan sözcükler de vardır. Tek bir sözcüksel yapıdan oluşan sözcüklerin öğretimi kolay olabilirken, deyim, ad tamlaması, birleşik eylemler gibi birden çok sözcüksel yapıdan oluşan söz öbeklerinin öğretiminde güçlükler yaşanabilmektedir. Bu tip sözcüklerin öğretiminde, öğrenici tarafından önceden bilinen sözcüklerden ve ana dildeki benzer sözcüklerle bağlantılardan (anlamsal, yapısal) yararlanılması kolaylıklar sağlayacaktır (Hatch ve Brown, 1995: 378). Ancak bu durumda da ana dildeki benzer sözcüklerle karıştırma olabilmektedir. Bu tip sözcükler, karıştırıcı sözcükler (confusing words) olarak saptanıp öğreniciler uyarılmalı ve farklı tip alıştırmalarla bu durum önlenmelidir. Sözcük Anlamının Kazanılması Sözcük öğretiminde öğrenici düzeyi oldukça önemlidir. İlk düzeylerde sözcüğün ilk anlamı ve kolay kavranabilen anlamları ile yetinilirken sonraki aşamalarda diğer anlamları (ikinci, üçüncü, yan, mecaz) da verilmelidir. Dil öğretiminde öğreniciler tarafından çeviriler yapılması çoğu zaman yanlış aktarımlara neden olabilmektedir. Bu nedenle öğrenilen dil kendi mantığında ve olabildiğince karşılaştırmalardan uzak yapılmalıdır. Sözcüklerin anlamlarının kazanılmasında da sözlüklerin önemli bir işlevi vardır. Sözlük kullanımında önce resimli ve iki dilli sözlüklerden başlanılmalı ve sonrasında tek dilli sözlüklere geçilmelidir (Hatch ve Brown, 1995: 380). Sözcük öğretiminde öğreniciler metinden okumalar yaparken sözcükleri durum ve bağlamlarına göre tahmin etmektedirler. Bu nedenle boşluk doldurma gibi sözcük alıştırmaları sözcük öğretimine önemli katkılar sağlamaktadır. Sözcüğün Yapısı ve Anlamını Hafızada Güçlendirme Öğrenilen sözcüklerin kalıcılığının sağlanması sözcük öğretiminde en önemli konudur. Karşılaşılan sözcükler öncelikle tanınır; ancak öğrenilme çoğu zaman daha geç gerçekleşmektedir. Bu nedenle sözcük öğretiminde ezberden olabildiğince kaçınma ve öğrenilen sözcüklerin birtakım uygulamalarla kalıcılığının sağlanması gereklidir. Bu süreç Nation ve Newton a (1997) göre 4 şekilde gerçekleşmektedir. 1.Anlamla Düşünsel Bağlantı Kurmak: Bazı sözcüklerin anlamları ile ana dildeki benzer sözcüklerle veya işaret ettiği gönderge ile benzerlikler kurulması kalıcılığının arttırılmasına katkı sağlayacaktır. Bu noktada dil öğrenicilerinin sözcük öğrenimi sırasında, öğrenilen sözcüklerin ana diliyle benzerlik kurmasında yarar vardır.

9 2.Ses ve Görüntü ile Uygulama: Eğitimde başarıya ulaşmanın en önemli noktası, kullanılan etkinliklerin olabildiğince fazla duyuya hitap etmesidir. Ne kadar fazla duyu, çalışmalar sırasında aktif olarak yer alırsa öğretimdeki başarının da o derece arttığı bilinmektedir. Bu düşünceden hareketle sözcük öğretiminin ses ve görüntü içerisinde girişik olarak verilmesi başarıyı arttıracaktır. 3.Gözden Geçirme ve Tekrar: Yabancı dil öğretiminde uygulamaların ve dil kullanımının çok önemli olduğu, kullanılmayan dilin zaman içerisinde unutulduğu bilinen bir gerçektir. Bu nedenle öğretilen sözcüklerin ve sözcüksel yapıların kısa sürelerde tekrar edilmesi ve okuma/dinleme alıştırmaları ile önceki bilgilerin bir çeşit gözden geçirilmesi dil öğretiminde kalıcılığın sağlanması açısından önem taşımaktadır. 