T.C. TRAKYA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

Transkript

1 T.C. TRAKYA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ SERTĐFĐKASYONA DAYALI SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPI ÜRETĐM SÜRECĐNE ĐLĐŞKĐN TÜRKĐYE KOŞULLARINA UYGUN MODELE YÖNELĐK SĐSTEM YAKLAŞIMLARI Y. MĐMAR ĐLKER SALĐH CANITEZ DOKTORA TEZĐ MĐMARLIK ANABĐLĐM DALI DANIŞMANLAR DOÇ. DR. ÖZLEM EŞSĐZ EREN PROF. HAKKI ÖNEL EDĐRNE 2013

2 SERTĐFĐKASYONA DAYALI SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPI ÜRETĐM SÜRECĐNE ĐLĐŞKĐN ÜLKEMĐZ KOŞULLARINA UYGUN MODELE YÖNELĐK SĐSTEM YAKLAŞIMLARI Y. MĐMAR ĐLKER SALĐH CANITEZ DOKTORA TEZĐ MĐMARLIK ANA BĐLĐM DALI 2013 TRAKYA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

3

4

5 Doktora Tezi Sertifikasyona Dayalı Sürdürülebilir Yapı Üretim Sürecine Đlişkin Türkiye Koşullarına Uygun Modele Yönelik Sistem Yaklaşımları T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı ÖZET Dünya genelinde, atmosferdeki sera gazı emisyonlarındaki artışa bağlı olarak, etkileri gün geçtikçe daha çok hissedilen, küresel ısınma sorunu, doğanın kendini yenileyebilme yeteneği sınırlarını zorlayarak, yaşamı olumsuz etkileyecek düzeye ulaşmıştır. Bunun temel nedeni, her alanda yürütülen üretim faaliyetlerindeki, bilinçsiz kaynak tüketimi ve atıklara bağlı ekolojik kirlenmedir. Đnsanoğlu, yaşamını sürdürebilmek adına, doğal-yapay kaynakları, akılcı biçimde kullanarak, kontrollü biçimde tüketmek, gereksinimleri doğrultusunda biçimlendirdiği yapay çevreyi, doğal çevreyle uyumlu hale getirmek zorundadır. Yapı üretim süreci, planlama-tasarım, üretim, kullanım ve geri dönüşüm evreleriyle uzun bir zaman diliminde yürütülen faaliyetleri içererek, önemli miktarda doğal-yapay kaynağın tüketilmesine neden olmaktadır. Yapı yaşam döngüsü kapsamında yürütülecek faaliyetlerin, sürdürülebilir gelişme ve çevre dostu üretim, kavramlarıyla örtüşen, etkin kaynak ve proje yönetimiyle üretim-üründe kalite yaklaşımlarıyla yönlendirilen, bilinçli ve kontrollü nitelikte olması gerekmektedir. Bu düşünceyle, dünya genelinde yapı üretimi alanında sertifikasyon çalışmaları gündeme gelmiş ve Leed, Breeam, SbTool, Casbee gibi sistemler, geçerliliği kabul görerek uygulanmaya başlamıştır. Ancak, bu sistemlerin, hedefledikleri başarı düzeyine ulaşmalarının, üretimin gerçekleşeceği ülkelerin, yapı üretim alanlarına özgü şartlara uygun biçimde, güncellenerek uygulanmalarıyla mümkün olacağı yeni yeni anlaşılmaktadır. Bu çalışma ile; dünya genelinde uygulanmakta olan, Leed, Breeam, SbTool, Casbee gibi sertifikasyon sistemleri incelenerek, Türkiye de yapı üretim alanına özgü şartlarda, yeterli çözümler sunabilecek sertifikasyon sistemi için, değerlendirme ölçütlerinin geliştirilmesine çalışılacaktır. Yıl : 2013 Sayfa Sayısı : 242 Anahtar Kelimeler : Sürdürülebilir Mimarlık, Yapı Üretim Yönetimi, Yeşil-Ekolojik Bina Sertifikasyon Sistemleri i

6 Doctorate Thesis Model Oriented System Approaches Appropriate for Turkey Circumstances Related to Certification-Based Sustainable Construction Manufacturing Process Trakya University Institute of Natural Sciences Architecture of Department ABSTRACT All around the world, living species are negatively affected by threats like global warning problem, natural renewal problem and green house gases, which are increasing the carbon-dioxide level. The basic reasons for that is ecological pollution caused by the mass production facilities, unconscious consumption, and pollution due to unfiltered wastes. Human kind is supposed to adopt not only the consumption and production of natural sources but also the ones that are artificially produced, so that it can survive. The building construction process, which has an important role on shaping the environment, leads to an essential consumption of natural and artificial resources. That s why, the building construction process should be carried out in a conscious and control way, so that sustainable development, environment-friendly production, effective resource management, project management, quality in consumption and production is available and supplied in accordance. As a result of the above mentioned idea, certification studies in the field of building construction started to be discussed worldwide. Some certification systems like Leed, Breeam, SbTool, Casbee were assessed as valid ones and started to be applied in many countries. However, the success of these systems is possible when the conditions for building areas, the country where production takes place, and updating applications are convenient. This study aims to put forward an efficient certification system in Turkey, like the ones applied in the world (Leed, Breeam, SbTool, Casbee) by assessing and developing the related criteria. Year : 2013 Number of Pages : 242 Keywords : Sustainable Architecture, Construction Management, Green-Ecological Buildings Certification Systems ii

7 ÖNSÖZ- TEŞEKKÜR Tez çalışmalarıma verdikleri katkılardan dolayı değerli hocalarım Sayın Doç. Dr. Özlem EŞŞĐZ EREN (I. Danışman-MSGSÜ), Sayın Prof. Hakkı ÖNEL (II. Danışman-Y.T.Ü.), Sayın Yrd. Doç. Dr. Selda KABUOĞLU KARAOSMAN (Tez Đzleme Komitesi Üyesi-MSGSÜ) başta olmak üzere, Tez Jürisi Hocalarım Sayın Prof. Dr. Şaduman SAZAK (Trakya Ünv.), Sayın Yrd. Doç. Dr. Seyhan YARDIMLI (Gedik Ünv.) ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Hatice KIRAN ÇAKIR (Trakya Ünv.) a, gerek yüksek lisans gerekse doktora programları ders alma aşamasında mesleki bilgi ve birikimlerinden yararlanma olanağı bulduğum, Yıldız Teknik Ünv., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ünv., Đstanbul Teknik Ünv. Mimarlık Fakültelerinin değerli öğretim üyesi hocalarıma ve ayrıca manevi desteklerinden ötürü aileme teşekkür ederim. iii

8 ĐÇĐNDEKĐLER ÖZET...i ABSTRACT...ii KISALTMALAR...vii TABLO LĐSTESĐ... x RESĐM LĐSTESĐ...xvi EKLER DĐZĐNĐ...xix BÖLÜM 1.GĐRĐŞ Problemin Tanımlanması Çalışmanın Amacı ve Hedefler Çalışmanın Đçeriği, Kapsam ve Sınırlılıklar Yöntem... 4 BÖLÜM 2. SÜRDÜRÜLEBĐLĐR GELĐŞME KAVRAMI ĐLE YAPI ÜRETĐM ALANI (ĐNŞAAT SEKTÖRÜ) ĐLĐŞKĐSĐ Sürdürülebilir Gelişme Kavramı ve Tarihsel Gelişim Süreci Sürdürülebilirlik Kavramının Kapsadığı Alt Disiplinler Sürdürülebilir Gelişme Kavramı ve Yapı Üretim Süreci Đnşaat sektörünün çevresel, ekonomik ve sosyal etkileri Yapı üretiminde sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir mimarlık kavramı Sürdürülebilir Yapım Ana Hedef, Đlke ve Ölçütleri iv

9 BÖLÜM 3. SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPIMA YÖN VEREN ÇÖZÜM-YÖNTEM ARAYIŞLARI VE YEŞĐL-EKOLOJĐK BĐNA SERTĐFĐKASYON SĐSTEMLERĐ Dünya Genelinde Uygulanan Yeşil Bina Sertifikasyon Sistemleri Leed Sertifikasyon Sistemi Breeam Sertifikasyon Sistemi SbTool Performans Ölçüm Aracı ve Sertifikasyon Sistemi Casbee Sertifikasyon Sistemi Sertifikasyon Sistemlerine Veri Desteği Sunan Şartnameler Mevcut Sertifikasyon Sistemlerine Yönelik Genel Değerlendirme Türkiye de Sertifika Almış Yeşil Bina Örnekleri ve Değerlendirilmesi Hipotetik Tartışma BÖLÜM 4. TÜRKĐYE ĐNŞAAT SEKTÖRÜ KOŞULLARINA UYGUN SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPI ÜRETĐM SÜRECĐ ĐÇĐN MODELE YÖNELĐK SĐSTEM YAKLAŞIMLARI Türkiye Đnşaat Sektörüne Özgün Koşullar Türkiye de Deprem Faktörü ve Yapı Üretim Sürecine Etkileri Ülke, bölge ve kent ölçeğinde planlama çalışmalarının yapı üretim Sürecine Etkiler, Önerilen Sistemin Ana Hedefleri Önerilen Sistemin Genel Đşleyişi, Temel Ölçüt-Unsurlar Önerilen sistemin, Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütler-unsurlar Önerilen sistemin Tasarım-Projelendirme Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütler-unsurlar v

10 Önerilen sistemin Yapım-Đnşaat Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütler-unsurlar Önerilen sistemin Đşletme-Kullanım Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütler-unsurlar Önerilen sistemin Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütler-unsurlar BÖLÜM 5. SONUÇ VE ÖNERĐLER EKLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMĐŞ TEZ ÖĞRENCĐSĐNE AĐT BĐLĐMSEL FAALĐYETLER vi

11 KISALTMALAR AB AR-GE BRE BREEAM CASBEE ÇEDBĐK CEN CIB CRISP EN EPC FSC GBP GREEN STAR GSMH GWP HABITAT HK-BEAM HVAC IISBE : Avrupa Birliği : American Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineers (Isıtma, Havalandırma, Soğutma ve Đklimlendirme Mühendisleri Topluluğu) : Building Research Enstitute (Bina Araştırmaları Enstitüsü) : Building Research Enstitute Environmental Assesment Method (Yapı Araştırma Kurumu Çevresel Değerlendirme Yöntemi) : Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency (Bina Çevresel Etkinliği Değerlendirme Sistemi) : Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği : European Committee for Standardization (Avrupa Standartlar Komitesi) : International Council for Research and Innovation in Building and Construction (Bina ve Yapımda Uluslararası Araştırma ve Yenilik Birliği) : Construction and City Related Sustainability Indicators (Kent ve Yapımla Đlgili Sürdürülebilirlik Göstergeleri) : European Standards-Avrupa Standartları : Energy Performance Certificate-Enerji Performans Sertifikası : Forest Stewardship Council (Orman Yönetim Konseyi) : Green Building Partner - Yeşil Bina Ortağı : Yeşil Yıldız : Gayri Safı Milli Hasıla : Global Warming Potential : United Nations Center for Human Settlements (Birleşmiş Milletler Đnsan Yerleşimleri Merkezi) : Hong Kong Building Environmental Assesment Method (Hong Kong Bina Çevresel Değerlendirme Yöntemi) : Heating, Ventilating and Air-Conditioning (Isıtma, Havalandırma ve Đklimlendirme) : Sürdürülebilir Bina Çevresi için Uluslararası Đnsiyatif vii

12 IESNA IETC IUCN IPCC ISO JSBC LCA LEED NOx SRI TMMOB TOKĐ TS TÜBĐTAK UIA UNCED UNFCCC UNEP USEPA USGBC VOC WB WBCSD : Illuminating Engineering Society of North America (Kuzey Amerika Aydınlatma Mühendisliği Topluluğu) : International Environmental Technology Center (Uluslararası Çevresel Teknoloji Merkezi) : The World Conservation Union (Dünya Koruma Birliği) : Intergovernmental Panel on Climate Change (Hükümetlerarası Đklim Değişikliği Paneli) : International Organization for Standardization (Uluslararası Standartlar Kurumu) : Japonya Sürdürülebilir Yapım Konsorsiyumu : Life Cycle Assessment (Yaşam dönemi değerlendirmesi) : Leadership in Energy and Environmental Design (Enerji ve Çevresel Tasarımda Liderlik) : Nitrogen Oxides (Azot Oksit) : Solar Reflectance Index : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği : Toplu Konut Đdaresi Başkanlığı : Türk Standartları : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu : Uluslararası Mimarlar Birliği : United Nations Conference on Environment and Development (Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı) : United Nations Framework Convention on Climate Change (Birleşmiş Milletler Đklimsel Değişim Çerçeve Konvansiyonu) : United Nations Environment Programme (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) : Amerikan Çevre Koruma Ajansı : United States Green Building Council (Amerikan Yeşil Binalar Konseyi) : Volatile Organic Compounds (Uçucu Organik Bileşikler) : World Bank (Dünya Bankası) : World Business Council for Sustainable Development viii

13 WCED WGBC WSSD WWF (Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Đş Konseyi) : World Commission on Environment and Development (Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu) : World Green Building Council (Dünya Yeşil Bina Konseyi) : World Summit for Sustainable Development (Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi) : World Wide Fund for Nature (Doğa Đçin Dünya Çapında Kaynak) ix

14 TABLO LĐSTESĐ Tablo 2.1. Sürdürülebilirlik kavramının ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları... 8 Tablo 2.2. Sürdürülebilirliğin kavramsal çatısı Tablo 2.3. Sürdürülebilir yapımda yapı yaşam döngüsü Tablo 2.4. Sürdürülebilir yapım hedefleri Tablo 2.5. Sürdürülebilir Mimarlık ana ilkeleri Tablo 2.6. Sürdürülebilir yapım evreleri ve uygulamaları Tablo 2.7. Sürdürülebilir mimarlık ilkeleri ve geliştirilen strateji - yöntemler Tablo 3.1. Leed sistemi değerlendirme süreci Tablo 3.2. Leed ile değerlendirilen bina türleri-kategoriler Tablo 3.3. Leed Sistemi (Leed NC) performans ölçütleri Nisan 2009 öncesi puanlama Tablo 3.4. Leed sistemi sertifika türleri Tablo 3.5. Leed Sistemi (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri puanlama Tablo 3.6. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: A Sürdürülebilir Araziler Tablo 3.7. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: B - Su Etkinliği -Su Kullanımında Verimlilik Tablo 3.8. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: C Enerji ve Atmosfer Tablo 3.9. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: D Malzeme ve Kaynaklar Tablo Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: E Đç Mekanların Çevresel Kalitesi x

15 Tablo Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: F Tasarımda Yenilik Tablo Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: G Bölgesel Öncelik Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: A - Tasarım Sürecine Yenilik Getirme Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: B Yer ve Bağlantılar Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: C- Sürdürülebilir Yerleşimler Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: D- Su Verimliliği Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: E-Enerji ve Atmosfer Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: E-Enerji ve Atmosfer Başlığına Ek Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: F- Malzeme ve Kaynaklar Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi:: G - Yapı Đçi-Dahili Çevresel Kalite Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: H- Bilinç ve Eğitim Tablo Breeam sistemi değerlendirme süreci Tablo Breeam sistemi performans ölçütleri Tablo Breeam sistemi sertifika türleri xi

16 Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: A Yönetim Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: B Sağlık ve Konfor Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: C Enerji Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: D Ulaşım Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: E Su Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: F Malzeme Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: G Atıklar Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: H Arazi kullanımı ve ekoloji Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: I Kirlilik Tablo Sbtool Sistemi Performans Ölçütleri Tablo Casbee sistemi performans ölçütleri Tablo Casbee Sisteminde yapının çevresel etkinliği Tablo Sertifikasyon Sistemlerinin Değerlendirilmesi Genel Değerlendirme Tablo Sokak Konutları Örneği Tablo Baylo Suites Örneği Tablo Tekfen Bomonti Apartmanları Örneği Tablo Hilton Garden Inn Haliç Örneği xii

17 Tablo Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Ar-Ge Sunum Binası Örneği Tablo Method Research Company Binası Örneği Tablo Metlife Türkiye Ofisi Örneği Tablo Rönesans Mecidiyeköy Ofisi Örneği Tablo Soyak Holding Merkez Binası Örneği Tablo Tekfen Emlak Geliştirme Kağıthane Ofis Park Binası Örneği Tablo Kavacık Đş Merkezi Örneği Tablo Tahincioğlu Holding-Nida Đnşaat Göztepe Ofisi Örneği Tablo Olive Plaza Binası Örneği Tablo Yıldız Holding Binası Örneği Tablo Tekfen Levent Ofis Binası Örneği Tablo Gama Holding Binası Örneği Tablo Maslak Projesi Örneği Tablo Siemens Gebze Organize Sanayi Bölgesi Tesisi Örneği Tablo Wilo Pompa Tesisi Örneği Tablo Birleşim Mühendislik Merkez Ofis ve Fabrika Binası Örneği Tablo BASF Türk Dilovası Yönetim Binası Örneği Tablo BASF Yapı Kimyasalları Lojistik ve Teknik Geliştirme Merkezi Örneği. 86 Tablo Çelikel Alüminyum Döküm Fabrikası ve Yönetim Binası Örneği Tablo Đnci Akü Fabrikası Örneği Tablo T.H.Y. Teknik AŞ Türk Motor Merkezi Binası Örneği Tablo Schneider Trafo Fabrikası Örneği Tablo Toyota Plaza Onatça Tesisi Örneği Tablo Torium Alışveriş Merkezi Örneği Tablo Tarsu Alışveriş Merkezi Örneği Tablo Migros Maya Binası Örneği xiii

18 Tablo KFC Torium Esenyurt ve KFC Bostancı Restoranları Örnekleri Tablo Piri Reis Üniversitesi Kampusü Örneği Tablo Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi Örneği Tablo Boğaziçi Hamlin Hall Örneği Tablo 3.72.a. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 3.72.b. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 3.72.c. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 3.72.d. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 3.72.e. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere gore performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 3.72.f. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 3.72.g. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Tablo 4.1. Sürdürülebilir mimarlık ve yapım faaliyetlerini etkiyen koşullar ve unsurlar Tablo Depreminin etkili olduğu bölgelerde hasar tespit çalışmaları Tablo 4.3. Önerilen Sistemin Ana Hedefleri Tablo 4.4. Önerilen Sistemin Genel Đşleyişi Tablo 4.5. Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri- Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi-A xiv

19 Tablo 4.6. Önerilen Sistemin Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri Tablo 4.7. Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri- Tasarım ve Projelendirme Evresi-B.154 Tablo 4.8. Tasarıma yön veren temel ölçütler ve öneriler Tablo 4.9. Önerilen Sistemin Tasarım-Projelendirme Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri Tablo Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri- Yapım Đnşaat Evresi-C 169 Tablo Önerilen Sistemin Yapım-Đnşaat Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri Tablo Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri: - Đşletme-Kullanım Evresi Tablo Önerilen Sistemin Bina Đşletme Kullanım / Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri Tablo Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi xv

20 RESĐM LĐSTESĐ Resim Sokak Konutları, genel görünüm Resim 3.2. Đç mekan görünümü Resim Sokak Konutları, görünüş -peyzajı Resim 3.4. Baylo Suites, görünüş Resim 3.5. Tefken Bomonti Apartmanları, genel görünüm Resim 3.6. Hilton Garden Inn, genel görünüm Resim 3.7. Hilton Garden Inn peyzajı Resim 3.8. Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Ar-Ge Sunum Binası, görünüş Resim 3.9 a-b. Đç mekan görünümü Resim Peyzaj görünümü Resim Method Research Company Binası, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Ofis görünümü Resim Metlife Türkiye Ofisi, görünüş Resim Ofis görünümü Resim Đç mekan görünümü Resim Rönesans Mecidiyeköy Ofisi, genel yerleşim planı Resim Görünüş Resim Đç avlu görünümü Resim Soyak Holding Merkez Binası, görünüş Resim Toplantı salonu Resim Tekfen Emlak Geliştirme Kağıthane Ofis Park Binası, görünüş ve iç mekan görünümü Resim Kavacık Đş Merkezi, görünüş xvi

21 Resim Dış cephe görünümü Resim Gün ışığı modellemesi Resim Tahincioğlu Holding-Nida Đnşaat Göztepe Ofisi, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Olive Plaza Binası, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Yıldız Holding Binası, görünüş Resim Tefken Levent Ofis Binası, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Gama Holding Binası, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Toplantı salonu Resim Đç mekan görünümü Resim Maslak, görünüş Resim Siemens Gebze Organize Sanayi Bölgesi Tesisi, genel görünüm Resim Görünüş Resim Đnşaat sahasında alınan tedbirler Resim Güneş kolektörü Resim Çatı yağmur sularının filtreden geçirilerek depolanması Resim Yağmur suyunun toprakta filtre edilmesi Resim Wilo Pompa Tesisi, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Birleşim Mühendislik Merkez Ofis ve Fabrika Binası, görünüş Resim BASF Türk Dilovası Yönetim Binası, görünüş Resim BASF Yapı Kim. Lojistik ve Teknik Geliştirme Merkezi, görünüş xvii

22 Resim Çelikel Alüminyum Döküm Fabrikası ve Yönetim Binası genel yerleşim planı ve görünüş Resim Đnci Akü Fabrikası, görünüş Resim T.H.Y. Teknik A.Ş. Türk Motor Merkezi Binası, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Schneider Trafo Fabrikası Binası, görünüş Resim Toyota Plaza Onatça Tesisi, görünüş Resim Đç mekan görünümü Resim Peyzaj görünümü Resim Torium Alışveriş Merkezi, görünüş Resim Tarsu Alışveriş Merkezi, görünüşler Resim Đç mekan görünümü Resim Migros Maya Binası, görünüş Resim 3.61a-b. KFC Torium Esenyurt ve Bostancı Restoranları, görünüşler Resim Piri Reis Üniversitesi Kampüsü Resim Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi, görünüş Resim Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi, iç mekan görünümleri Resim Boğaziçi Hamlin Hall, görünüş xviii

23 EKLER DĐZĐNĐ Ek-A. Đnşaat Sektörünün Çevresel, Ekonomik ve Sosyal Etkileri Ek-B. Gündem 21 in Đnşaat Sektörü ile ilgili Bölümleri Ek-C. Sürdürülebilir Yapım Đçin Ana Problem Alanları ve Çözüm Yaklaşımları Ek-D. Sertifikasyon Sistemleri Kullanım Kılavuzları Kontrol Listeleri xix

24 BÖLÜM 1 GĐRĐŞ Dünya genelinde hemen her üretim alanında yürütülen üretim faaliyetlerindeki, bilinçsiz kaynak tüketimi ve atıklara bağlı olarak gerçekleşen ekolojik kirlilik ile atmosferde sera etkisine neden olan gaz emisyonlarındaki artışlara bağlı olarak gelişen küresel ısınma sorunu, doğanın iç dinamikleri ile kendini onararak yenileyebilmesi sınırlarını zorlayan ve gerek bugün gerekse gelecekte, canlı yaşamını ve yaşamsal konfor düzeyini giderek artan oranda olumsuz yönde etkileyen-etkileyebilecek bir düzeye ulaşmıştır. Bu nedenle yalnız doğal kaynakların değil, insan eliyle üretilen yapay kaynakların da, akılcı biçimde kullanılarak bilinçli ve kontrollü biçimde az oranda tüketilmesi, tüm insanların kaynaklardan adil ve eşit şekilde pay alabilmesinin ve yararlanabilmelerinin sağlanması ve kaynakların mümkün olduğunca eksilmeden korunarak gelecek kuşaklara aktarılması gerekmektedir. Bu hedef ve hedefe ulaştıracak yaklaşımlar günümüzde sürdürülebilir gelişme ve kalkınma kavramları çatkısında ilgili ana ve alt başlıklarda tanımlanmakta, sınırlandırılmakta ve geliştirilmektedir. Bu kavramlar ışığında, insan ve diğer canlıların yaşamlarının devam edebilmesinde önemli yeri olan, temel barınma gereksinimi başta olmak üzere, kullanıcılarının tüm farklı yaşamsal gereksinimleri ve faaliyetlerine mekan olacak şekilde işlevlendirilmiş uygun yaşamsal konfor koşulları sunabilecek binaların tasarlanması ve üretilmelerini kapsayan yapı üretim sürecine yönelik yeni yaklaşımlar geliştirilmektedir. Yapı üretim süreci ve sonuç ürünü olan binaların gerek üretim gerekse kullanım süreçlerinde büyük miktarda doğal-yapay kaynağın tüketilmesine neden olduğu ve bundan dolayı ciddi çevresel etkiler oluşturduğu bilinmektedir. Sürdürülebilir gelişme ve kalkınma kavramları kapsamında uluslararası düzeyde yürütülen öncü çalışmalardan bazılarında yapı üretim süreci ve çıktı ürün olan binalar 1

25 ayrıca değerlendirilmiş ve üretim kullanım süreçlerine yön verecek temel unsur-ilkelerin belirlenmesine çalışılmıştır. Bu çalışmalardan International Council for Research and Innovation in Building and Construction (CIB) tarafından yürütülen çalışmalar özellikle de Gündem 21 olarak bilinen Agenda 21 for Sustainable Construction in Devoloping Countries ön plana çıkmaktadır [1]. Çalışma ile inşaat sektörünün çevresel, sosyal ve ekonomik dinamikleri ortaya konarak, sektörün dünyanın doğal ve yapay kaynaklarını tüketme düzeyi ile yapı üretim süreci faaliyetlerinin ve çıktı ürün olan binaların çevresel etkileri tartışılmış, yapı üretim sürecinin sürdürülebilirlikle uyumlu hale getirilmesine yönelik alana özgü öneri-stratejiler geliştirilerek, sürdürülebilir yapımla ilgili temel tanımlamalar getirilmiş, sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık hedeflerine ulaşılması adına izlenmesi gereken yöntemler, ana unsurlar ve değerlendirme ölçütleri ilgili ana ve alt başlıklarda ayrıntılarıyla ortaya konulmuştur. Bu anlamda, yapma çevrenin biçimlendirilmesinde önemli payı olan yapı üretim sürecinin, yapı yaşam döngüsü kavramı ışığında değerlendirilmesi, sürecin proje planlama ve ar-ge, tasarım, üretim-inşaat, işletme-kullanım ve yıkım-geri dönüşüm evrelerinin akılcı biçimde yönlendirilmesi ile bu evrelerde büyük miktarda doğal - yapay kaynağın tüketilmesi ile gerçekleştirilen tüm üretim-tüketim faaliyetlerinin sürdürülebilir gelişme-kalkınma fikrinden doğan ve beslenen sürdürülebilir mimarlık kavramı kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, yapı üretim sürecinin her evresinde yürütülen tüm faaliyetler, kaynak yönetimi, proje yönetimi ve üretim-üründe kalite yaklaşımları ile etkin biçimde yönlendirilerek bilinçli ve kontrollü bir nitelikte gerçekleştirilmelidir [2]. Buna ek üretim sonucu elde edilen sonuç ürünü olan binaların üretim sürecinde olduğu ölçüde kullanım süreçlerinde de çevre dostu olmaları, yapma çevrenin mümkün olduğunca doğal çevre ile uyumlu hale getirilmesi hedefine ulaşılması açısından bir zorunluluktur Problemin Tanımlanması Yapı üretim sürecinin sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarından doğan ve beslenen sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık kavramları kapsamında belirlenen hedefler ve ilkeler doğrultusunda yönlendirilmesi çalışmalarının bir sonucu olarak dünya genelinde yürütülen ar-ge çalışmalarıyla yapı üretimi alanında sertifikasyon sistemlerinin geliştirilmesi gündeme gelmiştir. Genel anlamda 2

26 sertifikasyon sistemlerinin, Gündem 21 gibi çalışmalarda ortaya konan sürdürülebilir mimarlık hedefleri, ilkeleri ve değerlendirme ölçütlerini temel hareket noktaları olarak kabul ederek uyguladıkları ve geliştirmeye çalıştıkları söylenilebilir [3,4,5,6]. Sistemler bu temel çatkıyla çelişmeyecek biçimde yapılandırılmış olup, binaların ve yapım faaliyetlerinin ilgili ana ve alt başlıklarda değerlendirilmesini, sisteme özgü olarak geliştirilen puanlama ve derecelendirmelerle genel performanslarının ortaya konularak sertifikayla derecelendirmesini hedeflemektedir. Günümüzde yeşil ekolojik bina sertifikasyon sistemleri olarak adlandırılan bu sistemler arasında, Leed, Breeam, SbTool, Casbee gibi sertifikasyon sistemleri ve bunlara destek-yön veren yönergeşartnameler, dünya genelinde pek çok farklı ülkede geçerlikleri genel kabul görerek yaygın biçimde uygulanmaktadır. Türkiye de yakın geçmişte gündeme gelen ve tüm üretim alanlarında olduğu gibi yapı üretim alanında da tüm paydaşlar arasında hızla kabul gören ve giderek yaygınlaşan, sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarının, yapı üretiminde sürdürülebilirlik, enerji etkin yapılar, akıllı binalar, ekolojik yeşil binalar vb. çalışma alanlarının gelişmesinde etken olduğu ve üretici - kullanıcı düzeyinde binalara ait temel performans beklentilerini etkileyerek yeniden şekillendirdiği görülmektedir. Bunun bir sonucu olarak yeşil bina sertifikasyon sistemlerine yönelik ilginin arttığı ve ilgili uygulamaların gündeme geldiği görülmektedir. Sertifikasyon uygulamaları çok kısa süre önce başlamasına rağmen, çok hızlı biçimde yaygınlaşmakta ve sayıca her geçen gün artmaktadır. Ülke genelinde de ağırlıkla Leed ve Breeam Sertifikasyon sistemleri genel kabul görerek, geliştirildikleri ülkelerdeki biçimleriyle uygulanmaktadır. Bununla beraber, sistemlerin, hedefledikleri başarı düzeyine ulaşmalarının, üretimin gerçekleşeceği ülkenin, yapı üretim alanlarına özgü şartlara uygun biçimde, güncellenerek uygulanmaları ile mümkün olacağı yeni yeni anlaşılmaktadır [7]. Bu anlamda yürütülen çalışmaların ve uygulamaların geçerliliği, güvenilirliği ve üretilen binaların hedeflenen performans değerlerine ulaşabilirliliği konusunda kaygılar oluşmaktadır Çalışmanın Amacı ve Hedefler Bu çalışmayla; dünya genelinde hemen her alanda üretim-tüketime yön veren sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarının yapı üretim sürecine yön vermesi ile 3

27 gündeme gelen sürdürülebilir mimarlık kavramı temel ilke ve hedefleri ışığında, Türkiye de yapı üretim alanına özgü koşullarda, yeterli performans düzeyinde çözümler sunabilecek bir sertifikasyon sistemi için modele yönelik sistem yaklaşımlarının geliştirilmesi hedeflenmektedir Çalışmanın Đçeriği, Kapsam ve Sınırlılıklar Çalışma kapsamında, dünya genelinde farklı ülkelerde geliştirilmiş ve uygulanmakta olmalarına karşın, benzer ölçüt-kriterlere sahip olan sertifikasyon sistemleri ve bunların performans ölçümlerine veri desteği sağlayarak altlık oluşturan destekleyici şartname-standartlar incelenecektir. Konunun geniş kapsamı ve tez çalışmasının sınırlılıkları nedeniyle, çalışmada, dünya genelinde kapsam, içerik ve güvenilirlik açısından diğer sistemlere oranla daha çok kabul görerek yaygın olarak uygulanan, Leed sertifikasyon sistemi başta olmak üzere, Breeam, Sbtool ve Casbee Sertifikasyon Sistemleri detaylı olarak incelenecektir Yöntem Çalışmada öncelikle, konuyla ilgili bilgi altlığı oluşturmak adına, yeşil bina sertifikasyon sistemlerinin geliştirilmesine önemli etken olan Sürdürülebilir Gelişme ve Yapı Üretiminde Sürdürülebilirlik kavramları, bilimsel kaynaklara dayalı olarak açıklanacaktır. Bu ön bilginin ardından, dünya genelinde farklı ülkelerde, halen uygulanmakta olan yeşil bina sertifikasyon sistemlerinin, performans değerlendirme, ölçütleri tanıtılacak ve bunların performans ölçümlerine veri desteği sağlayarak altlık oluşturan destekleyici şartname-standartlar incelenecektir. Çalışmanın sonraki bölümlerinde, incelenen sertifikasyon sistemlerinin, Türkiye yapı üretim alanına (inşaat sektörüne) özgün koşullara uyumluluğu ve hedeflenen düzeyde çözüm sunabilirliği sorgulanacaktır. Çalışmanın sonunda, ülkeye özgü yapım koşullarında, yeterli performans düzeyinde çözümler sunabilecek bir sertifikasyon sistemi için altlık oluşturabilecek modele yönelik sistem yaklaşımlarının geliştirilmesine çalışılacaktır. 4

28 BÖLÜM 2 SÜRDÜRÜLEBĐLĐR GELĐŞME KAVRAMI ĐLE YAPI ÜRETĐM ALANI (ĐNŞAAT SEKTÖRÜ) ĐLĐŞKĐSĐ 2.1. Sürdürülebilir Gelişme Kavramı ve Tarihsel Gelişim Süreci Endüstriyel gelişmeye bağlı olarak hemen her üretim alanında farklı çeşitlilik ve miktardaki ürünlere yönelik talepler her geçen gün daha da artmakta, doğal-yapay kaynaklar hammaddeye dönüştürülerek işlenmektedir. Gün geçtikçe daha da hızla tüketilen kaynaklarla birlikte dünyanın canlı yaşamına uygun bir yaşam alanı olmasını sağlayan temel unsur ve kaynaklarda yitirilmektedir. Đnsanın alıştığı yaşamsal konfor koşullarını sürdürebilmesi adına bugünün ve gelecek kuşakların yaşamını tehlikeye atması sınırına ulaşan bu tüketim düzeyi kaygı verici boyutlara ulaşmış doğanın iç dinamikleri ile kendini onararak yenileyebilmesi sınırlarını zorlayan bir düzeye ulaşmıştır. Dünya üzerindeki canlı yaşamının sürmesi ve temel yaşamsal gereksinimlerinin karşılanması adına olmazsa olmaz nitelikteki hava, su, toprak gibi doğal kaynakların varlığı fiziksel, kimyasal, biyolojik, radyoaktif vb. kaynaklı çevresel kirlenme ile tehlikededir. Çevresel kirliliğinin en önemli nedenlerinden biri enerji üretimi kullanımı adına yürütülen faaliyetler olup, dünya genelinde gelişen bilgi - teknoloji düzeyine rağmen halen en yaygın ve ağırlıklı enerji üretim yöntemlerinin fosil yakıtların ve radyoaktif maddelerin işlenmesine dayalı üretim biçimleri olduğu görülmektedir. Bu üretim biçimlerinin atmosferik dengeleri olumsuz etkileyerek küresel ısınmaya neden olduğu ve çevresel kirliliği arttırdığı bilinmektedir. Ancak enerjinin, teknolojiyi geliştirerek kullanan ve getirdiği konfora alışan insanın tüm üretim-tüketim biçimlerindeki yeri ve günlük hayatındaki gerekliliğinin yanında, toplumların gelişim-evrimlerine olan katkıları düşüldüğünde enerji üretimi geçmişte olduğu ölçüde gelecek için ve gelecekte de bir zorunluluktur. Bununla beraber dünya genelinde enerjiye olan ihtiyacın yaklaşık on yılda 5

