DANIŞMANLAR, ÖĞRETMENLER, ÖĞRENCİLER VE AİLELER İÇİN S2CPT MÜFREDATI

Transkript

1 DANIŞMANLAR, ÖĞRETMENLER, ÖĞRENCİLER VE AİLELER İÇİN S2CPT MÜFREDATI Yazarlar: - Małgorzata Klimka, Grażyna Budzińska, Marta Kędzia Społeczna Akademia Nauk (Polonya) - Didem Arslanbaş Yıldız, Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura Bahçeşehir Üniversitesi (Türkiye) - Şaban Berk İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü (Türkiye) - Martin Stark, Andrea Egger-Subotitsch abif (Avusturya) - Mireia Masgrau, Ferran Calvo BAOBAB (İspanya) - Jūratė Murinienė JKC (Litvanya) Kasım 2013

2 OKULDAN KARİYERE: KARİYER YOLU TESTİ KULLANARAK ÖĞRENCİ MERKEZLİ KARİYER DANIŞMANLIĞI YÖNTEMİ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ, ÇOK ORTAKLI PROJELER/HAYAT BOYU ÖĞRENME ÇERÇEVE PROGRAMI KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN BİR LEONARDO DA VINCI, YENİLİK TRANSFERİ PROJESİDİR. Bu proje Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Bu dokümanda yer alan tüm bilgiler sadece yazarlarının görüşlerini yansıtmaktadır. Komisyon, burada yer alan bilgilerin kullanılmasından sorumlu tutulamaz. PROJE NO: 2011-PL1-LEO HER HAKKI SAKLIDIR 2013 S2CPT ( HER HAKKI SAKLIDIR. YAZARLARININ YAZILI İZNİ OLMADAN BU ÇALIŞMANIN BİR KISMI YA DA TAMAMINI KULLANMAK YASAKTIR. HER TÜRLÜ İZİN İSTEKLERİ ADRESİNE YA DA PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ KURUMA YAPILMALIDIR. ii

3 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı PROJE ORTAKLARI Polonya - Społeczna Akademia Nauk - Sosyal Bilimler Üniversitesi (Koordinatör) Türkiye - Bahçeşehir Üniversitesi - İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü Avusturya - abif, Analiz, Danışmanlık ve Disiplinler arası Araştırma Litvanya - JKC, Gençlik Kariyer ve Danışmanlık Merkezi İspanya - baobab, Uluslararası Geliştirme ve Danışmanlık iii

4 ÖNSÖZ 21. yüzyılda ekonomide yaşanan değişimler ve giderek küreselleşen iş pazarı kariyer yaşamlarına yeni başlayacak olan gençler ve onların aile, öğretmen ve danışmanların baş etmeleri gereken yeni durumların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ekonominin dinamikleri ve sürekli değişim içinde olması şirketlerin çalışanlarının bireysel kariyer oluşumlarını kurumsal bir şekilde desteklemek için farklı stratejiler aramasına neden olmuştur. Akışkan toplumların (Z.Bauman) sürekli değişen yapısında kişilerin başarılı olması için esneklik, hazır olma ve bireysel kaynakların artırılmasını ve sürekli yetkinliklerini geliştirmelerini gerektirmektedir. İş güvenliğinin olmaması ve sürekli kariyer değişimleri yeni kariyer kavramlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Sınırsız, çok yönlü, portfolyo ve kaleydoskop kariyerler sadece yeni iş dünyasını kavramını yansıtmamakta aynı zamanda kariyer sorumluluğunun geçişini de - kurumlardan kişilere- yansıtmaktadır. 21. yüzyılda ortaya çıkan kariyer danışmanlığı kavramları pek çok araştırmacı ve uygulayıcı tarafından incelenmiş ve yeni modellerin ortaya çıkmasını sağlamışlardır. M. L. Savickas tarafından desteklenen kariyer tasarımı kavramı öz benlik ve kimlik kavramlarına odaklanarak kariyer ve yaşamın birlikte oluşturulmasını savunmuştur. Bunun yanında pozitif psikolojinin üzerinde durduğu pozitif kapasiteler ve karakterin güçlü özelliklerinin (M. Seligman) kişinin kariyer başarısı için bir temel sağlayacağı, J. Guichard tarafından savunulan stratejik zihin kalıplarının iş fırsatlarının tanımlanması ve hayata geçirilmesini vurgulamaktadır. Yeni iş dünyasında kariyer yönetimi kurumların değil kişilerin sorumluluğu olarak görülmektedir. Gençler kendi kariyer yollarına ve gelişim alanlarına karar verebilmeliler. Değerler, karakter özellikleri ve eğilimler kişilerin kariyer kararlarını etkilemektedir. Bu sebeple gençlerin kendini tanıma, iş dünyasını araştırma, karar verme becerilerini geliştirme ve genel kariyer yönetimi becerilerini geliştirme ile ilgili çalışmalar yapması gerekir. Karar verme sürecinde kendini tanımak- değerleri, becerileri, tercihleri ve beklentileri tanımlamak ilk aşama olarak nitelendirilebilir. Kişilerin sahip oldukları potansiyel gelecek beklentilerini şekillendirmede ve kariyer kararlarında etkilidir. Bireysel kariyer planlama kişinin kariyer beklentilerini tanımlaması, gelecek hedeflerine bağlı olarak güçlü ve zayıf özelliklerini analiz etmesi, hedeflerine ulaşması için hangi adımların atılmasına karar vermesi gibi etkinlikleri içeren karmaşık bir süreçtir. Gençlerin beceri, yetkinlik ve bireysel özelliklerini tanımlamadan önemli kariyer kararlarını vermeleri zordur. Gençlerin kariyerleri ile karar vermeden önce atmaları gereken ikinci adım ise iş dünyasını ve iş dünyasındaki yeni trendleri araştırmak, iletişim ağlarını geliştirmek, anahtar kişilerle iletişime geçmektir. Yeni kariyer yaklaşımları gençlerin gelecek iş yaşamı için daha iyi hazırlanmaları gerektiğini ve yaşam boyu kariyer çerçevesini benimsemelerinin gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. S2CPT (Okuldan Kariyere: Kariyer Yolu Testi ni -CPT- kullanarak öğrenci merkezli danışmanlık yaklaşımı geliştirmek) projesi gençlerin kariyerleri ile ilgili etkin karar verebilmeleri için kariyer ile ilgili üç ana alanda kendini tanıma becerilerini geliştirmek, iş dünyasını araştırmak, karar verme becerilerini geliştirmek çalışmalar yapmak için geliştirilmiştir. S2CPT projesinde yer alan CPT testi J. Holland ın RIASEC modeline dayanmakta ancak gençlerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde günümüz gereklerine uyarlanmıştır. Projede iv

5 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı hem gençlere yönelik etkinlikler olduğu gibi onları destekleyen aile, öğretmen ve danışmanlara yönelik de etkinlikler yer almaktadır. Bu kitapta proje kapsamında geliştirilen öğrenciler, danışmanlar/öğretmenler ve aileler için hazırlanmış olan kariyer müfredatlarının içeriklerini okuyacaksınız. Öğrenci müfredatı yaparak öğrenme yaklaşımını temel alarak oluşturulmuştur. Danışman/öğretmen müfredatı kariyer danışmanlığı ile ilgili profesyonel gelişimi hedeflemiştir. Veli müfredatı ailelere kariyer yönetimi sürecinde gençlere nasıl destek olabilecekleri ile ilgili bilgi sağlamaktadır. Kitapta yer alan müfredatlar proje kapsamında geliştirilen diğer araçlarla (CPT Testi, CPT Web tabanlı sistem) birlikte kullanıldığında gençler için daha destekleyici ve yararlı olacaktır. S2CPT projesi kapsamında geliştirilen tüm araçlar hakkında ayrıntılı bilgi almak için web sitemizi inceleyebilirsiniz: Grażyna Budzińska & Didem Arslanbaş Yıldız v