4.Kullanım Uygulamaları: Edinilen sözcükler ders içerisinde veya ders dışı dil uygulamalarında kullanılmalıdır. Bu noktada öğrenilen sözcüğün cümle içerisinde kullanılması, okuma materyallerindeki bağlamları içerisinde okunup anlamlandırılması, eş anlamlı, yakın anlamlı sözcüklerin bulunup haritalandırılması öğrenime katkı sağlayacak uygulamalardandır. Hatch ve Brown a (1995) göre bu tekniklerin dışında anahtar sözcük yöntemi (keyword method) de bulunmaktadır. Bu yöntem ile sözcüğün bağlam içerisinde anlamına uygun olarak sözcük öğrenilir. İki adımı vardır, sesletimleri ve yazılışları benzeyen, anlamları farklı iki sözcük seçilir. Sonrasında bir cümlede iki sözcük de kullanılır. Sözcükler ve anlamlarının eşleştirildiği listeler de bu yöntem kapsamında kullanılabilir. Sözcüklerin Kullanımı Yeni öğrenilen sözcüklerin edinilmesi için o sözcükler, mutlaka dil uygulamalarında kullanılmalıdır. Bu sayede sözcüğün kazanılma süreci tamamlanmış olacaktır. Öğrenilen sözcüklerin dil uygulamalarında başarı ile kullanılması öğrenicilerin güvenlerini de arttırmaktadır. Sözcüklerin kullanımlarında anlamları dikkate alınarak bağlama uygun kullanılması ile birlikte, sesletimlerine de dikkat edilmelidir. Dil öğretiminde iletişimsel yeti ile birlikte hedef dilin standart düzeyinde bir kullanıcı olmak da diğer önemli bir amaçtır. Yukarıda bahsedilen strateji, yöntem ve teknikler kullanılarak geliştirilen dinleme becerisi ile sözcük öğretimi yabancı dil öğretimine önemli katkılar sağlayabilmektedir. Dil öğretiminde anlama becerisi kapsamında yer alan dinleme eğitiminde sözcük öğretimi de amaç edinilebilir. Dinleme becerisi ile sözcük öğretimi kişinin sahip olduğu en geniş söz varlığı olan alıcı söz varlığına (Karadağ, 2013) katkı sağlayabilir.

10 Amaç ve Önem: Araştırmada dinleme becerisi kapsamında uygulanan sözcük öğretimi tekniklerinin başarısı ve öğrenici düzeylerine göre (B1/B2) farklılığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma sözcük öğretiminin dinleme becerisi kapsamında gerçekleştirildiğinde ne derece başarılı olduğu ve bu başarının düzeylere göre değişim gösterip göstermediğinin saptanması açısından önemlidir. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitapları genel olarak temel dil becerilerinden oluşmakta ancak bu alanlarda sözcük öğretimi kısmı ayrı bir bölüm olarak bulunmamakta ve öğrenicilerin sözvarlıkları daha çok okuma metinleri ile geliştirilmeye çalışılmaktadır. Çalışma ile sözcük öğretiminin yalnızca okuma ile sınırlandırılamayacağı, anlatma becerilerinden olan dinleme ile de sözcük öğretiminin yapılabileceği belirtilmek istenmiştir. Bu amaçla çalışmada örnek bir uygulamanın sonuçları rapor edilmiştir. Yöntem Evren ve Örneklem: Çalışmada Çukurova TÖMER de öğrenim gören B1 düzeyinde 17, B2 düzeyinde 16 katılımcı ile çalışılmıştır. Araştırmada olasılığı bilinmeyen örnekleme tekniği kullanılmıştır. Bu tip örneklemede birimlerin örnekleme girme olasılıkları aynı değildir o nedenle evrene genelleme yapılamaz (Erkuş, 2009). Araştırmanın örneklemini 33 öğrenici oluşturmakta ve herhangi bir evrene genelleme yapılamamaktadır. Veri Toplama Araçları: Araştırma öncesinde öğretimi yapılacak sözcük listesi belirlenmiş ve bu sözcük listeleri ile anlamları ayrı bölümler olarak öğrenicilere sunulmuştur. Öğrenicilerden bu sözcük listeleri ile anlamlarını eşleştirmeleri istenmiş ve böylece öğrenicilerin, öğretimi amaçlanan sözcükleri önceden bilip bilmedikleri saptanmıştır. Yapılan hata analizi sonucunda öğretimi yapılacak 35 sözcük ve 6 deyim belirlenmiştir. Bu sözcük ve deyimler Gazi Yabancılar İçin Türkçe A1 ve Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe B2/C1 ders kitaplarından derlenmiştir. Dinleme becerisi etkinliklerinde uygulamaların hızlı gerçekleşmesi ve bu etkinliklerin anlaşılırlığının daha zor olmasından dolayı B1 ve B2 düzeyindeki öğrenicilere, A1 ders kitabından ve öğrenicilerin bilmedikleri sözcüklerin daha fazla yer aldığı B2/C1 ders kitaplarındaki metinler