29 bir ikiye katlanarak sürekli oranda arttığı buna karşın enerji üretiminde kullanılan mevcut fosil yakıt kaynaklarının yıl içerisinde tükenebileceği ön görülmektedir [8]. Bu durum enerjinin çevreyi kirletmeden üretilmesi ve tasarruflu biçimde kullanılarak tüketilmesi zorunluluğunu getirmesinin yanı sıra, enerji gereksinimin uzun süreli-sürekli olarak karşılanabilmesi için temiz enerji türlerine yönelmeyi ve yeni enerji etkin üretimtüketim yöntemleri geliştirmeyi gündeme getirmiştir. Bu anlamda, yenilenebilir temiz enerji kaynaklarından enerji teminine ait umut verici öncü çalışmalar başlatılmıştır (hidroelektrik santrallerine ek olarak, güneş, rüzgar, jeotermal, biomas, hidrojen enerjisi vb.) ve uygulamaların kapasite, etkinlik, ekonomiklik, verimlilik ile yaygınlık düzeyleri yürütülen bilimsel ar-ge çalışmaları katkısıyla her geçen gün artmaktadır. Ancak umut vadeden bu gelişmelerin istenilen performans düzeyine ulaşması yakın gelecekte mümkün görünmemekte insanlık konfor koşullarından vazgeçmeden yaşamsal anlamda gereksinim duyduğu doğal-yapay kaynakları çevreyi gözeterek üretmeye ve tüketmeye alışmak durumunda kalmaktadır. Bu nedenle her türlü kaynağın etkin kullanımı, üretimde kullanılan ham maddenin üretim-üründe kalite bilincine uygun olarak işlenmesi ve ürünün ölçülü tüketimi bir zorunluluktur [9]. Bu zorunluluk dünya genelinde çözüme yönelik önerilerin geliştirilmesini amaçlayan uluslar arası bilimsel çalışmalara, toplantı ve zirvelere gerekçe oluşturmuş, öncü niteliğindeki bu çalışmalarda konu kısa, orta ve uzun vadede değerlendirilerek çerçevelendirilmiştir. Bu çalışmaların ilki, gelecekte insanlığın karşılaşabileceği olumsuz şartları öngören ve uyarı niteliği taşıyan, Büyümenin Sınırları adlı (Meadows 1972) rapordur [1]. Bu raporu takiben aynı yıl içinde gerçekleşen ve Stockholm Konferansı olarak bilinen Birleşmiş Milletler Đnsan ve Çevre Konferansı yine önemli bir adımdır. Her iki çalışmada yer alan eko-gelişme kavramı, 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonunca hazırlanan ve Brundtland Raporu olarak bilinen çalışmada Sürdürülebilir Kalkınma olarak tanımlanmıştır. Komisyonca sürdürülebilirlik kavramı insanlığın gelecekte yaşamını sürdürebilmesini hedefleyen, bu kapsamda büyümeyi yönlendiren öneriler geliştiren nitelikte şimdiki nesillerin ihtiyaçlarının, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan karşılanmasına olanak veren büyüme politikaları olarak tanımlanmaktadır [1,10]. Bu kavram ve rapor 1992 yılında Rio de Janeiro da gerçekleşen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı-Yeryüzü Zirvesi ne gerekçe oluşturmuştur. Zirve çevre, kalkınma, iklimsel değişim ve biyolojik çeşitlilik başlıklarında 6

30 önemli çalışmaların geliştirilmesini sağlamıştır. Bu çalışmaların en önemlisi Gündem 21 Agenda 21 olarak bilinen ve bir eylem planı olarak ta nitelendirilebilecek olan çalışmadır [Ek A,B,C]. Çalışma ile sürdürülebilir kalkınma ve gelişme kavramları kapsadıkları pek çok ana ve alt başlıkta irdelenerek çerçevelendirmiştir. Bu kapsamda, çevreye duyarlı kalkınma ilkeleri, çevresel, sosyal, ekonomik, kültürel, tarihi değer, birikim ve kaynakların korunumu ve çeşitlendirilmesi, her türlü kaynağın tüm uluslar ve fertleri arasında bugün ve gelecek nesillerce adil ve eşit paylaşımı, hemen her alanda üretim ve tüketim ile ilgili temel ölçütlerin belirlenmesi, yönetsel-organizasyonel ilişkilerin düzenlenmesi, uluslararası uzlaşı ve anlaşmalar ile ortak kararların alınması ve uygulanması gibi konular ele alınmıştır. Bu çalışmalara ek olarak, Nüfus ve Kalkınma Konferansı Kahire 1994, Kopenhag Sosyal Gelişme Konferansı 1995 ve sürdürülebilir insan yerleşimlerinin gelişimini kapsamlı biçimde ele alan Habitat II Kent Zirvesi-Đstanbul 1996 önemli organizasyonlardır. Bu organizasyonlardan elde edilen birikim, Birleşmiş Milletler Đklimsel Değişim Çerçeve Konvansiyonu Toplantısı-1997 na altlık oluşturmuş ve katılımcı ülkeler arasında Kyoto Protokolü olarak bilinen sözleşme-antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşma ile dünya genelinde yaşamı ve çevreyi olumsuz etkileyen unsurların azaltılmasına (özellikle küresel ısınma etkilerine neden olan sera gazı etkilerinin) yönelik olarak küresel ölçekte ve yasal anlamda bağlayıcı nitelikte uluslar arası kararlar alınmıştır. Sürdürülebilir kalkınma-gelişme kavramlarını şekillendiren diğer önemli çalışmalar arasında, Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi, Johannesburg 2002 ve Sürdürülebilir Sosyal Kalkınma, Yetersizlik ve Yaşlanma Konulu Zirve Toplantısı-Rio de Janerio 2004 sayılabilir. Bu çalışmalar ile sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramı şekillenmiş ve günümüzdeki kapsam ve içeriğine ulaşmıştır. Bu anlamda kavram, sadece doğal kaynakların tükenmesi ve kirlenmesini önlenerek korunmasını hedefleyen bir düşünce değil, doğal-yapay çevre arasında uyumlu etkileşimin kurulmasını, tüm üretim alanlarında yürütülecek tüm faaliyetlerin, doğal-yapay hammaddelerin kontrollü ve bilinçli tüketimi amacına yönelik olarak yönlendirilmesi, üretim/tüketim dengesinin oluşturulması, nelerin, hangi yöntemlerle ve şekilde, hangi amaçla, ne kadar, üretileceği-tüketileceği kararlarının alınmasını kapsamaktadır [1,2,11]. Ayrıca kavram bugün ve gelecek kuşakların tüm kaynaklardan eşit ve adil biçimde yararlanmasını, ülkeler içinde ve ülkeler arasında uygun yaşamsal koşullara katkı verecek tüm olanakların dengeli paylaşımını ön gören bir felsefeyi de 7

31 kapsar. Bugüne gelindiğinde sürdürülebilirlik kavramı, dünya genelinde küresel düzeyde yaygın biçimde, yerel ve merkezi yönetimlerce yürütülen, çevresel, sosyal, ekonomik, kültürel tüm faaliyetlere yön verdiği gibi planlamayı ve mimarlığı da etkilemektedir Sürdürülebilirlik Kavramının Kapsadığı Alt Disiplinler Sürdürülebilirlik kavramının, çevresel ekonomik ve sosyal kalkınma gibi ana başlıkları yanında bu başlıklar kapsamında yer alan düşünce ve yaklaşımlarından doğan ve birbiri ile etkileşim halinde bulunan pek çok farklı alan ve disiplini içerdiği ve etkilediği bilinmektedir (Tablo 2.1). Tablo 2.1. Sürdürülebilirlik kavramının ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları [12] TOPLUM ÇEVRE EKONOMĐ Çevresel Kalkınma Ekosistem bütünlüğü Ekolojik yapay çevre Doğal çeşitliliğin devamı Atık yönetimi Zehirli hammaddelerin yok edilmesi Geri dönüşümlü malzeme kullanımı Toplumsal Kalkınma Kültürel kimlik Yaşam kalitesi Đnsan sağlığı ve güvenliği Đstikrar, adalet ve kolay erişilebilirlik Tarafsızlık Özürlüleri topluma kazandırma Ekonomik Kalkınma Sağlıklı büyüme ve kalkınma Üretimde etkinlik Akılcı kaynak ve enerji kullanımı Sürekli döngü Çevresel/Ekolojik Sürdürülebilirlik: Yeryüzünde bugün ve gelecekte canlı yaşamın devamı için küresel ölçekte çevresel/ekolojik değerlerin özellikle toprak, hava, su gibi doğal kaynakların bilinçsiz üretim/tüketim dengesine bağlı kirlikten korunarak canlılar için yaşamsal katkı vermelerinin devamının sağlanması önemlidir. Çevresel sürdürülebilirlik Stockholm Çevre Konferansı ve Rio Deklarasyonu unda yapılan tanımlamalar gereği çevreyi dışlamayan kalkınma biçimini ifade eden, insanların sürekli ve dengeli 8

32 kalkınmanın merkezinde oldukları ve doğa ile uyum içerisinde sağlıklı - verimli bir hayata hakları olduğunu vurgulayan bir kavramdır [10,11]. Ekonomik Sürdürülebilirlik: Bu kavram kapsamında kaynakların mümkün olduğunca yenilenebilir nitelikte olması ve etkin kullanımı, enerji etkin üretim ve kullanım yöntemlerinin ve ürünlerinin geliştirilmesi, doğaya zarar vermeyen ürünlerin üretimine yönelik pazarların oluşumu, geri dönüşümün yaygınlaştırılması değerlendirilmektedir [1,13]. Buna ek olarak, tüm alanlarda yatırımların salt ekonomik karlılık için değil sosyal sorumluluk ve adil paylaşım çerçevesinde de değerlendirilerek yönlendirilmesi önemlidir. Ayrıca, sahip olunan ağırlıkla finansal kaynaklardan gelişmekte olan ülkelerin yararlanabilmesinin sağlanması, istihdamın arttırılması ile gelirin arttırılması ve refahın yaygınlaşması, dünya genelinde sürdürülebilir yerleşimler (uygun alt yapıya sahip konut alanları ve temel yapılaşmalar) oluşturulmasına adına destek verilmesi, kaynakların etkin yönetsel mekanizmalarla yönetilerek yönlendirilmesi, ekonomik sürdürülebilirlik kavramı kapsamında değerlendirilmektedir [11]. Sosyal Sürdürülebilirlik: Kavram temel olarak, dünya genelinde toplumlar ve insanlar için yaşamsal koşulların iyileştirilmesi adına tüm kaynak ve imkanlara ulaşabilme ve yararlanma konusunda faklılıkların azaltılması, ayrımcılığın önlenmesi, eşit ve adil paylaşımın gözetilmesi, insan haklarına saygının ortak amaç olarak kabulü, barınma, eğitim, sağlık vb. işlevlerde insana yakışır uygun yaşamsal şartlar sunduğu ölçüde sosyal anlamda bütünleşik sürdürülebilir insan yerleşimlerinin oluşturulmasını hedeflemektedir. Kurumsal Sürdürülebilirlik: Bu kavram kapsamında, çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik kavramları çerçevesinde belirlenen hedeflenenlere ulaşılması adına yürütülecek tüm faaliyetlerin doğru ve yeterli yaklaşımlarla yönlendirilmesi için zorunlu olan yönetsel oluşum ve organizasyonların tümünde bu hedef ve kavramları yok saymayan, yeterli ana ve alt unsurları içeren yönetsel şemanın kurulması ve işlerliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Küresel Sürdürülebilirlik: Kavram kapsamında, çevresel koşullara uygun sürdürülebilir kalkınmanın küresel ölçekte gerçekleşmesi adına koşul olarak, dünya genelinde, bilinç ve farkındalığın oluşturulması amacına yönelik küresel düzeyde etki ve yaptırım gücü olduğu ölçüde bölgesel ve yerel düzeyde etkinliği olabilecek katılımcılığı 9

33 ön planda tutan uluslararası kurumsal organizasyonların kurularak etkinliklerinin sağlanması, ortak fayda esası gereği kaynak, olanak ve imkanlarca diğer ülkelere oranla daha uygun şartlara sahip olanlarla bundan yoksun olanlar arasındaki farkın azaltılmasına yönelik paylaşımların desteklenmesi, kaynakların etkin kullanımı ve kirliliğin kontrolü için üretime yönelik tüm faaliyetlerin, yatırım ve pazarların yönlendirilmesi koşulları getirilmektedir [10,11]. Bölgesel Sürdürülebilirlik: Kavram kapsamında, küresel düzeyde sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaşılması adına çevresel, sosyal ve ekonomik açıdan bölgesel özellik ve farklılıkların doğru tespitlerle ortaya konulması önemli yer almaktadır. Bu anlamda etkin kaynak yönetimi ile kaynakların bölgeler arasında uygun dağılımlarla paylaşılmasına ilişkin doğru, yeterli ve gerçekçi yönetsel kararlar alınabilecek, kararların uygulanması, denetimi ve kontrolü çalışmalarında verimlilik sağlanabilecektir. Kentsel Sürdürülebilirlik: Kavram kapsamında sürdürülebilir kent yerleşimlerinin planlanması ve insana yakışır konfor koşulları sunan yaşanabilir doğal-yapay çevrelerin geliştirilmesi-biçimlendirilmesi hedeflenmektedir. Bu anlamda, gereksinimlerin çevreye zarar vermeden karşılanması, kaynakların etkin kullanımı ve korunumu yanında, kente ait tüm olanak ve değerlerin kullanıcıların tümü arasında ayrım gözetilmeden eşit ve adil paylaşım gözetilerek sunulması önemsenmektedir. Mahalli Ölçekte Sürdürülebilir Gelişme: Kavram kapsamında, sürdürülebilir gelişmenin tüm ana ve alt başlıklarındaki temel karar ve unsurlarının, kentten mahalleye ve parselden binaya kadar oluşturulacak sürdürülebilir yerleşimler ve toplumsal yaşam alanları ile küreselden yerel düzeye uzanan biçimde işlerlik kazanması ve etkinleştirilmesi, toplumsal yaşamın tüm paydaş-fertlerinin katılımı ile yaygınlaşması hedeflenmektedir. Sürdürülebilir yerleşimlerin geliştirilmesi adına, bugün ve gelecekte gereksinimlere yanıt verebilecek nitelikte yapılaşma alanlarının ekolojik kaynakların özellikle de toprağın korunumunu esas alarak üretilmesi (arsa, parsel), uygun yapılaşma yoğunluğunda, yeterli alt yapı donanımları ve koşullarına sahip yeterli yaşamsal konfor olanağı sunan alanlarda, uygun maliyetli, kolay ödenebilen, toplumsal anlamda da sosyal birlikteliğe katkı sunacak kaliteli yapılaşma önemsenmektedir [11]. Tüm bu veriler ışığında sürdürülebilirlik kavramının, küreselden yerele uzanan ölçeklerde kavramsal çatısı Tablo 2.2. de sunulmuştur. 10

34 Tablo 2.2. Sürdürülebilirliğin Kavramsal Çatısı [11] A. Kalkınma Aktiviteleri A.1.Planlama A.1.1.Stratejik A.1.2.Yerel A5. Operasyon A.2. Hukuksal Düzenlemeler A.2.1. Kamusal A.2.2. Özel A.3. Tasarım A.3.1. Kentsel A.3.2. Bina A.3.3. Sistem A.4. Yapım A.4.1. Yeni Yapım A.4.2. Yeniden Kulanım A.4.3. Yıkım A.5.1. Kullanım SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐĞĐN KAVRAMSAL ÇATISI A.5.2. Tesis A.5.3. Bakım B.1.Çevresel B.1.1.Doğal Kaynak B.1.2.Çevre Kirliliği B.1.3. Arazi Kullanımı B.1.4. Biyolojik Çeşitlilik B. Çevresel & Sosyal Konular B.2. Ekonomik B.2.1.Üretim B.2.2.Bina B.2.3.Ulaşım B.2.4.Finans C. Kapsama Alanı B.3. Sosyal B.3.1. Erişim Eşitliği B.3.2. Güvenlik Gizlilik B.3.3. Sağlık & refah B.3.4. Sosyal adalet B.4. Kurumsal B.4.1. Yönetim B.4.2. Adalet B.4.3. Etik Sistemler C.1.Küresel C.2.Ulusal C.3.Kentsel C.4.Bölgesel C.5. Mahalle Ölçeğinde C.6. Bina Ölçeğinde C.7. Sistem Ölçeğinde C.8. Malzeme Ölçeğinde D. Periyodik Kapsama Alanı D.1. Uzun Vade (>20 yıl) D.2. Orta Vade (5-20 yıl) D.3. Yakın Vade (0-5 yıl) 11

35 2.3. Sürdürülebilir Gelişme Kavramı ve Yapı Üretim Süreci Sürdürülebilir gelişme ve kalkınma kavramları çatkısında ilgili ana ve alt başlıklarda, insan ve diğer canlıların yaşamlarının devam edebilmesinde önemli yeri olan ve temel barınma gereksinimi başta olmak üzere, kullanıcılarının tüm farklı yaşamsal gereksinimleri ve faaliyetlerine mekan olacak şekilde işlevlendirilmiş uygun yaşamsal konfor koşulları sunabilecek binaların tasarlanması, üretilmeleri ve kullanım süreçleri gibi uzun bir zaman dilimi ve oldukça büyük miktarda doğal-yapay kaynağın tüketildiği yapı üretim sürecine yönelikte yeni yaklaşımlar geliştirilmektedir. Bu kapsamda uluslar arası düzeyde yürütülen öncü çalışmalardan bazılarında yapı üretim süreci ve çıktı ürün olan binalar ayrıca değerlendirilmiş, tasarım, üretim ve kullanım süreçlerine yön verecek temel unsur-ilkelerin belirlenmesine çalışılmıştır. Çalışmalardan International Council for Research and Innovation in Building and Construction (CIB) tarafından yürütülen çalışmalar özellikle de Gündem 21 olarak bilinen Agenda 21 for Sustainable Construction in Devoloping Countries ve sürdürülebilir insan yerleşimlerinin gelişimini kapsamlı biçimde ele alan Habitat II Kent Zirvesi-Đstanbul 1996 ön plana çıkmaktadır [1]. Çalışmalar kapsamında inşaat sektörünün çevresel, sosyal ve ekonomik dinamikleri ortaya konarak, sektörün dünyanın doğal ve yapay kaynaklarını tüketme düzeyi ile yapı üretim süreci faaliyetlerinin ve çıktı ürün olan binaların çevresel etkileri tartışılmış, yapı üretim sürecinin sürdürülebilirlikle uyumlu hale getirilmesine yönelik alana özgü öneri-stratejiler geliştirilerek, sürdürülebilir yapımla ilgili temel tanımlamalar getirilmiş, sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık hedeflerine ulaşılması adına izlenmesi gereken yöntemler, ana unsurlar ve değerlendirme ölçütleri ilgili ana ve alt başlıklarda ayrıntılarıyla ortaya konulmuştur Đnşaat Sektörünün Çevresel, Ekonomik ve Sosyal Etkileri Yapı üretim süreci ve sonuç ürünü olan binaların gerek üretim gerekse kullanım süreçlerinde büyük miktarda doğal-yapay kaynağın tüketilmesine neden olduğu ve bundan dolayı ciddi çevresel etkiler oluşturduğu bilinmektedir. Yapı üretim süreci ve binalar, dünya ormanlarının 1/4' ü, içme suyunun 1/6' sı, doğal ve yapay malzemelerin 2/5' i düzeyinde bir kaynak tüketiminden sorumludur [4,11,14]. Ayrıca dünya genelinde, yıllık enerji tüketiminin % 40' ı yapı üretim süreci ve binalar tarafından tüketilmekte, bunun yanı sıra, hammadde kullanımının % 40 ından, ozona zararlı kimyasal kullanımının % 12

36 50 sinden, tarıma uygun arazi kaybının % 80 inden, kullanma suyu tüketiminin % 50 inden ve doğaya bırakılan atıkların % undan yine yapı üretim süreci ve binaların sorumlu olduğu bu nedenle de, çevreye önemli etki ettikleri World Watch Institute tarafından yapılan araştırmalarla ayrıntılarıyla ortaya konulmuştur [8,11,15]. Ancak, yapı üretim alanı (inşaat sektörü), Avrupa genelinde 8.8 milyon kişiye doğrudan, 5.5 milyon kişiye dolaylı iş olanağı sağlaması, Avrupa gayri safî milli hasılasının % 11 i ve yıllık gelir oranının % 58 ini kapsaması nedenleri ile önemli ekonomik ve sosyal ağırlığı olan bir sektör-üretim alanıdır [11]. Bu nedenle, yapı üretim alanının sürdürülebilir gelişme-kalkınma çerçevesinde değerlendirilmesi kapsamında salt çevresel kaynakların korunması değil, uluslar arası ve ulusal düzeyde, küresel, bölgesel ve yerel ölçeklerde, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik kavramları ile örtüşen kurumsal çalışmalar yürütülmesi de önemlidir [11,16,17,18]. Ayrıca, sürdürülebilir yerleşimlerin geliştirilmesi adına parasal kaynakların ve harcamaların doğru - akılcı yaklaşımlarla yönlendirilmesi, yasal ve kurumsal çerçevenin oluşturulması, kısa, orta ve uzun vadeli kamu politikalarının oluşturulması, planlama çalışmalarının yapılması-uygulanması, planlamalara uygun arsa üretimleri gerçekleştirilmelidir Yapı Üretiminde Sürdürülebilirlik ve Sürdürülebilir Mimarlık Kavramı Yapma çevrenin biçimlendirilmesinde önemli payı olan ve büyük miktarda doğal - yapay kaynağın tüketilmesi ile gerçekleştirilen yapı üretim süreci ve sonuç ürünü olan binalar, sürdürülebilir gelişme-kalkınma fikrinden doğan ve beslenen sürdürülebilir mimarlık kavramı kapsamında değerlendirilmektedir. Bu kapsamda yapı üretim süreci yaygın-hakim olan görüşler ve geleneksel uygulamaların aksine salt yapım-inşaat faaliyetleri olarak nitelendirilmemekte, sürecin proje planlama ve ar-ge, tasarım, üretim-inşaat, işletme-kullanım ve yıkım-geri dönüşüm evrelerindeki tüm üretim-tüketim faaliyetlerinin akılcı biçimde yönlendirilmesi adına, süreç ve sonuç ürünü olan binalar yapı yaşam döngüsü kavramı kapsamında değerlendirilmektedir. Yapı Yaşam Döngüsü, yapının üretilmesi adına, doğal-yapay kaynaklarının toplanarak uygun yöntem, teknoloji, araç, gereçlerle işlenmesi ve ürünlerin, yapısal ürün, parça, bileşen ve elemanlara dönüştürülmesi, bunların yapım sahasına (şantiye) nakliyesi ve tasarımın gerektirdiği yapısal çatkıya uygun işlev ve görevlerine göre konumlandırılarak bütünleştirilmeleri yoluyla yapının oluşturulması, bu üretim faaliyetleri sonunda çıktı ürün 13

37 olan binanın kullanımı ve yıkımı ile kullanılan kaynakların tekrar doğaya dönüşü süreci olarak tanımlanmaktadır [11,19]. Bu döngü Beşikten beşiğe (cradle to cradle) olarak ifade edilmekte ve sürdürülebilir yapım faaliyetlerine yön vermektedir (Tablo 2.3.). Tablo 2.3. Sürdürülebilir yapımda yapı yaşam döngüsü [12] DOĞA Hammaddenin Çıkarılması Malzeme ve bileşen üretimi Renovasyon Atıkların ıslah edilmesi Yapım Đşletme, bakım ve onarım Geri dönüştürme Yeniden kullanma Yıkım Sürdürülebilir Yapım Ana Hedef, Đlke ve Ölçütleri Sürdürülebilir yapımın ana hedefleri, yapı üretim sürecinin ve sonuç ürünü olan binaların üretim ve kullanım süreçlerinde çevre dostu olmalarının sağlanması, yapma çevrenin mümkün olduğunca doğal çevre ile uyumlu hale getirilmesi, insan yaşamının kalitesi ve verimliliğine önemli etkisi olan binaların kullanıcılarına sunduğu yaşamsal konfor düzeyinin arttırılması olarak genellenebilir. Buna ek olarak, enerji başta olmak üzere tüm kaynakların verimli kullanılmalı ve atıklar azaltılarak çevresel kirlilik önlenmelidir. Bu hedeflere ulaşılabilmesi için, yapı üretim sürecinin her evresinde yürütülen tüm faaliyetler, kaynak yönetimi, proje yönetimi ve üretim-üründe kalite yaklaşımları ile bilinçli ve kontrollü bir nitelikte etkin biçimde yönlendirilmeliyönetilmelidir [2]. Bu bilgiler ışığında sürdürülebilir yapımın çevresel, sosyal, ekonomik ve kurumsal düzeyde hedef ve ilkeleri Tablo 2.4. te sunulmuştur. 14

38 Tablo 2.4. Sürdürülebilir yapım hedefleri [1] ÇEVRESEL DÜZEYDE Doğal çevrenin korunarak bugün ve gelecekte sağlıklı yaşamsal koşullar sunmasının sağlanması, Yapay çevrenin doğal çevre ile uyumlu hale getirilmesi, Atık yönetimi ve kirliliğin engellenmesi, Kaynakların korunumu ve tüketiminin kontrolü, Yenilenebilir kaynakların kullanımı, Kaynakların geri dönüşümü ve yeniden kullanımı ve ağırlıkla geri dönüşüm oranı yüksek kaynakların kullanımının gözetilmesi, SOSYAL DÜZEYDE Toplumsal yaşamda sosyal adaletin geliştirilmesi, sosyal güvencenin sağlanması ve toplum geneline adil dağılımlarının sağlanması, Sosyal ve kültürel değerlerin korunması, Yapma çevrede yaşamsal konforun gözetilmesi ve kalitenin arttırılması, EKONOMĐK DÜZEYDE Verimlilik ve kaliteden ödün vermeden üretimin arttırılması Yapı üretim alanında sektörel büyümenin sağlanması ve ekonomik katma değerin arttırılması Maliyetlerin düşürülmesi, Uygun satın alınabilirlik koşulları ve seçeneklerinin oluşturulması, Tüm üretim evreleri genelinde yerel kaynak kullanımın arttırılması, KURUMSAL DÜZEYDE Yapı üretim alanında kurumsallaşmanın sağlanması, Yapı üretim alanındaki tüm paydaşların sürdürülebilir yapımla ilgili bilgi düzeylerinin arttırılmasına yönelik eğitimler verilmesi, Yeni bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi adına ar-ge çalışmalarının desteklenmesi, Ulusal ve uluslar arası düzeyde işbirliğinin geliştirilmesi, Karar alma süreçlerinde katılımcılığın sağlanması, Yönetimde şeffaflığın, hesap verebilirliğin, sorumluluğun gözetilmesi ve istikrar-devamlılığın sağlanması Bu bilgiler ışığında, sürdürülebilir yapım kavramı ile yeniden şekillenen yapı üretim sürecinin farklı evrelerinde yürütülen faaliyetlerinde izlenecek temel, ilke, strateji ve yöntemler Tablo 2.5. da, sürdürülebilir yapım evreleri ve uygulamaları ise Tablo 2.6. de sunulmuştur. 15

39 Tablo 2.5. Sürdürülebilir Mimarlık ana ilkeleri [20] SÜRDÜRÜLEBĐLĐR MĐMARLIK Đ L K E L E R Kaynakların Korunumu Yaşam Döngüsü Tasarımı S T R A T E J Đ L E R Enerjinin Korunumu Suyun Korunumu Malzemenin Korunumu Yapı Öncesi Evre Yapı Evresi Yapı Sonrası Evre Y Ö N T E M L E R Đnsan Đçin Tasarımı Doğal Ortamların Korunumu Kentsel Tasarım ve Alan Planlaması Konforlu Yapı Tasarımı Tablo 2.6. Sürdürülebilir yapım evreleri ve uygulamaları [11]. Küresel Sürdürülebilirlik Politikası Sürdürülebilir Takım Yapım Uygulamaları Sürdürülebilir Temin Uygulamaları Sürdürülebilirliğe Göre Proje Karakterinin Oluşturulması Temin Sürdürülebilir Geri Dönüşüm Sürdürülebilir Proje Tanımlama Uygulamaları Sürdürülebilir Proje Planlama Uygulamaları Planlama Tasarım Yapım Đşletme /Bakım Sürdürülebilir Tasarım Uygulamaları Dağıtım Sürdürülebilir Yapım Uygulamaları Sürdürülebilir Đşletme ve Yönetim Uygulamaları 16

40 Sürdürülebilir yapım ana hedef, ilke ve ölçütlerine dayanarak üretim sürecinin tüm evrelerinde alınan kararlara ve uygulamalara yön veren temel yaklaşımlar özetlendiğinde: Üretim ve kullanım süreçlerinde yürütülen tüm faaliyetlerin çevresel etkileri değerlendirilmeli, çevre ve kullanıcı sağlığı gözetilmelidir. Bu kapsamda, hava, toprak ve su gibi doğal kaynaklar akılcı biçimde kullanılarak kirlilikten korunmalı, etkin bir atık yönetimi ile doğru-yeterli yaklaşımlar geliştirilerek katı, sıvı, gaz atıkların kontrolü sağlanmalıdır. Yapım sahasına yakın bölgelerden temin edilen yerel yapısal ürünlerinin tercih edilmesi nakliye için kullanılan ve fosil yakıtla çalışan araçların çevreye vereceği zararın azaltılması katkı verecektir. Ayrıca, büyük alanlar kaplayan ve bu nedenle büyük miktarda hafriyat gerektiren yapılaşmadan kaçınılmalı, yeraltı suları kontrollü tüketilmeli, yerüstü sularına bağlı erozyonu önleyecek tedbirler alınmalı, yağmur suyundan mümkün olduğunca çok yararlanılmalı, insan sağlığına zarar vermeyen yapısal ürünler ve yapım teknolojileri kullanılmalı, yapılarda elektromanyetik alan oluşumu engellenmelidir [11]. Üretim sürecinin tüm evrelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına özen gösterilmeli ve üretimin az enerji tüketimiyle gerçekleşmesine olanak veren yapısal ürünler, yapım teknikleri ve yapım teknolojileri tercih edilmelidir. Estetik, işlevsel, sağlam-dayanıklı, kullanım ömrü uzun, ekonomik ve teknolojik açıdan yeterli yapıların üretilmesi hedeflenmelidir. Yapıların kullanıcılarına mümkün olduğunca gün ışığı ile aydınlatılabilen, akustik performansı yüksek, iklimlendirme düzeyi açısından (ısı, nem, havalandırma vb.) uygun yaşamsal konfor koşulları sunan mekânlara sahip olmasına yönelik tasarım ve üretim kararları alınmalıdır. Üretim sürecinin tüm evrelerinde yürütülen faaliyetlerde ve ortaya çıkan üründe verimlilik esaslarına dikkat edilmeli, sürecin ve ürünün fiyat/performans düzeyi doğruyeterli yaklaşımlarla sorgulanmalıdır. Üretim sürecinde harcanan para miktarının yeterli performans düzeyi ve kaliteye ulaşma konusunda tek başına yeterli olamayacağı, üretim ve kullanım süreçlerine etkiyen ve verimlilikte belirleyici olan bazı unsurların yok sayılmasının ekonomik yapılar üretilmesini engelleyeceği bilinmelidir. Bu nedenle, yapı üretim süreci, yapı yaşam döngüsü süresince yaşam boyu maliyetler kavramına uygun biçimde yürütülmelidir. Ayrıca üretilecek yapının üretim, kullanım ve geri dönüşüm evrelerinde üreticisi ve/veya kullanıcıları kadar ülke ekonomisi ve kaynak yönetimi 17

41 açısından da önemli olduğu unutulmamalıdır. Bu anlamda, ilk yatırım maliyeti kadar, üretim, kullanım ve geri dönüşüm maliyetleri de önemsenmeli ve tüm yapı üretim süreci, kısa, orta ve uzun vadeli akılcı ekonomik planlama yaklaşımlarıyla yönlendirilmelidir. Yapıların değişen kullanıcılarının farklı işlevsel gereksinimlerine ve performans beklentilerine yanıt verebilecek şekilde esnek ve geliştirilebilir biçimde tasarlanarak üretilmeleri, gerekli işlevsel ve yapısal değişimlerin, bakım, onarım ve yenileme faaliyetlerinin kolaylıkla ve az maliyetle gerçekleşebilmesi yapıların ekonomik değerlerini korumalarını sağlayacaktır [16]. evrelerinde, geri dönüşüm oranı yüksek yapısal ürünlerin, Yapım sürecinin tüm yapım sistemleri ve teknolojilerinin kullanılmasına özen gösterilmeli, bunların geri dönüşüm düzeylerinin çevresel açıdan olduğu ölçüde hurda değerlerinin yüksek olmasına bağlı olarak ekonomik açıdan da önemli olduğu unutulmamalıdır. Bu bilgiler kapsamında, sürdürülebilir mimarlık ilkeleri doğrultusunda geliştirilen temel ölçütler ile sürecin yönlendirilmesi adına geliştirilen strateji yöntemler ilgili ana ve alt başlıklarda Tablo 2.7. de sunulmuştur. Tablo 2.7. Sürdürülebilir mimarlık ilkeleri ve geliştirilen strateji - yöntemler [20,21,22,23] Stratejiler Yöntemler KAYNAKLARIN KORUNUMU ĐLKESĐ YAŞAM DÖNGÜSÜ TASARIM ĐLKESĐ Enerjinin Korunumu Suyun Korunumu Malzeme Korunumu Yapı Öncesi Evre Yapı Evresi Yapı Sonrası Evre Enerji etkinliğine olanak veren kentsel tasarım, arazi/alan planlaması Alternatif, yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklarının kullanımı, enerji etkin ekipmanların kullanılması, pasif ısıtma ve soğutma vb uygulamaları Isı kayıplarından sakınma, yalıtım ve ısı kazanım yöntemleri-teknolojileri Az enerjiyle üretimi gerçekleşen yapısal ürünlerin kullanımı (gömülü enerji) Suyun etkin kullanımı, verimliliği yüksek ekipmanlarla tüketimin düşürülmesi, atık suyun geri dönüşümü ile sulama ve kullanma suyu olarak yeniden kullanılması, yağmur suyundan yararlanılması Yapısal ürünlerde geri dönüşüm ve yeniden kullanım Kullanım ömrü uzun yapısal ürünlerin seçilmesi, alternatif ürünlerin kullanılması Yapının uygun boyutlandırılması, mevcut binaların yeni kullanıcı taleplerine uyarlanarak yeniden kullanımı Arsa seçimi, proje planlama ve tasarım kararlarında, kullanım ömrü uzun yapıların üretilmesi, esnek, büyüyebilir ve gelişebilir tasarımlar Yenilenebilir kaynaklardan üretilen ve üretim, nakliye ve kullanımlarında çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyen yapısal ürünlerin kullanılması, Uzun ömürlü, az bakım-onarım gerektiren geri dönüşümlü ürünlerin seçimi Üretim alanında çevresel kirliliğin önlenmesi ve atık yönetimi Yapımda, kullanımda, bakım ve onarımda insan sağlığına uygun ürünlerin kullanılması, atık yönetimi Binaların kullanım ömrü sonunda yeni kullanıcı taleplerine uyarlanarak yeniden kullanımının sağlanması Yapısal ürün, eleman ve bileşenlerin geri dönüştürülerek yeniden kullanımı Arazinin ve mevcut altyapının yeniden kullanılması 18