6 vi

7 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı İçindekiler Danışmanlar ve Öğretmenler İçin Hizmet İçi Eğitim... 1 Öğrenci Mürfedatı Veli (Aile) Müfredatı vii

8 viii

9 DANIŞMANLAR VE ÖĞRETMENLER İÇİN HİZMET İÇİ EĞİTİM

10 2

11 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı DANIŞMANLAR VE ÖĞRETMENLER İÇİN HİZMET İÇİ EĞİTİM KONULAR 1- S2CPT PROJESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 2- KARİYER PLANLAMA VE ÖĞRENME STİLLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3- CPT VE ITS REHBERLİK SÜREÇLERİ HAKKINDA BİLGİ 4- S2CPT ÖĞRENCİ MÜFREDATI İLE İLGİLİ SUNUM 5- KENDİ KENDİNE DANIŞMA HAKKINDA BİLGİ 6- DANIŞMAN OLMAYANLAR İÇİN REHBERLİK BECERİLERİ BİLGİSİ 7- DANIŞMAN OLMAYANLAR İÇİN KARİYER REHBERLİĞİ ETİĞİ BİLGİSİ 8- İŞ YAŞAMINDAKİ AKIMLAR HAKKINDA GENEL BİLGİ 9- VELİLERLE İLETİŞİM KURMA VE S2CPT VELİ MÜFREDATI AMAÇLARI HAKKINDA GENEL BİLGİ AMAÇLAR 1. Danışmanlar/Öğretmenler S2CPT Projesi hakkında etraflıca bilgi edinirler 2. Danışmanlar/Öğretmenler kariyer planlama süreci hakkında etraflıca bilgi edinirler 3. Danışmanlar/Öğretmenler öğrenme stilleri hakkında etraflıca bilgi edinirler 4. Danışmanlar/Öğretmenler RIASEC Modeli ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 5. Danışmanlar/Öğretmenler Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli hakkında etraflıca bilgi edinirler 6. Danışmanlar/Öğretmenler CPT ve onun rehberlik süreci ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 7. Danışmanlar/Öğretmenler S2CPT öğrenci müfredatı ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 8. Öğretmenler rehberlik teknikleri ile ilgili etraflıca bilgi edinirler 9. Öğretmenler rehberlik etikleri ile ilgili etraflıca bilgi edinirler 10. Danışmanlar/Öğretmenler iş hayatı akımları ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 11. Danışmanlar/Öğretmenler S2CPT veli müfredatı ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler HİZMET İÇİ EĞİTİM PLANI BİRİNCİ GÜN: İlk Oturum: S2CPT Projesi hakkında genel bilgi Süre: 1 Saat İçerik: - Eğitmen S2CPT Projesi hakkında genel bilgileri sunar. Ek 1 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Genel amaç ve hedefler Önceki CPT Ortaklık hakkında bilgi Gelişim evresi hakkında bilgi CPT dökümü hakkında bilgi Müfredatlar hakkında bilgi Deneyim evresi hakkında bilgi ve danışmanlar ve öğretmenlerden beklentiler İkinci oturum: Eğitmen kariyer yönetimi ve planlaması konusunda bilgi aktarır Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: Eğitmen kariyer yönetimi hakkında genel bilgileri sunar. Ek 2 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: 3

12 Kariyer ve kariyerle alakalı kavramların tanımı (kariyer planlama, kariyer yönetimi, istihdam edilebilirlik, kariyer olgunluğu vb.) Kariyer planlama süreci Kariyer yönetiminde yeni yaklaşımlar (çok yönlü ve sınırsız kariyer) Ortaokul öğrencilerinin kariyer gereksinimleri Üçücü oturum: Eğitmen RIASEC Modeli konusunda bilgi aktarır Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen RIASEC Modeli hakkında genel bilgileri sunar. Ek 3 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: RIASEC kodlarının genel özellikleri Kişisel özelliklerle mesleki özellikler arasındaki ilişki İKİNCİ GÜN: Dördüncü oturum: Eğitmen Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli konusunda bilgi aktarır Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen öğrenme stilleri ve Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli hakkında genel bilgileri sunar. Ek 4,1 ve 4,2 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Öğrenme stilleri tanımı Öğrenme stillerinin okul ve iş hayatına olan etkileri Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli hakkında bilgi Beşinci oturum: Eğitmen CPT dökümü konusunda bilgi aktarır Süre: 3-4 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen CPT dökümü hakkında genel bilgileri sunar. Ek 5 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: CPT hakkında genel bilgi CPT nin internetten nasıl yönetileceği Öğrencilerin CPT sonuçlarına nasıl erişecekleri Kısa ve uzun CPT raporlarının içeriği Öğrencilere ve gerektiğinde velilere CPT sonuçları konusunda nasıl rehberlik edileceği ÜÇÜNCÜ GÜN: Altıncı oturum: S2CPT öğrenci müfredatı hakkında bilgi Süre: 3-4 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen S2CPT öğrenci müfredatı hakkında genel bilgileri sunar. Ek 6- öğrenci müfredatı- bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: S2CPT öğrenci müfredatı amaçları ve müfredat hakkında genel bilgiler Müfredatın nasıl uygulanacağı Kendi kendine danışma hakkında genel bilgi Müfredatta yer alan bazı etkinliklerin uygulaması 4

13 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Yedinci oturum: S2CPT veli müfredatı hakkında bilgi Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen S2CPT veli müfredatı hakkında genel bilgileri sunar. Ek 7- veli müfredatı- bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: S2CPT veli müfredatı amaçları ve müfredat hakkında genel bilgiler Müfredatın nasıl uygulanacağı Öğrencilerin kariyer planlama sürecinde velilerle işbirliği içinde çalışma yöntemleri DÖRDÜNCÜ GÜN İSTEĞE BAĞLI (DANIŞMANLARIN HİZMET İÇİ EĞİTİMİ 3 GÜNDE SONLANABİLİR. ONLAR İÇİN SADECE SEKİZİNCİ OTURUM ZORUNLUDUR VE DAHA ÖNCEKİ GÜNLER SIRASINDA ORGANİZE EDİLEBİLİR. ÖĞRETMENLER İÇİN İSE DÖRDÜNCÜ GÜN EĞİTİMLERİ REHBERLİK SÜRECİ HAKKINDA BİLGİ EDİNMELERİ ADINA FAYDALI OLABİLİR.) Sekizinci oturum: İş hayatındaki yeni akımlar hakkında bilgi Süre: 2 saat İçerik: - Eğitmen iş hayatındaki yeni akımlar hakkında genel bilgileri sunar. Ek 8 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Değişen iş hayatı ve hedefleri hakkında genel bilgiler Çalışmaya yeni başlayanların özellikleri- işverenlerin işe yeni girenlerden bekledikleri Küreselleşme ve teknolojinin etkileri Geleceğin meslekleri Dokuzuncu oturum: Rehberlik becerileri hakkında bilgi (Sadece öğretmenler için) Süre: 3 saat İçerik: - Eğitmen rehberlik becerileri hakkında genel bilgileri sunar. Ek 9 ve 10 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Rehberlik becerileri hakkında genel bilgiler Rol yapma etkinlikleri Onuncu oturum: Rehberlik etiği hakkında bilgi (Sadece öğretmenler için) Süre: 1 saat İçerik: - Eğitmen rehberlik etiği hakkında genel bilgileri sunar. Ek 11 bu oturum sırasında kullanılabilir. (Fakat bu oturum sırasında her ortak kendi ulusal rehberlik derneğine ait etik kurallarını dağıtabilir.) Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Etik hakkında genel bilgiler Rehberlikte etik hakkında bilgi 5