sadeleştirilerek kullanılmıştır. Uygulanan öğretim etkinliklerinden sonra da boşluk doldurma ve anlam eşleştirme soru tiplerini içeren bir test uygulanmış ve o testin sonucunda da öğrenicilerin hedeflenen sözcükleri öğrenip öğrenmedikleri belirlenmiştir. İşlem: Gazi Yabancılar İçin Türkçe A1 ve Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe B2/C1 ders kitaplarından yararlanılarak yabancı öğreniciler için uygun sadelikte ve açıklıkta metinlere ulaşılmıştır. Bu metinlerde geçen sözcükler listelenmiş ve öğrenicilere test uygulanarak anlamları bilinmeyen 41 sözcük ve deyim saptanmıştır. Araştırmada kullanılan metinler

11 Audacity programı aracılığı ile araştırmacı tarafından seslendirilmiş ve her metin mp3 ses dosyasına dönüştürülmüştür. Sonrasında öğretimi amaçlanan sözcüklerin anlamları Türkçe olarak seslendirilerek farklı bir mp3 dosyası oluşturulmuştur. Bu sözcüklerin anlamlarını belirlemede Cambridge Lerner Dictionary den yararlanılmış ancak anlamlar kullanılan mp3 dosyasına Türkçe olarak kaydedilmiştir. Türkçenin tek dilli bir öğrenici sözlüğünün olmaması, sözcüklerin Türkçe karşılıklarının verilmesi sırasında İngilizcedeki tek dilli bir öğrenici sözlüğünden (Cambridge Lerner Dictionary) yararlanılmayı gerekli kılmıştır. Ardından ses hâlindeki metinler Hotpotatoes (bkz. Resim 1) yazılım programında boşluk doldurma tipi alıştırmalara dönüştürülerek, öğretilmesi amaçlanan sözcükleri, öğrenicilerin duyarak doldurmaları istenmiştir. Bu esnada Hotpotatoes programı kullanılarak öğrenicilere eşanlamlı, küçük açıklama niteliğinde ipuçları da verilmiştir. Öncelikle öğrenicilere hazırlanan ses dosyalarından metinler 2 defa dinletilmiş ve öğretilmesi amaçlanan sözcüklerin yerleri boş bırakılarak uygun sözcüklerle doldurmaları istenmiştir. Ardından sınıfta öğretmen tarafından metin tekrar dinletilerek boşluklar doğru şekilde doldurulmuştur. Ardından boşluklara gelmesi gereken sözcükler alt alta yazılarak anlamları, dinledikleri metine göre, sınıfça tahmin ettirilmiştir. Sonrasında öğretilmesi amaçlanan sözcüklerin anlamlarını içeren ses dosyası öğrenicilere dinlettirilmiş ve anlamını dinledikleri sözcük nedir? sorusu yöneltilerek dinledikleri anlam ile önlerinde yazılı sözcüklerin anlamlarının eşleştirilmesi istenmiştir. İki hafta süren etkinlik çalışmaları sonucunda öğrenicilere anlam eşleştirme ve bağlama uygun boşluk doldurma tipi alıştırmalarla bir test uygulanmış ve sonuçları rapor edilmiştir. Resim 1. Hotpotatoes uygulaması ekran görüntüsü Resim 1 de, araştırmada kullanılan hotpotatoes görüntüsü yer almaktadır. Öğrenicilerden boşluklara uygun sözcükler işaretlemeleri istenmiş ve? işareti kısmına tıklandığında ise sözcüklere ait ipuçları verilmiştir. Hotpoatatoes dil öğretimine yönelik ücretsiz bir yazılım programı olup bu program ile cloze test, match, quiz, cross, mix başlıkları

12 altında farklı alıştırma tipleri (Türk alfabesi için de uygun) yapılabilmektedir. Ayrıca bu alıştırmalara ses dosyaları ve resimler de eklenebilmektedir. Bulgular ve Sonuçlar Çalışma kapsamında 2 hafta boyunca toplam 35 sözcük ve 6 deyimin öğretim etkinlikleri yapılmıştır. Tablo 1 de öğretilen sözcüklere, öğrenicilerin düzeylere göre verdikleri toplam doğru ve yanlış sayıları gösterilmektedir. Tablo 2 Sözcüklere göre doğru ve yanlış yanıt veren öğrenici sayısını gösteren son test tablosu sözcükler B1 B2 doğru yanlış doğru yanlış özgürlük mum önlük yüzü kızar oyuncak Simge Zarf kurdele dili dolan Kase Maske Posa ez Leke pamuk Çözüm ayrılık acısı tartış kimi zaman ne yazık ki Anket Akarsu Lav Yapıt barınak görkemli çömlek yansıtıcı Fuar Buluş Sunum etkinlik yer çekimi broşür yabani Toplam 35 sözcük 17 öğrenici 16 öğrenici Tablo 2 incelendiğinde B1 düzeyindeki 17 öğrenicinin oyuncak, akarsu, lav, broşür sözcüklerini hatasız olarak yaptıkları görülmektedir. B2 düzeyindeki 16 öğrenicinin ise özgürlük, mum, önlük, oyuncak, zarf, pamuk, çözüm, lav, yansıtıcı, fuar, buluş, sunum, broşür