42 Tablo 2.7. in devamı ĐNSAN ĐÇĐN TASARIM ĐLKESĐ Stratejiler Doğal Ortamların Korunumu Kentsel Tasarım ve Alan Planlaması Đnsan Konforu Đçin Tasarım Yöntemler Tasarımda yapı alanındaki doğal kaynakların, ekolojik yaşam alanları ve topografik yapının korunumu kararları, zarar görmüş ekosistemin onarılması Suyun korunumu, yeraltı ve yerüstü su seviyelerinin kontrolü Mevcut yapı ve altyapıların çevreye zarar vermeden yeniden kullanılması Farklı işlevlerdeki binaların gruplandırılarak bütünleştirilmesi, komşuluk modelleri geliştirilmesi, Toplu taşıma olanaklarının yaratılması ve özendirilmesi, yaya ve bisiklet yollarının tasarlanması Hava ve su kirliliğinin önlenmesi, görsel ve işitsel kirliliğin kontrolü, Đç mekanlarda uygun-yeterli iklimlendirme, havalandırma ve aydınlatma koşullarının ve akustik konforun sağlanması, yaşam kalitesinin arttırılması, Dış ortam ve iç mekan arasında görsel bağlantının kurulması Zehirli gaz yaymayan insan sağlığına zarar vermeyen yapısal ürünlerin kullanımı Elektromagnetik kirliliğin önlenmesi Bu bilgiler ışığında, sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık kavramlarının hedef, ilke ve ölçütlerine uygun üretimin gerçekleşmesinin, ülkelerin çevresel, sosyal ve ekonomik koşullarından bağımsız düşünülemeyeceği anlaşılmaktadır [1,3,11]. Ayrıca, bu ülkelerin yapı üretim alanları ve üretime direkt-dolaylı destek-katkı veren diğer alanlarındaki, bilgi, teknoloji, bilinç, eğitim, kurumsal yapı gibi bazı birikim düzeylerinin ve bazı özgün koşulların, uygulamalarda verimliliğini etkileyeceği anlaşılmaktadır. Bu anlamda sürdürülebilir yapım hedefine ulaşılması için, ülke çapında yapı üretimi alanı ile ilişkili her alanda, sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramıyla ilgili bilgi birikimi ve bilinç oluşturulmalı, ülke, bölge, kent, mahalle ölçeğinde gerekli yönetsel düzenlemeler yapılarak kurumsal yapılar oluşturulmalı ve etkinleştirilmeli, kanun, yönetmelik, mevzuat ve standardizasyon uygulamaları ile kontrollü ve bilinçli üretim-tüketim sağlanmalıdır. Böylelikle, kaynakları kıt olmasına karşın, gereksinimlere yönelik öncelik sıralaması, içerik ve miktar belirlemesi gibi planlama çalışmalarını yeterli düzeyde yapmadan üreten buna karşın, hızlı ve çok tüketen kimlikteki ülkelerin, sorunlar karşısında akılcı ve kalıcı çözümler üretebilmeleri sağlanabilir. Dünya genelinde sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık kavramlarına uygun üretimlerin gerçekleşmesi adına çözüm-yöntem arayışları sürmektedir. Bunlardan biri de, ekolojik-yeşil mimarlık çalışmaları kapsamında yürütülen ar-ge çalışmalarının sonuç ürünlerinden biri olarak geliştirilen yeşil bina sertifikasyon sistemleridir. 19

43 BÖLÜM 3 SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPIMA YÖN VEREN ÇÖZÜM - YÖNTEM ARAYIŞLARI VE YEŞĐL-EKOLOJĐK BĐNA SERTĐFĐKASYON SĐSTEMLERĐ Yapı üretim sürecinin geniş bir zaman dilimine yayılan ve bu süre zarfındaki büyük miktarda kaynak tüketimine neden olan bir süreç oluşu şüphesiz doğal çevreyi de etkilemektedir. Bu nedenle, dünya genelinde, artan çevre sorunları yapı üretim sürecine yön verilmesine yönelik yeni yöntem arayışlarına neden olmuştur. Yapı üretim sürecinde, yapı yaşam döngüsü kapsamında yürütülecek faaliyetlerin, sürdürülebilir gelişme, çevre dostu üretim, ekolojik mimarlık kavramları ile örtüşen, etkin kaynak yönetimi, proje yönetimi ve üretim-üründe kalite yaklaşımları ile yönlendirilmiş, bilinçli ve kontrollü bir nitelikte olması gerekmektedir [11,14]. Pek çok farklı disiplinde uzmanlaşmış kişilerce yürütülen çalışmaları kapsayan yapı üretim süreci, günümüzde, sürdürülebilir gelişme-kalkınma fikrinden de destek almaktadır. Bu fikirden doğan ve beslenen ekolojik-yeşil mimarlık çalışmaları, bina sertifikasyon sistemleri ve bunların performans ölçümlerine veri desteği sağlayarak altlık oluşturan, destekleyici şartname-standartlardır. Dünya genelinde yapı üretimi alanında sertifikasyon çalışmaları kapsamında Leed (A.B.D.), SbTool (uluslararası), Breeam (Đngiltere), Green Star (Avustralya), Casbee (Japonya), DGNB (Almanya) gibi sertifikasyon sistemleri, geçerliliği genel kabul görerek uygulanmaya başlamıştır. Sistemler, farklı ülkelerde geliştirilmiş ve uygulanmakta olmalarına karşın, benzer ölçütlere dayanmaktadır. Ancak, bu sistemlerin, hedefledikleri başarı düzeyine ulaşmalarının, üretimin gerçekleşeceği ülkelerin, yapı üretim alanlarına özgü şartlara uygun biçimde, geliştirilerek-güncellenerek uygulanmaları ile mümkün olacağı yeni yeni anlaşılmaktadır [24,25]. Çalışmanın bu bölümünde; dünya genelinde halen uygulanmakta olan, bu sertifikasyon sistemleri incelenerek, Türkiye de yapı üretim alanına özgü şartlarda, 20

44 yeterli çözümler sunabilecek bir sertifikasyon sistemi için, değerlendirme ölçütlerinin geliştirilmesine çalışılacaktır Dünya Genelinde Uygulanan Yeşil Bina Sertifikasyon Sistemleri Dünya genelinde yapı üretimi alanında sertifikasyon çalışmaları kapsamında geçerliliği, güvenilirliği ve yeterliliği yaygın kabul görerek uygulanmakta olan sistemler arasında, Leed, Breeam, Casbee ve SbTool gibi sertifikasyon sistemleri ön plana çıkmaktadır Leed Sertifikasyon Sistemi Leed, Enerji ve Çevresel Tasarımda Liderlik Sistemi adıyla, Amerikan Yeşil Binalar Konseyi (USCBC) tarafından geliştirilen bir sertifikasyon sistemidir [26,27]. Leed in ana hedefleri arasında; yapı üretim alanındaki tüm paydaşların, kurum ve kuruluşların dikkatlerini binaların, yaşam döngüsü sürecinde oluşturdukları çevresel etkilere çekerek üretim ve kullanımlarına yön vermek, yeşil bina kavramına tanım getirmek adına ölçütleri belirlemek, bina tasarımına bütünsel bir yaklaşımla bakan yöntemler geliştirmek, yapı üretim alanına çevresel anlamda liderlik etmek, yeşilekolojik binalar konusunda üretici ve tüketici düzeyinde bilinç oluşturarak yapı üretim alanındaki arz talep dengelerini ve pazarlama anlayışlarını yeşil-ekolojik binalar ve yerleşimler lehine çevirerek bu konuda rekabet ortamı yaratmak, sayılabilir [28,29]. Leed Sertifikasyon Sistemi Değerlendirme Süreci Leed Sisteminde değerlendirmeler, tüm paydaşların katıldığı ve hedeflerin belirlendiği atölye çalışmaları (Eco-charette) ile başlamakta bu süreci takiben bina-proje USGBC' ye kayıt edilmektedir. Sistem tarafından belirlenen ölçütlere uygun olarak hazırlanan belge ve raporlar internet aracılığı ile USGBC ye ulaştırılır ve burada incelenerek puanlamayla değerlendirilir (Tablo 3.1). Sistemin genel işleyişinin denetlemeyi değil, belgelemeyi esas aldığı ve şeffaf olduğu söylenilebilir. Sürecin yönlendirilmesi, takibi ve kontrolü adına denetçi veya danışman hizmeti almayla ilgili bir ön koşul getirilmemiştir. Ancak bu hizmeti alan projelere ek puan verilmektedir. USGBC tarafından açılan uzmanlık sınavından geçer not ve belge alan kişiler Leed Danışmanı olarak görev alabilmektedirler. 21

45 Tablo 3.1. Leed Sistemi değerlendirme süreci [30 ] PROJE USGBC ye Başvuru Ön Değerlendirme (Ek Bilgi istenildiği takdirde 15 gün içinde tamamlanılmalıdır) Son Değerlendirme (Değerlendirme Düzeyi Belirlenir) Başvuru Sahibi Tarafından Değerlendirme Kabul Edilir Başvuru Sahibi, Verilmeyen Krediler için Đtiraz Hakkı Kullanılabilir LEED Değerlendirme Belgesi Sistem işleyişinde, bina-proje için hedeflenen performans düzeyine bakılmaksızın ön koşul olarak belirtilen belli unsurlar yerine getirilmez ise başvurulara kabul onayı verilmez [31]. Bu ön koşullar arasında; yapım faaliyetleri sonucu oluşacak çevresel kirliliğin önlenmesi veya en az düzeye indirgenmesi, su verimliliği ve su tüketiminin düşürülmesi, bina enerji sistemlerinin işletmeye alınması, bina enerji etkinliği ve enerji performansının kabul edilebilir düzeyinin sağlanması, soğutucu yönetimi, yapımda dönüştürülmüş yapısal ürünlerin kullanılması ve dönüştürülebilecek ürünlerin ayrıca depolanması, binanın iç hava kalitesiyle ilgili uygun performansı gösteremsi ve sigara dumanının kontrolü, sayılabilir. 22

46 Leed Sistemi ile değerlendirilebilen bina türleri-kategoriler Sistemle, farklı işleve sahip binalar, uygun kategoriler ve alt başlıklarda değerlendirilmektedir (Tablo 3.2) [26,27]. Tablo 3.2. Leed ile değerlendirilen bina türleri-kategoriler [26,27] Binaların Đşlevlerine Göre Leed Kategorileri Yeni Đnşaat ve Büyük Yenileme-Onarımlar Mevcut Yapılar Evler Ticari Đç Mekânlar Okullar Alışveriş Merkezleri Hastane Yapıları ve Klinikler Bina Çekirdeği & Kabuğu Mahalle Gelişimi-Kalkındırma Kısaltma Leed NC Leed EB Leed Homes Leed CI Leed S Leed R Leed HC Leed C&S Leed ND Leed Sistemi Performans Ölçütleri, Puanlama ve Sertifika türleri Sistemde, Amerika da, yapı üretim alanına yön verilmesi adına ülkesel şartlara uygun olarak geliştirilen, standart-şartnameler referans olarak kabul edilmekte, bu doğrultuda hazırlanarak sanal ortama aktarılan, kontrol listeleri (check list) ve el kitaplarından yararlanılarak belirlenen performans ölçütlerine göre puanlamalar yapılmaktadır (Tablo 3.3.)[27]. Tablo 3.3. Leed Sistemi (Leed NC) performans ölçütleri Nisan 2009 öncesi puanlama [17,30] Leed Sistemi Performans Ölçütleri Sürdürülebilir Araziler-Alanlar Su Etkinliği-Su Kullanımında Verimlilik Enerji ve Atmosfer Malzeme ve Kaynaklar Đç Mekan Hava Kalitesi Inovasyon ve Tasarım Leed Uzman-Denetçisinden Danışmanlık Hizmeti Alınması TOPLAM TOPLAM Puanlama 14 Puan 5 Puan 17 Puan 13 Puan 15 Puan 4 Puan 68 Puan + 1 Puan 69 Puan Leed Sisteminde, Nisan 2009 tarihinden itibaren uygulanmakta olan LEED V.3 sürümü ile uyumluluk ve bölgeselleşme konuları önem kazanmış, sistem güncellenerek belli performans ölçütlerinin puanlamalarında değişiklikler yapılmıştır. Bu kapsamda, sera gazı salınımı, toplu ulaşıma, su verimliliği, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması gibi performans ölçütlerinin ağırlıkları arttırılmıştır. Ayrıca puanlama 23

47 sistemi toplamda 69 puan alınması esasına dayalıyken 100 puan üzerinden değerlendirme yapılacak şekilde güncellenmiştir. Sistem ile yapılan puanlamalara göre performans düzeyleri belirlenen binalar uygun sertifika türüyle derecelendirilmektedir (Tablo 3.4). Leed sistemi kullanılarak, Amerika ve dünyanın 30 ülkesinde den fazla proje sertifikalanmıştır [12,27] Leed sisteminde ilgili kategorilerde yapılan performans değerlendirmesi sonucunda alınan puanlara karşılık gelen sertifika türleri Tablo 3.4 de sunulmuştur. Tablo 3.4. Leed sistemi sertifika türleri Sertifika Türleri Platin Sertifika Altın Sertifika Gümüş Sertifika Sertifikalı Puanlama 80 Puan ve üzeri Puan Puan Puan Sistemin performans ölçütleriyle ilgili detaylı bilgi verebilmek adına, Leed NC (Nisan 2009 sonrası versiyonu) Performans Değerlendirme Ölçütleri Kontrol Listesi (check list) kapsadığı ana - alt başlıkları ve puan karşılıklarıyla Ek D ve aşağıda sunulmuştur (Tablo 3.5). Tablo 3.5. Leed Sistemi (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri puanlama [17,31] Leed Sistemi Performans Ölçütleri Puanlama A. Sürdürülebilir Araziler -Alanlar 26 Puan B. Su Etkinliği -Su Kullanımında Verimlilik 10 Puan C. Enerji ve Atmosfer 35 Puan D. Malzeme ve Kaynaklar 14 Puan E. Đç Mekanların Çevresel Kalitesi 15 Puan TOPLAM 100 PUAN Ek-Bonus Puanlar F. Inovasyon ve Tasarım 6 Puan (5 puan inovasyon ve 1 puan Leed uzmanı desteği alınması koşulu ile) G. Bölgesel Kredilendirme (ABD dışında uygulanmıyor) 4 Puan TOPLAM 110 Puan 24

48 A - Sürdürülebilir Araziler: Yeni yerleşim alanlarının belirlenmesiyle ilgili ölçütler kapsamında, yeşil alanlar, tarımsal alanlar ve henüz yerleşimin oluşmadığı alanlarda yerleşimden kaçınılması, yerleşimlerin doğal yaşama ve çevreye zarar vermeyen, erozyona neden olmayacak biçimde planlanarak oluşturulması, mevcut yerleşimlere, ulaşım ağlarına ve kentsel alt yapı olanaklarına yakın bölgelerin tercih edilmesi hedeflenmekte ve koşullar getirilmektedir (Tablo 3.6)[27,32,33]. Tablo 3.6. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: A Sürdürülebilir Araziler [27,32,33]. A - Sürdürülebilir Araziler Performans Ölçütleri A.1. Ön Koşul :Yapım faaliyetlerine bağlı kirliliğin önlenmesi:... A.1.1. Toprağın yağmur suyu ile şebekeye karışmasının önlenmesi A.1.2. Erozyon ve sedimantosyan planlarının hazırlanması ve uygulanması A.1.3. Hendekler, bariyerler vb. uygulamalar ve önlemlerin alınması A.2. Arazi seçimi:. A.2.1. Arazi seçiminin peyzaj mimarları, çevre mühendisleri, yerel profesyoneller ve yetkililer, ekolojistler vb uzmanlarca yapılması, A.2.2. Fizibilite çalışmaları kapsamında, master plan kararlarına ve yerel yönetimlerce belirlenen alanlara dikkat edilmesi, A.2.3. Arazinin yapılaşmaya uygunluğunun ilgili kurumlarca belgelerle belgelenmesi, bu kapsamda verimli tarımsal araziler, doğal yaşam koruma alanları vb. ekolojik öneme sahip alanlarda yapılaşmadan kaçınılması, A.2.4. Binanın arazide kapladığı alanın azaltılması, A.3. Gelişim yoğunluğu ve yerleşim alanı bağlantısı:. A.3.1. Yeni yerleşimlerin öncelikle mevcut kentsel alanlarda planlanması, A.3.2. Kentsel alanların niteliklerinin arttırılması, A.3.3. Yerleşimler arasında uygun mesafelerde komşuluklar oluşturulması (yarım mil yarıçaplı bir alanda market, çocuk yuvası, sağlık merkezi, park, eczane, okul, vb. işlevde birimlerin bulunabilmesi) A.4. Atık ve zehirli maddelerle kirletilmiş veya terk edilmiş alanların islahı ve tekrar kullanımı.. A.5. Ulaşım olanaklarının çeşitlenmesine yönelik alternatiflerin geliştirilmesi: A.5.1. Toplu taşıma olanakları ve erişim kolaylığı. A.5.2. Bisiklet park yerlerinin ve kullanıcılar için soyunma odalarının tasarlanması A.5.3. Yakıt tüketimi açısından verimli ve az yakıt tüketen araçlara park yeri önceliği... A.5.4. Park alanlarında servis araçları gibi ortak kullanılan araçlara öncelik tanınması... A.6.Arazi Geliştirme: A.6.1. Doğal yaşamın koruması, onarılması ve geliştirilmesi A Arazinin en az %50' sinin yeşil olarak tasarlanması, A Peyzaj düzenlemelerinin yeterli düzeyde olması, kontrolsüz yayılabilecek bitkilerin gölgelendirme yöntemi ile kontrolü, haşere kontrolünde zehir içermeyen kimyasallarla ilaçlama, peyzajda bölgeye uyum gösterebilen tercihen yerel bitkilerin kullanılması, A Yapım faaliyetleri ve binanın mevcut ekosisteme en az düzeyde zarar vermesi ve etki alanının belli sınırlarda kalabilmesi, hafriyatın azaltılması A Kaplama malzemesi tercihleri ve gereksiz kullanımların engellenmesi, Max. 26 Puan Ön Koşul Puansız 1 Puan 5 Puan 1 Puan 6 Puan 1 Puan 3 Puan 2 Puan 1 Puan 25

49 Tablo 3.6. nın devamı A.6.2. Açık alanların arttırılması- maksimize edilmesi kapsamında... A Đlgili yerel yönetmelikler, imar planları vb. düzenlemelerde belirtilen açık alan oranının % 25 arttırılması, koşul getirilmemiş ise yeşillendirilecek alanın binanın arazide kapladığı alana eşit olması veya toplam arazinin % 20' sinin yeşillendirilmesi, A Yeşil alan metrekaresine eklenecek yeşil çatı uygulamaları yapılması A.7.Yağmur Suyu Yönetimi, Kullanımı ve Planlanması: A.7.1. Arazide su geçirimsiz yüzeylerin azaltılması ve geçirim oranlarının belirlenmesi A.7.2. Erozyonun önlenmesi adına drenaj ve kontrol sistemleri A.7.3. Suyun kirlenmesinin önlenmesi, filtrele, iyileştirme, sisteme geri verme uygulamaları A.8. Isı Adası oluşumunun engellenmesi: A.8.1. Çatılardaki uygulamalarda... - Toplam çatı alanının % 75 i oranında SRI Değeri olan ürünlerle kaplama yapılması - Toplam çatı alanının en az % 50 sinin yeşil çatı olarak tasarlanması. A.8.2. Çatı Dışı Alanlardaki uygulamalarda... - Arazide peyzaj düzenlemeleri ve ağaçlandırmayla alan gölgelemesi yapılması, sert zeminlerde % 50 oranında SRI Değeri 29 olan tercihen boşluklu ürünlerin kullanılması, - Otoparkların yeraltında tasarlanması (en az % 50 oranında) A.9.Işık Kirliliğinin Önlenmesi:... A.9.1. Uygun düzeyde gece görülebilirliği sağlanması, parlama etkilerinin azaltılması, A.9.2. Aydınlatma gerekçesi ile nedeniyle ekosisteme zarar verilmemesi kapsamında, yapı kabuğunun tüm şeffaf yüzeylerinde ışık geçişi kontrolü için otomasyon sistemi kurulması ve mesai saatlerine uygun olarak işletilmesi, A.9.3. Dış mekan aydınlatılmasında güvenlik vb. nedenlerle sadece zorunlu bölgelerin aydınlatılması, bina cephesi toplam alanının en çok % 50' sinin aydınlatması ve ASHRAE ' te belirtilen değerlerin % 80' inin üzerinde aydınlatma yapılmaması, A.9.4. Đç mekan aydınlatmalarında mesai saatleri haricinde sadece acil durum aydınlatması olması ve toplam aydınlatma gücünün en az % 50 oranında azaltılması, 1 Puan 2 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan B - Su Etkinliği ve Verimlilik: Su kaynaklarının korunumu, yağmur suyuyla atık suların değerlendirilerek yeniden kullanması hedeflenmektedir (Tablo 3.7) Tablo 3.7. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: B - Su Etkinliği -Su Kullanımında Verimlilik [27,32,33]. B - Su Etkinliği - Su Kullanımında Verimlilik Performans Ölçütleri B.1. Su kullanımını azaltmak: B.1.1. Ön Koşul olarak, binanın peyzaj sulaması dışındaki su kullanımında hesaplanarak belirlenen oranın % 20 sinden daha az oranda su kullanım düzeyine ulaşılmalıdır.... B.1.2. Suyun etkin kullanımı ve tüketimin düşürülmesi adına:. bina kullanıcıları sayısına göre su kullanımının hesaplanması ve tüketim miktarının azaltılması, su tasarruflu tesisat-donatı ürünlerin kullanımı, sulamada ve temizlikte içme suyu kullanımının engellenmesi, bina yaşam döngüsü süresince kullanılacak su miktarının azaltılmasına yönelik önlemler alınması, B.2. : Suyu verimli kullanan peyzaj düzenlemeleri:. B.2.1. Peyzaj sulamasında, şebeke suyu yerine yağmur suyu ile arıtılarak geri dönüştürülmüş ve depolanmış atık suyun kullanımını, peyzaj tasarımında su tesisat düzenlemelerinin profesyonellerce yapılması, B.2.2. Sulama suyunda şebeke suyunun kullanılmaması durumunda 2 puan, kullanılması ancak kullanımın % 50 oranında azaltılması durumunda ise 1 puan kazanılabilir. Max. 10 Puan Ön Koşul Puansız 2-4 Puan 2-4 Puan 26

50 Tablo 3.7 nin devamı B.3. Yenilikçi Atık Su Teknolojileri:... B.3.1. Atık suyun içindeki şebeke suyu oranının % 50 azaltılması veya oluşan atık suyun % 50' sinin arıtılması, B.3.2. Verimliliği yüksek ekipmanların kullanılması 2 Puan C Enerji ve Atmosfer: Binaların enerji performanslarının tasarım ve yapım sırasında izlenen uygun yöntem, sistem ve araçlarla arttırılması, enerji etkinliğinin (Energy Star standartları çerçevesinde) sağlanarak enerji gereksiniminin ve işletme maliyetlerinin azaltılması hedeflenmektedir (Tablo 3.8). Tablo 3.8. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: C Enerji ve Atmosfer [27,32,33]. C Enerji ve Atmosfer Performans Ölçütleri C.1. Ön Koşullar:.. C.1.1. Bina enerji sistemlerinin işler hale getirilmesi (sistemsel devreye alma) C Isıtma, soğutma ve iklimlendirme amaçlı enerji tüketen sistemleri ve klima, kalorifer kazanı, pompa vb. cihazları, aydınlatma sistemleri, sıcak su sist., yenilenebilir enerji sistemlerinin (güneş, rüzgar vb.), yapı kabuğuyla ilgili sist., binaya özel tüm mekanik, elektrik ve otomasyon sist. kapasite ve işletim açısından ilgili şartname ve standartlara uygunluğunun kontrolü adına profesyonellerden hizmet alımı, C Sistemlerle ilgili tasarıma uygun uygulamalar, kurulum ve performans testkontrolleri ve onayı, işletme ve bakımda proje sahiplerinin beklentilerine uygunluk, mal sahibi ve kullanıcıların bilinçlendirilerek sürece dahil edilmesi, süreç yönetimi kararları, işletme planının yapılması ve işletim ekibinin kurulması, tüm çalışmaların raporlanarak sözleşmelere eklenmesi, C Sistemsel devreye almaya ek olarak binanın kullanım süresince kontrol hizmeti alınıyorsa ek puan alınabilir, C.1.2. Enerji tüketimine bağlı, çevresel - ekonomik etkilerin azaltılması ve enerji etkinliği adına, bina enerji gereksinimlerine uygun enerji performans düzeyinin belirlenmesi ve binanın gerektiğinden çok enerji tüketmesinin önlenmesi, C Bina enerji performans düzeyinin Ansi/Ashrae/Iesna standartlarında ( veya üst versiyonları) ön görülen düzeye ulaşmasının sağlanması, yeni binalar için % 10, mevcut binalar için ise % 5 oranında performans artışına ulaşılması, bina sistemleri ve yapı kabuğu çözümlemeleri-uygulamalarıyla ilgili bilgisayar simülasyon modellemelerinin hazırlanması ve değerlendirilmesi, enerji tüketim düzeyine bağlı maliyet analizleri, C Proje-binanın bulunduğu iklim kuşağının belirlenmesi ve verilerin analizi, uyumluluk yönetimi kapsamında Ashrae Gelişmiş Enerji Tasarım Kılavuzunda belirtilen unsurların değerlendirilmesi, C.1.3. Temel Soğutma Yönetimi uygulamalarıyla sertifikalı sistem, ekipman ve cihaz kullanımı, özellikle HVAC Sistemlerinde kaynaklanan kloroflorokarbon (CFC) gazı kullanımının ve ozona etkilerinin azaltılması hedeflenmektedir C.2. Enerji Performansının Optimize Edilmesi:... C.2.1. Bina sistemlerinin tamamını kapsayan bütüncül enerji modellemelerinin yapılması ve kontrol-analizler, C.2.2. Bina performans düzeyinin Ansi/Ashrae/Iesna standartları ( veya üst versiyonları) kapsamında değerlendirilmesi, bu kapsamda sınır kabul edilen temel düzeyin % 10,5-35 i oranında performans artışı sağlanması halinde 1-8 ek puan alınabilir. Ayrıca bu standartlarda belirlenmiş olan ofis alanlarından daha az alana sahip ofisler tasarlanmış ise 1-3 ek puan kazanılabilir, Max. 35 Puan Ön Koşul Puansız 1-19 Puan 27

51 Tablo 3.8. in devamı C.3 Yenilenebilir Enerji Kullanımı:... C.3.1. Binada fosil yakıt yerine yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmanın özendirilmesi, fotovoltaik sistemler vb. ile güneş, rüzgar jeotermal enerji gibi temiz enerji kaynaklarından yararlanılması, C.3.2. Binada kullanılan elektrik enerjisinin en az % 1' inin yenilenebilir enerji sistemlerinden elde edilmesi durumunda 1-3 ek puan kazanılabilir. C.4. Gelişmiş ölçme ve doğrulama sistemlerinin yapılandırılması ve devreye alınması... Tasarım sürecinden başlayarak enerji tüketim miktarının ölçme ve değerlendirme ile belirlenmesi, gerekli yapılandırmalar, kullanıcı enerji tüketim miktarının ve sistemlerin performans düzeyleri ile verimliliklerinin belirlenmesi, kontrol-doğrulamalarla yapılandırmanın güncellenmesi çalışmaları, C.5. Gelişmiş Soğutma Yönetimi:... Bina-projede soğutma sistemi kullanımının azaltılması, denetim-kontrolü, ozona zarar vermeyen soğutucu akışkan kullanımı vb. konularda genel çerçeve oluşturan Montreal Protokolü uyarınca gerçekleştirilecek uygulamalar, C.6. Ölçme-Değerlendirme ve Onaylama:... Binanın enerji tüketim miktarının hesaplanarak değerlendirilmesi ile kontrol-denetimi adına kurulan sistemlerin verimlilik düzeyinin sürekli çalışan uzman ekip tarafından takibi ve değerlendirmeleri ışığında iyileştirme çalışmalarının yapılması, C.7.Yeşil Güç:... C.7.1. Binada en az iki yıl süresince kullanılacak elektriğin % 35 oranında yenilenebilir enerji kaynakları ve buna uygun sistem-teknolojilerden sağlanması, C.7.2. Yenilenebilir enerji kaynak-sistemleri ve sera gazı etkilerini azaltan sistemlerle ilgili inceleme, değerlendirme ve kontrol yapan bağımsız ABD Organizasyonu Green-e nin teknik standartlarına uygun enerji sertifikalı ve yeşil etiketli sistem, donatı ve cihazların kullanımının sağlanması gerekmektedir. 1-7 Puan 2 Puan 2 Puan 3 Puan 2 Puan D - Malzeme ve Kaynaklar: Yapım ve kullanım süreçlerinde olabildiğince yerel kaynaklardan temin edilen geri dönüşüm oranı yüksek yapısal ürünlerin kullanımı ve miktarlarının ve zahiyatlarının azaltılması, yapısal çatkı ürünlerinin optimize edilmesi ile kaynakların korunumu, gerekli ürünlerin üretimlerinden kaynaklanan çevresel etkilerin azaltılması ve atıkların kontrolü hedeflenmektedir (Tablo 3.9). Tablo 3.9. Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: D Malzeme ve Kaynaklar [27,32,33]. D Malzeme ve Kaynaklar Performans Ölçütleri D.1. Ön Koşullar:. Binada, geri dönüşümlü kağıt, oluklu karton, cam, plastik ve metaller gibi ürünlerin kolay ulaşılabilir uygun konum ve boyutlarda alanlarda toplanarak depolanması, D.2.Binanın yeniden kullanımı:... D.2.1. Binada mevcut duvar, döşeme ve çatıların onarılarak yeniden kullanılması, D.2.2. Yapısal olmayan iç mekan bileşenlerinin % 50 düzeyinde yeniden kullanımı D.2.3. Binaya mevcut alanın 6 katından büyük ek yapılacaksa bu kriterden puan alınamaz D.3. Đnşaat Atıklarının Geri Dönüşüm Yönetimi:... Yapısal atıkların depolanması ve yeniden kullanılmasının (yeniden kullanım oranı % 50 ve üzeri ise puan alınmaktadır) Max. 14 Puan Ön Koşul Puansız 1-3 Puan 1 Puan 1-2 Puan 28

52 Tablo 3.9. un devamı D.4. Yapısal ürünlerin yeniden kullanılması:... Yapısal ürünlerin ayrıştırılarak yeniden kullanımı ile olumsuz çevresel etkilerin azaltılması, yapı üretim alanı geneline hakim olan ilk kez kullanılan ürünlerle üretim yapılması görüştalebinin azaltılması, D.5. Geri Dönüşüm içerikli malzeme kullanımı:... Bina-proje kapsamındaki tüm ürünlerin ve tefriş elemanları-mobilyaların en az % 10-% 20' sinin ISO e uygun geri dönüşüm içeriği olmalıdır. (Puanlama geri dönüşüm yüzdesine göre yapılmaktadır.) D.6.Yerel Kaynaklardan Temin Edilen Ürünlerin Kullanımı:. Yerel ürünlerin kullanımı özendirilmeli, taşınma sırasında oluşan çevre etkileri azaltmalı, en fazla 500 mil' lik (800 km) yarıçapında bir alan içinde üretilen, işlenen ve nakliye edilen ürünler tercih edilmelidir. (Puanlama yerel malzeme kullanım yüzdesine göre yapılmaktadır.) D.7.Hızla Yenilenebilir Ürünler:... Yenilenebilir olmayan veya içerdikleri hammaddeler nedeni ile çok uzun sürede yenilenebilen ürünler yerine hızla yenilenebilir olanların kullanımının tercih edilmesi, D.8.Sertifikalı Ahşap Kullanımı:... Bina-projede Orman Yönetim Konseyi (FSC) ölçütlerine uygun şekilde sertifikalandırılmış ahşap ürünlerin-kerestenin kullanımı (en az % 50 oranında) ile çevreye duyarlı orman yönetiminin özendirilmesi 1-2 Puan 1-2 Puan 1-2 Puan 1 Puan 1 Puan E - Đç Mekanların Çevresel Kalitesi : Đç mekan hava kalitesinin arttırılması, uygun iklimlendirme koşullarının oluşturulması, gereken ısısal konforun ve aydınlatma düzeyinin kontrol sistemleri ve performans ölçümleriyle belirlenmesi, kontrolü ve geliştirilmesi, kullanıcı sağlığı ve konforu adına bina içi kirletici kaynaklarının azaltılması, binadaki insanların dış ortamla bağlantı kurmalarının sağlanması hedeflenmektedir (Tablo 3.10). Tablo Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: E Đç Mekanların Çevresel Kalitesi [27,32,33]. E Đç Mekanların Çevresel Kalitesi Performans Ölçütleri E.1. Ön Koşullar:.. E.1.1. Đç Mekan hava kalitesinde minimum performans düzeyi Doğal-yapay havalandırma oranlarının Ashrae ve üst versiyonlarında belirlenen temel düzeyde olmalıdır. HVAC sistemlerinin enerji kullanımı, performans ve verimlilikleri kontrol edilmelidir. E.1.2. Tütün ürünlerine bağlı dumanın çevresel kontrolü Kullanıcılarının, havalandırma sist. ve alan yüzeylerin etkilenmesi önlenmelidir. E Ortak alanlarda tütün ürünü içilmemesinin sağlanması ve doğrudan dışarı açılabilen tütün ürünü içilebilecek yerler-mekanların oluşturulması, E Bina ve havalandırma girişleri ile açılabilir pencerelerin 25 feet (8 metre) yakınında tütün ürünlerinin içilmesinin engellenmesi, E Etkilerinin azaltılmasına yardımcı yapı kabuğu düzenlemeleri E.2. Dış Hava Girişi Kontrolü:. E.2.1. Mekanik havalandırma sistemi kurulması, taze hava miktarını ölçen sensörler, Co2 sensörleri, alarm sistemi vb. ile gerekli donanımla denetim yapılması, Max. 15 Puan Ön Koşul Puansız 1 Puan 29