14 EK 1: S2CPT Projesi Hakkında S2CPT Okuldan Kariyere: Kariyer Yolu Testi ni (CPT) Kullanarak Öğrenci Merkezli Kariyer Danışmanlığı Yöntemi Geliştirilmesi Birçok genç Avrupalı vatandaş tatmin edici bir eğitim ve kariyer danışmanlığına ulaşma fırsatına sahip değildir. Lizbon kriterleri daha iyi iş imkânları ve daha büyük bir sosyal uyum yoluyla sürdürülebilir büyüme kapasitesine ulaşmayı amaçlamaktadır. Bu amacın gerçekleşmesi için, geleceğin işgücü olan gençlerin yanlış istihdamı üzerinde yoğunlaşarak daha etkin kariyer rehberliği yaklaşımlarına sahip olmak gerekir. Kopenhag Bildirgesi (2002) de Avrupa Birliği ülkelerinde tüm eğitim kademelerinde rehberlik ve danışmanlık faaliyetlerinin önemini vurgulamaktadır. S2CPT (Okuldan Kariyere) projesi okullarda bağımsız ya da diğer faaliyetleri tamamlayıcı olarak kullanılabilecek k bir kariyer rehberliği sistemi geliştirmeyi amaçlamaktadır. S2CPT nin öğrenci merkezli yaklaşımı öğrencilerin çevirim içi kaynaklara ulaşması yoluyla kazanımlarını arttırmaktadır. S2CPT, CPT (Kariyer Yolu Testi) olarak adlandırılan daha önce geliştirilmiş bir araca dayanmaktadır. Bu yeni proje ise, danışman ve öğretmenlerin gençlere kariyer danışmanlığı yapma yeterliliklerini geliştirerek CPT yi daha yaygın olarak kullanabilmeyi hedeflemektedir. S2CPT lise öğrencilerini desteklemeyi amaçlayan evrensel bir sistemdir. Gençler için olan bölüm kendi kendine teşhis etme özellikleri, profesyonel kişilik özelliklerini tanımlama, temsil sistemleri, öğrenme stilleri vb. gibi konulara değinen etkinlikler sunmaktadır. Sistemin asıl avantajı ise lise gibi erken bir dönemde öğrencilere kendi profesyonel imgelerini oluşturmalarını sağlayacak İnternet Destekli Kariyer Rehberlik Sistemi aracını oluşturma olanağıdır. S2CPT nin hedefleri Lizbon kriterlerinin hayat boyu kariyer danışmanlığı etkinlikleri ile alakalı şartlarına uyum sağlamaktadır. Bu etkinlikler arasında bilgi sağlama, yol gösterme, destek sağlama, yetkileri belirleme, ilgileri belirlemek için mentorluk etme, ilgi alanlarını betimleme, ilgi alanlarını gözetme, karar alabilmeyi öğrenme ve kariyer yönetimi sıralanabilir. Bu proje lise öğrencilerini yenilikçi bir bilimsel araç olan CPT (Kariyer Yolu Aracı) ile profesyonel eğilimlerini bireysel ve danışman rehberliğinde belirleyerek yönlendirilmesi ve desteklenmesi için tasarlanmıştır. CPT sisteminin sunduğu en önemli avantaj, geniş bir kitleyi hedef almaya olanak tanımasıdır. İnternet kullanım olanağı sayesinde, genellikle kariyer danışmanlarına direk ulaşım imkânı bulamayan kırsal kesimde yaşayan gençlere, yeteneklerini, becerilerini, kişilik tiplerini ve benzer pek çok özelliklerini kendi kendilerine tespit edebilme fırsatı sağlanmaktadır. Gençlerin yanı sıra, velileri ve kariyer danışmanları için hazırlanmış bölümler de programın kapsamlılığına katkıda bulunmaktadır. Projeden neler bekleniyor? - Program sonunda öğrenciler kendi kişilik özellikleriyle uyum sağlayan meslek ve yüksek öğrenim programı seçebilecekler. - Aynı zamanda, okullarından mezun olduktan sonra iş hayatlarını nasıl planlayacakları ve nasıl aktif birer işgücü olabilecekleri konusunda eğitim alacaklar. - Ebeveynler ve danışman öğretmenler de kariyer planlama konusunda bilgi edineceğinden öğrencileri daha etkin biçimde destekleyebilecekler. S2CPT neler sunar? S2CPT öğrenciler, danışmanlar/öğretmenler/okullar ve ebeveynler/veliler tarafından kullanılabilecek araçlar sunar. 6

15 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı PROJE ORTAKLARI Polonya Spoleczna Spoleczna Akademia Nauk (Sosyal Bilimler Üniversitesi) (Koordinatör) Türkiye Bahçeşehir Üniversitesi İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü İspanya Associació Catalana De Formació Polivalent Aplicada (BAOBAB) Avusturya Analyse, Beratung, interdisziplinäre Forschung (abif) Litvanya Jaunimo karjeros centras (JKC) TRANSFER EDİLEN PROJE- CPT S2CPT, CPT den (Kariyer Yolu Testi Projesi) transfer edilerek geliştirilmiştir. Projenin amacı lise öğrencilerinin kariyer yolunda etkili olacak, işsizlik ve yanlış istihdamı önleyecek etkili bir araç 7

16 geliştirmektir. Geçtiğimiz CPT projesi 2008 de başlamış ve 2010 da tamamlanmıştır. CPT projesinin ortakları şöyleydi: Türkiye: Bahcesehir University İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü İstanbul Valiliği Yunanistan: Eğitim ve Mesleki Danışmanlık Enstitüsü IEKEP Slovenya: KADIS Macaristan: Kossuth Lajos Gimnázium, Szakközépiskola, Kollégium és Alapfokú Művészetoktatási Intézmény İngiltere: Canterbury Christ Church University Proje süresice öğrencilerin kariyer ilgileri ve öğrenme stillerini değerlendiren CPT dökümü geliştirilmiştir. Bunun yanı sıra, gençleri kariyerle ilgili karar alma süreçlerinde destekleyen öğrenci ve veli müfredatları geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Daha fazla bilgi için şu bağlantıyı ziyaret edebilirsiniz: CPT TESTİ CPT, Dr. John Holland ın RIASEC Modeli ve Dunn & Dunn Öğrenme Stili Modeli ne dayanmaktadır. Kariyer Yolu Testi, değerlendirme sonuçlarına göre öğrencilerin üç adet baskın kariyer ilgilerinin belirlenmesine olanak sunar. Bu sayede, öğrencilerin ilgi alanlarını kapsayan en uygun meslek ortaya çıkarılır, öğrencilerin kişisel kariyer görüşleri ve eğilimleri üzerine önerilerde bulunulur. Kariyer Yolu Testi, aynı zamanda, öğrencilerin en iyi öğrenme stillerini keşfetmelerine imkan sunarak velileri ve öğrencileri tercihleri doğrultusunda çalışma planı yapmaları için bilgilendirir. Öğrenme stillerinin öğrencilerin okul başarıları ve çalışma tarzı tercihlerinde etkisi büyüktür. Bundan dolayı, Kariyer Yolu Testi nde iki model birleştirilmiştir. CPT nin öğrencilere uygulanmasının ardından, öğrenciler kariyer eğilimleri, becerileri, güçlü ve zayıf oldukları yanları, çalışmak istedikleri iş alanları, kendi kişilikleri ile uygun öğrenme stilleri ve meslekler konusunda bilgi sahibi olurlar. S2CPT geliştirilirken geçtiğimiz CPT dökümünün geçerliliği ve güvenilirliği analiz edilmiş, faktör analizi uygulanmıştır. Bu analiz sonunda CPT 96 sorudan oluşmaktadır. (42 kariyer ilgilleri, 54 öğrenme stilleri için) CPT için öğrencilerin test sonuçlarının değerlendirileceği bir bilgisayar yazılımı geliştirilmiştir. Program şunları içermektedir: - CPT nin uygulanması - CPT nin nasıl uygulanacağı hakkında öğrenciler ve danışmanlar için elkitabı. - Öğrencilerin test sonuçları - Grup danışmanlığı için öğrencilerin sınıf raporları CPT dökümü başlangıçta danışmanlara dağıtılıp uygulanabilir. 8