13 sözcüklerini hatasız olarak yaptıkları görülmektedir. B1 düzeyinde en az sayıda öğrenicinin doğru yaptığı sözcük fuar, posa; B2 düzeyinde ise dili dolan- ve çömlek sözcükleri oluşturmaktadır. Tablo 3. B2 düzeyinde öğretimi yapılan deyimlere doğru ve yanlış yanıt veren öğrenici sayısını gösteren frekans tablosu deyim B2 doğru yanlış ağza alınma kaşlarını çat nutku tutul aklı erme laf işit- 8 8 havaya gir Toplam 6 (sözcük) 16 (kişi) Tablo 3 incelendiğinde öğreniciler en fazla nutku tutul- ve aklı ermeme- deyimine doğru yanıt verdikleri görülmektedir. En az sayıda öğrenici ise laf işit- deyimine doğru yanıt vermiştir. Tablo 4. Öğretilen sözcüklerin düzeyler arasındaki farklılığı gösteren Ki-Kare tablosu Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 588,000 a 156,000 Likelihood Ratio 211, ,002 Linear-by-Linear Association 47,886 1,000 Tablo 4 te öğrenicilerin düzeyleri arasında (B1 ve B2) öğretilen sözcüklere göre farklılığını gösteren Ki-Kare tablosu yer almaktadır. Yukarıdaki tabloya göre %0,5 güven aralığına göre, öğrenicilerin sözcük öğrenimi başarı durumları, öğrenicilerin düzeylerine göre istatistiksel olarak farklılık göstermektedir (p,000<0,05). Tartışma ve Öneriler Sözcük öğretimi yabancı dil öğretiminin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Ancak Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi ders kitaplarında bu konunun göz ardı edildiği görülmektedir. Sözcük öğretiminde düzeylere göre hangi sözcüklerin, hangi yöntemle öğretilmesi gerektiği hâlâ netleşmiş bir konu değildir. Türkçe öğretimi yapılan dil merkezleri ve TÖMER lerde sözcük öğretimlerinin daha çok işlenen metne bağlı olarak yapıldığı söylenebilir. Ancak sözcük öğretiminde belli yöntem ve teknikler kullanılarak sözcüklerin kullanım sıklıkları ve yapıları (sözcük, kavram, söz grubu v.b.) dikkate alınıp öğretilmesi

14 yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin başarısını arttıracaktır. Ayrıca bilgisayar teknolojisinin eğitim alanına girmesi ile birlikte, sözcük öğretimi alanında bilgisayar teknolojisinin getirileri üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan bazıları sözcük öğretiminde bilgisayar desteğinin katkısını kanıtlayan uygulamalı çalışmalarken bir kısmı da geleneksel yöntemle bilgisayar destekli eğitim arasında fark ortaya çıkarılamamış istatistiksel çalışmalardır. Ancak teknolojik gelişmelerin artık takibi zor bir hızla gerçekleştiği bilinen bir gerçektir. Her alanda kullanılan bilgisayar ve yazılım desteğinin dil öğretimine de getirdiği kolaylıklar açısından katkısı büyüktür. Bilgisayar destekli uygulamalar ile geleneksel uygulamalar arasında fark bulamayan (Aldera ve Mohsen, 2013) veya geleneksel yöntemlerle öğretilen sözcüklerin daha uzun süreli kalıcılığa sahip olduğunu gösteren (Gorjean, 2011) çalışmaların olmasına rağmen bu durum öğrenicilerin bilgisayar kullanma becerileri ile de ilişkilidir. Her ne kadar bilgisayar destekli sözcük öğretimi çalışmaları üzerine farklı sonuçlar veren çalışmalar olsa da bilgisayar destekli çalışmaların etkililiğini gösteren çalışmalar vardır (bkz. Hirschel ve Fritz, 2013; Kalyuga, Mantai, Marrone, 2013; Juffs ve Friedline, 2014). Her gelen kuşak bilgisayar ve yazılım uygulamalarına