53 Tablo 3.10 un devamı E.2.2. Ölçümlerin özellikle yoğunluğun fazla olduğu mekanlarda yapılması, sensör bilgilerine göre gerekli hallerde (taze hava miktarındaki % 15 oranındaki değişimlerde) sistemin otomatik olarak devreye girerek takviye yapabilecek şekilde donatılması, - E.3. Havalandırma Düzeyinin Arttırılması:... Bina-projenin doğal havalandırılması için ilgili şartnamelerin sertifika rehberlerine uygun doğal havalandırma sistemi tasarlanmalı, kurulmalı ve belgelendirilmelidir. Mekanik havalandırmalarda ise Ashrae standardı veya üst versiyonlarında belirlenen temel düzey seviyesinin % 30 oranında üzerinde performans elde edilirse ek puan kazanılabilir. E.4. Yapı iç hava kalitesi yönetim planı: E.4.1. Yapım Sırasında kullanılan ürün, sistemlere ait teknik ekipman ve cihazların nem, toz ve kirliliğe karşı korunması, filtrelenmesi E.4.2. Yapım Sonrası Đşletme-Kullanımdan önce tüm sistemlere ait filtre vb. ekipmanın değiştirilerek kirlilikten bina kullanıcıların korunması... E.5. Düşük salınımlı ürünler: Yapım sırasında ve işletmede kullanılan ürünlerin, üretim teknoloji-tekniklerinden kaynaklanan ve insan sağlığına zarar veren uçucu organik bileşik-maddelerin salınımının önlenmesi, kullanım konforunu, sağlığı ve üretkenliği etkileyen tüm kirletici madde ve kokuların azaltılması kapsamında, her birinden düşük salınım değerleri koşulu aranarak birer puan değerinde, Yapıştırıcı ve Dolgular/Boya ve kaplamalar/döşeme Sistemleri/Kompozit ahşap ve agrifiber ürünlerin kullanımına yönelik uygulamalar E.6. Đç Mekanlarda kimyasal ve kirletici kaynakların kontrolü: Kullanıcıların zehirli kimyasal partiküller ve kirleticilerden korunmasına yönelik önlemlerin alınması, hava dolaşımının sağlanması ve filtreleme sistemi kurulması, temizlik malzemeleri, ofis araçları vb. gerekli ekipmanın ayrı mekanlarda bulundurulması E.7. Bina sistemlerinin denetlenebilirliği: Enerji tasarrufunu yanında, kullanıcıların konfor ve üretkenliğine katkısı düşünülerek, iklimlendirme ve aydınlatma sistemlerinin kullanıcılarca kontrolü-ayarlanabilmesinin sağlanması ön koşuldur. Đklimlendirmede Ashrae standartlarına uygun düzeylere ulaşılması adına merkezi kontrol sistemi kurulmalıdır. E.7.1. Aydınlatma Sistemlerinin kontrolü.. E.7.2. Isıtma Sistemlerinin kontrolü... E.8. Isısal Konfor: E.8.1. Isısal Konfor - Tasarım: Kullanıcı konforunun sağlanarak üretkenliğin artırılmasına katkı verecek ısıl konfor şartlarının oluşturulmasıyla ilgili tasarım stratejileri.. E.8.2. Isısal Konfor - Onaylama: Sistemlerin tasarım stratejileri doğrultusunda üretimi ve işletiminin kontrolünün sağlanması, verimliliklerinin kullanıcılarca onaylanması... E.9. Gün Işığı ve Manzara: Gün ışığından yararlanma düzeyinin arttırılması ve kullanıcıların dış çevre ile görsel ilişki kurmalarının sağlanması kapsamında, E.9.1. Gün Işığı: Bilgisayar ortamında gün ışığı modellemesi ile, yansıma ve kamaşma kontrolleri yapılmalı, yeterli aydınlanma düzeyine ulaşıldığı ispatlanmalı, çalışma alanlarının % ında gün ışığı alımının en az % 2 düzeyinde olması sağlanmalı.. E.9.2. Manzara: Kullanıcıların % 90 ının çalışma alanlarında oturdukları yerden dışarıyı görmeleri ve manzarayla görsel temas kurabilmeleri sağlanmalıdır Puan 1 Puan 1 Puan 4 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan F - Tasarımda Yenilik : Yenilikçi tasarım yaklaşımlarıyla olabildiğince tümleşik, uygun maliyetli, ekolojik tasarım ve üretim stratejilerinin geliştirmesi, tasarım ekiplerince hazırlanan projelerin Leed Sistemi gerekliliklerince belirlenen performans düzeylerine ulaşmasının sağlanması hedeflenmektedir (Tablo 3.11.). 30

54 Tablo Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: F Tasarımda Yenilik [27,32,33]. F Tasarımda Yenilik Performans Ölçütleri F.1. Tasarımda Yenilik: Projelerin yenilikçi yaklaşımlar üretilmesine ve Leed Sistemi gerekliliklerince belirlenen performanslara ulaşmasına katkı vermeleri düzeyi değerlendirilmektedir. Ayrıca kullanıcıların bilgilendirilmesi-bilinçlendirilmesi çalışmaları ek puan kazandırmaktadır. F.2. Tasarım ekibinde Akridite olmuş Leed Profesyoneli Bulunması:... Tasarım ve sertifikasyon süreçlerinin entegrasyonu, uygulamaların doğruluğu, hızı ve verimliliğinin sağlanması adına profesyonel danışmanlık hizmeti alınmasıdır. Max. 6 Puan 1-5 Puan 1 Puan G - Bölgesel Öncelik: Yerel coğrafi - çevresel önceliklerin dikkate alınmasının sağlanması hedeflenmektedir (Tablo 3.12). Tablo 3.12 Leed sisteminin (Leed NC-Nisan 2009 sonrası) performans ölçütleri kontrol listesi: G Bölgesel Öncelik [27,32,33]. G Bölgesel Öncelik Performans Ölçütleri Amerika' nın bazı eyaletleri ile Meksika da geçerli olan ve uygulanan bu ölçütler kapsamında, bölgesel ve yerel coğrafi-çevre önceliklerinin, iklimsel şartların, tarımsal alanların korunması ve göllere giden atık suyun kalitesinin arttırılması vb. konularının dikkate alınması için ek puan verilmektedir. Max. 4 Puan 4 Puan Leed Sisteminin performans ölçütleriyle ilgili detaylı bilgi verebilmek adına, Konutlar için Leed (Leed for Homes) 2008 versiyonu Performans Değerlendirme Ölçütleri Kontrol Listesi ilgili ana ve alt başlıklarıyla Ek D ve aşağıdaki tablolarda sunulmuştur (Tablo ). Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: A - Tasarım Sürecine Yenilik Getirme [7,27]. A - Tasarım Sürecine Yenilik Getirme: Mümkün olduğunca tümleşik, uygun maliyetli yeşil tasarım ve inşaat stratejileri geliştirmek hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 11 Puan A.1. Bütünleşik Proje Planlama, A.1.1. Ön hazırlık değerlendirme-ölçümleri, A.1.2. Bütünleşik Proje Ekibi oluşturulması, A.1.3. Konuta özgün profesyonel kredilendirmeler, A.1.4. Tasarım Karakteri, A.1.5. Binanın solar tasarıma uygun hale getirilmesi, A.2. Kalite Yönetimi, A.2.1. Planlamada Süreklilik (Đnşaat Öncesi), A.2.2. Islak Hacimlerin ölçüleri ve alınacak önlemler, A.2.3. Kalite Yönetimi, A.2.4. Dayanıklılık Denetimi, A.3. Yenilikçi/Bölgesel Tasarım (diğer versiyonlara benzer ölçütler) 31

55 Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: B Yer ve Bağlantılar [7,27]. B- Yer ve Bağlantılar: Leed sertifikalı inşaatı teşvik etmek, inşaat faaliyetlerinin verdiği çevresel zararı minimize etmek ve arazi ıslahı sağlamak hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 10 Puan B.1. Mahalle ve Civar Yerleşim Birimleri Verileri B.2. Yer Seçimi (Çevresel açıdan duyarlı alanlarda yerleşimden kaçınmak) B.3. Öncelikli-Tercih Edilmiş Yerlerin Belirlenmesi, B.3.1. Gelişim yönü ve genişleme sınırının belirlenmesi, B.3.2. Dolgu bölgelerin belirlenmesi, B.3.3. Önceden geliştirilmiş bölgelerin belirlenmesi, B.4. Alt Yapı B.5. Kamu Kaynakları ve toplu taşıma-ulaşım olanakları B.6. Erişilebilen yeşil alanlar, açık alanlar, meydanlar Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: C- Sürdürülebilir Yerleşimler [7,27]. C - Sürdürülebilir Yerleşimler: Đnşaat faaliyetlerinin uzun vadeli çevresel zararlar vermesinin önlenmesi veya zararın minimize edilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 22 Puan C.1. Yerleşim Bölgesi Đdaresi, C.1.1.Đnşaat Sırasında Erozyon Kontrolü, C.1.2. Düzensiz alanların minimize edilmesi C.2. Peyzaj Düzenlemesi, C.2.1. Temel Peyzaj Düzenlemeleri, C.2.2. Çimlendirme Sınırı, C.2.3. Kuraklığa Dayanıklı Bitkiler C.3. Gölgelendirme Yöntemi ile kontrolsüz yayılan ot vb.ni kontrol altına almak C.4. Yüzey Suyu Yönetimi, C.4.1. Geçirimli Bölgelerin Tasarımı, C.4.2. Kalıcı Erozyon Kontrolleri C.5. Zehirli Olmayan Đlaçlama ile Haşere Kontrolü C.6. Yerleşim Yoğunluğu Ortalama Konut Yoğunluğu Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: D- Su Verimliliği [7,27]. D- Su Verimliliği: Merkezi su kaynaklarını korumak, yağmur suyunu ve kullanılmış atık suyu yeniden kullanmak hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 15 Puan D.1. Suyun Yeniden Kullanımı, D.1.1. Yağmur Suyu Toplama Sistemi, D.1.2. Kullanılmış Suyun Yeniden Kullanımı Sistemi D.2. Sulama Sistemi, D.2.1. Yüksek verimlilik ölçütlerinin belirlenmesi, D.2.2. Peyzaj Tasarımında Yatay Tesisatın Lisanslı Profesyonellerce yapılması D.3. Yapı Đçi Su Kullanımı-Yüksek verimlilik oranlı tesisat-donatı kullanımı Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: E-Enerji ve Atmosfer [7,27]. E-Enerji ve Atmosfer: Konutları tasarım ve inşaat sırasında izlenen yöntemlerle, enerji etkin konut performansına ulaştırmak hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 38 Puan E.1. Enerji performansının optimize edilmesi-enerji Etkin Konut, E.1.1. Konutlar için Energy Star performansı, E.1.2. Enerji performansının en üst düzeye çıkarılması, E.2. Yalıtım E.3. Hava Sızma - Sürüklenme Etkileri E.4. Pencereler E.5. Isıtma ve soğutma dağıtım sistemi E.6. Boşluğun Isıtılması ve Soğutulması E.7. Suyun Isıtılması, E.7.1. Düzenlenmiş sıcak su dağıtım sistemi, E.7.2. Boru izalosyonu, E.7.3. Đyileştirilmiş su ısıtma donanımı, 32

56 Tablo nin devamı E.8. Aydınlatma, E.8.1. Enerji etkin energy star aydınlatmaları, E.8.2. Gelişmiş aydınlatma tesisat ve kontrol sistemleri, E.8.3. Gelişmiş aydınlatma paketleri, E.9. Cihaz-Araçlar, E.9.1. Yüksek verimli Cihaz-Araçlar, E.9.2. Verimli giysi yıkayıcılar E.10. Yenilenebilir Enerji ve Elektrik Üretimi E.11. Soğutucu Yönetimi Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: E-Enerji ve Atmosfer Başlığına Ek-1 [7,27]. E-Enerji ve Atmosfer Başlığına Ek (Energy Star Exhibit EA2-B) Enerji Etkin Nitelikli Konutların Isı Dolaşımı Denetimi Đçin Kontrol Listesi ve Termal Baypas - Isı Dolaşımı Isı Köprüleri Denetim Đlkeleri Kılavuzu 1. Hava - ısı bariyerleri düzenlenmesiyle yalıtımda sürekliliğin sağlanması 2. Duş / Dış duvarda duş teknesi: 2.1. Dış duvarlar 6 taraftan çevrelenmiş olmalıdır Dış duvarlar tamamen yalıtılmış olmalıdır. 3. Garaj üzerinde yalıtılmış zemin: 3.1. Yalıtımın tüm korumasız kenarında-birleşim yerleri ve köşelerde hava bariyerleri kurulmalıdır. 3.2.Yalıtımın alt kat donatıları ile ilişkisinin sürekliliğinin sağlanması için bakım yapılmalıdır. 4. Bitişik alanları ayıran duvarlar arasında boşluk bırakılmalı: 4.1.Duvarda ısı yalıtımı korunmasız kalmış köşe ve kirişleri de kapsayacak şekilde kurulmalıdır Yalıtım, iç duvarların bitiminde yan yüzlerdeki hava bariyerlerine kadar uzatılmalıdır. 5. Tavan arası erişimi paneli kapağı / Açılabilen merdivenler: 5.1. Tavan arası erişimi paneli kapağı ve merdiven hava sızdırmazlık için bütünüyle contalanmalıdır Tavan arası erişimi paneli kapağı ve merdiven yalıtımla kaplanmalı ve rahatça açılabilecek uygun şekilde düzenlenmelidir. 6. Konsol zeminler: 6.1. Hava bariyeri konsolu kapsamalı ve konsolun tüm kenarları yalıtılmalıdır Döşeme-zemin iskeleti alt kat zemin donatılarının bağlantıları dahil tamamen yalıtılmalıdır. 7. Oluk Şaftı/Boru Şaftı ve Girişler: Koşullara uygun duruma getirilmemiş alanlara açılışlar tıkayıcılarla ve boşluklar sabitlenerek köpük ile kapatılmalıdır. 8. Duman Şaftı: 8.1. Baca deliği çıkışı çevresi sac örtü ile kapatılmalı ve kalan boşluklar yangın bariyeri veya sızdırmazlık sağlayıcılarla mühürlenmelidir Yanma boşluğu - baca ile kolay tutuşan maddeler arasındaki boşluk (osb-kontroplak vb.) federal standartlara uygun metal bileziklerle uygun şekilde kapatılmalıdır. 9. Tavan arası saçağı- Suyolu: Yapının iskelet- dikmelerini ve tavan arası yalıtımını katı engelleyicilerle rüzgarın aşındırıcı etkisinden korunmalıdır. 10. Damlık tavanı Damlalık: Hava bariyeri, iskelet ve tüm boşlukları kapsayacak biçimde uzatılmalı ve çivi, köpük ve bant ile yalıtılmalı kaplanmalıdır. 11. Şömine-Ocak duvarı: Hava bacası boyunca hava bariyeri tamamen yalıtımla uzatılmalı ocağın arkasındaki tüm boşluklar yalıtılmalı-kaplanmalıdır. 12. Dış duvarda merdiven iskeleti/tavan arası: Hava bariyeri uzatılmalı tüm boşluklar tamamen yalıtılmalı-kaplanmalıdır. 13. Gömme-gizli ışıklandırma-elektrik teçhizatı: Tavan arasındaki ışıklandırma-elektrik teçhizatı mutlaka hava sızdırmaz biçimde alçıpan, conta veya köpük ile sabitlenmelidir. 14. Çatı verandası-çıkma: Dış duvar ile veranda kesişiminde hava bariyeri kurulmalıdır. 15. Tavan arasındaki tüm havalandırma: Yalıtım örtüsü tavan veya tavan arasından birinde olmak koşuluyla kaplıysa conta veya çivi ile sabitlenip tavan kenarında fan kullanılmalı ve tavan arasındaki yalıtım havalandırılmalıdır. 16. Yerleşim birimleri arasındaki ortak duvarlar: Hava bariyeri kurulmalı, aralık-boşluklar, conta-kapak ile kapatılmalı, şaft duvarı (ortak duvarlar gb) ile hava bariyeri arasında alçı yapılmalı ve taşıyıcı iskelet ile birimler çift taraflı (kasaba evi konstrüksiyonu gibi) alçı ile kaplanmalıdır. 33

57 Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: F- Malzeme ve Kaynaklar [7,27]. F- Malzeme ve Kaynaklar: Yapısal çatkının optimize edilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 16 Puan F.1. Yapısal kurguda malzemenin verimliliği : F.1.1. Kurulum için kullanılan tüm atık-elemanlar % 10 u geçmeyecek şekilde düzenlenmeli, F.1.2. Gelişmiş Đnşa Teknikleri uygulanmalı, F.1.3. Yapısal Đzolasyonlu Panel kullanımı F.2. Ürünler - Yakın çevreden malzeme teminini tercih etmek, F.2.1. Kereste kullanılacak ise Orman Đdare Konseyi kriterlerine uygunluk, F.2.2. Yakın çevreden malzeme temini ürün listesinden seçim F.3. Atık Yönetimi: F.3.1. Tüm değer ve sapmalar için belgeleme, F.3.2. Malzeme israfını önlemek ve atıkları azaltmak (Atıkları araziye boşaltmayı %25 - % 100 oranında engellemek) Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: G - Yapı Đçi-Dahili Çevresel Kalite [7,27]. G - Yapı Đçi-Dahili Çevresel Kalite: Yapı iç ortamı hava kalitesinin kurulması ve geliştirilmesi için onaylanmış önlemler paketinin oluşturulması hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. Max. 21 Puan G.1. Enerji etkinlikle birlikte ele alınan yapı iç ortamı hava paketi G.2. Yanma-Isıtma- Havalandırma Donanımı G.3. Nem Kontrolü, nem miktarı analizi ve gerekliyse merkezi sistem kurulumu G.4. Yapı dışı hava dolaşımı kontrolleri G.5. Sınırlı Tüketim-Dışa Atım: G.5.1.Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme uygulamaları (ASHRAE Std 62.2 ye uygunluk) G.5.2. Banyo dışa atım fanları için zamanlayıcı/otomatik kontrol, G.5.3. Dışa atım hava debisi G.6. Hava dağılım gereksinimi karşılama G.7. Hava filtreleme gereksinimi karşılama G.8. Kirletici atık madde kontrolü G.9. Radon Koruma ve Radona dayanıklı-geçirimsiz yapı kurulması G.10.Garajın Kirletici maddelerden korunması Tablo Leed sisteminin (Leed for Homes 2008) performans değerlendirme ölçütleri kontrol listesi: H- Bilinç ve Eğitim [7,27]. H- Bilinç ve Eğitim: Konutun kullanım süresince bakımı-korunması, Leed işlemleri, özellikleri ve donatılar hakkında, üretici, ev sahibi ve kiracıların eğitimi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. H.1. Ev sahibi veya kiracının eğitimi H.2. Đnşaat yöneticilerinin eğitimi Max. 3 Puan Breeam Sertifikasyon Sistemi Breeam sistemi, Đngiltere Yapı Araştırma Kurumu (BRE) tarafından Çevresel Değerlendirme Metodu adıyla geliştirilmiştir. Sistem, Đngiltere ve Kanada başta olmak üzere pek çok ülkede uygulanmaktadır [34]. Breeam sistemi uygulanarak dünya genelinde den fazla yapı sertifikalandırılmış olup halen proje sisteme kayıtlıdır [35]. BRE, çevresel politikaların yerel koşullarla harmanlanarak sürekli 34

58 güncellenmesi gerektiğine dikkat çekmekte ve sürdürülebilir çevresel kalkınma kavramına önem vermektedir [12]. BRE ye göre Breeam in amaçları; binaların çevresel etkilerine dikkat çekerek, çevreyi olumsuz etkilemelerini önlemek ve çevresel avantajları ile tanınır olmalarını sağlamak, konuyla ilgili kanunlarla çerçevelen ölçüt ve standartların üzerinde performans düzeylerine ulaşmak, yapı üretim alanının tüm paydaşlarının binaların çevresel etkileri konusunda bilinçlendirilmesini sağlamak ve sektörü yaratıcı çözümler geliştirmeye özendirmek konusunda talep oluşturmak, çalışmaların kurumsal düzeyde çevre hedefleri doğrultusunda gelişmesini sağlamaktır. Breeam Sertifikasyon Sistemi Değerlendirme Süreci: Breeam Sisteminde bina-projelerin değerlendirilmesi, BRE tarafından verilen eğitimi tamamlamış ve yapılan sınavla danışman-denetçi unvanı almış Breeam uzmanlarınca yapılır. Değerlendirme kapsamında öncelikle bina-projenin Breeam kategorilerinden hangisi kapsamında ve ne tür sertifikaya göre değerlendirileceği belirlenir ve kayıt işlemleri gerçekleştirilir. Bu aşamanın ardından sertifika sürecinde yürütülecek tüm faaliyetlerin, bina-proje denetim ve kontrollerinin BRE tarafından lisans verilmiş denetçi tarafından gerçekleştirilmesi ve raporlanması koşulu getirilmiştir [36]. Raporlar BRE ye sunulur, çalışmaların uygunluğu denetlenerek onaylanır ve belgelenir (Tablo 3.22). Tablo Breeam Sistemi değerlendirme süreci [30] Proje Kaydının Yapılması BREE Tarafından Yetkilendirilmiş BREEAM Denetçilerin Projeyi Đncelemesi BREEAM Belgesinin Seviyesinin Belirlenmesi Değerlendirme Notlarının Kalite Kontrolü Đçin BRE ye Gönderilmesi BRE Tarafından Uygun Bulunanların Belgelendirilmesi 35

59 Sertifikasyon süreci yapı üretim sürecinin, tasarım, yapım ve yapım sonrası işletme-kullanım süreçlerinde başlayabilir ve işleyebilir. Bina-projenin performans değerlendirmesi belli performans ölçütleri karşılığında elde edilen puanlara göre yapılır. Alınan puanlar bölgelere göre farklılık gösteren koşullara uygun biçimde anketler ve bilimsel çalışmalar sonucu belirlenen ağırlık katsayıları ile çarpılarak sonuç puanına ulaşılır. Ağırlık katsayıları iklimsel ve çevresel koşullar, yapım yöntemleri, yapısal ürünlerin çeşitliliği ve temini, bölgesel-yerel koşullara uygun olarak geliştirilmiş olan standart, şartname vb. mevzuata bağlı olarak değişebilir. Bu özellik Breeam sisteminin uluslararası düzeyde farklı bölgelerde uygulanmasına olumlu katkı vermektedir. Breeam Sistemi ile değerlendirilebilen bina türleri-kategoriler Sistemle, farklı işleve sahip binalar, Ekolojik Konutlar, Adliye Binaları, Eğitim Binaları, Endüstriyel Binalar, Sağlık Yapıları, Ofis Yapıları, Alışveriş Merkezleri, Çoklu Konaklama (Yurtlar, huzur evleri), Özel "Bespoke " ve Uluslar arası olarak adlandırılmış olan kategorilerde ilgili ana ve alt başlıkları içeren yönetsel şemalarla değerlendirilmektedir. Bu kategorilerden Uluslar arası kategorisi, dünyanın farklı bölgelerinde yer alan ülkelerdeki uygulamaların değerlendirilmesi adına uyarlanmış Breeam şemalarını içermektedir. BRE tarafından yürütülen çalışmalarla, Uluslar arası kategorisi kapsamında Körfez Bölgesi ile Avrupanın farklı bölgeleri için düzenlenen Breeam International Europe ve Gulf versiyonları geliştirilmiştir [12]. Breeam Sistemi Performans Ölçütleri, Puanlama ve Sertifika türleri Breeam sistemiyle bina-projelerin çevresel etkileri ve performansları, dokuz farklı alanda işlevlerine uygun ölçütlerle toplam 100 puan üzerinden değerlendirilmekte, elde edilen puanlara göre derecelendirme yapılarak farklı sertifika tipleriyle belgelenmektedir (Tablo 3.23, 3.24). 36

60 Tablo Breeam sistemi performans ölçütleri [9,26,37] Breeam Performans Ölçütleri Puanlama (%) Yönetim 12 Sağlık ve Memnuniyet 15 Enerji 19 Ulaşım 8 Su 6 Malzeme 12,5 Atıklar 7,5 Arazi Kullanımı ve Ekoloji 10 Kirlilik 10 Tablo Breeam sistemi sertifika türleri [9,26,37] Breeam Sertifika Türleri (Değerlendirme ve Sertifika Tipi) Sistemin performans ölçütleriyle ilgili detaylı bilgi verebilmek adına, Breeam (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) Performans Değerlendirme Ölçütleri Kontrol Listesi (check list) kapsadığı ana - alt başlıkları ve puan karşılıklarıyla Ek D ve aşağıdaki tablolarda sunulmuştur (Tablo ). Puanlama (%) Geçer - Sertifika (1 yıldız) 30 Đyi - Sertifika (2 yıldız) 45 Çok Đyi Sertifika (3 yıldız) 55 Mükemmel Sertifika (4 yıldız) 70 Seçkin - Sertifika (5 yıldız) 85 Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: A Yönetim [32,33,37] A Yönetim: Bina sistemlerinin devreye alınarak işletilmesi, kontrolü ve bakımı ile geliştirilmeleri hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :10 Ağırlık Katsayısı: % 1.2 Max % Değeri: 12) A.1. Bina Sistemlerinin Devreye Alınması:... Đlgili uzmanlarca havalandırma, soğutma, enerji, otomasyon vb. bina sistemleri ve donanımlarının tasarlandıkları gibi üretilerek işletilmeleri, teknik yeterlilikleri denetlenerek performans düzeyleri belirlenir. Sistem-donanımların işletmeye alınmalarından itibaren geçen 12 aylık sürenin sonunda test ve kontrollerin tekrarlanması durumunda ek puan alınabilir. A.2. Çevreye Duyarlı Yapım:... Yapım planının Đngiltere CCS standartlarına uygun olarak hazırlanması üretimin buna uygun olarak gerçekleştirilmesi koşulu gereği, çevresel farkındalık ve sorumluluk, yapım alanı bakım-temizliği, güvenliği, olumlu komşuluk ilişkileri kurulması alt başlıklarında değerlendirmeler yapılmaktadır. Aynı koşul gereği arazi yönetimi uygulanıyorsa ek puan kazanılabilir. Uygulamalarda ulaşılan performans ilgili standartta ön görülenin üzerinde ise ek puan kazanılabilir. Max. 10 Puan 2 Puan 4 Puan 37

61 Tablo in devamı A.3. Yapım alanı atıkları:.. Yapım alanı çevre yönetim planı hazırlanması, kirliliğin önlenmesi, nakliyelere bağlı CO2 emisyonun azaltılması, enerji ve su tüketim düzeyinin tespiti, kontrolü, raporlanması, çevreye duyarlı yapısal ürünlerin kullanımı, A.4.Bina kullanıcı rehberinin hazırlanması:... A.5. Güvenlik:.. Tasarım evresinde güvenlikle ilgili senaryoların geliştirilmesi ve tasarımın revizyonu 1 Puan 1 Puan 1 Puan Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: B Sağlık ve Konfor [32,33,37] B Sağlık ve Konfor: Bina konfor koşullarının geliştirilmesi ve kullanıcılar tarafından kontrolünün sağlanabilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :13 Ağırlık Katsayısı: % 1.15 Max % Değeri: 15) B.1. Günışığı: Bina alanının en az % 80' inin günışığı almasının sağlanması için ilgili ölçüt-standartlar gereğince mekanların boyut-derinlikleri, pencereler vb. unsurlar değerlendirilmeli, B.2. Kullanıcıların dış mekan ile görsel temas kurmaları:... Manzarayla görsel temas kurulması, kullanıcıların konfor koşullarının iyileştirilmesi, rahathuzurlu çalışma şartları oluşturulması vb. nedenlerle verimliliği olumlu etkiler, B.3.Kamaşma kontrolü: Çalışma koşullarında verimlilik ve konfor adına, yansıma, parlama ve kamaşmayı önlemek için kullanıcılarca kontrol edilebilen gölgeleme unsurlarının tasarlanması, B.4.Yüksek frekanslı aydınlatma elemanları:... Aydınlatma elemanlarındaki titreme ve sesin engellenmesi ile verimlilik sağlanması, B.5. Đç ve dış aydınlatma seviyelerinin yeterliliği:... Đlgili standartlarla belirlenen düzeyde uygun görsel konfor şartlarının oluşturulması için tasarım kararları ve uygulamalar, B.6. :Aydınlatma bölgelerinin kontrolü:.. Bina-projede aydınlatma bölgelerinin, sistem ve ekipmanlarının belirlenmesi, aydınlatma sistemlerinin kullanıcılarca kontrolünün sağlanabilmesi, B.7. Doğal havalandırma potansiyelinden yararlanma:... Binalarda olabildiğince doğal havalandırmayla temiz hava girişinin ve dağılımının sağlanması, mekanik havalandırma sistemlerinin doğal havalandırmadan yararlanabilecek esneklikte tasarlanması ve işletilmesi, B.8.Đç hava kalitesinin arttırılması:... Binanın temiz hava girişlerinin ilgili standartlara uygun biçimde kirlilikten uzak noktalarda yer almasıyla ilgili tasarım kararları ve uygulamalar, B.9. Uçucu organik bileşikler: Tasarım ve üretimde tüm yapısal ürünler, döşeme, tavan, duvar kaplamaları, boya ve cila gibi ürünlerin uçucu organik bileşen (VOC) salınımıyla sağlığa olumsuz etkilerinin önlenmesi kapsamında EN standartları vb. mevzuata uygunluğun sağlanması, B.10.Isıl konfor düzeyi.:... Proje-binanın işlevi, kullanıcı sayısı-beklentileri vb. unsurlara uygun ısıl konfor düzeyinin belirlenmesine yönelik tasarım, üretim ve işletme kararlarının alınması, sistem kontrolleri, B.11.Isıl bölgeleme uygulamaları:... Proje-binada farklı kullanım alanlarındaki gereksinimlere uygun ısıl bölgeleme yapılması, düzeylerin belirlenmesi ve kontrollerinin kullanıcılarca yapılabilmesinin sağlanması, B.12.Bakteriyel kirlenmenin Engellenmesi:... Proje-binada özellikle su ve hava dağılımı ile oluşan-yayılabilen ve sağlığı olumsuz etkileyen bakteri oluşumunun ilgili standartlara uygun önlemlerle engellenmesi, B.13.Akustik performans düzeyi:. Đlgili standartlar çerçevesinde proje-binanın işlevine uygun akustik performans düzeyinin belirlenmesi, gürültünün engellenmesi, gerekli ses yalıtımlarının yapılması, Max. 13 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1Puan 1Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 38

62 Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: C Enerji [32,33,37] C Enerji: Proje-binanın enerji etkinliği ve yönetimi, sistem, cihaz ve ürünlerde enerji verimliliği ölçümü ve kontrolü, üretim ve kullanım evrelerinde CO2 salınımının düşürülmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan : 23 Ağırlık Katsayısı: % 0.83 Max % Değeri: 19) C.1.Karbondioksit emisyonlarının azaltılması: Yapım ve kullanım evrelerindeki uygulamalardan kaynaklanan CO2 emisyonlarının bina türlerine göre EPC standartlarında belirlenmiş düzeyde olmasının sağlanması, binanın enerji sınıfının lisanslı uzmanlarca bilgisayar simülasyonları yardımıyla test edilerek belirlenmesi ve değerlendirilmesi, C.2. Bina Sistemlerinin ve kullanıcıların enerji tüketimlerinin ölçülmesi:.. Đklimlendirme, aydınlatma vb. sistemlerinin performanslarını ölçen bir sistemin kurulması, C.3. Dış mekan aydınlatması: Enerji verimli ve gün ışığı sensörlü elemanlarla kullanıma uygun aydınlatma değerlerleri C.4. Düşük ya da sıfır karbon teknolojileri:... Bina-projenin enerji gereksiniminin mümkün olduğunca uygun mesafedeki yerel ve düşük karbonlu yenilenebilir kaynaklardan sağlanmasına yönelik çalışmalarla bina CO2 emisyonu değerlerinin %10-%15 arasında azaltılması, elektriğin tamamının yenilenebilir kaynaklardan sağlanması ve hava sızıntısının yalıtımlarla engellenmesi halinde ek puan kazanılabilir, C.5.Asansörler:... Asansörler, yürüyen merdivenler, kayar bantlar vb. elemanlarda ilgili standartlara uygun enerji verimliliği düzeyine ulaşılması halinde puan kazanılabilmektedir. Max. 23 Puan 15 Puan 2 Puan 1 Puan 3 Puan 2 Puan Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: D Ulaşım [32,33,37] D Ulaşım: Binaya ulaşımdan kaynaklanan CO2 salınımının düşürülmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :10 Ağırlık Katsayısı: % 0.8 Max % Değeri: 8) D.1. Ulaşım olanakları ve toplu taşıma:... Toplu ulaşımın türü ve niteliği, binanın ulaşım noktasına mesafesi, servis araçlarının özellikleri ve servis sıklığı ölçütlerine göre puan kazanılmaktadır, D.2. Hizmet tesis-servislerine yakınlık:... Binaya uygun mesafede (500 m altında) banka şubesi, postane, market vb. hizmetlerin bulunması durumunda puan alınabilmektedir, D.3. Bisikletle Ulaşım:. Bisikletle ulaşımın özendirilmesi ve yaygınlaşması adına proje-binada uygun ve güvenli park yerleri, duşlar, soyunma kabinleri vb. düzenlemeleri, D.4. Bisikletçi ve yaya güvenliği:... Đlgili standartlara uygun boyutlandırmalar ve güvenlik önlem-esasları, D.5. Bina ulaşım planı:... Projelendirme ve tasarım aşamasında binanın işlevi ve tüm kullanıcıların (engelliler dahil) olası tercihleri-beklentilerine uygun ulaşım türlerini kapsayan ulaşım planının hazırlanması, planlamada araç kullanımının azaltılması için, park alan-yerlerinin ücretlendirilmesi, araç paylaşımının özendirilmesi ve buna uygun park yeri tahsisleri, konforlu toplu taşıma bekleme noktaları, yaya ve bisiklet yollarının niteliklerinin arttırılması, D.6. Otopark kapasitesi:... Bina kullanıcılarından 3-4 ü için bir adet araç park yeri ayrılmasıyla otopark kapasitesinin sınırlandırılması ve toplu taşımanın tercih edilmesine katkı sağlanması, Max. 10 Puan 3 Puan 1 Puan 2 Puan 1 Puan 1 Puan 2 Puan 39