17 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı MÜFREDATLAR Kariyer planlama müfredatı öğrencileri mesleki karar verme süreçlerinde destekleyecek ve onları yaşam boyu kariyer yönetimi becerileri hakkında eğitecektir. Veliler de kariyer planlamadaki temel kavramlar konusunda bilgilendirileceklerdir. Veli ve öğrenciler için olan müfredat içeriği eğitimin sonraki aşamalarında dağıtılacaktır. KENDİ KENDİNE DANIŞMANLIK S2CPT de kendi kendine danışma öğrenci müfredatının önemli bir bölümüdür. Bazı etkinlikler öğrencilerin kendi kendilerine danışmalarını sağlamak amacıyla ev ödevi olarak verilebilir. Bu etkinlikler gerektiğinde ayrı olarak veya oturum sırasında tartışılabilir. Kendi kendine danışma etkinliklerinde öğrenciler kendilerini daha derinlemesine çözümleyebilirler. Bu nedenle bu etkinlikler gelecek kariyerleri konusunda kararsız ve daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrencilerle özellikle kullanılmalıdır. Öğrenciler etkinlik sonrasında etkinliği tartışmak amacıyla danışmanlara başvurabilirler. Bunu düzenlemek için ise bir ofis saati belirlenebilir. Yaptıkları etkinler konusunda konuşmak isteyen öğrenciler danışman/öğretmenleri ile bu saatler sırasında buluşabilirler. Kendi kendine danışma etkinliklerinin altında yatan asıl sebep daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrencilere daha etkili biçimde yardım sunabilmektir. Dahası, birçok okulda müfredat içeriğini uygulamak adına grup danışmanlığı yapmak için yeterince zaman yoktur. Dolayısıyla, tüm öğrencileri aynı zamanda bir araya getirmek ve müfredatı planlamak zor olacaktır. Kendi kendine danışma etkinlikleri, danışman/ öğretmenlerin okul programına müdahale etmek zorunda kalmadan öğrencileri kariyer planlama süreçlerinde desteklemelerine olanak sağlayacaktır. 9

18 EK 2: Kariyer Planlama Kariyer planlama için birçok tanım ortaya atılmıştır. Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidir: Kariyer bir meslek veya işin ötesindedir. Kariyer, iş ve boş zaman etkinliklerini kapsayan bir hayat tarzıdır. (McDaniels, 1978). Kariyer bir insanın hayatı boyunca yaptığı tüm işler ve diğer etkinlikler bütünüdür. (Sears, 1982) Kariyer bir insanın neler yaptığı ve kendini nasıl gördüğü arasındaki bağdır. Kariyer, insanın kendini sosyal çevre, başarılar ve başarısızlıklar etrafındaki gelecek planlarında kendini nasıl gördüğünü tanımlar. (Raynor ve Entin, 1982). Kariyer, aynı zamanda, herhangi bir iş alanında yaşam boyunca kazanılmış deneyimler, beceriler ve ilerlemeyi içeren bir anlamı vardır. Kariyer danışmanlığı, danışmanın hedeflerini belirlemeye odaklanan ve farklı rehberlik teknikleriyle pekiştirilmiş bir süreçtir. Kariyer danışmanlığının temel amacı, danışanların aldıkları kararların sorumluluklarını farkına varmaları, kendi kararlarını alabilme yetisini geliştirebilmeleri ve kendilerini tanıma ve anlamalarıdır. Kariyer Danışmanlığı ve Psikoterapi (Crites, 1981) Araştırmalar Psikoterapiden daha çok kariyer danışmanlığına ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Kariyer danışmanlığının tedavi edici bir bağlantısı vardır. Kariyer danışmanlığı Psikoterapi yi takip etmelidir. Kariyer danışmanlığının başarı oranı Psikoterapi den daha yüksektir. Kariyer danışmanlığı sırasında danışmandan hem bir kariyer danışmanı hem de psikoterapist olması beklendiğinden özünde Psikoterapi den daha zordur. Bugüne kadarki birçok araştırma da gösterdiği üzere her eğitim seviyesinden insan kariyer danışmanlığına ihtiyaç duymaktadır. İlköğretim eğitiminde: mesleki rollerin ve toplumda çalışma rollerinin farkında olma Ortaöğretim / Lise eğitiminde: temel becerileri kazanma, karar verme becerileri geliştirme, çalışma hayatını tanıma ve mesleki hedefler koyma Üniversite eğitiminde: beceri ve eğilimleri gözden geçirme, seçilen meslekle ilgili belirli becerileri geliştirme, iş hayatına adım atma Yetişkinlikte: kariyer değiştirme, ihtiyaçlar doğrultusunda yeni hedefler belirleme Kariyer Olgunluğu: Kariyer olgunluğu bilişsel ve duyuşsal özelliklerle alakalı psikolojik bir yapıdır; fakat yaşa bağlı başarıların karşılaştırılması yoluyla sosyolojik bir bakış açısıyla da tanımlanabilir. Örgütsel ve çevresel beklentilerle başa çıkma başarısı kariyer olgunluğuna dayanmaktadır (Baruch, Y. 2004).Kariyer olgunluğu, kavram olarak hem bireylerin yaşlarına ve gelişim seviyelerine uygun kariyer seçimleri yapma süreçlerini hem de bu seviyelerin gerektirdiği belirli görevleri başarıyla yerine getirerek intikal edebilme anlamlarında kullanılmaktadır (Brown and Lent 2005). 10

19 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Kariyer Uyumluluğu: Kariyer uyumluluğu, yetişkinlerin değişim gösteren iş ve iş şartlarıyla başa çıkarken, onların çevrelerine çevrelerinin de onlar üzerinde etki bıraktıkları gerçeğini yansıtmaktadır. (Niles, Anderson, & Goodnough, 1998, p. 273). İstihdam edilebilirlik: Örgütler artık çalışanlarına sabit bir iş yeri ve uzun vadeli çalışabilirlik vaat edememektedirler. Bu eski görüş yerini artık alternatif bir vaade bırakmıştır: çalışanlar istihdam edilebilirlik kazanmaktadırlar. Bu yeni anlaşmanın parçası olarak, örgütler yeni sözler vermektedir: Biz sana yatırım yapacağız, diğer işverenler için çekici bir potansiyel çalışan haline getireceğiz böylelikle eğer ayrılmak zorunda kalırsan (ör. eğer seni işten çıkarırsak) yeni bir iş bulman hiç de zor olmayacak. Diğer bir değişle, istihdam edilebilirliğin özünde olan gerçek birçok kesintiye uğrayan, zorunlu işsizlik, hayali ödül sistemleri ve çok az terfi yaşayan iyi çalışanı elinde bulundurmaktır (Baruch, Y. 2004). İstihdam edilebilirlik sayesinde çalışanlar kolaylıkla yeni iş bulabilir ve kendilerini pazarlanabilir tutarlar. Kariyer Yönetimi: Kariyer gelişimi ve planlaması üzerine olan örgütsel bakış açıları kariyer yönetimi olarak adlandırılmaktadır. Fakat artık bu kavram bireyler için de kullanılmaya başlamıştır. KARİYER PLANLAMA EVRELERİ 1. Kendini değerlendirme 2. İş araştırma 3. Karar verme 4. Belirli kişilerle iletişim kurma 5. Çalışma 6. Yeniden değerlendirme Lise eğitiminde özellikle ilk üç evrenin önemi büyüktür. Kariyer planlamanın gençler üzerindeki ana katkısı kendilerini keşfetmeleri ve şu noktalarda farkındalık kazanmalarını sağlamaktır: Yetenek ve becerileri İlgi alanları Kişisel tercihleri Eğitim ve öğretimleri Hayat deneyimleri 1. Kendini değerlendirmek ve tanımak Bu evre kişinin kendi değerleri beceriler, ilgi alanları, beklentileri ve hobilerini keşfetmesini içermektedir. Bu evredeki en önemli kaynak kişinin kendisidir. Bu evre kariyer planlamanın en zor ve önemli bölümüdür. Kendimizi tanıdığımızı düşünsek de birçok bilinmeyen nokta vardır. Kendimizle ilgili sorular iletildiğinde, genelde uzun cevaplar veremeyiz. Bunun gerçek sebebi kendimizi tanıtmaktan utanmamız veya böbürlenmekten hoşlanmamamız değildir. Asıl sebep kendimizi yeterince tanımayışımızdır. Gençlerin çoğu gelecekte ne yapacaklarını bilmediklerinden mantıklı kararlar alamamaktadırlar. Bundan dolayı mutlaka kendini tanımaya gereken vakit ayrılmalıdır. Kişi aşağıdaki soruları kendine yönelterek iş hayatı ile ilgili beklentilerini, zayıf ve güçlü yanlarını, beceri, ilgi ve önceliklerini keşfedebilir. Hayattan beklentilerim neler? Benim beceri ve yeteneklerimle uyum gösteren meslekler hangileri? Ne gibi sosyal şartlarda çalışmak istiyorum? 11