yatkın bir şekilde yetişmektedir. Bu da eğitim ve öğretim uygulamalarında gün geçtikçe daha çok bilgisayar desteğinden yararlanmayı zorunlu kılmaktadır. Araştırma kapsamında dinleme becerisi altında Audacity ve Hotpotatoes programları kullanılarak sözcük öğretimi uygulaması yapılmıştır. Sonuç olarak bu tekniklerle öğretimi yapılan 41 sözcük ve söz grubunun genel olarak başarılı bir şekilde öğreniciler tarafından öğrenildikleri görülmektedir. Ayrıca çalışma kapsamında öğrenicilerden olumlu dönütler de alınmıştır. Bu tip uygulamaların hem derse olan ilgiyi arttıracağı hem de sözcük öğretimi ile birlikte dil öğretimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

15 Kaynakça Aldera, A. S., Mohsen, M. A. (2013). Annotations In Captioned Animation: Effects On Vocabulary Learning And Listening Skills. Computers &Education. (68) Aydın, S. & Zengin, B. (2008). Yabancı Dil Öğreniminde Kaygı: Bir Literatür Özeti. Journal Of Language and Linguistic Studies. Vol.4 No Aytan, T. & Güney, N. (2012). Türkçe Öğretiminde Aktif Öğrenme Uygulamaları Dinleme Becerisi. Ankara: Nobel Yay. Baş, G. (2013). Yabancı Dil Öğrenme Kaygısı Ölçeği: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı: 172, Beyreli, L. & Başoğul, D. A. (2013). İkinci Dil Öğretim Kaynaklarında Yer Alan Anlama Etkinliklerinin Karşılaştırılması (Yeni Hitit ve New Headway Örneklemi). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Özel Sayısı. Yıl: 6, Sayı: 11, Erkuş, A. (2009). Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. Ankara: Seçkin yay. Gorjean, B. (2011). Teaching Vocabulary Through Web-Based Language Learning Approach. Procedia Tecnology. (1) Günay, V.D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual yay. Güneş, F. (2007). Türkçe Öğretimi ve Zihinsel Yapılandırma. Ankara: Nobel Yay. Hatch, B. & Brown, C. (1995). Vocabulary, Semantics and Language Education. Cambridge University Press. New York, ABD. Hirschel, R. & Fritz, E. (2013). Learning Vocabulary: CALL Program Versus Vocabulary Notebook. System 41, Juffs, A. & Friedline, B. E. (2014). Sociocultural Influences On The Use Of A web-based Tool For Learning English Vocabulary. System 42, Kalyuga, M., Mantai, L. & Marrone, M. (2013). Efficient Vocabulary Learning Through Online Activities. 2nd World Conference on Educational Tecnology Research (83), Karadağ, Ö. (2013). Kelime Öğretimi. İstanbul: Kriter yay.

16 Katwibun, H. (2013). Using An Interactive Whiteboard In Vocabulary Teaching. 5 th World Conference On Educational Science Uzun, N. E. (Eds.). (2009). Yeni Hitit 3 Yabancılar İçin Türkçe Ders Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Kurt, M. &Temur, N. (Eds.) (2013). Gazi Üniversitesi Yabancılar İçin Türkçe A2 Temel Düzey. Ankara: Özel Matbaası. Nachoua, H. (2012). Computer Assisted Language Learning For Improving Students Listening Skill. International Conference On Education and Educational Psychology Nation & Newton (1997). Second Language Vocabulary Acquisition. Coady, H. (Eds.) USA: Cambridge University Press Özbay, M. (2005). Bir Dil Becerisi Olarak Dinleme Eğitimi. Ankara: Akçağ Yay. Topkaraoğlu, M. & Dilman, H. (2013). Sözcük Geliştirme Aktivitelerinin Öğrencilerin Sahip Oldukları Genel Dil Seviyeleri Üzerindeki Etkisi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi. Cilt: 04 Sayı: 08, Yıldız, F., U., Yıldız, İ. & Günay, V.D. (2014). Biçimbirimler Türetim ve İşletim Ardıllarının Sözlü Dildeki Kullanım Sıklığı. İstanbul: Papatya yay. Yıldız, F. U. (2013). Yabancılara Türkçe El Kitabı. Durmuş, M. & Okur, A. (Eds.), Ankara: Grafiker yay.