63 Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: E Su [32,33,37] E Su: Suyun etkin kullanımı ve tasarruf hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :6 Ağırlık Katsayısı: % 1 Max % Değeri: 6) E.1. Su tasarrufu:.. Şebekeden temin edilen su tüketiminin düşürülmesi adına, verimli cihaz-ekipmanların kullanımı, yağmur suyu ve atık suyun geri kazanımı ve kullanımı konusunda ilgili standartlara uygun tasarım ve işletme kararları - uygulamalar, E.2. Su miktarının belirlenmesi-ölçümü:... Su kullanımının ölçülmesi ve tasarruf düzeyinin belirlenmesi-takibi amacıyla tesisatın uygun yerlerlerine ve bağımsız-ayrı mekanlarla bina bölümlerine ölçüm cihazları yerleştirilmesi, E.3. Sızıntıların engellenmesi :.. Bina ve çevresindeki tüm su çıkışlarında otomasyon sistemiyle sızıntı kontrolü yapılması, E.4. Sıhhi tesisatların kapatılabilmesi:... Sensörlü armatürlerin kullanımıyla kontrollü ve kayıpsız su tüketimi ile tasarruf sağlanması, sızıntı sensörleriyle tesisattaki sızıntıların engellenmesi, Max. 6 Puan 3 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: F Malzeme [32,33,37] F Malzeme: Yapımda ve kullanım sürecinde tüm yapısal ürünlerin, enerji verimli, geri dönüşümlü ve Breeam Yeşil Rehbere uyumlu nitelikte olması hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :13 Ağırlık Katsayısı: % 0.96 Max % Değeri: 12.5) F.1. Yapısal ürünlerin teknik özellikleri :.... Yaşam döngüsü süresince binada kullanılacak yapısal ürünlerin çevresel etkilerinin azaltılması kapsamında, Yeşil Rehbere uygunluk koşulu getirilmesi, F.2. Dış Mekan peyzaj ve sınır elemanları :... Peyzaj elemanları ve ürünlerinin % 80 oranında Yeşil Rehbere uygunluğu, F.3. Mevcut bina cephesinin yeniden kullanımı:... Binanın yenileme ve onarımı uygulamalarında mevcut cephenin mümkün olduğunca (% oranında) korunarak değerlendirilmesi, F.4. Strüktürün yeniden kullanımı:..... Binanın yenileme ve onarımı uygulamalarında mevcut strüktürün güçlendirme gerektirmeden hacmen %50-80 oranında yeniden kullanımı, F.5. Yapısal ürünlerin çevreye duyarlı kaynaklardan üretilmesi: Yeni bina-projelerde kullanılacak ürünlerin en az % 80 oranında çevreye duyarlı kaynaklardan üretilmiş olmaları ve ilgili standartlar gereğince seçilerek kullanılmaları, F.6. Yalıtım:... Yalıtım ürünlerinde Yeşil Rehbere uygunluk, F.7. Sağlamlık:... Dayanıklı yapısal ürün-elemanlarla bakım, onarım ve yenilenme sıklığının azaltılması, Max. 13 Puan 4 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan 3 Puan 2 Puan 1 Puan Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: G Atıklar [32,33,37] G Atıklar: Yapım ve kullanım süreçlerinde etkin atık yönetimi stratejileri ile çevreye zarar verilmesinin önlenmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :7 Ağırlık Katsayısı: % 1.07 Max % Değeri: 7.5) G.1. Yapım alanında atık yönetimi:. Yapım faaliyetleri sonucu oluşan atıkların azaltılması, mümkün olduğunca ayrıştırılarak yeniden değerlendirilmesi (sağlığa zarar vermeyen atıkların en azından dolgu vb. çalışmalarda kullanılması) ile kaynakların korunumu, bu kapsamda bina toplam alanının her 100 m2 sine düşen atık miktarına göre puanlama yapılmaktadır, Max. 7 Puan 4 Puan 40

64 Tablo in devamı G.2. Geri dönüşümlü agrega kullanımı :... Yapımda geri dönüşümlü agrega kullanılması, yapım alanından veya uygun mesafedeki diğer yapım alanları ile kaynaklardan-tedarikçilerden (30 km çaplı bir alandan) temin edilen kullanılmış agreganın değerlendirilmesi (gerekli miktarın en az % 25 i oranında), G.3. Geri dönüşümlü atıkların toplanması:.... Kullanım evresinde binada toplanacak geri dönüşümlü atıklar için kullanıcılar ve nakliye araçlarının rahatlıkla ulaşabileceği mekan-alanların tasarlanması, G.4. Döşeme kaplamaları :... Bina kullanıcıların yapımda kullanılacak kaplama ürünlerini, tercih ve beklentilerine göre seçebilmelerinin sağlanmasıyla kaynakların korunumu, israf ve zahiyatın önlenmesi, 1 Puan 1 Puan 1 Puan Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: H Arazi kullanımı ve ekoloji [32,33,37] H Arazi Kullanımı ve Ekoloji: Yapım alanındaki ekolojik unsurların ve dengelerin korunması, yapının araziye uygun biçimde ve yeterli ölçekte yerleşiminin sağlanması, kullanılmış ve zarar görmüş arazilerin öncelikli olarak yeniden değerlendirilmesi ile bozulmamış alanların korunması hedeflemektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır.(max Puan :10 Ağırlık Katsayısı: % 1 Max % Değeri: 10) H.1. Arazinin yeniden kullanımı : Yeni üretilecek yapıların kullanılmış ve zarar görmüş araziler üzerine yapımının sağlanması, bina-proje için gereken oturum alanının % 75 oranında daha önceden (son 50 yıllık süreçte) farklı işlevlerde (tarım arazisi, ormanlık alan, park vb. hariç) yapılaşmanın bulunduğu alanlar üzerine konumlandırılması, H.2. Kirlilik içeren alanların değerlendirilmesi:... Kirlilik içeren alanların uzmanca kontrolü, kirlilik düzeyleri ve nedenlerinin tespiti, arındırma çalışmaları ile yeni yerleşimler için uygun hale getirilmesi, H.3. Arazinin ekolojik değerinin korunması: Yapılaşmanın ekolojik değer taşımayan alanlarda olmasının sağlanması, uzmanlarca arsanın ekolojik düzeyinin belirlenmesi, yapım ve bina kullanım süreçlerinden kaynaklanacak kirliliğin ve olumsuz etkilerin önlenmesi, bu konuda tüm paydaşların (yüklenici, kullanıcı vb.) sorumlu olmasının sağlanması, H.4. Binanın ekolojik etkisinin azaltılması:..... Yapım sonrası kullanım sürecinde binanın çevresel etki değerlendirmesinin yapılması, H.5. Arazinin ekolojik değerini arttırmak:... Tasarım sürecinde uzman gözetiminde bina-projenin arazinin ekolojik değerine etkilerinin belirlenmesi ve olumlu katkı vermesine yönelik çalışmalar ile puan kazanılır, H.6. Arazideki biyolojik çeşitliliğe uzun vadeli etkiler: Đlgili uzmanca, bina-projenin kullanım evresinden önce, yapım faaliyetlerinin ve işletmeye alınacak bina sistemlerinin ekolojik açıdan olumsuz etki etmediği-etmeyeceği raporlanmalı, kullanıma geçilmesini takiben en az 5 yıllık süreci kapsayan planlamalar (peyzaj vb.) yapılmalıdır. Max. 10 Puan 1Puan 1 Puan 1 Puan 2 Puan 3 Puan 2 Puan 41

65 Tablo Breeam sisteminin (BREEAM Office 2008 Issue 2.0) performans ölçütleri kontrol listesi: I Kirlilik [32,33,37] I Kirlilik: Yapım ve kullanım süreçlerinde sera gazı salınım düzeyi düşük olan, ısıtma, soğutma sistemleri, yalıtımlar vb. yapısal ürün-sistemlerin kullanımı, yakıt sızıntısına bağlı kirliliğin önlenmesi, taşkın riskinin azaltılması, gürültü ve ışık kirliliğinin önlenmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen ilgili konular değerlendirilerek puanlanmaktadır. (Max Puan :12 Ağırlık Katsayısı: % 0.83 Max % Değeri: 10) I.1. Soğutucuların Küresel Isınma Potansiyeli (GWP) :... Bina soğutma sistemleri ile soğuk hava depoları vb. alanlarda kullanılan soğutucu akışkanlara bağlı küresel etkilerinin düşürülmesi adına, soğutucu GWP değerlerinin 5' den az olmasının sağlanması, I.2. Soğutucu sızıntılarının engellenmesi: Soğutucularda oluşabilecek sızıntıların belirlenmesi için gerekli sistemlerin kurulması, I.3. Isıtmadan kaynaklanan NOx emisyonları :. Isıtma sisteminden kaynaklanacak emisyonların engellenmesi, uygun sistem seçimi, işletim sırasında ölçümlenmesi ve kontrolü, I.4. Taşkın riski:..... Taşkın riski olan alanlarda yapılaşma zorunluluğunda, yerleşimlerin zemin ve bodrum katlarının taşma kotundan en az 60 cm yüksekte planlanması, I.5. Dere yataklarında kirliliğin önlenmesi:.. Yapı alanı ve arazisinin sert zeminlerindeki kimyasal maddeler, yağ, silt, ağır metal vb. atıkunsurların dere yataklarına sürüklenerek kirliliğe neden olmalarını engelleyecek yağ tutucular ve drenaj sistemlerinin kurulması, I.6. Gece ışık kirliliğinin engellemesi: Binanın türüne göre gerekli bölge-alanlarda yeterli aydınlatmayla ışık kirliliğinin önlenmesi, I.7. Gürültü Kirliliği oluşumunun önlenmesi: Bina çevresindeki yapım öncesi ve sonrası çevresel ses düzeyinin aynı olmasının sağlanması, binanın sese duyarlı yerleşimlerden uygun mesafede (en az 800 m) konumlanması, Max. 12 Puan 1 Puan 2 Puan 3 Puan 3 Puan 1 Puan 1 Puan 1 Puan SbTool Performans Ölçüm Aracı ve Sertifikasyon Sistemi Kar amacı gütmeyen uluslararası bir organizasyon olan, Sürdürülebilir Bina Çevresi için Uluslararası Đnsiyatif (IISBE) tarafından geliştirilen bir değerlendirme aracıdır. Araç, çevresel performans ölçütlerinden oluşan, Gb Toll aracının, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik ölçütleriyle güncellenmesi ile oluşturulmuştur [24,25,34]. Asıl hedefi ülkesel - bölgesel koşullara ve arsaya uygun ekolojik binaların ve sürdürülebilir yerleşimlerin üretilmesine yön vermektir. Bölgeye uygun çözümlere ulaşılması adına, yerel kuruluşlardan ve akademisyenlerden elde edilen veri-bilgiler sisteme eklenebilmektedir. Sb-Tool Performans Ölçütleri, Puanlama ve Sertifika Türleri SbTool Sertifikasyon Sistemi performans ölçütleri ve puan karşılıkları Tablo 3.34 te sunulmuştur. Ayrıca, sistemin performans ölçütleriyle ilgili detay bilgi vermek adına, Sertifikasyon Sistemleri Kullanım Kılavuzları Kontrol Listeleri başlığında Ek 42

66 D de, sisteme ait kontrol listesi (check list) ve sistem tarafından performans ölçümü yapılan Megaplex Canada Projesi tasarım hedefleri puanlaması sunulmuştur. Tablo Sbtool Sistemi Performans Ölçütleri [24,38,39]. Sbtool Puanlama Performans Ölçütleri (%) Arsa Seçimi, Proje Planlama ve Geliştirme 7,8 Enerji ve Kaynak Tüketimi 21.6 Çevresel Yükler 25.7 Đç Mekân Çevre Kalitesi 21.6 Servis Kalitesi 15.5 Sosyal ve Ekonomik Esaslar 5.2 Kültürel ve Algısal Esaslar 2.6 Değerlendirme sonunda binalara, performansları karşılığında, -1 ile 5 arasında puan verilmektedir. Buna göre, olumsuz performans -1 puan, kabul edilebilir düzey 0 puan, iyi performans 3 puan, en iyi uygulama 5 puandır [25,38] Casbee Sertifikasyon Sistemi Binaların Çevresel Etkinliği Đçin Kapsamlı Değerlendirme Sistemi adıyla, Japonya Sürdürülebilir Yapım Konsorsiyumu (JSBC) tarafından geliştirilmiştir [40]. Sistemin, araştırma ve geliştirme süreçlerindeki çalışmalar, devlet, özel sektör ve akademik çevrelerce desteklenmiş ve ortak yürütülmüştür. Binanın işlevine bağlı olmaksızın, tasarım öncesi için Casbee-PD, yeni yapılar için Casbee-NC, mevcut yapılar için Casbee-EB ve yenileme-renovasyon çalışmaları için Casbee-RN gibi farklı değerlendirme araçları kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra, müstakil konutlar için Casbee, kentsel kalkınma projeleri için Casbee gibi versiyonlar da bulunmaktadır [41]. Casbee Performans Ölçütleri, Puanlama ve Sertifika Türleri Sistem binaların performansını iki önemli ölçüte göre değerlendirmektedir. Bunlar, yapının çevresel kalitesi (Q) ve Yapının çevresel yükleri (L) dir. Q değerini belirleyen alt başlıklar, binanın Đç Mekân Ortamı, Servis Kalitesi ve Arsada Dış Mekân Ortamı dır. L değerini belirleyen alt başlıklar ise, Enerji, Kaynaklar ve Malzemeler, Arsa Dışındaki Çevre dir (Tablo ). Değerlendirme sonucunda binalar, C (zayıf), B ve B+, A ve S sınıfı (üstün) olarak belgelendirilmektedir [40]. 43

67 Tablo Casbee sistemi performans ölçütleri [40,41, Ek D] Alanlar Performans Ölçümü Enerji Verimliliği Kaynak Verimliliği Yerel Çevre Yapıiçi Çevre Kalite (Q) (Q1) Yapı Đçi Çevre (Q2) Servis Kalitesi (Q3) Arsa Đçinde Yapı Dışı Çevre Yapının Çevresel Yükleri (L) (L1) Enerji (L2) Kaynak ve Malzeme (L3) Arsa Dışı Çevre BEE nin Payı (Q) BEE nin Paydası (L) Yapının Çevresel Verimliliği (Bee = Q / L) Tablo Casbee Sisteminde yapının çevresel etkinliği [40,41, Ek D] 3.2. Sertifikasyon Sistemlerine Veri Desteği Sunan Şartnameler Energy Star: Enerji etkin ürünlerin geliştirilmesine yönelik olarak çaba harcayan, Amerikan Çevre Koruma Ajansı (USEPA) tarafından geliştirilmiştir. Sistemle, ortaya konan verimlilik ölçütleriyle, pek çok elektronik cihaz etiketlenmiştir. Sistem, yapıda kullanılan ısıtma-iklimlendirme-havalandırma cihazları başta olmak üzere pek çok donanımı ve çatılar, pencereler gibi yapı bileşenlerini de kapsamaktadır. Bunun yanı sıra, farklı işlevdeki binalar için verimlilik standartları da geliştirilmiştir. Standartlar, Leed Sertifikasyon sistemine de veri desteği sağlamaktadır. ABD de, den fazla konut ve 3200 den fazla ticari bina, Energy Star etiketi almıştır [41]. 44

68 Ashrea standartları: Amerikan, Isıtma Soğutma ve Havalandırma Mühendisleri Derneği çalışmaları ile geliştirilen standartlardır Sev, 2009a). Ağırlıkla, aktif güneş ısıtmalı sistemler ve ısıtma, iklimlendirme, havalandırma sistemleriyle (HVAC) yapı kabuğu çözümlemelerini kapsamaktadır. Standartlar, Leed sistemine de veri desteği sağlamaktadır [12] Mevcut Sertifikasyon Sistemlerine Yönelik Genel Değerlendirme Çalışmanın bu bölümünde mevcut yeşil bina sertifikasyon sistemlerinde sertifikasyon sürecinin genel işleyişi, sistemlerin içeriği, kapsamı ve hedeflenen performans düzeyine ulaşılması adına belirlenen ölçütler ilgili kaynaklardan yararlanılarak oluşturulan Tablo 3.37 de ana ve alt başlıklarda sunulmuştur [27,31,37,38,40,42]. 45

69 Tablo Sertifikasyon Sistemlerinin Değerlendirilmesi Genel Değerlendirme Sistemin Adı LEED BREEAM SBTOOL CASBEE Başlangıç Tarihi Geliştiren Kurum/Kuruluş USGBC BRE IISBE JSBC Ülke - Küresel Yaygınlık Amerika ve Đngiltere ve Japonya Ülkesel- Uluslararası Uluslararası Uluslararası Bölgesel Yeni Sistemlere Model-Altlık Oluşturma Özelliği Var-Üst düzeyde Var-Üst düzeyde Var-Kısmen Var-Düşük düzeyde Değerlendirmeyi Yapanlar Leed AP.Profesyoneli Breeam Denetçileri Kurumsal Uzman Kurumsal Uzman Kullanıcılar Tasarımcı Tasarımcı Tasarımcı Tasarımcı Uygulama Ölçeği-Düzeyi Sertifika Türleri Bina veya Proje- Tasarım Aracı Sertifikalı, Gümüş, Altın, Platin 46 Bina veya Proje- Tasarım Aracı Sertifikalı-Geçer, Orta, Đyi, Çok Đyi, Mükemmel Bina veya Proje- Tasarım Aracı Kötü-Olumsuz düzey, Kabul Edilebilir Düzey, Đyi, Çok Đyi Bina veya Proje- Tasarım Aracı C, B-, B+,A,S Sertifikaları Sertifika Ücretleri $ $ Bilgiye Ulaşılamadı Bilgiye Ulaşılamadı Danışman-Denetçi Şartı - Ücretli Denetçi Şartı Kurumsal Uzman Kurumsal Uzman Yeterli Bilgi-Dokümanlara Erişim Referans dokümanların Referans bazılarına 200 $ Đnternet Aracılığıyla Đnternet Aracılığıyla dokümanlara sadece karşılığında herkes Sınırlı Sınırlı denetçiler ulaşabiliyor ulaşabilir Sürecin Şeffaflığı Kısmen Kısmen - - Geliştirildikleri Geliştirildikleri Geliştirildikleri Geliştirildikleri Sistemlere Yön Veren Şartname-Standartların Menşei ülkelere özgü ülkelere özgü ülkelere özgü ülkelere özgü Şartname-standartlar Şartname-standartlar Şartname-standartlar Şartname-standartlar Check-Kontrol Check-Kontrol Check-Kontrol Check-Kontrol Sistemlerin Performans Ölçüm Yöntem-Araçları listeleri-veri tabanı- listeleri-veri tabanı- listeleri-veri tabanı- listeleri-veri tabanısimilasyonlar similasyonlar similasyonlar similasyonlar Sertifikasyon Sonrası Performans Ölçüm-Kontrolleri varlığı var-son dönemde Verilen Sertifikanın Geçerliliğinin Kontrolü - Güncellenmesi Kategoriler - Yapı Türü Yeni Yapılar Mevcut Yapılar Renovasyon Projeleri

70 Tablo nin devamı - Kategoriler - Yapı Türü LEED BREEAM SBTOOL CASBEE Çekirdek&Kabuk Konutlar (çoklu) Konutlar (müstakil) Ofisler Eğitim Yapıları Sağlık Yapıları AVM Endüstri Yapıları Diğer başlıklarda Diğer Yapılar Diğer başlıklarda Sistemlerle Yönlendirilen Yapı Üretim Evreleri Tasarım Öncesi Tasarım Yapım Đşletme - Kullanım + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde - Bakım, Onarım, Yenileme Yıkım Geri Dönüşüm Sistem Ana Ölçütler + Mevcut yapılar ve renovasyon projelerinde + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde Sürdürülebilir Araziler, Su Kullanımında Etkinlik, Enerji ve Atmosfer, Malzeme ve Kaynaklar, Đç Mekan Hava Kalitesi, Yenilikçi Tasarım 47 + Mevcut yapılar ve renovasyon projelerinde + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde Yönetim, Sağlık ve Memnuniyet, Enerji, Ulaşım, Su, Malzeme, Atıklar, Arazi Kullanımı ve Ekoloji, Kirlilik + Tasarım Evresi Önerileri Düzeyinde Arsa seçimi, proje planlama ve geliştirme, enerji ve kaynak tüketimi, çevresel yükler, iç mekan çevre kalitesi, servis kalitesi, sosyal ve ekonomik esaslar, kültürel ve algısal esaslar Bina performansı ve çevre kalitesi (iç çevre kalitesi, servis kalitesi, dış çevre kalitesi), Bina çevresel yüklerinin azaltılması (enerji, kaynak ve malzeme, dış çevre)

71 Tablo nin devamı LEED BREEAM SBTOOL CASBEE Ölçütlerin Yenilenmesi Gerekli Olduğunda Versiyon değişikliği ile Her yıl Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı Ölçütlerin Ağırlık Hesabı 2009 versiyonları öncesi yok, 2009 sonrasında bazı alt başlıkların ağırlıkları yerel şartlara göre değişiyor Avrupa ve Körfez kategorilerinde ayrı hesaplar. Avrupa uyg. kuzey, güney, doğu, batı şeklinde ayrılması planlanıyor Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı Sistemlerin Ölçütleri Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Yönetim ve Organizasyon Afet Risk Analizleri ve Eylem planları + Sel Riski + Sel Riski Bilgiye ulaşılamadı + Deprem Riski Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri + Malzeme + Malzeme + Malzeme Bilgiye ulaşılamadı Bina Kullanım Kılavuzu Kullanıcı bilinç ve eğitim programları-memnuniyet araştırmaları Bilgiye ulaşılamadı Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Bilgiye ulaşılamadı Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark,peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Bilgiye ulaşılamadı Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi + + Bilgiye ulaşılamadı + Tasarruf Stratejileri + + Detaylı bilgiye ulaşılamadı + Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi + + Bilgiye ulaşılamadı + Bina-Projede yenilenebilir enerji kullanımı Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisyonların azaltılması

72 Tablo nin devamı LEED BREEAM SBTOOL CASBEE Đklimlendirme akışkanlarının Olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Bilgiye ulaşılamadı Su tasarrufu staratejileri Bilgiye ulaşılamadı Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Detaylı Bilgiye ulaşılamadı + Detaylı Bilgiye ulaşılamadı Su tasarruflu vitrifiye kullanımı + + Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı Sızıntı sensörleri + + Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı Su tasarruflu peyzaj uygulamaları + + Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı Yer altı suyunun korunması, Artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme, yapım tekniği kullanımı Bilgiye ulaşılamadı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler + + Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı Yerel Malzeme Kullanımı Düşük Düzeyde Uçucu Organik bileşen içerme + + Tasarım önerileri düzeyinde Detaylı Bilgiye ulaşılamadı Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bilgiye ulaşılamadı Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü + Tasarım önerileri düzeyinde + Tasarım önerileri düzeyinde + Tasarım önerileri düzeyinde Bilgiye ulaşılamadı Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal Konfor seviyesinin belirlenmesi + Tasarımda öneriler düzeyinde + Simülasyon + Tasarım önerileri düzeyinde + Simülasyon + Tasarım önerileri düzeyinde + Detaylı Bilgiye ulaşılamadı Bilgiye ulaşılamadı + Simülasyon Detaylı Bilgiye Isısal Konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Detaylı Bilgiye Simülasyon+Ekipman Simülasyon+Ekipman ulaşılamadı ulaşılamadı Doğal-Yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi + Simülasyon + Simülasyon + Simülasyon + Simülasyon

73 Tablo nin devamı LEED BREEAM SBTOOL CASBEE Doğal-Yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi + Simülasyon+Ekipman + Simülasyon+Ekipman + Simülasyon+Ekipman + Simülasyon+Ekipman + + Detaylı Bilgiye Detaylı Bilgiye Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Simülasyon+Ekipman Simülasyon+Ekipman ulaşılamadı ulaşılamadı + Detaylı Bilgiye Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor + + Tasarım önerileri ulaşılamadı + Tasarım-Ekipman + Tasarım-Ekipman + Tasarım-Ekipman Đç Mekan hava kirliliğinin önlenmesi + Tasarım önerileri önerileri önerileri önerileri Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Simülasyon Simülasyon Simülasyon Simülasyon + + Detaylı Bilgiye Detaylı Bilgiye Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Simülasyon+Ekipman Simülasyon+Ekipman ulaşılamadı ulaşılamadı Detaylı Bilgiye Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri ulaşılamadı + Detaylı Bilgiye Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım çalışmaları + + Tasarım önerileri ulaşılamadı Detaylı Bilgiye Detaylı Bilgiye Radon etkilerinden korunma + - ulaşılamadı ulaşılamadı + Detaylı Bilgiye Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi + + Tasarım önerileri ulaşılamadı + Detaylı Bilgiye Akustik performans ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi + + Tasarım önerileri ulaşılamadı Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın Güvenliği Sistem-Ekipman Sistem-Ekipman Tasarım önerileri Sistem-Ekipman önerileri önerileri önerileri Diğer akıllı bina teknolojileri + Sistem-Ekipman önerileri + Sistem-Ekipman önerileri - Detaylı Bilgiye ulaşılamadı 50

74 3.4. Türkiye de Sertifika Almış Yeşil Bina Örnekleri ve Değerlendirilmesi Çalışmanın bu bölümünde Türkiye de yeşil bina sertifikasyonu almış binaprojelerde sertifikasyon sürecinin genel işleyişi, hedeflenen performans düzeyine ulaşılması adına ilgili başlık ve alt başlıklarda, izlenen yöntem, yürütülen çalışmalar ve sonuçta ulaşılan performans düzeyi elde edilen bilgiler ışığında tanıtılacaktır (Tablo ). Örnek binaların sertifikasyon süreçlerinde ulaştıkları performans düzeyi aldıkları sertifikaların ölçütlerine uygun olarak değerlendirilecek ve bu değerlendirmeler tablolar halinde sunulacaktır (Tablo 3.72). Ayrıca, elde edilen veriler çalışmanın Hipotetik Tartışma bölümünde (Bölüm 3.5.) ayrıntılarıyla ele alınacaktır. 51

75 Tablo Sokak Konutları Örneği [43,44 ] Bina Proje Adı 35. Sokak Konutları Sertifika Türü BREEAM Uluslararası 2010 Özel, Çok Đyi Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Konut Konum - Yer Menemen, Đzmir Arsa Alanı m² Đnşaat Alanı m² Yapım Türü Betonarme + Hafif Çelik Konstrüksiyon Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Konut yerleşimi ağırlıklı olarak yapısal çelik sistemi ile inşa edilmiştir (Resim 3.1). Resim Sokak Konutları, genel görünüm [45] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Projede m² ortak yeşil alan bulunmaktadır ve konutların önemli bir kısmı özel bahçelere sahiptir. Enerji - Atmosfer: - Yerleşim içinde ulaşımın elektrikli araçlarla sağlanması planlanmıştır. Ayrıca kullanıcıların toplu taşımayı tercih etmelerinin sağlanması için çalışmalar yapılmaktadır. Yerleşime uygun mesafede Ulukent Metro Hattı önemli bir avantajdır. - Üretimde tercih edilen hafif çelik strüktür çevreci yaklaşımı ve yüksek enerji tasarrufu ile ön plana çıkmaktadır. Proje bu sistem sayesinde Đzmir Bölgesi için belirlenen değerlere göre % 50 daha fazla enerji verimliliği oranına sahiptir. - Kullanılan yüksek verimli ısı pompası sayesinde karbon emisyonu azaltılıp, kwh elektrik tasarrufu sağlanarak, yılda 272 ton daha az karbon salımı gerçekleşecektir. Projenin sosyal tesisi ve ortak kullanım alanlarında yaklaşık 350 kw elektrik ihtiyacı güneş panelleriyle sağlanarak, yılda 290 ton daha az karbon salımı sağlanması ve böylelikle 272 ağaç kurtarılması planlanmaktadır. Su Kullanımı: - Đnşaat sırasında alınan tedbirlerle ton su tasarrufu elde edilmiştir. Malzeme: - Projede kullanılan yapısal çelik sistemi ve ürünlerinin % 90 oranında geri dönüştürülebilir olması önemlidir. Binalar ömürlerini tamamlayıp yıkılmaları gerektiğinde yaklaşık 4050 ton çelik ve 4000 m² alçı levha geri dönüştürülebilecektir. - Projenin yapısal çelik üretimini sağlayan Akkon Çelik firması, ISO ve EPD belgesine sahiptir ve aynı belgeye sahip tedarikçilerle çalışmaktadır. Bu nedenle kullanılan malzemelerin önemli bir miktarının sertifikalı ürünler olduğu söylenilebilir. - Kaplama malzemelerinde daha az atık malzeme ortaya çıkaracak ürünler ve çözümler tercih edilmiştir. 52

76 Tablo 3.38 in devamı Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: Resim 3.2. Đç mekan görünümü [45] - Đnşaat sırasında kullanılan boya, astar, macun gibi yapı kimyasallardan insan sağlığına zararlı uçucu organik bileşik oranları en az olanlar tercih edilmiştir. - Yapısal çelik sistemi kolonsuz-kirişsiz taşıyıcı sistemi ile geleneksel sistemlere göre % 6 net alan artışı sağlamaktadır (Resim 3.2). Projede 4 km lik bisiklet yolu ile bisiklet kullanımı desteklenmektedir. Peyzaj: - Peyzaj düzenlemelerinde endemik bitkiler seçilmiş ve beş yıllık ekolojik plan hazırlanmıştır (Resim 3.3). Resim Sokak Konutları, görünüş -peyzajı [45] 53

77 Tablo Baylo Suites Örneği [43,46,47,48] Bina Proje Adı Baylo Suites LEED-NC v2009, Gümüş Sertifika Türü Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Konut Konum - Yer Đstanbul Kapalı Alan 350 m² Genel Bilgiler: 19. yüzyılın sonunda inşa edilen ve ikinci derecede tarihi eser olan Baylo Suites binasının renovasyon ve dekorasyonunda binanın tarihi ve orijinal mimari özellikleri muhafaza edildiği gibi, inşaatın çevreye verdiği olumsuz etkiler en aza indirilerek, standart binalara göre yüksek oranlarda enerji, su ve hammadde tasarrufu sağlandığı belgelerle kanıtlanmıştır. Türkiye'nin ilk Leed sertifikalı tarihi eser renovasyon projesidir (Resim 3.4). Resim 3.4. Baylo Suites, görünüş [47] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Bina arazisinde, inşaat esnasında ve sonrasında doğal yaşamın ve su kaynaklarının korunmasına azami ölçüde dikkat edilmiştir. - Erozyon ve Sedimantasyon Kontrol (ESC) Planı hazırlanılmıştır. Enerji - Atmosfer: - Binadaki enerji harcamalarının azaltılması sağlanmış, binada kullanılan yalıtım, aydınlatma ve mekanik sistemlerde enerji verimliliği ön planda tutulmuştur. Yapılan bilgisayarlı enerji modellemesi sonucunda binanın % 25 oranında enerji verimli olduğu belirlenmiştir. Binadaki elektrikli ev eşyalarının seçiminde enerji verimli A sınıfı cihazlar tercih edilmiştir. Su Kullanımı: - Binada tercih edilen su tasarruflu armatür ve vitrifiyeler sayesinde kullanılan su miktarında verimli su kullanan başka binalara oranla % 28 azalma sağlanılmıştır. Armatür seçimlerinde EPA (Environmental Protection Agency) standartları göz önünde bulundurulmuştur. Malzeme: - Projede kullanılan inşaat malzemelerinin % 32 den fazlası yerel üreticilerden temin edilmiş ve iç mekan elemanlarının çoğunda mevcut binaya ait malzemeler kullanılmıştır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Đç mekan termal konfor tasarımı Ashrae 55 standardına uygun olarak yapılmış ve tüm yaşam alanlarının ısıtma ve aydınlatma sistemlerinde bireysel kontrol tasarlanarak hem enerji tasarrufu hem de iç yaşam kalitesinin artırılması sağlanmıştır. - Đç mekanlarda kullanılan boya, astar, macun gibi ürünlerden içeriğinde zararlı maddelerin oranı en az olanlar tercih edilmiştir, her dairede hava kalitesini ölçen aletler bulunmaktadır. Peyzaj: - Teras çatının yarısından fazlası bitkilendirilirken en az su tüketimi ve kimyasal gübre kullanımı gerektiren bitkiler seçilmiştir. Ayrıca yağmur suyu miktarlarını kontrol altında tutarak yeraltı su seviyesinin korunması sağlanmış ve yağmur suyu şebeke yükü, renovasyon önceki duruma göre üçte bir oranında azaltılmıştır. Çatı sayesinde ısı adası oluşumu azaltılarak doğal yaşama olumsuz etkiler engellenmiştir. 54