20 Meslekler hakkında yeterince bilgi sahibi miyim? Neler yapmaktan hoşlanıyorum? Hangi akademik dallarda başarı gösteriyorum? Hangi özelliklerimi geliştirmeliyim? Hangi özelliklerim beni tatmin ediyor? Neler yapabilirim? Neleri iyi yapıyorum? İnsanlar beni nasıl tanırlar? Ben kendimi nasıl tanırım? Kişi kendini tanımaya çalışırken aile, arkadaş ve öğretmenlerine kendi ile ilgili düşüncelerini sorup bu konuda geri dönüt vermelidir. Kendini tanımanın diğer bir yöntemi ise bilimsel araç kullanımıdır. Kişinin ilgi alanları ve becerilerini ölçen psikolojik testler, bireylerin farkında olmadıkları özelliklerini keşfetmelerine yardımcı olmaktadır. Kendini tanımada temel özellikler A. Değerler Bir insana nasıl düşünmesi gerektiğini göstermek, motivasyon sağlamak ve neyin önemli olduğuna karar vermek kişisel inançlarla ilgilidir. Değerleri tanımlamak da bir o kadar zordur. Bir insanın öğrenci veya birey olarak hayattan neler beklediğini değerleri belirler; bireyler ise bu değerleri aile, okul ve arkadaşları sayesinde kazanır. Değerler bireyi okul ve okul dışı hayatta motive eder. Herkes kendi için önemli duygulara sahiptir. Öğrenciler eğer okul ve okul dışı hayatlarındaki düşüncelerini dengelemeyi başarırlarsa hem okul hem de hayatta tatmin yaşayabilirler ve bu gelecekte de tatmin olmalarına yardımcı olur. Kişinin değerleri ve iş hedefleri tutarlı olmalıdır. Örneğin, eğer bir kimse için sessiz ve durağan bir hayat tarzı değerli ise, rekabet dolu çalışma alanları bu kimse için uygun olmayacaktır. Değerler arasındaki tutarlılık oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Aynı şekilde, eğer bu kimse için insanlarla iletişim içinde olmak önemli bir değer taşıyorsa, bu kişinin bireyselliğe verdiği değer iletişime verdiği değerle çelişecek ve onu profesyonel bir karar almak zorunda bırakabilecektir. B. Beceriler Beceri herhangi bir konudaki yeterliliğe verilen isimdir. Bireyin içinde var olan potansiyel ve yetenekler ile beraber kullanılır. Yetenek doğuştan gelse de beceri zaman içerisinde gelişebilen bir olgudur. Bunun yanı sıra, zaman içerisinde yeni beceriler de elde edilebilir. Örneğin, yaratıcılık bir yetenektir. Fakat fırça kullanarak resim yapabilmek ise bir beceridir. Beceri düşünülen değil yapılan etkinliklerde kendini gösterir ve deneyim ve çalışmayla kazanılır. Belirli bir konu üzerinde bazı beceriler geliştirildikten sonra, bu iş için harcanan vakit azalacak ve yapılan işin kalitesi artacaktır. Örneğin, bilgisayarı ilk kullanmaya başladığımız zamanlarda bir sayfayı yazmak saatler alıyorken; pratik yaparak yetenekli hale gelebiliriz. Böylelikle, beceriyi geliştirdiğimiz anda bilgisayar başında aynı işi bitirmek çok daha az vakit alacaktır. Beceriler kişinin özel yanlarını sembolize eder. Bizlerden önemli becerilerimizi sıralamamız istendiğinde, birçoğumuz hususi özelliklerimizin veya becerilerimizin olmadığını söyleriz. İşin aslı, her insan birçok beceriye sahiptir; sadece onları fark etmek ve sıralamak zordur. Tüm becerilerinizi sıraladığınız anda artık sizin için en mühim olanlara önem vermeye başlayabilirsiniz. Zira ne yaptığınız kadar bir işi nasıl yaptığınız da dikkate alınmaktadır. Üç temel beceri stili vardır: 1. Kişisel baş etme becerileri: Bu beceriler yeni koşullarla nasıl başa çıktığınızla alakalı genel karakter özelliklerine dayanmaktadır ve ne tür bir çalışan olacağınız belirler. Bu tür beceriler 12

21 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı ayrıca diğer kişiler ve otorite ile ilişkileri, yer-zaman, duygu kontrolü ve dış görünüşle alakalı davranışları içerir. Örnek: bir buluşmaya zamanında varma, bir görevi üstlenebilme, dikkatli olma, çok yönlülük, hırslı, işbirlikçi ve meraklı olma 2. Aktarılabilen beceriler: Bu tür beceriler birçok alanda kullanılabilir; farklı bir dalda öğrenilmiş olsalar dahi birçok diğer alanda uygulanabilirler. Bu becerilere ne kadar sahipsek, görevleri en iyi şekilde yerine getireceğimizden akademik hayatta ve iş hayatında kendimizi bir o kadar özgür hissederiz. Bu beceriler kişinin çok yönlü bir karakter sergilemesine yarar. Bu becerileri üç gruba ayırabiliriz. Nesnelerle ilgili olanlar: tamir edebilme, araç kullanabilme, sıraya koyabilme ve birleştirebilme İnsanlarla ilgili olanlar: iletişim becerileri, yardım edebilme, insanlara liderlik edebilme, yönergeleri yerine getirebilme, tavsiye verebilme 3. Bilgi ve kavramlarla ilgili olanlar: analiz & sentez yapabilme, kopyalayabilme ve hesap yapabilme 4. Mesleklerle alakalı beceriler: Bu tür beceriler belirli meslek alanları ve onların içerikleri için olmazsa olmazlardır. Meslekle birebir alakaları olmayabilir; fakat işi başarmak için mutlaka gerekirler. Örneğin, bir arabayı tamir edebilme mesleki bir beceriyken, tamir sırasında elleri nasıl kullanacağını bilmek işi yürütmek için mutlaka gereklidir. Örnek: Kalp monitörünü yorumlayabilme, ders planı hazırlayabilme, yabancı dil konuşma C. AMAÇLAR Amaçlar değerlerle tutarlı olmalıdır. Zira bir kişi değerleriyle uyumlu olmayan hedeflere ulaşmak için yeterli motivasyonu bulamaz. Amaçların anlamlı ve ulaşılabilir olmaları gerekir. Kişi kendi için önemli olanları belirledikten sonra bu değerleri anlamasına yarayan adımları uygulayarak amaçlarını belirlemeye koyulabilir. Amaçları belirlerken yardım istemekte fayda vardır. Yaratılan amaçların gerçekçi, ölçülebilir, ulaşılabilir, belirli ve zamana dayalı olması gerekmektedir. Anlamlı amaçlar yaratabilme kişinin hayatının her alanında başarıya giden gerçek süreçlere ulaşmasını sağlar. Aşağıda yaşam ve iş hayatı ile alakalı bazı amaç örnekleri bulunmaktadır: Daha iyi bir dinleyici olacağım. Eşimle daha fazla vakit geçireceğim. Böyle amaçları yerine gerçekleştirmek için ne zaman ne tür adımlar atılması gerektiği ne ve kim tarafından destek alınacağına karar verilmeli. Bu amaçların değerlerle uyumlu olup olmadığı karşılaştırılmalıdır. Bu evrelerde amaçların belirsizliğe maal vermeksizin uygulamaya uygunluğundan emin olunmalıdır. Öğrencilerin kendilerini tanımaları sadece kendilerini başkalarına ifade ederken işe yaramayacaktır. Kendilerini nelerin motive ettiğinden, nelerle başa çıkabileceklerinden, neleri başarmak istedikleri ve bu yolda nelere ihtiyaç duyacaklarından haberdar olacaklardır. Böylelikle, meslekler hakkında araştırma yaptıktan sonra, kendileri için uygun olan meslekleri seçebilecek ve aldıkları doğru kararlar sayesinde gelecekte mutlu olacaklardır. 2. Meslekleri Keşfetmek Kariyer planlamanın ikinci evresi olan meslekleri keşfetmek gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Sürekli olarak iş hayatında yeni mesleklerin ortaya çıkmasından dolayı, binlerce meslek arasından en iyisini seçmek için keşif yapmak kişiler için zorunluluk haline gelmiştir. Fakat meslekler çeşitlilik gösterdikçe, haklarında bilgi alabileceğimiz kaynakların sayısı da artmaktadır. Meslekler hakkında yayınlanan kitapların yaygın olmasının yanı sıra interneti kullanarak da bilgiye ulaşmak kolaylaşmıştır. 13