78 Tablo Tekfen Bomonti Apartmanları Örneği [43,49,50] Bina Proje Adı Tekfen Bomonti Apartmanları Sertifika Türü LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Konut Konum - Yer Şişli, Đstanbul Yapım Yılı 2012 Genel Bilgiler: Proje alanının şehir merkezinde yoğun yerleşim alanında bulunması, toplu taşıma akslarına yakınlığı ve çevresindeki donatı-servislerin çok oluşu olumlu katkı vermektedir (Resim 3.5). Resim 3.5. Tefken Bomonti Apartmanları, genel görünüm [51] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Projede motorlu araç kullanımını ve dolayısıyla karbon salınımını azaltmak amacıyla bisiklet park yerleri tasarlanmış, park alanlarında düşük emisyonlu araçlara öncelik verecek şekilde düzenlemeler yapılmıştır. - Đşletme aşamasında bina sakinleri "beni de al" programı ile araç paylaşımına davet edilmekte böylelikle özel otomobil kullanımı azaltılarak enerji tasarrufu sağlanması ve araçlara bağlı karbon emisyonunun azaltılması hedeflenmektedir. Enerji - Atmosfer: - Yeşil çatı uygulamasının yanında diğer çatıların da güneş ışığı yansıtma oranlarının yüksek değerlerde olması ısı adası etkilerini engellemiştir. Bina geometrisi gölgeleme de sağlayarak ısıtma ve soğutma yüklerinin mevsimlere göre azalmasında yardımcı olmaktadır. - Binada kullanılan tüm sistemlerde ozona zararlı soğutucu gaz kullanılmamıştır. Enerji verimliliği için merkezi ısıtma sistemi seçilmiş ve dış kabuk katmanlarının yüksek performansı sayesinde önemli oranda enerji tasarrufu sağlanmıştır. Doğal havalandırmanın tüm mekanlarda yaratılmasının yanı sıra soğutma sistemi de münferit kullanılan ve mevsim verimliliği en yüksek değişken hızlı sistemlerden seçilmiştir. - Bina Ashrea standartlarında belirtilen baz binaya göre yıllık % 22 oranında daha verimli bir sistem olarak tasarlanmıştır. Su Kullanımı: - Binadaki tüm ıslak hacimler ve mutfaklarda seçilen yüksek verimli armatürler ile toplam su tasarrufu % 30 olarak hesaplanmıştır. Proje arazisine düşen yağmurun belirli oranlarda yeniden kullanılması sağlanarak eskiye göre şebekeye verilen yağmur suyu % 47 oranında azaltılmıştır. Ayrıca tüm yağmur suyu içindeki asılı partiküller % 100 oranında filtrelenerek şebekeye verilmektedir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Binanın formu U şeklinde ve az katlı bir yapı olarak tasarlanmış, iç kısımda yer alan avlu yapının sakinleri tarafından aktif olarak kullanılmaktadır. Peyzaj: - Peyzaj tasarımında kullanılan bitki türleri özel olarak seçilmiş ve yağmur suyunun toplanıp tekrar kullanılması sayesinde sulamada % 100 su tasarrufu sağlanılmıştır. Arsada % 35 oranında yeşil alan oluşturulmuş ve avlunun yanı sıra yeşil çatılar ve yaya yollarıyla yeşil alanlar arttırılmıştır. 55

79 Tablo Hilton Garden Inn Haliç Örneği [43,52] Bina Proje Adı Hilton Garden Inn Haliç Sertifika Türü LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Otel Konum - Yer Sütlüce, Đstanbul Đnşaat Alanı m² Yapım Yılı 2011 Genel Bilgiler: Türkiye de Leed Altın sertifikasını almaya hak kazanan ilk otel projesidir (Resim 3.6 ). Resim 3.6. Hilton Garden Inn, genel görünüm Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Tarihi Yarımada'yı karşıdan gören özel bir konumda olan otel arsası oldukça eğimli olup, Haliç yönüne bakan çeşitli kotlara oturan terasları olan bir topografyaya sahiptir. - Proje aşamasında, inşaat çalışmalarına başlamadan önce hava ve su kirliliğini önlemek, toprak kaybının önüne geçmek için ESC planı (Erozyon ve Sedimentasyon Kontrol Planı) hazırlanmış, şantiye araç giriş-çıkışında ve yağan yağmurla toprağın şantiye dışına çıkması engellenmiştir. - Otoparkların tümünün bodrum katlarda tasarlanmasıyla ve çatı alanlarında güneş yansıtabilirlik oranları yüksek malzemeler kullanılmasıyla ısı adası etkisi düşürülmüştür. Enerji - Atmosfer: - Projede, enerji etkin bir bina yaratabilmek için birçok özel çalışma yapılmış ve % 23 oranında enerji tasarrufu sağlanmaktadır. - Yüksek verimli pompalar ve fanlar ile enerji tasarrufu sağlanmış ve binanın sıcak su ihtiyacı güneş panellerinden karşılanmıştır. - Binanın ısıtması, soğutması ve havalandırılması için otomasyon sistemi, ısı geri kazanımlı sistemler ve dört borulu fan-coil ısıtma ve soğutma sistemleri kullanılmıştır. Isıtma ve soğutmadaki kayıpları önlemek için yüksek performanslı dış cephe izolasyonu ve yüksek performanslı camlar tercih edilmiştir. Isıtma ve soğutma sistemlerinde, ozon tabakasına zarar verecek gazlar (CFC gazı) yerine küresel ısınmaya en az etki edecek gazlar kullanılacak şekilde tasarlanmıştır (R134a ve R410a). Su Kullanımı: - Bina içi su tüketiminde ıslak hacimlerde düşük debili klozetler, susuz pisuarlar ve yüksek verimli, sensörlü bataryalar kullanılarak şebeke suyu kullanımından % 40 tasarruf sağlanmıştır. Malzeme: - Projenin %30 u geri dönüştürülmüş malzemelerden oluşmaktadır. Yerel ekonomiyi desteklemek ve yakıt tüketimi kaynaklı çevre kirliliğini önlemek için yerel malzemeler tercih edilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Restoran, bar ve toplantı salonları zemin ve asma katlarda yer alarak aynı yönlere bakan panoramik mekanlar olarak düzenlenmiş, odalar olabildiğince Haliç manzarasına açılacak şekilde 56

80 Tablo 3.41 in devamı konumlandırılmıştır. - Proje, manzara ve gün ışığından maksimum fayda sağlayacak şekilde tasarlanmış, gün ışığı alan yaşam alanlarının oranı % 80, manzara gören yaşam alanlarının oranı ise % 90 oranındadır. - Binada Ashrae standartlarına göre % 30 daha fazla taze hava sağlanılmış, kullanım yoğunluğu yüksek olan alanlarda karbondioksit sensörleri kullanılarak hava kalitesi kontrol altında tutulmuş, böylece çalışanlar için sağlıklı bir çalışma ortamı yaratılmıştır. - Özel aydınlatma sistemleriyle ışık seviyesi ihtiyaca göre ayarlanabilirken, hareket ve varlık sensörleriyle de gereksiz aydınlatmanın önüne geçilmiştir. Peyzaj: - Peyzaj alanlarında az su tüketen yerel ve adaptasyonlu bitkiler tercih edilmiş, verimli bir sulama sistemi gerçekleştirilerek su tüketimini azaltılarak sulamada % 67 oranında su tasarrufu sağlanmıştır (Resim 3.7). Resim 3.7. Hilton Garden Inn peyzajı 57

81 Tablo Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Ar-Ge Sunum Binası Örneği [43, 53] Bina Proje Adı Sertifika Türü Bina Đşlevi Konum - Yer Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Ar-Ge Sunum Binası LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Ofis Đstanbul Genel Bilgiler: Bina otopark alanı olarak kullanılan bir alanda, çevresindeki örtüyü destekleyecek ekolojik ve biouyumlu bir yapı olarak depreme dayanıklı radye temel üzerinde inşa edilmiştir (Resim 3.8). Resim 3.8. Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Ar-Ge Sunum Binası, görünüş [54] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Binanın çatısı enerji tüketimini ve ısı kaybını azaltmak için özel çatı malzemeleriyle kaplanmıştır. - Havalandırma-iklimlendirme (HVAC), aydınlatma ve diğer sistemleri elektrik tüketimini en az düzeyde tutacak şekilde tasarlanmış ve bu şekliyle bina yerel standartların çok üstündedir. Ashrae enerji verimliliği standardına uygundur ve % 25 daha az enerji tüketilmesi hedeflenmektedir. - Çatıya yerleştirilen 155 güneş enerjisi paneliyle binanın klima santrallerinin nem alma işlemi, soğutulan havanın tekrar ısıtılması ve diğer ısıtma - soğutma gereksinimleri karşılanmaktadır. Enerjiyi etkin kullanan sistemler ve ozon etkisi olmayan malzemelerin seçimiyle merkez binası atmosfere en az zarar verecek şekilde tasarlanmıştır. - Enerji tüketimini kontrol altına almak için tüm dış camlar yalıtımlı, solar low-e kaplamalı ve argon gaz dolgulu olarak kullanılmıştır. Bu uygulamalarla % 65 görünür ışık geçirgenliği, 0,27 güneş ısı katsayısı, VNE yalıtım standardı oranlarına ulaşılmıştır (Resim 3.9 a-b). a. b. Resim 3.9 a-b. Đç mekan görünümü [54] - Yine aynı amaçla binanın cephesinde kolon kullanılmamış, ön germeli, metal ve cam lifi katkılı, ısı yalıtım kesitli, özel yapılmış modüler beton elemanlar kullanılmıştır (Resim 3.9 a). 58

82 Tablo 3.42 nin devamı Su Kullanımı: - Merkez, yağmur suyunu geri kazanmak ve sulamada kullanmak için gerekli altyapıya sahiptir. - Binanın kullanma suyu tüketimi otomatik açılıp kapanan fikstürler sayesinde en aza indirilmiştir. Susuz çalışan pisuarlar ve düşük tüketimli armatürlerle su kullanımı azaltılmıştır. - Binaya ayrıca su kaçaklarını anında tespit edip sistemi kapatacak kontrol mekanizmaları eklenmiştir. Malzeme: - Đnşaat malzemeleri alımında en fazla 800 km' lik bir çevrenin içinden alım yapılmış ve yerel üreticilerin malları tercih edilmiştir. Böylece taşıma sırasında, doğacak çevre kirlenmesi en az düzeyde tutulmuştur. - Binanın yapımında en az uçucu gaz çıkaran boya, yapıştırıcı, yalıtıcı malzemeler seçilmiştir. - Merkezde yer alan mobilyaların da yeşil bina kriterlerine uygun olması düşünülmüş ve Mobilyalar Greenguard (ekoloji sertifikası) ve EMAS (ekolojik yönetim ve denetim şeması) sertifikalı olup çevreye duyarlı tesislerde üretilmiştir. Atık Yönetimi: - Đnşaat sırasında çevreyi en az kirletecek tedbirler alınmış müteahhit firmalar çıkan inşaat atıklarının (karton, metal, fayans, plastik, tahta, alçı ve yalıtım malzemeleri) %80' ini toplamış ve geri kazanma yollarına aktarmışlardır. - Merkezde toplanan kağıt, karton, cam, plastik ve metal türü atıklar, atık yönetimi sistemi içinde ayrıştırılarak bir atık geri kazanım şirketine aktarılmıştır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Binanın ısıtma ve aydınlatma sistemleri kullanıcı konforu ve enerji tüketimi dengelenerek yapılmıştır. - Bina tasarımında akustik kirlenme minimum düzeyde tutulmuştur. Peyzaj: - Çevre düzenlemesinde az su kullanan, bölgenin doğal yapısı içinde var olan bitkiler seçilmiştir (Resim 3.10). Resim Peyzaj görünümü [54] 59

83 Tablo Method Research Company Binası Örneği [43,55,56,57] Bina Proje Adı Method Research Company Binası Sertifika Türü LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Üsküdar Đstanbul Kapalı Alan m² Arsa Alanı 460 m² Yapım Yılı Genel Bilgiler: Firmanın Đstanbul daki Ofisi, Türkiye nin ilk Leed Altın sertifikalı renovasyon projesi olma özeliğini taşımaktadır (Resim ). Resim Đç mekan görünümü [55] Resim Method Research Company Resim Ofis görünümü [55] Binası, görünüş [55] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Proje aşamasında inşaat çalışmalarına başlamadan önce hava ve su kirliliğini önlemek, toprak kaybının önüne geçmek için ESC Planı (Erozyon ve Sedimantasyon Kontrol Planı) hazırlanarak, şantiye araç giriş-çıkışında ve yağan yağmurla toprağın şantiye dışına çıkması engellenmiştir. - Otoparkların bodrum katta tasarlanmış olması ısı adası etkisini düşürmüştür. Enerji - Atmosfer: - Binanın ısıtma ve soğutma sistemi için yüksek verimli değişken gaz debili (VRV) sistemleri kullanılmış, ısıtma ve soğutmadaki kayıpları önlemek için ise yüksek performanslı dış cephe izolasyonu ve camlar tercih edilmiştir. - Isıtma ve soğutma sistemlerinde ozon tabakasına zarar verecek gazlar (CFC gazı) yerine küresel ısınmaya en az etki edecek gazlardan biri olan R410a kullanılmıştır. - Yüksek verimli pompalar ve fanların tercih edilmiş enerji tasarrufu % 23 oranında gerçekleşmiştir. Su Kullanımı: - Binanın ıslak hacimlerinde düşük kapasiteli klozetler, susuz pisuarlar ve düşük debili lavabo, eviye ve duş bataryaları kullanılarak şebeke suyu kullanımından % 40 tasarruf sağlanmıştır. Malzeme: - Binanın yapısal elemanlarının deprem etkilerine karşı sağlamlık kontrolleri yapılarak % 100 ü tekrar kullanılmıştır. Böylece yeni binalardan kaynaklanan çevresel etkiler (atık, yeni malzeme üretimi, 60

84 Tablo 3.43 ün devamı ulaşım vb.) azaltılmış ve binanın yaşam döngüsü uzatılmıştır. - Yerel ekonomiyi desteklemek ve yakıt tüketimi kaynaklı çevre kirliliğini önlemek için inşaatın % 20 si yerel malzemelerle üretilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Projedeki yaşam alanları, manzara ve gün ışığından maksimum fayda sağlanacak şekilde tasarlanmıştır. En az 250 Lux gün ışığı alan yaşam alanlarının oranı % 90, manzara gören yaşam alanlarının oranı ise % 92 dir. - Binada Ashrae standartlarına göre % 30 daha fazla taze hava sağlanılmış, kullanım yoğunluğu yüksek olan alanlarda karbondioksit sensörleri kullanılarak hava kalitesi kontrol altında tutulmuş çalışanlar için sağlıklı bir çalışma ortamı yaratılmıştır. - Çalışma masalarına masa lambaları yerleştirilerek çalışanların kendi ışık seviyelerini ayarlayabilmelerine olanak sağlanmıştır. - Binada aydınlatma sistemleri ile ışık seviyesi ihtiyaca göre ayarlanabilirken, hareket, varlık ve gün ışığı sensörleri ile gereksiz aydınlatmanın önüne geçilmiştir. - Çalışanların sağlığı ve konforu için bina içerisinde kullanılan tüm yapıştırıcı, dolgu, boya, kaplama ve zemin döşemelerinde VOC (kimyasal uçucu bileşik) içermeyen ürünler tercih edilmiştir (Resim ). Peyzaj: - Su tüketiminde peyzaj alanlarının etkisi düşünülerek az su tüketen çalı ve yer örtücü bitkiler tercih edilmiş, geleneksel bir peyzaj projesine göre % 86 oranında tasarruflu bir peyzaj projesi tasarlanmıştır. - Peyzaj sulamasında ihtiyaç duyulan tüm su, çatıdan toplanan yağmur suyundan karşılanarak şebeke suyu kullanımı % 100 oranında azaltılmıştır. 61

85 Tablo Metlife Türkiye Ofisi Örneği [43,58] Bina Proje Adı Metlife Türkiye Ofisi Sertifika Türü LEED-CI v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Đstanbul Yapım Yılı 2009 Genel Bilgiler: Ofis, Kavacık Ticaret Merkezi nde iki katta yer alıyor. Firma bu iş merkezini, binanın bulunduğu konumun merkezi oluşu ve ulaşım akslarına yakınlığı nedeniyle tercih etmiştir (Resim ). Resim Metlife Türkiye Ofisi, görünüş [58] Resim Ofis görünümü [58] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Yönetim Organizasyon : - Ofis içi tv sisteminden yeşil bina konseptiyle ilgili bilinçlendirici görsel ve videolar yayınlanmaktadır. - Çalışanlarla yapılan atölye çalışmalarında pil, toner, cd gibi malzemelerin ayrıştırılıp geri dönüştürülmesi için uygulamalar yapılmaktadır. - Bu çalışma, uygulama ve projeler binanın sertifikasyon değerlendirmesinde inovasyon puanı almasına katkı sağlamıştır. Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Ofisin merkezi konumu, ulaşımın çevrede yaratacağı olumsuz etkinin azaltılmasına katkı vereceğinden bu unsur değerlendirmede projeye ilave puan kazandırmıştır. Enerji - Atmosfer: - Tasarım sürecinde konsept oluşturulurken enerji tasarrufu sağlayan ürün ve sistemler seçilmiştir. Mekanik sistemler tüm mahallenin ısıtma ve soğutma anlamında yerel olarak kontrol edilebilmesini mümkün hale getirerek konforu artırırken enerji sarfiyatının da en aza indirilmesini sağlayacak biçimde tasarlanmıştır (Resim 15). - Aydınlatma armatürlerinde Led ve Plc ampuller kullanılmıştır. - Firma tarafından enerji tedarik anlaşması yapılmıştır. Bu anlaşmaya göre kullanılan miktar kadar elektrik enerjisi şebeke üzerinden alınarak, enerji bedeli rüzgar enerjisi ile elektrik üreten bir firmaya aktarılmaktadır. Bu şekilde ilgili idari teşvik ile alternatif enerji kaynaklarına yapılan yatırımlara ek katkıda bulunulmaktadır. Su Kullanımı: - Islak hacimlerde kullanılan vitrifiye ve armatürler su tüketimini azaltan otomatik ve sensörlü ürünlerden seçilmiştir. - Binanın mekanik sisteminin bir parçası olan gri su sistemi ile tuvaletlerin yıkama sistemlerinde temiz su yerine gri su kullanılmaktadır. 62

86 Tablo 3.44 ün devamı Malzeme: - Uygulamada kullanılan malzemeler çevre koruma etkileri baz alınarak 800 km' lik bir alan içerisinde yakın konumlardaki tedarikçilerden temin edilmiştir ve mümkün olduğunca yerel malzemeler kullanılmasına özen gösterilmiştir. Atık Yönetimi: - Proje kapsamında etkin bir atık yönetimi uygulanmıştır. Bu kapsamda ayrıştırılabilecek nitelikteki atıklar için saklama ekipmanları, dolaplar ve çöp kovaları tasarlanmış ve üretilmiştir. - Ortaya çıkan metal, kağıt, plastik, ahşap gibi atık madde ve molozlar ayrıştırılıp geri kazanım merkezlerine belgelenerek aktarılmış-aktarılmaktadır. - Binada kullanılan hareketli mobilyalar tedarikçi firma ile birlikte yapılan ortak çalışma sonucunda geri dönüştürülmüş ve dönüştürülebilecek malzemelerden üretilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Binada kullanılan malzemelerin çevreye, uygulayıcılara ve kullanıcıların sağlığına zarar verecek maddeler içermemesine dikkat edilmiş, boya ve türevi malzemelerde VOC değeri düşük ürünler kullanılmıştır. Bu değerler ve içerikler tedarikçi firmalardan alınan dokümanlar ve sertifikalarla belgelenmiştir. - Şantiye sırasında sahaya gelen malzemeler çalışan sağlığı açısından birbirinden ayrı ve kapalı biçimde muhafaza edilmiştir. Özellikle havalandırma kanalları ve cihazların temizliğine özen gösterilmiş, bunların kapalı olarak muhafaza edilmesi sağlanmış, montajlarının ardından ayrı bir ekip tarafından temizlikleri sistematik şekilde yapılarak aktif hale getirilmişlerdir. - Aydınlatma otomasyonu ile donatılan projede çalışma alanları gün ışığından en fazla faydalanacak biçimde planlanmıştır (Resim 3.16). Resim Đç mekan görünümü [58] 63

87 Tablo Rönesans Mecidiyeköy Ofisi Örneği [43,59] Bina Proje Adı Rönesans Mecidiyeköy Ofisi Sertifika Türü LEED-CS v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır. Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Đstanbul Arsa Alanı m² Kapalı Alan m² Yapım Yılı 2013 Genel Bilgiler: Proje, metro istasyonu, otobüs ve metrobüs hatlarına yakın mesafede merkezi konumdaki bir alanda tasarlanmıştır (Resim 3.17). Yakın çevresinde yapılaşmaların bulunması bina kullanıcılarına ihtiyaçlarını kolayca karşılayabilecekleri temel servislere erişilebilirlik imkanı sunmaktadır (Resim ). Resim Rönesans Mecidiyeköy Ofisi, Resim Görünüş [59] genel yerleşim planı [59] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Yoğun kent dokusu içindeki proje alanında imar kısıtlamaları doğrultusunda tanımlanmış olan blok yapısında; kütlesi oyularak elde edilen iç avlu ile yapı zenginleştirilmiş ve projenin, sosyal iletişim ortamı kurgusu ile ön plana çıkması sağlanmıştır (Resim ). - Proje aşamasında, inşaat çalışmalarına başlamadan önce hava ve su kirliliğini önlemek ve toprak kaybının önüne geçmek adına ESC planı (Erozyon ve Sedimantasyon Kontrol Planı) hazırlanmış, şantiye araç giriş-çıkışı yoluyla ve yağan yağmur etkileriyle toprağın şantiye dışına çıkması engellenmiştir. - Otoparklar ısı adası etkisinin azaltılması için bodrum katta tasarlanmıştır. Enerji - Atmosfer: - Binanın ısıtma-soğutma sistemi için yüksek verimli pompalar, fanlar ve kazanlar kullanılmış, kayıpları önlemek için yüksek performanslı dış cephe yalıtımı ile camlar tercih edilmiştir. Bu uygulamalar % 21 oranında enerji tasarrufu sağlamıştır. - Binada aydınlatma sistemleri ile ışık seviyesi ihtiyaca göre ayarlanabilmekte, hareket, varlık ve gün ışığı sensörleri ile gereksiz aydınlatmanın önüne geçilmektedir. Su Kullanımı: - Bina içi su tüketiminde ıslak hacimlerde düşük kapasiteli rezervuarlar ve düşük debili lavabo, eviye ve duş bataryaları kullanılarak şebeke suyu kullanımından % 43 oranında tasarruf sağlanmıştır. Su tüketiminde peyzaj alanlarının etkisi düşünülerek, az su tüketen çalı, yer örtücü bitkiler ile tasarruflu sulama sistemleri tercih edilmiştir. Malzeme: - Yerel ekonomiyi desteklemek ve yakıt tüketimi kaynaklı çevre kirliliğini önlemek için üretimde yerel malzemeler tercih edilmiştir. Bu malzemelerin maliyetleri inşaat maliyetinin % 33 ü oranındadır. 64

88 Tablo 3.45 in devamı Atık Yönetimi: - Doğal kaynakların tüketimini ve atık oluşumunu azaltmak için inşaat maliyetin % 46 sı geri dönüştürülmüş malzemelere ayrılmıştır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Binada Ashrae standartlarına göre % 30 daha fazla taze hava sağlanmış, kullanım yoğunluğu yüksek olan alanlarda karbondioksit sensörleri kullanılarak hava kalitesi kontrol altında tutularak çalışanlar için sağlıklı bir çalışma ortamı yaratılmıştır. - Çalışanların sağlığı ve konforu için bina içerisinde kullanılan tüm yapıştırıcı ve dolgu malzemeleri VOC içermeyen veya insan sağlığına zarar oluşturmayacak sınırlar içinde olan ürünler arasından seçilmiştir. - Proje sahasında açık alan oranının artırılması için yeşil çatı ile bir avlu tasarımı yapılmış, bina kullanıcılarının konforuna pozitif etki sağlanırken, ısı adası etkisi azaltılmış ve doğal bir yalıtım sağlayarak binanın enerji yükü düşürülmüştür (Resim 3.19). Resim Đç avlu görünümü [59] - Projedeki yaşam alanları manzaradan maksimum fayda sağlanacak şekilde tasarlanmış ve yaşam alanlarında % 95 oranında manzara görünümü elde edilmiştir. - Çalışma masalarına masa lambaları yerleştirilerek gereksinim duydukları ışık seviyelerini ayarlayabilmelerine olanak sağlanmıştır. Peyzaj: - Geleneksel bir peyzaj projesine göre % 66 daha az su harcayan bir peyzaj projesi hazırlanmıştır. Peyzajda az su tüketen çalı, yer örtücü bitkiler ile su tasarruflu sulama sistemleri tercih edilmiştir. 65

89 Tablo Soyak Holding Merkez Binası Örneği [43,60] Bina Proje Adı Soyak Holding Merkez Binası Sertifika Türü LEED-EB:OM v2009, Gümüş Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Mecidiyeköy, Đstanbul Toplam kapalı alan m² Yapım Yılı: 1987 Genel Bilgiler: Kentin en önemli iş merkezlerinden Mecidiyeköy de bulunmaktadır. Binanın ana ulaşım arterlerine ve toplu taşıma araç-hatlarına yakın oluşu kullanıcılar açısından önemli bir avantajdır (Resim 3.20). Resim Soyak Holding Merkez Binası, görünüş [60] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Bina ABD menşeli EPA (Environmental Protection Agency) Energy Star Enerji Performansı Puanlama Sistemi' ne göre 77 puan kazanmayı başarmıştır. Binanın ana enerji harcayan sistemlerini denetleyen kapsamlı bir enerji etüdü yapılmış bir aydan fazla süren ölçümleme ve bir aylık değerlendirme süreci sonunda binada uygulanabilecek en etkin enerji tasarrufu önlemleri belirlenmiştir. Buna göre enerji tasarrufu projeleri geliştirilerek uygulamaya konulmuştur. - Bina çalışanlarının katılımıyla gerçekleştirilen bir anket sonucunda, çalışanların % 70 inin ofise ulaşımda özel araç kullanmadığı öğrenilmiş, personelin toplu taşıma ve servis araçları kullanımı teşvik edilerek özel otomobil kullanımı azaltılmıştır. Bu durum ulaşıma bağlı karbondioksit emisyon değerlerinin düşürülmesi açısından önemli bir katkı sağlamaktadır. Su Kullanımı: - Leed kriterlerinden su tüketimi ve atık su azaltımı ile ilgili maddeler doğrultusunda tüm binada yüksek tasarruflu su armatürleri ve sıhhi tesisat seçilerek su tüketiminde % 40 tasarruf sağlanmıştır. Malzeme: - Leed sertifikalandırma sürecinde yapıya alınacak tüm sarf malzemeleri, dayanıklı ürünler, bina içinde kullanılacak inşaat ve tadilat malzemeleri ve düşük cıva içeren lamba alımlarında uyulmak üzere sürdürülebilir satın alma politikaları oluşturulmuştur. Atık Yönetimi: - Bina karbon ayak izinin belirlenmesi amacıyla sera gazı emisyonları ISO ve standartlarına göre hesaplanarak doğrulanmıştır. - Katı atık etüdü yapılarak, binadan çıkan tüm atık türleri ve miktarları saptanmış, atık yönetimi stratejileri geliştirilmiş ve sarf malzemesi atıklarının %50 den fazlası, dayanıklı ürün atıklarının %90 dan fazlası, bina içi tadilat atıklarının %70 ten fazlası ayrıştırılarak geri dönüşüme gönderilmiştir. 66

90 Tablo 3.46 nın devamı Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Kullanıcı konfor anketi yapılarak, bina kullanıcılarının termal konfor, akustik, iç ortam hava kalitesi, ışıklandırma seviyesi, bina temizliği konularındaki şikayetleri belirlenmiş konforu artırmaya yönelik gerekli önlemler alınmıştır (Resim 3.21). - Bina içi ve çevresi için yeşil temizlik politikası oluşturularak, bina kullanıcıları ve hizmetli personelin hava kalitesini bozan, insan sağlığına ve bina kısımlarına zararlı kimyasallara maruz kalmasının önüne geçilmiştir. - Bina dışındaki tüm aydınlatma armatürleri gece gökyüzüne ışık yaymayacak şekilde tasarlanmış ürünlerle değiştirilmiştir. Resim Toplantı salonu [60] Peyzaj: - Peyzaj elemanı olarak yerli bitki türleri ve tasarruflu sulama metotları seçilerek sulama amaçlı kullanılan su % 80 oranında azaltılmıştır. 67

91 Tablo Tekfen Emlak Geliştirme Kağıthane Ofis Park Binası Örneği [43,61,62] Bina Proje Adı Tekfen Emlak Geliştirme Kağıthane Ofis Park Binası Sertifika Türü LEED-CS v2.0, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Đstanbul Arsa Alanı m² Yapım Yılı 2011 Genel Bilgiler: Az katlı binaların bir avlu etrafında konumlandırılmıştır (Resim 3.22). Resim Tekfen Emlak Geliştirme Kağıthane Ofis Park Binası, görünüş ve iç mekan görünümü [61] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Proje için seçilen alanın eski bir fabrika arazisi olması ve endüstriyel bir alandan sağlıklı bir kullanıma dönüşümün sağlanmış olması önemlidir. - Projede tercih edilen tüm sistemlerde çevre dostu gazların kullanılmasına ve ozon tabakasına zararlı gaz içermemesine önem verilmiştir. Enerji - Atmosfer: - Bina genelinde tüm sistemler, bina konumlandırması ve kabuk katmanları, bilgisayar ortamında modelleme yardımıyla simule edilmiştir. Binanın tüm yıllık enerji harcaması hesaplanmıştır. Amerikan Ashrea Standartlarının belirlediği baz binaya göre yıllık enerji harcamasının kwh olarak % 24 daha verimli olduğu belirlenmiştir. - Projede öncelikle ısıtma ve soğutma sistemleri merkezi sistem olarak kurgulanmıştır. Değişken hızlı pompalı ve çok verimli sistemler tercih edilmiştir. - Kompleksin farklı binalardan oluşmuş olması ve farklı konumlanması binaların birbirini gölgelemesini de sağlayarak yazın soğutma, kışın ise ısıtma yükünü azaltan bir etki göstermektedir. - Kabuk katmanları oluşturulurken TS 825 de belirtilen kriterlerin en az %25 oranında üzerinde performans sağlayacak seçimler yapılmış ve özel performans camlar kullanılmıştır. - Camların yüksek performasları sayesinde içeride optimum doğal aydınlatma düzeyi sağlanırken, ısı kaybı oranı minimum düzeye indirgenmiş ve enerji performansı yüksek seviyede tutulmuştur. - Aydınlatmada yüksek performanslı armatürler seçilmiştir. Böylece gerekli iç aydınlatma düzeyi elde edilirken büyük oranda enerji tasarrufu da sağlanmıştır. Su Kullanımı: - Yüksek performanslı ürünlerle % 30 oranında su tasarrufu sağlanmıştır. Malzeme: - Malzeme seçimlerinde geri dönüşümlü hammadde içeriği yüksek ve mümkün olduğunca yerel malzemeler tercih edilmiştir. Atık Yönetimi: - Đnşaat esnasında çıkan atıkların kontrolü gerçekleştirilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Đç mekanda tüm kullanıcılar için manzara ve uygun aydınlık oranının oluşması enerji verimi yanında kullanıcıların psikolojik açıdan kendilerini daha iyi hissetmelerini de sağlamaktadır (Resim 3.22). - Đç hava kalitesinin yüksek olması için zehirli gaz içermeyen boya ve yapıştırıcılar kullanılmıştır. - Bina genelinde taze hava düzeyi Ashrea standartlarının belirttiği oranın üzerinde gerçekleştirilmiştir. 68

92 Tablo Kavacık Đş Merkezi Örneği [43] Bina Proje Adı Kavacık Đş Merkezi Sertifika Türü LEED-CS v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis - Đş merkezi Konum - Yer Kavacık Đstanbul Toplam Alan m² Yapım Yılı: 2011 Yapım Türü Betonarme Genel Bilgiler: Bina konum olarak önemli bir noktada yer aldığından çalışanlar günlük ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri mağaza, hastane, postane, banka gibi temel servislere kolayca ulaşabilmektedirler. Ayrıca bina toplu taşıma hatlarına da yakın mesafededir (Resim 3.23). Resim Kavacık Đş Merkezi, görünüş Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Proje alanı olarak bir hafriyat döküm alanının seçilmiş olması yapının çevreye olumsuz etkisini azaltma bakımından önemli bir karar olarak değerlendirilebilir. - Arazinin % 26 sı yeşil alan olarak değerlendirilmiştir. Enerji - Atmosfer: Resim Dış cephe görünümü - Ashrae 55 standardının termal konfor değerlerine uygun olarak tasarlanan yüksek verimli mekanik sistemler sayesinde binanın toplam enerji verimliliği referans binaya göre % 30 daha iyi bir düzeye ulaştırılmıştır. Projenin cephe ve çatısında kullanılan gölgeleme elemanları ile güneş kontrolü sağlanmıştır (Resim 24). 69

93 Tablo 3.48 in devamı Su Kullanımı: - Seçilen verimli armatürlerle birlikte yapı genelinde % 60 a varan su tasarrufu sağlanılmıştır. Ayrıca peyzaj sulaması için yağmur suyu toplama deposu yapılarak yağmur suyu şebekesine gelen yük en aza indirilmiştir. Malzeme - Kullanılan malzemelerle ısı adası oluşumu mümkün olduğunca engellenmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Yapılan gün ışığı modellemesi çalışmasında binanın kullanım alanlarının % 99,8 inin yeterli gün ışığı aldığı görülmüştür (Resim 3.25). - Ayrıca % 98,7 dış mekan görüntüsü elde edilmiştir. Resim Gün ışığı modellemesi 70

94 Tablo Tahincioğlu Holding-Nida Đnşaat Göztepe Ofisi Örneği [43,63] Bina Proje Adı Tahincioğlu Holding-Nida Đnşaat Göztepe Ofisi Sertifika Türü LEED-CS v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Göztepe, Đstanbul Đnşaat alanı: m² Genel Bilgiler: Binanın merkezi konumu, kullanıcılarına çevredeki temel hizmetlerden ve toplu ulaşım olanaklarından yararlanma imkânı sunmaktadır (Resim 3.26). Resim Tahincioğlu Holding-Nida Đnşaat Göztepe Ofisi, görünüş [63] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Düşük emisyonlu araç kullanımını desteklemek amacıyla özel park yerleri ayrılmıştır. - Otopark alanları binanın altında tasarlanarak ısı adası oluşumu engellenmiştir. Su Kullanımı: - Su verimliliği ek donanımlarla sağlanmıştır. Malzeme: - Đnşaat malzemelerinin % 40 tan fazlası çevreye duyarlı geri dönüştürülmüş hammadde içerenlerden ve % 70 ten fazlası da yerel malzemelerden seçilmiştir. - Düşük emisyonlu inşaat malzemesi kullanımına özen gösterilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Cephe ve iç mekan tasarımı, kullanıcıların gün ışığından en yüksek düzeyde yararlanmasına imkan veren bilgisayar simülasyonuyla hesaplanarak ek donanımlarla mekanik ve elektrik sistemlerin ölçülebilirliği sağlanmıştır (Resim 3.27). Resim Đç mekan görünümü [63] 71

95 Tablo Olive Plaza Binası Örneği [43,64,65,66] Bina Proje Adı Olive Plaza Binası Sertifika Türü LEED-C&S v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Maslak Đstanbul Yapım Yılı 2009 Genel Bilgiler: Binanın çevresinde bulunan restoran, market vb. temel hizmet alanlarına ve toplu ulaşım akslarına yakınlığı, yeşil bina tasarımı açısından önemli bir unsurdur (Resim 3.28). Resim Olive Plaza Binası, görünüş [65] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Yönetim ve Organizasyon: - Bina, Đstanbul da modern ofis binaları arasında Leed-C&S sertifikalı çok az sayıdaki binadan biri olup, katları kiralayacak şirketlerin Leed Commercial Interior (ticari iç mekanlar) sertifikası almak için desteklenmesi hedeflenmektedir. Bunun için kiracılara dağıtılmak üzere Leed ve yeşil bina çalışmaları hakkında proje bazında bir doküman hazırlanmıştır. Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Projede özel araç kullanımı nedeniyle oluşacak karbon salınımını azaltmak amacıyla bisiklet kullanımını teşvik için çalışanlara 16 adet bisiklet park yeri tasarlanmıştır. Aynı amaçla düşük emisyonlu araçlara ayrılmış 7 adet park yeri tasarlanmış, arazisinin % 23 ü bitkilendirilerek açık alan olarak bırakılmıştır. - Proje başlamadan önceki arazi koşullarına göre araziye düşen yağmur suyunun şebekeye ulaştığı miktar sertifikasyon sürecinde uygulanan yağmur suyu yönetimi ile yeşil bina kriterlerine uygun oranlarda azaltılmıştır. Su Kullanımı: - Binadaki tüm tuvaletlerde yüksek verimli armatürler kullanılmış ve bu amaçla kullanılan sudan % 59 oranında tasarruf sağlanmıştır. Bina genelinde toplam su tasarrufu ise önceki değerlerine göre % 33 oranındadır. Malzeme: - Çatıda yüksek SRI değerli (yansıtıcı özellikli) malzemeler tercih edilerek ısı adası oluşumu engellenmiştir. - Đnşaat malzemelerinin % 34 ü yerel malzemelerden seçilmiş olup bunların % 24 ü içinde geri dönüştürülmüş hammadde bulunduran malzemelerden seçilerek belgelenmiştir. 72

96 Tablo 3.50 nin devamı Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Bina inşasında kullanılan boya ve yapışkanların VOC değerleri insan sağlığına zarar verecek seviyelerin altındadır (Resim 3.29). - Bina genelinde yaşam alanlarındaki gün ışığı alan ve dış mekan görüntüsü olan mekanların toplamının % 99 olduğu simülasyon ile hesaplanmıştır. Resim Đç mekan görünümü [65] Peyzaj: - Plaza arazisinin % 23 ü bitkilendirilmiş ve açık alan olarak bırakılmıştır. - Peyzajda kullanılan bitki türleri ile peyzaj sulamasında toplam % 78 su tasarrufu sağlanılmıştır. 73

97 Tablo Yıldız Holding Binası Örneği [43,67] Bina Proje Adı Sertifika Türü Bina Đşlevi Konum - Yer Yıldız Holding Binası LEED-EB:OM v2009, Gümüş Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Ofis Çamlıca, Đstanbul Genel Bilgiler: Firmanın Çamlıca da bulunan yerleşkesi, firma bünyesindeki şirketlerin merkez yönetim, pazarlama, denetim, hukuk, finans gibi birimlerini bünyesinde barındıran birçok binadan oluşmaktadır (Resim 3.30). Resim Yıldız Holding Binası, görünüş [68] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Binalarda kapsamlı renovasyon uygulamaları yapılmış ve sonrasında binalar, Leed EB:OM (Existing Buildings: Operation&Maintenance) kategorisinde değerlendirilerek sertifikalandırılmıştır. - Araç kullanımının neden olduğu sera gazı emisyonlarının azalması için çalışanlar toplu taşıma araçlarını kullanmaya teşvik edilmektedir. - Çevreye ve biyoçeşitliliğe zararlı olmayan entegre haşere mücadele planlaması ve uygulaması yapılmıştır. Enerji - Atmosfer: - Binaların enerji harcayan ana sistemlerinin enerji verimliliği etütleri, Ashare standartlarına göre detaylı olarak yapılmış, enerji verimliliğini yükseltmek için yol haritası çıkarılmıştır. - Ozon tabakasına zararlı olmayan ve küresel ısınmaya etki etmeyen soğutucu akışkanlar kullanılmıştır. - Enerji tüketim değerlerinin sistem bazında ayrı ayrı takibine olanak sağlayacak basit sayaçlama sistemleri kurulmuş, satın alınan elektrik enerjisinin yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üreten bir tedarikçiden temin edilmesine özen gösterilmiştir. - Elektronik ürünlerde düşük tüketim değerlerine sahip cihazlara ağırlık verilmiş, özellikle düşük cıvalı floresan tip lambalar tercih edilmiştir. - Dış aydınlatmada da kullanılan armatürler ışık kirliliğine yol açmayacak tipte armatürlerle değiştirilmiştir. Su Kullanımı: - Su tasarrufu adına daha az su harcayan armatürler ve rezervuarlar tercih edilmiştir. Atık Yönetimi: - Đlgili Belediye ve geri dönüşüm konusunda faaliyet gösteren firmalar ile yapılan sözleşme ve protokoller dahilinde atıklar geri dönüşüme gönderilmektedir. Peyzaj: - Yerleşke içerisindeki yeşil alanlarda, yerel bitkiler ya da yerel iklim koşullarına uygun, az su isteyen bitkiler kullanılmıştır. 74

98 Tablo Tekfen Levent Ofis Binası Örneği [43,69,70,71] Bina Proje Adı Tekfen Levent Ofis Binası Sertifika Türü LEED-CS 2.0, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır. Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Đstanbul Arsa Alanı m² Đnşaat Alanı m² Satılabilir Alan m² Ofis Alanları m² Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Bina, proje tasarım ölçütleri, inşaat planlaması ve işletim senaryosuyla konforlu, sağlıklı ve verimli bir yaşam alanı sunarken hem kullanıcısına hem de çevresine dost bir bina olma özelliğine sahiptir (Resim 3.31). Resim Tefken Levent Ofis Binası, görünüş [69] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Akılcı şekilde seçilen mekanik sistemlerle ekonomik açıdan en yüksek enerji verimliliğinin sağlanması amaçlanmıştır. - Çalışanların yaşam kalitesinin arttırılması ön planda tutulurken özel olarak seçilen ve tüm cepheyi saran bitkilendirme sistemiyle binanın ısı kazanımı dengelenmiştir. - Çevreye saygılı birçok uygulama ile enerji tüketiminde standartların belirlediği bir binaya göre en az % 35 tasarruf yapılabileceği simülasyonla kanıtlanmıştır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Katlarda oluşturulan kat bahçeleriyle kullanıcılara kapalı ofis ortamından çıkıp doğal hava alma imkanı sağlanırken yeşilin her an hissedilebildiği konforlu bir ofis ortamı yaratılmıştır (Resim 3.32). Resim Đç mekan görünümü [69] 75

99 Tablo Gama Holding Binası Örneği [43,72,73] Bina Proje Adı Gama Holding Binası Sertifika Türü LEED-EB:OM v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Söğütözü Ankara Toplam Alan m² Yapım Yılı Genel Bilgiler: Bina, 5 Aralık 2012 tarihinde Leed Var Olan Binalar - LEED-EB kategorisinde Altın sertifika almaya hak kazanan Türkiye' deki ilk bina olmuştur (Resim 3.33). Resim Gama Holding Binası, görünüş Resim Đç mekan görünümü [74] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Firma yönetimince çalışanların toplu taşıma araçlarını kullanmaları karbon salınımının azaltılmasına katkıda bulunulması için teşvik edilmektedir. Buna binanın toplu taşıma olanaklarına ve ana yola yakınlığının da önemli katkısı bulunmaktadır. Enerji - Atmosfer: - Binanın teknik altyapısını yeşil enerji kullanımı ve enerji tasarrufu konularında etkin bir yönetim sağlayacak şekilde kurulmuştur. - Binanın yapımı sırasında seçilen ısıtma-soğutma sistemleri, güneş ısısının binaya etkilerini en aza indirecek önlemler ve aydınlatma gibi teknolojik altyapı 7 gün/24 saat kontrol altında tutulmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda, bir önceki yılın aynı dönemine göre doğalgaz tüketiminde % 27, elektrik tüketiminde % 20 tasarruf sağlanmıştır (Resim ). Resim Toplantı salonu [74] Resim Đç mekan görünümü [74] 76

100 Tablo 3.53 ün devamı Su Kullanımı: - Su tüketiminde sensörlü armatürler sayesinde etkin bir şekilde kontrol yapılmakta ve binada atık su yönetimi uygulanmaktadır. Bu uygulamalarla su tüketiminde % 31,5 oranında azalma sağlanmıştır. Malzeme: - Projede kullanılan malzemeler için çevreye duyarlı ve insan sağlığına uygun olarak belirlenen satın alma politikaları uygulanmaktadır. Bu politikalar; mobilyaların temizlik ekipmanlarını ve halılardan el sabununa kadar binada kullanılan tüm malzemeleri kapsamaktadır. Atık Yönetimi: - Binada oluşan atıklar uygun koşullarda saklanmakta ve yeterlik sahibi nakliyeciler ile geri dönüşüm merkezlerine iletilmektedir. Bu süreçte atık miktarları ve dönüşüm süreleri devamlı olarak takip edilmektedir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Periyodik olarak yapılan ölçümlerle binadaki hava kalitesinin uluslararası standartlara uygunluğu kontrol edilmektedir. Gürültü, ısı, hava kalitesi, aydınlatma ölçümleriyle çalışan konforu gözetilerek uygunluk değerlendirilmektedir. Sigara içenler için binanın dışında yeterli uzaklıkta bir alan ayrılmıştır. 77

101 Tablo Maslak Projesi Örneği [43,75] Bina Proje Adı 42 Maslak Projesi Sertifika Türü LEED-CS v2009, Ön Sertifika Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis Konum - Yer Đstanbul Kapalı Alan m² Yapım Yılı 2014 Genel Bilgiler: Proje, Maslak bölgesinin merkezi bir noktasında eski bir fabrika arazisinde inşa edilmektedir. Đnşaatı bitmekte olan ofis bölümleri ile işletmeye girmeye hazırlanmaktadır. Sonrasında ise konut, otel, AVM blokları üretilecektir. Proje farklı yapıların sertifikasyonunu kolaylaştıran Leed 'in Master Site yaklaşımının Türkiye de uygulandığı ilk projedir (Resim 3.37). Resim Maslak, görünüş [75] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Yönetim - Organizasyon: - Tasarımın Leed kriterleri konusunda uzmanlığa sahip bir mimarlık firması tarafından yapılmış olması, sertifikasyon başvurusunda belgeleme açısından problem yaşanmamasını sağlamıştır. Enerji - Atmosfer: - Projede mimari grubun almış olduğu tasarım kararları arasında özellikle enerji verimliliğine yönelik olanları öne çıkmaktadır. Projenin en erken tasarım aşamalarından itibaren geliştirilen enerji modeli, tüm tasarım ve inşaat süreci boyunca da karar destek aracı olarak işlev görmektedir. Özellikle müteahhit firma tarafından satın alınan merkezi ısıtma-soğutma ekipmanlarının seçiminde bina enerji simülasyonlarından faydalanılarak binanın yük karakteristiğine en uygun ekipmanlar seçilmiştir. Ayrıca cephe tasarımı ve elemanlarının seçiminde en yüksek enerji ve konfor kriterlerinin karşılanmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. - Projede, tüm mekanik ve aydınlatma sistemleri Ashrae sertifikalı devreye alma uzmanı tarafından kontrol edilmiştir. Bu uygulama Leed sertifikasyonunun şartlarındandır ve bina sistemleri noktasında beklenen yüksek kaliteye ulaşılmasını sağlamıştır. Malzeme: - Đnşaat sırasında müteahhit ve alt taşeron firmalar içerisinde oluşturulan malzeme takip ve kontrol organizasyonu sayesinde, sadece Leed kriterlerine uygun malzemelerin kullanılması sağlanmıştır. 78

102 Tablo Siemens Gebze Organize Sanayi Bölgesi Tesisi Örneği [43,76] Bina Proje Adı Siemens Gebze Organize Sanayi Bölgesi Tesisi Sertifika Türü LEED-NC v2.2, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri-Fabrika Binası ve Ofis Konum - Yer Đstanbul Arsa Alanı m2 Đnşaat Alanı m2 Yapım Yılı 2009 Genel Bilgiler: Ofis ve üretim merkezinden oluşan tesis için, tasarım, ihale ve inşaat aşamalarında yeşil bina kriterleri dikkate alınmıştır (Resim ). Resim Siemens Gebze Organize Sanayi Resim Görünüş [76] Bölgesi Tesisi, genel görünüm [76] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Đnşaat aktivitelerinden dolayı oluşan çevre kirliliğini azaltmak, toprak kaymasını ve su kirliliğini önlemek için erozyon ve sedimantasyon planı kapsamında inşaat sahasında tedbirler alınmıştır (Resim 3.40). Resim Đnşaat sahasında alınan tedbirler [76] Enerji - Atmosfer: - Isı adası etkilerini düşürerek enerji tasarrufu sağlamak amacıyla çatı kaplaması güneş ışınlarını yansıtacak beyaz renkli kaplama malzemesi ile kaplanmıştır. Böylece güneş ışınları % 85 oranında yansıtılmış ve ısının içeriye girmesi engellenmiştir. Ayrıca, çatılarda güneş enerjisinden faydalanılarak sıcak su elde edilmektedir (Resim 3.41). Resim Güneş kolektörü [76] 79

103 Tablo 3.55 in devamı - Tüm binanın ısıtma-soğutma, elektrik-mekanik sistemlerini otomatik olarak devreye alan ve çıkaran bina otomasyon sistemi kullanılmıştır. - Soğutma klima yüklerini düşürmek, etkin bir gölgeleme yaparak çalışanların verimini artırmak ve içeriye güneş enerjisinin girmesini engellemek için ofis cephelerinde güneş kırıcılar kullanılmıştır. - Gün ışığından en üst seviyede faydalanarak elektrik tüketiminin düşük seviyede tutulması hedeflenmiştir. Ofislerde gün ışığını en yüksek seviyede içeriye alacak şekilde giydirme cam cephe, çatıdan zemine kadar bir galeri şeklinde devam eden, aynı zamanda iç bahçe görevi gören aydınlık holleri ve üretim alanlarında çatıda ışıklıklar tasarlanmıştır. Ayrıca ofislerde gün ışığı ve harekete duyarlı armatürler, üretim alanlarında ise balastlı armatürler kullanılmıştır (Resim 45). - Aydınlatma kirliliğinin en az seviyede tutulması ve gecenin doğallığının koruması için iç mekanlarda bina aydınlatma otomasyonundan faydalanılmıştır. - Dış mekanlarda cephe aydınlatması tercih edilmemiş, çevre ve peyzaj aydınlatmasıysa Ashrae standartlarına göre belli sınırlar dahilinde tutulacak biçimde tasarlanmıştır. Su Kullanımı: - Bina kullanım suyunda tasarruf adına düşük debili klozetler, yüksek verimli ve sensörlü bataryalarla susuz pisuarlar seçilerek % 50 su tasarrufu sağlanmıştır. - Bina içerisinde ve peyzaj alanlarında çatı, yağmur suyu ve arıtma sisteminden elde edilen su depolandıktan sonra yeniden kullanılmış ve % 50 su tasarrufu sağlanılmıştır (Resim 3.42). Resim Çatı yağmur sularının filtreden geçirilerek depolanması [76] Malzeme: - Toplam inşaat malzemelerinin % 40 ı yerel malzemelerden tercih edilerek, taşınmadan kaynaklanan yakıt tüketimi ve çevre kirliliği en aza indirilmiştir. - Đnşaat malzemeleri maliyetinin % 35 i geri dönüştürülmüş malzemelerden yapılan ürünlerden oluşmaktadır. - Đnsan ve çevre sağlığı hassasiyetleri göz önünde bulundurularak, binalarda mümkün olduğunca atık ve zehirli maddeler (VOC) içermeyen malzemeler tercih edilmiş, iç mekanlarda kullanılan tüm yapıştırıcılar ve silikonlar, boyalar ve kaplamalar, halılar ve yapıştırıcıları içerdikleri VOC miktarı, ilgili standartların izin verdiği sınırlar içerisinde kalacak ürünlerden tercih edilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Çalışanların sağlıklı ortamlarda çalışması ve verimlerinin artması için iç mekanlara sağlanan taze hava miktarının arttırılmasına yönelik çalışmalar yürütülmüştür. Taze hava klima santralleri enerji tüketimini azaltmak için ısı geri kazanımlı türlerden seçilmiştir ve Ashrae standardına oranla % 30 daha fazla taze hava daha az enerji tüketerek sağlanmıştır. - Çalışanların ve bina kullanıcılarının rahatını ve sağlığını korumak amacıyla inşaat aktivitelerinden dolayı oluşan iç hava kalitesi problemlerini azaltmak amacıyla iç hava kalitesi yönetim planı hazırlanmış ve sahada inşaat sırasında uygulanmıştır. Peyzaj: - Isı adası etkisinin azaltılması ve yeşil alanların korunmasına yönelik olarak ilgili standartların üzerinde açık alan bırakılmıştır. - Peyzajda su tüketimi az olan yerel bitkiler ve ağaçlar ile yoğun bir yeşillendirme stratejisi izlenmiştir 80

104 Tablo 3.55 in devamı - Ayrıca bu alanlarda damlama sulama sistemleri tercih edilmiştir. Arıtmadan elde edilen su, bahçe sulamada kullanılmıştır (Resim 3.43). Peyzaj alanlarının yarısı ağaçlarla gölgelendirilmiştir. - Yeraltı su kaynaklarını ve kalitesini korumak için sahaya gelen yağmur suyunun sahada toprağa geçmesini ve toprak tarafından emilmesini sağlamak amacıyla otoparkta delikli taşlar kullanılarak yeşil alan kullanımı artırılmıştır. Bunun yanı sıra sert peyzaj alanlarına gelen yağmur suyu, yağmur kanalları yerine toprağa yönlendirilmiş ve burada filtre edilmesi sağlanmıştır. Yağmur suyunun toprakta filtre edilmesi Resim Yağmur suyunun toprakta filtre edilmesi [76] 81

105 Tablo Wilo Pompa Tesisi Örneği [43,77,78] Bina Proje Adı Wilo Pompa Tesisi Sertifika Türü LEED-NC v2.2, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri-Fabrika Binası Servis, Eğitim Merkezi ve Ofis Konum - Yer Orhanlı Tuzla Đstanbul Arsa Alanı m² Đnşaat Alanı m² Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Tesis, bina teknolojileri, endüstri tesisleri ve altyapı projeleri için pompa sistemleri üretiminin yanı sıra servis ve eğitim merkezine de sahip olup sektöründe Avrupa nın ilk Leed Altın sertifikalı yeşil binası olma özelliğini taşımaktadır (Resim 3.44). Resim Wilo Pompa Tesisi, görünüş [77] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Proje aşamasında, inşaat çalışmalarına başlamadan önce hava ve su kirliliğini önlemek, toprak kaybının önüne geçmek için ESC planı hazırlanarak, şantiye araç giriş-çıkışında yağan yağmurla toprağın şantiye dışına çıkması engellenmiştir. Enerji Atmosfer : Resim Đç mekan görünümü [77] - Proje ile enerjiden % 24 oranında tasarruf sağlanmıştır (Resim 3.45). - Yüksek verimli pompalar ve fanlar ile de enerji tasarrufu sağlanılmış ve binanın sıcak su ihtiyacı güneş panellerinden karşılanılmıştır. - Seçilen aydınlatma sistemleri ile ışık seviyesi ihtiyaca göre ayarlanabilirken, hareket ve varlık sensörleriyle gereksiz aydınlatmanın ve enerji kaybının önüne geçilmiştir. - Çatı alanlarında yansıtıcı etkisi yüksek malzeme kullanılarak ısı adası etkisi %76 oranında düşürülmüştür. - Isıtma ve soğutma sistemleri, ozon tabakasına zarar verecek gazların (CFC gazı) yerine küresel ısınmaya en az etki edecek gazlar kullanılacak şekilde tasarlanmıştır (R407c ve R410a gibi). 82

106 Tablo 3.56 nın devamı Su Kullanımı: - Binanın ıslak hacimlerinde düşük debili klozetler, susuz pisuarlar ve yüksek verimli, sensörlü bataryalar kullanılarak şebeke suyu kullanımından % 50 oranında tasarruf sağlanılmıştır. Malzeme: - Projede yerel ekonomiyi desteklemek ve yakıt tüketimi kaynaklı çevre kirliliğini önlemek için yerel malzemeler ve geri dönüştürülmüş ürünler tercih edilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Binada Ashrae standartlarına göre % 30 daha fazla taze hava sağlanılmış kullanım yoğunluğu yüksek olan alanlarda karbondioksit sensörleri kullanılarak hava kalitesi kontrol altında tutulmuş, böylece çalışanlar için sağlıklı bir çalışma ortamı sağlanmıştır. - Gün ışığı aydınlık seviyesini artırmak için çatıya ilave ışıklıklar yerleştirilmiştir. Gün ışığı alan yaşam alanlarının aydınlık oranı % 85, manzara gören yaşam alanlarının oranı ise % 92 dir. Peyzaj: - Saha içi araç yollarında asfalt yerine beton uygulaması, otoparklarda ise delikli taşlar tercih edilmiştir. Bu uygulamalar sonucunda ısı adası etkisinde % 87 oranında düşüş sağlanmıştır. - Peyzaj alanlarında, az su tüketen, çalı, yer örtücü bitkiler ve karışık çim çeşitleri tercih edilmiştir. - Damlama sulama sisteminin kullanıldığı peyzaj alanlarında nem ölçer cihazı da sisteme dahil edilerek verimli bir sulama sistemi gerçekleştirilmiş ve sulamada % 50 oranında su tasarrufu sağlanmıştır. 83

107 Tablo Birleşim Mühendislik Merkez Ofis ve Fabrika Binası Örneği [43,79] Bina Proje Adı Sertifika Türü Bina Đşlevi Konum - Yer Birleşim Mühendislik Merkez Ofis ve Fabrika Binası LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Ofis ve Fabrika Binası Dudullu Organize Sanayi Bölgesi, Đstanbul Genel Bilgiler: Projede, LEED değerlendirme kategorilerinden Malzeme ve Kaynaklar başlığı altındaki yeşil bina stratejileri ön plana çıkmaktadır (Resim 3.46). Resim Birleşim Mühendislik Merkez Ofis ve Fabrika Binası, görünüş [79] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Binada kullanılan enerji etkin sistemler; yüksek verimli duvar tipi yoğuşmalı kazanlar, frekans konvertörlü pompalar ve fanlar, low-e camlar, güneş enerjisinden sıcak su üretimi, yerden ısıtma, VRV ile soğutma, ısı geri kazanımlı klima santralleridir. VRV sisteminde ozonun delinmesine ve küresel ısınmaya etkisi düşük olan R410a soğutucu akışkanı kullanılmıştır. - Duvarlarda Ashare standardına göre yaklaşık % 30 daha iyi ısı iletim katsayısına ulaşılmıştır ve yüksek verimli aydınlatma armatürleri kullanılmıştır. Su Kullanımı: - Binada su verimliliğini sağlamak için düşük kapasiteli çift basmalı rezervuarlar, susuz pisuarlar, fotoselli ve düşük debili bataryalar kullanılmıştır. Gri su ve yağmur suyu toplanıp peyzajda ve klozet rezervuarlarında kullanılmaktadır. Malzeme : - Projede kullanılan malzemelerin % 29 u geri dönüştürülmüş olanlardan seçilmiş ve % 38 i yerel malzemelerden tercih edilmiştir. - Eski yönetim binasına ait ofis mobilyalarının gerekli bakımları yapılarak yeni binada kullanıma hazırlamış bu sayede mobilyaların kullanım ömrü uzatılarak en önemli sürdürülebilirlik stratejilerinden birinin uygulanması sağlanılmıştır. - Atık Yönetimi: - Hem yönetim hem de fabrika binasında her kata geri dönüşüm kutuları yerleştirilmiştir. Binanın dışında genel geri dönüşüm atıkları için bir alan tasarlanarak, geri dönüşüm atıklarının toplanması için bir sistem kurulmuştur. - Proje kapsamında sahadan çıkan tüm atık maddeler (organik ve tehlikeli atıklar hariç) % 75 oranında değerlendirilmiş, bu atıkların % 15 i geri dönüşüm tesislerine gönderilmiştir. 84

108 Tablo BASF Türk Dilovası Yönetim Binası Örneği [43,80] Bina Proje Adı BASF Türk Dilovası Yönetim Binası Sertifika Türü LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri Fabrika ve Yönetim Binası Konum - Yer Dilovası, Kocaeli Kapalı Alan m² Yapım Yılı 2009 Genel Bilgiler: Proje, gerçekleştirilen renovasyon çalışmaları sonucunda aldığı Leed Altın Sertifikasına sahip olan ilk renovasyon projesidir (Resim 3.47). Resim BASF Türk Dilovası Yönetim Binası, görünüş [80] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Binada enerji harcayan sistemlerin sarfiyatları enerji analizörleri vasıtasıyla sürekli ve detaylı olarak gözlemlenmektedir. - Projede yıllık enerji tüketiminden % 21, yıllık enerji maliyetinden ise % 25 tasarruf sağlanmıştır. Su Kullanımı: - Fabrika dahilinde toplanan ve arıtılan yağmur suları sulamada tekrar kullanılarak su tüketimi en aza indirgenmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Toplantı odalarında CO2 ölçüm cihazlarıyla hava kalitesi sürekli olarak kontrol altında tutulmaktadır. Peyzaj: - Bitkilendirmede yerel ve adaptasyonu sağlanmış bitkiler tercih edilmiştir. - Kimyasal gübre kullanımı en aza indirgenmiştir. - Binanın doğal gün ışığı almasını engelleyen ve binaya tehlikeli derecede yakın olan ağaçlar korunarak farklı yerlere nakledilmiştir. 85

109 Tablo BASF Yapı Kimyasalları Lojistik ve Teknik Geliştirme Merkezi Örneği [43,81] Bina Proje Adı Sertifika Türü Bina Đşlevi Konum - Yer Kapalı Alan m² Yapım Yılı 2009 BASF Yapı Kimyasalları Lojistik ve Teknik Geliştirme Merkezi LEED-NC v2009, Platin Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Endüstri Laboratuarlar ve Yönetim Binası Gebze Organize Sanayi Bölgesi, Kocaeli Genel Bilgiler: Bina, enerji ve su verimliliğini, karbon salınımını, çevre ve insan sağlığını ön planda tutan standartlara uygun planlama ve uygulamasıyla öne çıkmaktadır (Resim 3.48). Resim BASF Yapı Kimyasalları Lojistik ve Teknik Geliştirme Merkezi, görünüş [81] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Tesiste binaların doğal ışıktan üst düzeyde yararlanması sağlandı ve ısı yalıtımları artırılarak enerji tüketimi düşürüldü. Su Kullanımı: - Çatıdan toplanan yağmur suyu 700 m3 lük tankta depolanmakta ve şehir suyu seviyesine göre filtrelenerek tesiste kullanılmaktadır. Malzeme: - Đnşaat malzemelerinde insan ve çevre sağlığı hassasiyetleri göz önünde bulundurularak, mümkün oldukça çevre dostu, ekolojik, atık ve zehirli maddeler içermeyen ürünler tercih edilmiştir. Bu kapsamda iç mekanlarda kullanılan tüm yapıştırıcılar ve silikonlar, boyalar ve kaplamalar, halı ve yapıştırıcıları içerdikleri VOC miktarı, ilgili standartların izin verdiği sınırlar içerisinde kalacak şekilde seçilmiştir. - Çatı alanlarında yansıtıcı etkisi yüksek malzeme kullanılarak ısı adası etkisi düşürülmüştür. - Đnşaat malzemelerinin % 40 ı yerel malzeme olarak tercih edilerek taşınmadan doğan yakıt tüketimi ve çevre kirliliği en aza indirilmiştir. 86

110 Tablo Çelikel Alüminyum Döküm Fabrikası ve Yönetim Binası Örneği [43,82] Bina Proje Adı Çelikel Alüminyum Döküm Fabrikası ve Yönetim Binası Sertifika Türü LEED-NC v2009 Gümüş Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri Fabrika ve Yönetim Binası Konum - Yer Taysad Organize Sanayi Bölgesi Gebze, Kocaeli Kapalı Alan m² Arsa Alanı m² Yapım Yılı 2009 Genel Bilgiler: Proje, Leed yeşil bina sertifikasına hak kazanan Türkiye' deki ilk, dünyadaki ikinci alüminyum fabrikası olma ünvanını kazanmıştır (Resim 3.49). Resim 3.49.Çelikel Alüminyum Döküm Fabrikası ve Yönetim Binası genel yerleşim planı ve görünüş[82] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Üretimde çıkan ısı enerjisinin geri kazanımını sağlayan mekanik sistem tasarımı ile Ashare baz binasına göre % 43 gibi önemli bir oranda enerji tasarrufu sağlanmıştır. - Çevrede oluşabilecek ısı adası etkisinin azaltılması amacıyla tüm binanın çatısı güneş ışığını yansıtma değeri yüksek beyaz çakılla kaplanmıştır. Su Kullanımı: - Seçilen su bataryaları sayesinde % 25 su tasarrufu sağlanmıştır. - Mekanik sistem dahilindeki soğutma kulelerinden çıkan atık suyun arıtılıp tuvalet ve pisuarlarda kullanılmak üzere geri dönüştürülmesiyle toplamdaki su tasarrufu % 100 e ulaşmıştır. Malzeme: - Binanın inşasında çevre dostu yeşil malzeme seçimine özen gösterilmiştir. Atık Yönetimi: - Đnşaat esnasında çıkan atıkların kontrolü gerçekleştirilmiştir. Peyzaj: - Bina çevresindeki otopark alanlarında sert beton zemin yerine yağmur suyu yönetimine kolaylık sağlayan ve yağmur suyu şebekesinin yükünü azalttığı ispatlanmış geçirimli yüzeyli çim taşı kullanılmıştır. - Otoparklarda düşük emisyonlu araçlar ve ortak kullanılan araçlar için özel park yerleri tasarlanmıştır. 87

111 Tablo Đnci Akü Fabrikası Örneği [43,83] Bina Proje Adı Đnci Akü Fabrikası Sertifika Türü BREEAM Uluslar arası 2009 Avrupa Ticari- Đyi Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Fabrika Konum - Yer Manisa Yapım Yılı 2009 Genel Bilgiler: Đnci Akü Fabrikası, Türkiye'nin ilk Breeam Sertifikalı üretim tesisi olma özelliğine sahiptir (Resim 50). Resim Đnci Akü Fabrikası, görünüş [83] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Fabrika içerisinde doğal aydınlatmanın homojen bir şekilde iç mekana yayılmasına önem verilmiş, enerji verimli elektrik armatürleri hem iç mekanda hem de saha aydınlatmasında kullanılmıştır. - Klima sistemlerinde Breeam' e uygun Ecolabel özelliğine sahip ekipmanlar seçilmiştir ve kullanım suyu güneş enerjisiyle ısıtılmaktadır. Bu önlemlerle birlikte yıllık ortalama % 45 oranında daha az elektrik harcanması hedeflenmiştir. Su Kullanımı: - Su tüketiminde tasarruf sağlamak için yağmur suyu depolanarak fabrikada rezervuarlarda değerlendirilmektedir. - Verimli su armatürleri, susuz pisuarlar gibi ilave uygulamalarla beraber su tüketiminin toplamda %40 azaltılması hedeflenmiştir. - Sistemin doğal kaynak kazanımına (suyun geri kazanımına) etkisi ise % oranındadır. Atık Yönetimi: - Hem inşaat aşamasında hem de işletme sırasında atıkların geri kazanımı konusunda hassas davranılmış, metal, kağıt, karton, cam ve plastik malzemeler ayrıştırılarak depolanmış ve çevrede bulunan imkanlar kullanılarak geri dönüşüme gönderilmiştir. Aynı uygulama üretim başladıktan sonra da devam edecek şekilde iç mekanda atık toplama alanları tasarlanmıştır. - Buna ek olarak tesis içinde devreye alınan atık arıtma sistemiyle ortaya çıkan tüm asidik ve kurşun toz-çamur atıklar fabrika içinde yer alan özel epoksi kaplama kuyulardan pompalar vasıtasıyla atık arıtma sistemine basılmaktadır. Burada ilk kademe kimyasal flotasyon işlemine tabi tutulan atıklar sistem içinde çeşitli çöktürme kademelerinden ve PH ayarlamalarından geçerek özel filtre sistemine tabi tutulmakta ve en sonunda atıklar kuru çamur olarak sistemden alınıp lisanslı geri dönüşüm tesislerine tekrar kurşun olarak kazanılmak üzere gönderilmektedir. Peyzaj: - Bahçe peyzajında özellikle yerel ve su ihtiyacı az olan bitkiler seçilmiş, sulama, damlama sulama sistemiyle projelendirilmiştir. 88

112 Tablo T.H.Y. Teknik AŞ Türk Motor Merkezi Örneği [43,84,85,86] Bina Proje Adı T.H.Y. Teknik AŞ Türk Motor Merkezi Sertifika Türü LEED-NC v2.2, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri Fabrika Binası Konum - Yer Kurtköy, Đstanbul Kapalı Alan m² Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. ve Amerikan motor üreticisi Pratt & Whitney in ortaklığı ile Đstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı nda kurulan Türk Motor Merkezi, çevreye duyarlı uygulamalarından dolayı Leed Altın sertifikasıyla ödüllendirildi (Resim 3.51). Resim T.H.Y. Teknik A.Ş. Türk Motor Merkezi Binası, görünüş [87] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji Atmosfer: - Tesis benzeri ölçekteki binalarla kıyaslandığında % 25 enerji tasarrufu sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Resim Đç mekan görünümü [87] - Geniş cephe pencereleri sayesinde gün ışığının ofis alanlarında kullanımı artırılmış bu sayede elektrik ve ek havalandırma ihtiyacı azaltılmıştır. Aydınlatma sistemi gün ışığı sensörleriyle kumanda edilerek gün ışığı olduğu sürece elektrikli aydınlatma süresi kısalmıştır (Resim 3.52). - Soğutma sistemleri ise ozon tabakasına zarar vermeyecek şekilde seçilmiştir. - Gelişmiş bina otomasyon sistemi ile insan faktöründen kaynaklanabilecek enerji sarfiyatı engellenmektedir ve sistem aynı zamanda oluşabilecek hataları bakım ekibine raporlamaktadır. Su Kullanımı: - Çatıdan toplanan yağmur suyu 500 m³ lük tanklarda depolanmaktadır. Depolanan su, şehir suyu seviyesine göre filtrelenmekte ve tesis genelinde sulama dahil olmak üzere kullanılmaktadır. - Toplamdaki su tasarrufu % 60 oranına ulaşmıştır. 89