22 Yukarıda bahsi geçen meslek içerikli kitaplar ve internetin dışında etrafınızdaki kimseler de bu evrede faydalı olabilirler. Akademisyenler, kariyer danışmanları, çalışan insanlar veya yakın temaslarınız da sizlere meslekler hakkında bilgi verebilirler; unutulmamalıdır ki bir mesleği en iyi o işi yapan kişiden öğrenebiliriz. Ayrıca, öğrenciler iş hayatı hakkında da çevrelerinden bilgi edinebilirler. Meslekleri keşfederken çok fazla ilgilenilmeyen veya bilinmeyen mesleklere odaklanmakta yarar vardır. İlk evrede öğrenciler kendilerini sınırlandırmamalılardır; birçok mesleki alanda araştırma yapmak karar alma süreçlerine katkıda bulunacaktır. Meslekler araştırması yaparken şu bilgilere ulaşılmalıdır: Gerekli eğitim Gerekli vasıflar Çalışma alanları Mesleğin temel görev ve sorumlulukları Çalışma şart ve koşulları Beklenen şartlar Öğrenciler genel meslek araştırmalarını tamamladıktan sonra eğer kendilerine uygun olan meslekleri listeleyebilir ve derinlemesine tetkik edebilirse, nihai kararlarını daha kolay alabilirler. Meslekleri Keşfetme Teknikleri A. Çalışanlarla Görüşmeler Bir meslek en ideal şekilde mesleği icra eden kişi tarafından bilinebilir. Çalışma şartları, görevler, kariyer fırsatları ile ilgili bilgiler çalışanlardan alınabilir. Öğrenciler ilgilendikleri meslekleri icra eden profesyonellerle görüşme yapabilirler. Örnek Görüşme Soruları Gün içerisinde neler yapıyorsunuz? Mesleğe nasıl başladınız? Teknoloji veya pazar koşulları sebebiyle işinizde herhangi bir değişiklik yaşandı mı? Size göre mesleğinizin avantajlı ve dezavantajlı yanları neler? Mesleğinizde insan gücünün taşıdığı önem nedir? İşinizin geleceği hakkında görüşleriniz nelerdir? İşinize ilk başladığınızdaki ortalama maaşınız nasıldı? Bu meslekte başarılı olmak için anahtar noktalar nelerdir? Mesleğinizin zorlu tarafları neler? Bir insan bu meslekte başarılı olmak için neler yapmalıdır? Bu meslekle başa çıkmak için ne gibi eğitimler almak gerekmektedir? B. İş Başında İzleme Görüşmeler meslekler hakkında oldukça fazla bilgi sağlar. Fakat, iş yerinde gözlem yapmak, hem iş hem de iş koşullarıyla ilgili bilgi verecektir. Bundan dolayı, öğrenciler ilgilendikleri meslekleri yapan bir kimseyle yarım veya tüm gün süresince çalışarak gözlem yapma ve hazırladıkları soruları sorma imkânına kavuşurlar. Bunun yanında, bazı işler konusunda da yardımcı olabilir ve böylelikle mesleği keşfederken iş hayatını tanıma fırsatı elde ederler. C. Staj ve yaz işi İş hayatı ve meslekleri tanımanın başka bir yolu da boş zamanlarda çalışmaktır. Yapılan stajlar, yarı zamanlı işler veya gönüllü etkinlikler öğrencilerin iş hayatını ve çeşitli meslekleri tanımaları için önemli fırsatlardır. Öğrenciler iş hayatı ile etkileşime geçerek profesyonel hayatın önemsediği noktalar ve dikkate aldığı özellikler hakkında farkındalık geliştirir. Bunun sonucunda ise, kendinin nasıl bir çalışan olduğunu görme ve geleceği için doğru mesleki kararı verme şansı yakalar. 3. Karar verme 14

23 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Karar verme önündeki seçeneklerden birini seçme anlamına gelir. Kişi kendini tanıma sürecinde edindiği kişisel özelliklerini de içeren bilgiler ile meslekleri keşfederken edindiği bilgileri karşılaştırmalı; aralarındaki ortak özellikleri belirlemeli ve böylelikle kendine en uygun mesleklere karar vermelidir. Bunların ardından kariyer hedeflerini belirlemek daha kolaylaşacaktır. Öğrenciler kendilerine Ne gibi eğitimler almalıyım veya hangilerine katılmalıyım?, hangi alanlarda kendimi geliştirmeliyim? gibi sorular yöneltmelidirler. Karar verme süreci: Karar verme iki veya daha fazla seçenek arasında bilinçli olarak seçim yapmak anlamına gelmektedir. Alınan her karar kişiyi bir olay veya olay dizisine götürür. Karar verme süreci çeşitli sorunları ve tesadüfleri de zorunlu kılar. Karar vermeyi neler engeller? Bilgi yoksunluğu Yanlış ya da yetersiz bilgi Aşırı fazla bilgi Zamandan yoksunluk Deneyimsizlik Güven yoksunluğu Değerler, ilgi alanları ve yetenekler konusunda çelişkiler Çevre ve aileyle yaşanan çatışmalar Kaygı ve endişe Geleneksel Karar Alma Modeli 1. Farkındalık: Önümde karar almam gereken bir durum veya olay var. Durumu tanımla Neden karar almam gerekiyor Amaç ve hedeflerim neler? 2. Seçenekler- Çözümler neler? Geçmiş deneyimlerden faydalanma Eğer bu konuda yapılmış eski çalışmalar var ise, eski deneyimlerde değişiklikler yapılmalı veya yeni çözüm yolları üretilmeli 3. En iyi çözümü belirleme Tüm seçenekleri değerlendirme Avantaj ve dezavantajları gözlemleme 4. Seçilen çözümün uygulanması Harekete geçme Seçilen çözüm yolu için gereken hazırlıkları yapma 5. Seçilen çözüm yollarının sonuçlarını değerlendirme Amaçlara ulaşıldı mı? Kariyer alanında yeni akımlar Gelişen teknoloji ve küreselleşmenin sonucu olarak kariyer yönetimi ve planlaması örgütselden bireysele doğru bir değişime uğramış ve yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu yaklaşımlar örgütsel ve bireysel unsurların farkları üzerinde durmuşlardır. Bireyin kariyer gelişimindeki rolüne yapılan vurgunun artmasıyla da çok yönlü kariyer tanımı kariyer yönetimindeki tüm sorumluluğu bireye devrederek bu akımı uç noktalara taşımıştır. Sınırsız kariyer, günümüz profesyonellerinin yeni ve farklı iş fırsatları elde ederken gerekli eğitimleri almaları, kendi insan sermayelerini geliştirmeleri ve 15

24 pazarlanabilir kalmaları yoluyla kendi kariyer yollarını yönetmeleri anlayışına dayanmaktadır. Nitekim kariyerleri boyunca sadece bir örgütte kalmak ve aynı tarz işlerde devam etmek yerine, bireyler gösterdikleri iş performansı karşılığında onlara değerli getirileri olacağına inandıkları iş fırsatlarını değerlendirerek kariyerlerini kendi kendilerine yönetmektedirler. (Cheramie et al. 2007). Çok yönlü kariyer örgütlerin değil bireyin yönettiği bir süreci tanımlar. Kişinin akademik hayatı, iş hayatında aldığı eğitimler, farklı iş yerlerindeki çalışmaları, mesleki alanlarda yaptığı değişiklikler gibi çeşitli deneyimlerini içerir. Çok önlü kimsen kişisel kariyer seçimleri ve kendini tamamlama arayışı hayatının birleştirici ve bütünleştirici unsurlarıdır. (Hall 1976). Kariyer ve yaşamdaki başarılar bireyler tarafından tanımlanır ve biçimlendirilir. 16

25 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı EK 3: HOLLAND RIASEC MODELİ Dr. John Holland tarafından geliştirilmiş olan RIASEC modeli, kariyer planlamada dünyada en çok kullanılan model olma özelliğine sahiptir. Bu model dünyada kariyer seçimi ile bireylerin kişilik özelliklerini ilişkilendirmekte ve buna bağlı olarak altı kariyer eğilimi tanımlamaktadır. R-Realistic-Gerçekçi I-Investigative- Araştırmacı A-Artistic- Sanatsal/Artistik S-Social- Sosyal E-Enterprising- Girişimci C-Conventional- Düzenli Modelin Temel Özellikleri: Kişiler kendilerini ilgileri, değerleri, meslek seçimleri ve deneyimleri ile ifade ederler. Holland a göre kişilerin iş ile ilgili genellemeleri, stereotipleri doğrudur. Kişilerin farklı kariyer eğilimleri olduğu gibi iş ortamlarının da birbirlerinden farklı özellikleri vardır. Örneğin; Artistik çalışma ortamından kurallar çok fazla değilken geleneksel çalışma ortamında kurallar önemlidir. Mesleklerin de farklı özellikleri vardır. Hiç bir iş ortamı ya da kişi RIASEC modelindeki tek bir tipte-kodda tanımlanmaz. Her ortam ve kişide tüm eğilimlerin özellikleri bulunmaktadır ancak baskın olarak kullanılan kodlar o ortamın ya da kişinin özelliğini etkiler. Bu yüzden kişilerin kariyer eğilimleri ve iş ortamları genellikle üçlü kodlarla tanımlanır. (Mesela araştırma alanında çalışan psikolglar için SIC kodu verilir.) Kişinin kariyer eğilimleri ile iş ortamının ve mesleğin kodlarının uyumlu olması kişinin iş tatminini ve başarısını artırır. KARİYER EĞİLİMLERİ R / GERÇEKÇİ Kişilik Profili Gerçekçi kariyer eğilimine sahip kişilerin atletik ve mekanik yetenekleri yüksektir. Fiziksel etkinliklere yoğunlaşan, el becerisi gerektiren alanlara yönelirler. Araç, makine ve elektrikli aletler ile iş yapmaktan hoşlanırlar. Nesnelerin işlevselliği ve amaçları ilgilerini çeker. Bitki ve hayvanlarla, somut olanla uğraşmaktan hoşlanırlar. Kapalı ofis ortamlarından çok açık havada bulunmayı tercih ederler. Problemlere teorik ve soyut değil, somut yaklaşırlar. Pratik ve sistematik kişilerdir. Yapısallıktan ve belirgin işlerden hoşlanırlar. İletişimlerinde basit, doğrudan ve doğal olmak ön plandadır. Kişilerarası ilişkilerde genellikle mesafeli olup, yoğun sosyal etkileşimi tercih etmezler. Genellikle bireysel sürdürülebilen aktiviteler hoşlarına gider. Kendilerinden emindirler ve başkalarının görüşlerinden, eleştirilerinden fazla etkilenmezler. Gerçekçi kişilik özelliklerini tanımlayan sıfatlar şöyle sıralanabilir: Uyumlu Pratik Mantıklı Gerçekçi Kararlı Güçlü Materyalistik Kendi kendine yetebilen Doğal Enerji Dolu 17

26 Değerleri Dürüstlük Özgür irade Gözlemlenebilir başarıların maddi karşılığının olması Çalışma Ortamı Realistic Gerçekçi çalışma ortamı, nesne, araç ve makinelerle, bitki ve hayvanlarla ilgilenmeyi ve bunların belirgin, düzenli ya da sistematik olarak idare edilmesini gerektiren bir çalışma ortamıdır. Bazı Hobi Alanları Tamirat işleriyle uğraşmak Bitki yetiştirmek Spor yapmak Balık tutmak Tahta işlemek Bahçe düzenlemek Maket uçak, araba, vs. yapmak Evcil hayvan yetiştirmek Avlanmak Dağcılık ve kampçılık yapmak Amatör antrenörlük yapmak Örnek Meslekler: İnşaat Mühendisliği, Elektrik Teknikerliği, Makine Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Bilgisayar Programcılığı, Marangozluk, Ziraat Mühendisliği I / ARAŞTIRMACI Kişilik Profili Araştırmacı özelliklere sahip kişilerin muhakeme yetenekleri güçlüdür, eleştirel düşünce yapısına sahiptirler. Yeni fikirlere ve çözümlere açıktırlar. Karmaşık durumlarla uğraşmaktan hoşlanırlar. Rutin, birbirini tekrar eden işlerden hoşlanmazlar. Araştırmacı eğilime sahip olan kişiler kendilerine dönük ve bağımsız çalışmayı tercih ederler. Estetikten çok işlevselliğe ve amaca önem verirler. Araştırmayı, gözlem yapmayı, analiz etmeyi, belirsizlikleri incelemeyi, problem çözmeyi hayat felsefesi edinmişlerdir. Entellektüel, hırslı ve mantığı ön planda tutan kişilerdir.teori geliştirmeyi, özellikle bilimsel çalışmayı severler. Ayrıca geniş ilgi alanlarına sahiptirler. Araştırmacı kişilik özelliklerini tanımlayan sıfatlar şöyle sıralanabilir: Analitik Titiz Dikkatli Radikal Karmaşık İnceleyici Eleştirel Rasyonel Meraklı Çekingen Bağımsız Alçakgönüllü Entelektüel Değerleri Bilgi Öğrenme Özgür düşünce 18

27 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Çalışma ortamı İşte analitik olmayı, araştırma ve teoriye yönelmeyi severler. Problem çözme olanağı sağlayan, karmaşık, bilgi edinmeyi gerektiren aktiviteler bulacakları iş ortamlarını tercih ederler. Bazı Hobi Alanları Zeka oyunları oynamak Koleksiyon yapmak Şarap yapmak Bilgisayarla uğraşmak Müzeleri gezmek Astronomi ile ilgilenmek Bulmaca çözmek Örnek Meslekler: Arkeoloji, Coğrafya, Matematik Mühendisliği, Fizik, Akademisyen, Kimyagerlik, Tıp Doktorluğu, Moleküler Biyologluk, Kimya Mühendisliği A / SANATSAL-ARTİSTİK Kişilik Profili Müzik, tasarım, resim, yazı, rol yapma, beste yapma vb çeşitli sanatsal yönlerle kendilerini ifade etmeyi seven kişilerdir. Kendini ifade edebilme, en fazla önem verdikleri konudur. Artistik kariyer eğilime sahip kişiler, orjinal, aykırı, sezgisel ve bağımsız olmaktan, rol yapma, yazma ya da konuşma(hitabet) gibi sanatsal yeteneklerini sergilemekten hoşlanırlar. Farklı bakış açılarına ve deneyimlere açıktırlar. Hayal gücü yüksek, yaratıcı süreçlere yoğunlaşmış kişilerdir. Kurallardan hoşlanmazlar. Ayrıca sezgisel, özgün ve idealist olma gibi özellikler de taşırlar. Genellikle düşünceleri dağınıktır. Dünyayla olan ilişkilerinde duyguları önemli yer tutar. Genellikle yalnız çalışmaktan keyif alırlar. Artistik kişilik özelliklerini tanımlayan sıfatlar şöyle sıralanabilir: Duyarlı Düzensiz Duygusal Kendini ifade edebilen İdealist Yaratıcı Atılgan Bağımsız İçe dönük Sezgisel Aykırı Açık Orjinal Değerler Yaratıcı düşünce Kendini ifade etme Güzellik/estetik 19

28 Çalışma Ortamı Artistic Artistik çalışma ortamı, sanatsal biçimler ve ürünler yaratmak için, belirsiz, özgür ve sistematize edilmemiş bir çalışma ortamıdır. Kişilerin kendilerini ifade edebilmelerine, orjinal, sezgisel ve bağımsız davranabilmelerine olanak sağlar. Bazı Hobi Alanları Fotoğrafçılık Hikaye, şiir yazmak Dikiş dikmek Dans etmek Seyahat etmek Dil öğrenmek Enstrüman çalmak Sinemaya gitmek Tiyatroya gitmek Müzik dinlemek Sergilere gitmek Konserlere gitmek Resim yapmak Örnek Meslekler: Ressamlık, İç Mimarlık, Yazarlık, Oyunculuk, Fotoğrafçılık, Moda Tasarımcılığı, Dansçılık, Müzisyenlik, Grafikerlik S / SOSYAL Kişilik Profili Uyumlu, arkadaş canlısı, dışa dönük, yardımsever kişilerdir. Ayrıca anlayışlı ve işbirliğine yatkındırlar. Yardım etmekten, insanları bilgilendirmekten, eğitip geliştirmekten, onların sorunlarına çare bulmaktan hoşlanan kişilerdir. Sabırlı, sevecen ve özverilidirler. İnsanlarla yakın iletişim kurarlar. Başka insanların yaşamlarına dokunarak olumlu katkı sağlamaktan hoşlanırlar. İnsanlarla olan ilişkilerinde destekleyici olmak önemli bir rol oynar. Grup içerisinde çalışmaktan hoşlanırlar. Metodik yaklaşımları tercih etmezler. Uyuma ve işbirliğine önem verirler. Yaşama karşı humanist ve idealist yaklaşımları vardır. Sosyal kişilik özelliklerini tanımlayan sıfatlar şöyle sıralanabilir: İşbirliğine yatkın Empatik Arkadaş canlısı Cömert Yardımsever İdealist Gönüllü faaliyetlerde bulunma Sevecen Sabırlı Sorumluluk sahibi Sosyal Anlayışlı Sıcak Değerleri Anlayışlı olma 20

29 Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Eşitlik Yardımseverlik Çalışma ortamı Sosyal çalışma ortamı insanların birbirlerini anlamasına dayanan esnek bir çevredir. Fazla resmi olmayan bu ortamda kişi kendini rahat hissedebilir. İşe yapılan katkının fark edilmesine ve samimiyete önem verilir. Sosyal ortam kişilerin kendilerini sınırlandırılmış hissetmeyecekleri bir yapıya sahiptir. Bazı Hobi Alanları Takım sporları yapmak Sosyal organizasyonlara katılmak Gönüllü faaliyetlerde bulunmak Spor karşılaşmalarını izlemek Yoga, meditasyon yapmak İzcilik Bilardo oynamak Piknik yapmak Örnek Meslekler: Öğretmenlik, Psikologluk, Psikolojik Danışmanlık, Fizyoterapistlik, Hemşirelik, Kuaförlük, Sosyal Hizmet Uzmanlığı E / GİRİŞİMCİ Kişilik Profili Ekonomik ve politik başarıya değer verirler. Örgütsel hedefler doğrultusunda kişileri yönetmekten hoşlanırlar. İnsanları ikna eden, etkileyen, yol gösteren, kendine güvenen, enerjik, dışa dönük, cesaretli, liderlik becerilerine sahip kişilerdir. Hitabet becerileri de yüksektir. Statü ve prestije önem verirler. Sorumluluk ve risk almaktan hoşlanırlar. Ön planda olmaktan rahatsız olmazlar. Güç arayışında olup, ertelemelerden hoşlanmazlar. Yüksek başarı standartları vardır, insanları yönlendirmek ve onları motive etmek hoşlarına gider. Girişimci kişilik özelliklerini tanımlayan sıfatlar şöyle sıralanabilir: Kazanmayı seven Maceracı Hırslı İddialı Baskıcı Enerjik Hevesli Gösterişi seven Heyecan arayan Dışadönük İkna edici Becerikli Kendine güvenen Sosyal Değerleri Finansal ve sosyal başarı Sadakat Sorumluluk alma Çalışma ortamı 21

30 Başarıya ve hedeflere ulaşmaya odaklı, enerjik ve hızlı adım atmayı gerektiren ortamları tercih ederler. İş, onların beklediği kadar hızlı gitmezse sabırsızlık gösterirler. Başarı ve rekabet olanağı gözlemlediklerinde grup çalışmalarına katılmayı tercih ederler. Bazı Hobi Alanları Yarışmalara katılmak Şans oyunları oynamak Borsayla ilgilenmek Siyasetle ilgilenmek Örnek Meslekler: Avukatlık, Satış ve Pazarlama Yöneticiliği, Borsacılık, Endüstri Mühendisliği, Politika Turizmcilik, Halkla İlişkiler Uzmanlığı, Gazetecilik C / DÜZENLİ Kişilik Profili Planlı, detaylı, kurallı ve yoğun işleri severler. Kayıt tutmaktan ve verilerle uğraşmaktan hoşlanırlar. Uyumlu ve özenli kişilerdir. Detaylara önem verirler. Çerçevesi iyi tanımlanmış işlerden hoşlanırlar. Disiplinli, tutarlı ve güvenilir kişilerdir. Sistematik ve sakin yapıları vardır. Düzenli olmak onlar için önem taşır. Genellikle sayılarla ve istatistikle araları iyidir. Başkalarına yön vermekten hoşlanmazlar. Sistemin doğru işlemesi için kontrol etme, denetleme gereksinimi duyarlar ve uyum sağlamaya önem verirler. Yeni fikirlere ve inançlara fazla açık değillerdir. Düzenli kişilik özelliklerini tanımlayan sıfatlar şöyle sıralanabilir: Dikkatli Uyumlu Verimli Özenli Kararlı Çekingen Metodik Uysal Düzenli İnatçı Titiz Tutumlu Hayal gücü sınırlı Değerleri Düzen İş ya da sosyal ilişkilerde güç sahibi olmak Tutumlu olma Çalışma Ortamı Kuralları belirgin, düzenli, sistemli, rutin iş ortamlarında çalışmayı tercih ederler. Yalnız çalışmaktan sıkılmazlar. 22