113 Tablo 3.62 nin devamı Malzeme: - Kullanılan malzemelerin % 40 ı yerli kaynaklardan temin edilerek taşıma ve karbon salınımı asgari seviyeye indirilmiştir. - Đnşaatta kullanılan malzemelerin % 10 u geri dönüşümlü kaynaklardan elde edilmiştir. - Binanın çatısı soğutma amacıyla yansıtıcı malzemeyle kaplanmıştır. Atık Yönetimi: - Atık yönetimi sayesinde çıkarılan hafriyat toprağının % 78 i dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır. - Çevreye zararlı maddelerin sızma riskini engellemek için atölye zemininde su giderleri de dahil olmak üzere hiçbir tesisat altyapısı kullanılmamıştır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Çatıya kurulan özel gün ışığı aydınlatma sistemiyle bina ve atölye içerisinde çalışma yapılan yerlere sürekli olarak gün ışığı sağlanmaktadır. - Gelişmiş havalandırma sistemleri içeriye % 30 daha fazla temiz hava sağlamaktadır. - Sistem karbondioksit sensörleriyle kontrol edildiği için enerji sarfiyatı azaltılmış ve personel için daha konforlu bir çalışma ortamı oluşturulmuştur. Peyzaj: - Tesisin çevre peyzajında sulama ihtiyacı az olan bitkiler tercih edilmiştir. - Tesisin yolları ve park alanlarında ısı adası etkisine karşı kara asfalt yerine açık renkli beton kullanılmıştır. 90

114 Tablo Schneider Trafo Fabrikası Örneği [43,88,89] Bina Proje Adı Schneider Trafo Fabrikası Sertifika Türü LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri Fabrika Binası Konum - Yer Gebze TAYSAD OSB, Kocaeli Arsa Alanı m² Đnşaat Alanı m² Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Bina, Schneider Electric in dünyada ilk Leed Altın Sertifikalı binası olmuştur (Resim 3.53). Bina, şirketin enerji verimliliği alanındaki çalışmalarını tamamlar nitelikte tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Resim Schneider Trafo Fabrikası Binası, görünüş Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Ashrae enerji verimliliği standardına göre % 22 daha verimli olması tasarlanan binadaki yaklaşık 1000 noktadan kontrol sağlayan gelişmiş otomasyon sistemiyle binanın değişen iç ve dış koşullara bağlı olarak otomatik şekilde enerji verimliliğini sağlamak ve kullanılan enerjinin birçok noktadan izlenerek sistemin devamlı verimlilik artışına açık olması hedeflenmiştir. - Mekanik ekipmanlar da yine Ashrae standardındaki minimum verimlilik değerlerinin üzerinde seçilerek enerji verimliliği en üst noktaya taşınmıştır. - Aydınlatma sisteminde kullanılan sensörler, T5 ve LED tipi ampuller ve bina genelinde gün ışığından faydalanılması sayesinde iç ve dış aydınlatma toplamında standarda göre % 36 lık verim elde edilmiştir. - Gün ışığından ofislerde ve üretim alanında en yüksek seviyede yararlanılmış, yüksek performanslı cam, cephe ve ışıklık sistemleri sayesinde enerji tasarrufu sağlanmıştır. Doğal aydınlatma kullanarak, uygun malzeme, verimli ekipman seçimleri ve otomasyon sayesinde toplamda % 20 enerji tasarrufu sağlandı. Su Kullanımı: - Yaklaşık m² lik üretim binası çatısındaki su toplanıp kullanılmaktadır. - Tuvaletlerde sensörlü musluklar kullanılarak % 40 oranında su tasarrufu azaltılmıştır. Malzeme: - Uygun izolasyon malzemeleri kullanarak ısı kayıplarının önüne geçilmiştir. Peyzaj: - Peyzajda az su isteyen bitkiler seçilmiştir. - Bahçe sulaması arıtma suyuyla yapılmaktadır. 91

115 Tablo Toyota Plaza Onatça Tesisi Örneği [43,90] Bina Proje Adı Toyota Plaza Onatça Tesisi Sertifika Türü BREEAM Uluslar arası 2008 Avrupa, Çok iyi Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Endüstri-Otomotiv Satış ve Teknik Servis Konum - Yer Adana Arsa Alanı m² Kapalı Alan m² Yapım Yılı 2008 Genel Bilgiler: Toyota Plaza Onatça, Türkiye'nin ilk yeşil binaya sahip otomotiv firması olmuştur (Resim 3.54). Resim Toyota Plaza Onatça Tesisi, görünüş [91] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Bina, çevre düzenlemesinden inşaat ve kullanım süreçlerindeki tüm ürünler ve sistemleriyle çevreye en az zarar verecek şekilde yapılandırılmıştır. Enerji - Atmosfer: Resim Đç mekan görünümü [91] - Binanın çatısına kurulan 20 kw kapasiteli güneş panelleriyle yıllık enerji ihtiyacının % 20 si karşılanmakta böylece yıllık 20 ton CO2 salınımının önüne geçilmesi hedeflenmektedir. - Binanın izolasyonunda dış kaplama ve çatıda açık renk malzeme kullanılarak ısı adası etkisi azaltılmış böylece oluşacak soğutma yükü en aza indirilmiştir. - Binada düşük gölgeleme katsayısına sahip camlarla yüksek verimliliğe sahip T5 floresan ve Led aydınlatma armatürleri kullanılmıştır (Resim 3.55). - Isıtma ve soğutmada en düşük enerji kullanımı hedeflenmiş enerji verimliliği yüksek cihazlar ve R410a soğutucu akışkanlar tercih edilmiştir. 92

116 Tablo 3.64 ün devamı Su Kullanımı: - Su tasarrufu için düşük debili armatürler ve susuz pisuarlar kullanılmıştır. - Çatıdan gelen yağmur suları depolanarak peyzaj sulamasında kullanılmaktadır. Malzeme: - Projede kullanılan malzemelerin % 75 i yerel kaynaklardan sağlanmıştır ve bu malzemeler % 25 geri dönüşüm oranına sahiptir. Bu sayede nakliyenin yol açacağı CO2 salınımının da önüne geçilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Đnşaat sırasında kullanılan boya, astar, macun gibi yapı kimyasallardaki insan sağlığına zararlı VOC oranı en az olanlardan tercih edilmiştir. - Bina kullanıcılarının iç yaşam konforuna da önem verilen projede bina içerisine verilen taze hava oranı uluslararası standartlara uygun olarak % 40 ve üzerinde tutulmuştur. - Plazada dinlenme ve spor alanları, bisiklet parkı, 400 metrelik bir test sürüşü parkuru ve 560 m² lik bir sanat galerisi bulunmaktadır. Bu nedenle plazanın mimarisi aynı zamanda sosyal bir çevreye de ev sahipliği yapmaktadır. Peyzaj: - Plazanın çevre düzenlemesinde kullanılan bitkiler, az bakım ve su gerektiren türlerden seçilmiştir. - Peyzaj alanlarının sulanmasında damlama sulama tekniği tercih edilmiştir ayrıca çatıdan gelen ve depolanan yağmur suları da kullanılmaktadır (Resim 3.56). Resim Peyzaj görünümü [91] 93

117 Tablo Torium Alışveriş Merkezi Örneği [43] Bina Proje Adı Torium Alışveriş Merkezi Sertifika Türü LEED-CS v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Alışveriş Merkezi Konum - Yer Đstanbul Arsa Alanı m² Đnşaat Alanı m² Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Torium, Leed Sertifikası almaya hak kazanan Türkiye' deki ilk alışveriş merkezi olup Avrupa da bu sertifikayı alan en büyük bina olma özelliğini taşımaktadır (Resim 3.57). Yönetim ve Organizasyon: Resim Torium Alışveriş Merkezi, görünüş [92] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler - Kiracıları yeşil bina tasarım ve inşaat prensiplerini uygulama konusunda bilgilendirmek amacıyla kiracılar için yeşil bina tasarım prensipleri rehberi hazırlanmıştır. Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Đnşaat çalışmalarına başlamadan önce, toprak kaybının önüne geçmek, hava ve su kirliliğini önlemek adına ESC (Erozyon ve Sedimentasyon Kontrol) planı kapsamında şantiyede birtakım tedbirler alınmıştır. Şantiye araç giriş-çıkışında araç yıkama alanları oluşturulmuş, yağan yağmurla birlikte toprağın şantiye dışına çıkmasını engellemek için geo-tekstil malzemeyle şantiyenin etrafı çevrelenerek çökelti havuzu oluşturulmuştur. - Isı adası etkisini azaltmak amacıyla bina otoparkının % 50 si yeraltında konumlandırılmış böylece yeşil alan arttırılmıştır. - Enerji - Atmosfer: - Binanın yaz aylarında ısınmasına engel olarak binayı soğutmak için harcanması gereken enerjiyi azaltmak adına çatı yüzeyi ısıyı yansıtacak şekilde tasarlanmıştır. - Torium AVM, bireysel araçtan çok toplu taşıma kullanımına imkan verdiğinden CO2 salınımını düşürülmesine katkı sunmaktadır. Ayrıca düşük emisyonlu ve yüksek yakıt verimli araç kullanımına dikkat çekmek için çevreye duyarlı (düşük emisyonlu) araç kullanan ziyaretçilere otoparkların en prestijli alanı (girişe en yakın alan) ayrılmıştır. Malzeme: - Çatıdaki ısı adası etkisini azaltmak amacıyla da yeşil çatı uygulaması yapılmış ve yansıtıcı etkisi yüksek olan malzemeler (beyaz beton, beyaz çakıl taşı, kum rengi seramik karo) kullanılmıştır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Bina kullanıcı ve çalışanlarına bisiklet parkları ve duş imkanları sağlanmış. - Gece görüşünü engellememek ve ışık kirliliğini azaltmak için iç ve dış aydınlatma tasarımı özenle yapılmıştır. 94

118 Tablo Tarsu Alışveriş Merkezi Örneği [43,93] Bina Proje Adı Tarsu Alışveriş Merkezi Sertifika Türü BREEAM Đnternational Avrupa 2008, Çok iyi Sertifika Danışmanlık Hizmeti alınmıştır Bina Đşlevi Alışveriş Merkezi Konum - Yer Mersin Kiralanabilir Alan m² - Hipermarket m² - Sinema1.800 m²-(6 Salon) Oyun Merkezi m² Foodcourt m² Mağaza Sayısı 100 Otopark araç Yapım Yılı 2012 Genel Bilgiler: Bina, şehre yürüme mesafesinde ve toplu taşıma araçlarıyla da kolaylıkla ulaşılabilir konumdadır (Resim 3.58). Çalışanlar ve müşteriler için bisiklet park alanları, soyunma ve duş üniteleri de bulunmaktadır. Resim Tarsu Alışveriş Merkezi, görünüşler [94] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Bina içinde doğal ışık kullanılarak enerji harcamaları azaltılmıştır. - Yürüyen merdiven, yürüyen rampa ve asansörler enerji verimli olarak tercih edilmiştir ve bütün elektrik ve mekanik sistemler otomasyona bağlanarak kontrollü kullanım amaçlanmıştır. - Türkiye' de doğal havalandırma sisteminin uygulandığı ilk proje olma özelliğine sahip Tarsu AVM içinde ve ofis alanlarında bulunan otomasyon kontrollü açılabilir pencereler; doğal havalandırma ve doğal aydınlatma standartlarına uygun olarak oluşturulmuştur. Özellikle food court alanında cam duvarların açılabilir tasarımı iklimlendirmeye ve doğal havalandırmaya katkı sağlamıştır. Bu sayede özellikle işletme aşamasında enerji tasarrufu elde edilmesi hedeflenmiştir. - Binada bulunan mekanik havalandırma sistemi, enerji tüketimini en düşük değerlere indiren bir düzene sahiptir. Otoparkların bodrum katlarına yerleştirilmesi sayesinde de açık otoparkın olumsuz ısı adası etkisi önlenmiştir. Su Kullanımı: - Projenin geliştirilmesinden sorumlu mimar Natali Torna tarafından "suyun keyfe dönüştüğü yer" olarak tanımlanan Tarsu AVM de, su temasından yola çıkarak konsepti oluşturan en önemli öğeler dikkat çekici havuz tasarımlarıdır (Resim 3.59). - Çevreye duyarlı özellikleriyle de ön plana çıkan havuzlardaki filtrasyon sistemi ve pompalar ısı/rüzgar sensörleriyle çalışacak şekilde tasarlanarak su kaybının ve tüketiminin en aza indirilmesi hedeflenmiştir. - Bu kapsamda enerji ve su tüketimi az olan susuz pisuar, düşük debili armatürler gibi vitrifiye ürün seçimleri yapılmış böylelikle gri suyun tuvaletlerde yeniden kullanılması sağlanmıştır. 95

119 Tablo 3.66 nın devamı Resim Đç mekan görünümü [95] Malzeme: - Projede mümkün olduğunca yerel malzemeler kullanılmıştır. - Alışveriş merkezi kapsamında yangın önlemleri için danışman firma kontrolünde gerekli malzeme ve uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Doğal havalandırma sistemleri için oluşturulan alanlarda tavan boşlukları ve yangın kaçış koridorlarındaki asma tavanlar fireboard alçıpan malzemeyle kaplanmıştır. - Tarsu AVM cephesi en ince ayrıntısına kadar uygun malzemelerle detaylandırılmıştır. Cephede ve iç mekanlarda kullanılan malzemeler doğal ve VOC değeri düşük ürünlerden seçilmiştir. - Isı kaybının ve kazancının yerel standartlara göre % 20 den daha az olmasını sağlayacak ürünler ve yalıtım malzemeleri tercih edilmiştir. Peyzaj: - Çevre özellikleri göz önünde bulundurularak ve çevrenin yeşil değerleri ön planda tutularak, bina ve yakın çevresinin peyzaj düzenlemesinde endemik bitkilerin seçilmesine dikkat edilirken iç mekanlarda da yeşil alan kullanımına önem verilmiştir (Resim 3.59). 96

120 Tablo Migros Maya Binası Örneği [43,96] Bina Proje Adı Migros Maya Binası Sertifika Türü LEED-NC Perakende v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Alışveriş Merkezi Konum - Yer Bodrum, Muğla Đnşaat Alanı 896 m² Yapım Yılı 2013 Genel Bilgiler: Proje, Leed Ticari Yeni Binalar kategorisinde sertifika alan Türkiye nin ilk projesi olmuştur ve pek çok yeşil bina uygulamasını bünyesinde barındırmaktadır (Resim 3.60). Resim Migros Maya Binası, görünüş [96] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Yeni binalarda üretimden kaynaklı enerji harcamaları genelde dikkate alınmazken, ticari binalarda bina içerisinde kullanılan soğutucu dolaplar, dondurucular gibi tüm ekipmanların da enerji verimli olması değerlendirme konusudur. Bu anlamda Türkiye de ilk defa tüm ekipmanları ile birlikte enerji modellemesi yapılan bir bina olması Migros Maya Bodrum u yeşil bina değerlendirme sisteminde farklı kılmaktadır. - Binada enerji verimliliğiyle ilgili olarak yapılan, solar panellerle gün ışığından yüksek fayda elde etme, fotovoltaik paneller, enerji verimli mekanik sistemler ve enerji tüketiminin takibini sağlayan sayaçlar gibi uygulamalar sonucunda enerjide % 30 oranında verimlilik sağlanmıştır. Su Kullanımı: - Su tasarrufu adına ıslak hacimlerde ve market alanlarında düşük su tüketimli ürünler ve sistemler kullanılmış ayrıca yağmur suyu toplama sistemi kurulmuştur. Yapılan bu uygulamalarla su kullanımında % 45 oranında tasarruf sağlanmıştır. Malzeme: - Bina içerisinde insan sağlığına zararlı uçucu organik bileşen kullanımı azaltılmıştır. - Yerel ve geri dönüştürülebilir malzemeler tercih edilmiştir. Atık Yönetimi: - Geri dönüştürülebilen atıkların çalışanlar ve müşteriler tarafından toplanmasını teşvik edecek atık yönetim sistemi oluşturulmuştur. Peyzaj: - Bina ve çevresinin peyzajında sulama ihtiyacının azaltılması adına yerel ve adapte olmuş bitki seçimleri tercih edilmiştir. 97

121 Tablo KFC Torium Esenyurt ve KFC Bostancı Restoranları Örnekleri [43] Bina Proje Adı KFC Torium Esenyurt ve KFC Bostancı Restoranları Sertifika Türü LEED-CI Perakende v2009, Gümüş Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Restoran Konum - Yer Đstanbul Toplam Alan Torium : 90 m² Bostancı: 380 m² Yapım Yılı 2011 Genel Bilgiler: KFC Bostancı Restoranı Leed Sertifikası alan Türkiye' deki ilk restoran olmuştur (Resim 3.61 a-b). a. KFC Torium Görünüş b. KFC Bostancı Görünüş Resim 3.61 a-b. KFC Torium Esenyurt ve Bostancı Restoranları, görünüşler Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Binalarda doğa dostu yenilenebilir güneş ve rüzgar enerjisinden yararlanmak için solar paneller ve geniş pencereler kurulmuş, ayrıca ek sistemlerle rüzgar enerjisiyle üretilen elektrik kullanılmaya başlanmıştır. - Binanın aydınlatılmasında Led ve sensörlü aydınlatma armatürleri kullanılarak enerji tasarrufu sağlanmıştır. - Mutfakta A plus enerji tasarrufu sağlayan bulaşık ve buz makineleri gibi cihazlar kullanılarak enerjinin daha verimli kullanılması, tasarruf edilmesi ve enerji maliyetlerinin düşürülmesi sağlanmıştır. Malzeme: - Yapıda doğa dostu inşaat malzemeleri kullanılmıştır. Tüm iç mekanlarda su bazlı boya kullanılmış, çatı, teras ve duvarlarda ısınmayı engelleyen açık renk kaplamalar tercih edilmiştir. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Binalardaki tüm camlar en iyi hava kalitesini sağlamak için açılabilir şekilde yeniden tasarlanmış ve havalandırma sistemi Leed standartlarına uygun şekilde kurulmuştur. - Sigara içilebilecek bölümler dış mekanlarda ve iç hava kalitesini etkilemeyecek özel konumlara taşınmıştır. - Restoranda çevre dostu temizlik malzemeleri kullanılacak şekilde düzenleme yapılmıştır. - Personel için özel duş alanları oluşturulmuştur. Su Kullanımı: - Su tasarrufu sağlamak adına az su tüketen sensörlü armatür ve susuz pisuar kullanımına geçilmiş böylece % 40 oranında su tasarrufu sağlanmıştır. Atık Yönetimi: - Restoranlara kağıt, metal ve cam atıklar için geri dönüşüm kutuları yerleştirilmiştir. Peyzaj: - Peyzaj doğal bitki örtüsü kullanılarak oluşturulmuştur. 98

122 Tablo Piri Reis Üniversitesi Kampüsü Örneği [43] Bina Proje Adı Piri Reis Üniversitesi Kampüsü Sertifika Türü BREEAM International Bespoke 2008 Özel, Çok Đyi Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Ofis - Đş merkezi Konum - Yer Tuzla, Đstanbul Toplam Alan m² Yapım Yılı: 2011 Genel Bilgiler: Türkiye'nin ilk ve tek denizcilik ihtisas üniversitesi olan Piri Reis Üniversitesi nin Kampüs binaları 2011 yılında Breeam kriterleri doğrultusunda değerlendirilmiş ve tasarım aşamasında çok iyi sertifikası alarak Türkiye'nin ilk ve tek çevreye duyarlı yeşil kampusu olmuştur (Resim 3.62). Resim Piri Reis Üniversitesi kampusü [97] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Arazi Kullanımı ve Ekoloji: - Kampusun toplu taşıma akslarına yakın olması çalışanlar ile öğrencilerin ulaşımlarında özel araç kullanımından kaynaklanan CO2 salınımının azaltılmasında önemli bir katkı sağlayacaktır. - Aynı amaçla kullanıcıların alternatif ulaşım araçlarından yararlanabilmeleri adına bisiklet park yerleri de planlanmıştır. Enerji - Atmosfer: - Sıcak su temininde yenilenebilir enerji kaynaklarından solar panellerin uygulanmasıyla %12 tasarruf sağlaması amaçlanmaktadır - Ayrıca elektrik ihtiyacının % 40 ının doğalgaz ile çalışan trijenerasyon sistemiyle karşılanması hedeflenmektedir. - Aydınlatmalar ise tasarruflu, en iyi görsel performans ve konforu sağlayacak şekilde standartlara uygun olarak tasarlanmıştır. Su Kullanımı: - Düşük seviyede su tüketen ürünlerin tercih edilmesiyle suyun verimli bir şekilde kullanımı hedeflenmektedir. - Tuvaletlerde ve bahçe sulamasında gri su ve yağmur suyu depolarıyla suyun depolanarak tekrar kullanımının sağlanmasına çalışılmıştır. Malzeme: - Uygulanan çevresel/sürdürülebilir satın alma politikası gereği olarak zararlı uçucu organik bileşik içermeyen malzemelerin kullanılması ile sağlıklı ve konforlu çalışma ortamları sağlanması hedeflenmiştir. - Atık Yönetimi: - Kampus geneli için hazırlanan çevre politikasında atık yönetimi ve peyzaj konularında da çevre duyarlı bir yeşil bina üretimi birçok uygulama yer almaktadır (Resim 3.62). 99

123 Tablo Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi Örneği [43,98] Bina Proje Adı Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi Sertifika Türü BREEAM Kullanımda, Bina Yönetimi Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Eğitim - Kamu Konum - Yer Nilüfer, Bursa Đnşaat Alanı m² Yapım Türü Betonarme ve Çelik Yapım Yılı 2010 Genel Bilgiler: Binanın yeşil bina sertifika alma süreci kurumun eğitime geçmesinden sonra başlamıştır. Breeam Kullanımda sertifikasyonuna sahip olmak için, Bina Yönetimi ve Asset Rating kriterleri kapsamında okulun test raporu oluşturulmuş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Bina yeşil bina sertifikalı ilk ve tek eğitim yapısı olma özelliğinin yanı sıra ilk kamu kuruluşu olma özelliğine de sahiptir (Resim 3.63). Resim Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi, görünüş [98] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Yönetim - Organizasyon: - Sivil savunma uzmanları eşliğinde acil durum raporları hazırlanmış, yangın ve afet risk analizleri yapılmış ve yangın ihbar sistemine acil durumda telefonla çağrı gönderecek modül takılmıştır. - Bina kullanım kılavuzu ve acil durum planları hazırlanmış, personel ve öğrencilere eğitim verilmiştir. Ayrıca, satın alma ve çevre politikası kitapçığı hazırlanmış ve kullanıcı memnuniyeti araştırmaları yapılmıştır. Enerji - Atmosfer: - Okulun çatısına 35 kw lik güneş enerji sistemi kurulmuş böylelikle binanın kw lik enerji kullanımı % 30 verimle Kw a indirilmiştir. Ayrıca binanın m³ doğalgaz sarfiyatı m³ e indirilmiştir (Resim 3.64). Resim Otomobil Đhracatçıları Birliği Meslek Lisesi, iç mekan görünümleri [98] Su Kullanımı: - Tuvaletlerde gereksiz elektrik ve su tüketimini engelleyecek sensör ve sensör ile kumanda edilen selonoidli vanalar, lavabolarda musluklardaki debiyi düşüren kartuşlar takılmıştır. Böylelikle m³ lük su tüketimi % 30 tasarrufla m³ e indirilmiştir. Atık Yönetimi: - Geri dönüştürülebilir atık toplama alanları oluşturulmuştur. Peyzaj: - Okul bahçesine bisiklet parkı yapılmış ve giriş düzenlenmiştir. 100

124 Tablo Boğaziçi Hamlin Hall Örneği [43] Bina Proje Adı Boğaziçi Hamlin Hall Sertifika Türü LEED-NC v2009, Altın Sertifika Danışmanlık Hizmeti yerel bir firmadan alınmıştır Bina Đşlevi Üniversite-Okul Binası Konum - Yer Etiler, Đstanbul Toplam Alan m² Genel Bilgiler: Boğaziçi Üniversitesi Güney Kampüs te 1871 yılında Robert College in ilk binası olarak inşa edilmiş olan bina Kolej kurucularından Dr. Cyrus Hamlin dan ismini almıştır (Resim 3.65). Bina, 2011 yılında yeşil bina kriterlerine göre restore edilmiş ve Türkiye nin LEED-NC Altın sertifikası alan ilk tarihi yeşil binası olmuştur. Resim Boğaziçi Hamlin Hall, görünüş [99] Sertifikasyon Sürecinde Hedeflenenler Gerçekleştirilenler Enerji - Atmosfer: - Sertifikasyon süreci ile % 26 enerji tasarrufu sağlanmıştır. - Bisiklet gibi alternatif ulaşım seçenekleri sağlanarak karbon salınımları azaltılmış ve bu şekilde sağlıklı yaşam desteklenmiştir. Atık Yönetimi: - Her gün çıkan 250 kg atık geri dönüştürülmek üzere ayrıştırılmaktadır. Yaşam Kalitesi, Sağlık ve Konfor: - Zehirli uçucu bileşikler içermeyen içyapı elemanları kullanılmıştır ve bina içerisinde yüksek miktarda temiz hava sağlanmıştır. Su Kullanımı: - Sertifikasyon süreci ile % 67 temiz su tasarrufu sağlanmıştır. Ayrıca peyzaj sulaması tamamen dönüştürülmüş gri su ile yapılmaktadır. 101

125 Tablo 3.72.a. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler ) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Breeam Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Var Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler

126 Tablo 3.72.a. devamı - (Tablo arası örnekler ) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Breeam Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 103 Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma

127 Tablo 3.72.b. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Var 104 Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler

128 Tablo 3.72.b.devamı - (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 105 Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma

129 Tablo 3.72.c. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Var 106 Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler

130 Tablo 3.72.c. devamı -(Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 107 Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma

131 Tablo 3.72.d. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Var 108 Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler

132 Tablo 3.72.d. devamı - (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 109 Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma

133 Tablo 3.72.e. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler ) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Leed Tablo No / Breeam Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Var Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler 110 Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok

134 Tablo 3.72.e. devamı - (Tablo arası örnekler ) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 111 Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Breeam Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok

135 Tablo 3.72.f. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Leed Tablo No / Breeam Tablo No / Leed Tablo No / Breeam Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Var 112 Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler

136 Tablo 3.72.f. devamı - (Tablo arası örnekler) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 113 Tablo No / Breeam Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Breeam Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma

137 Tablo 3.72.g. Đncelenen örneklerin ilgili ölçütlere göre performans ölçümü değerlendirme tablosu (Tablo arası örnekler ) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Tablo No / Leed Tablo No / Breeam Tablo No / Breeam Tablo No / Leed Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Yeterli Bilgiye Var Var Var Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı / Yok Ulaşılamadı/ Yok Ulaşılamadı / Yok Yönetim ve Organizasyon Sertifika danışmanlığı-denetçi hizmeti alımı Afet risk analizleri ve eylem planları Çevreye duyarlı satın alma- üretim stratejileri Bina kullanım kılavuzu Kullanıcı bilinç, eğitim, memnuniyet çalışmaları Arazi Kullanımı ve Ekoloji Arazinin ekolojik değerinin belirlemesi Arazinin tekrar kullanımı Yeşil alanların arttırılması Toprağın korunumu (erozyon, kirlilik vb.) Ulaşım olanakları (kentsel servisler donatılar) Isı adalarının azaltılması (çatı, otopark, peyzaj) Kullanıcı araç park alanları (otopark-bisiklet parkı vb.) Đnşaat sırası kirliliğin önlenmesi Enerji ve Atmosfer Enerji Tüketimi belirlenmesi Tasarruf stratejileri Enerji ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Bina-projede yenilenebilir enerji kullanımı teşviki Saha dışı yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisy. azaltılması Đklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri Su Kullanımı Su tüketiminin belirlenmesi Su tasarrufu staratejileri Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi Su tasarruflu vitrifiye kullanımı Sızıntı sensörleri vb. önlemler 114

138 Tablo 3.72.g. devamı - (Tablo arası örnekler ) Đncelenen Örneklerin Tablo Numaraları /Alınan Sertifika Türü Sertifikasyon Sistemleri Ölçütleri Var Değerlendirme Konuları Alt Başlıkları Tablo No / Leed Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok 115 Tablo No / Breeam Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Tablo No / Breeam Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı/ Yok Tablo No / Leed Var Yeterli Bilgiye Ulaşılamadı / Yok Su tasarruflu peyzaj uygulamaları Yeraltı suyunun korunması, artezyen kullanımı kontrolü Malzeme Geri dönüşümlü malzeme-yapım tekniği kullanımı Bakım-onarımı kolay, ekonomik, kirletmeyen ürünler Yerel malzeme Kullanımı Düşük düzeyde uçucu organik bileşen içerme Atık Yönetimi Đnşaat sırasında atık kontrolü Bina kullanım-işletme evresinde atık kontrolü Bina yıkım-geri dönüşüm evresinde atık kontrolü Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Isısal konfor seviyesinin belirlenmesi Isısal konfor ölçüm-kontrol sistemleri ve işletilmesi Doğal-yapay aydınlanma seviyelerinin belirlenmesi Doğal-yapay aydınlanma ölçüm-kontrol sistemleri ve işlt. Işık kirliliği ve kamaşma kontrolü-önlemler Manzara-çevre ile görsel ilişki görsel konfor Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi Taze hava-nem seviyesinin belirlenmesi Taze hava-nem ölçüm kontrol sistemleri ve işletilmesi Sağlığa zarar vermeyen ürünler- üretim sistemleri Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım Akustik performans seviyelerinin belirlenmesi Akustik performans ölçüm-kont. sistemleri ve işletilmesi Depreme dayanıklı yapı tasarımı/üretimi Yangın güvenliği Diğer akıllı bina teknolojileri ve güvenlik sistemleri Radon etkilerinden korunma

139 3.5. Hipotetik Tartışma: Çalışmanın bu bölümünde Bölüm 3.3 ve Bölüm 3.4 te elde edilen veriler ışığında mevcut sertifikasyon sistemlerinde sürecin genel işleyişi, hedeflenen performans düzeyine ulaşılması adına ilgili başlık ve alt başlıklarda yapılan değerlendirmeler ve ilgili ölçütler, yürütülen çalışmalarda izlenen yöntemler, kullanılan yardımcı araçlar ve ortaya koydukları performans analiz edilecek ve sistemlerin, Türkiye de sürdürülebilir mimarlık ve yeşil bina tasarımı-üretimi hedeflerine ulaşılması konusuna hangi koşullarda, ne düzeyde ve ne ölçüde destek verebilecekleri tartışılacaktır. a. Sürdürülebilir Mimarlık Hedef, Đlke ve Ölçütlerine Göre değerlendirme/tartışma Bu başlık altında sertifikasyon sistemleri kapsamında yer alan ve performans ölçütleri olarak tanımlanan ölçütlerin, sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık kavramlarının ana hedefleri, ilkeleri ve temel değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi konusunda genel çerçeve oluşturan öncü çalışmalar (özellikle Gündem 21) çerçevesinde geliştirilen düşünceler - çözüm önerileri ışığında değerlendirilmesine çalışılacaktır. Arazi Kullanımı ve Ekoloji: Sürdürülebilir mimarlık ilkeleri gereğince yapı üretim sürecinin en çok önemsenen unsurlarından biri yapı alanı olan arsadır. Arsa kullanımında toprağın korumu sürdürülebilir mimarlık ve ana çatı olan sürdürülebilir gelişme kavramlarının önemli bir ölçütüdür. Mevcut sertifikasyon sistemlerinin tümü bu konuyu olumlu şekilde öne çıkaran içeriğe sahiptir. Ancak farklı ülkelerdeki uygulamalar aynı düzeyde başarılı olamamaktadır. Bunun en temel nedeni pek çok ülkede sürdürülebilir arsa üretimi uygulamalarının yeterli düzeye ulaşamamış olmasıdır. Yazık ki Türkiye de bu ülkeler arasındadır. Gerçek anlamda yeşil-ekolojik bir bina üretebilmek için yapı alanı olan arsanın sürdürülebilir gelişmeden ilham alan ve yönlenen planlamalar gereği yürütülen parselizasyonlarla geliştirilmiş olması gerekmektedir. Bu nitelikte olmayan arsalardaki üretimler sonucu elektrik-elektronik bina sistemler - donanımlarla belli tasarruf düzeyleri ile yetinen binalar hedeflenen performans düzeyine ulaşamayacaktır. 116

140 Enerji Etkin Binalar ve Kullanılan Sistem - Teknolojiler: Sistemlerin tümü binaprojenin kendi enerjisini üretmesini ve işletme-kullanım evrelerinde de enerji tasarrufunun hedeflenmesi konusuna destek vermektedir. Ancak bu destek tasarım evresi önerileri düzeyinde kısmi önlem, öneri ve uygulamaları içermektedir. Öneriler kapsamında özellikle enerji tasarruflu sistem, cihaz ve ekipman öne çıkmaktadır. Ülke şartlarında, teknolojik gelişim düzeyi, bu nitelikteki sistem ve donanımlarının üretimin için henüz yeterli değildir. Bu nedenle üretilmeleri için gereken hammadde, bilgiteknolojileri çoğunlukla yurt dışından ithal edilmektedir. Bunun bir sonucu da ülkenin dışa bağımlılığının artması olacaktır. Bununla beraber, sistemler ve uygulama örnekleri genelinde, binaların enerji tasarrufu performans düzeyinin çoğunlukla mühendislik ürünü olan, makine, teçhizat ve sistemlere bağlı oluşu (A+ sınıfı tasarruflu makine ve elektronik cihazlar vb.) kaygılara neden olmaktadır. Bu cihazların ideal fabrika şartlarındaki performanslarını işletme- kullanım sırasında da gösterecekleri ve kullanma kılavuzları ile özelliklerini içeren dokümanları doğru kabul ederek bu performansı gösterecekleri varsayılmaktadır. Doğru olan bu donanımın işletme-kullanım evresinde görev yaptıkları süreçte yerinde yapılan ölçümlerle kontrol edilmeleridir. Örneğin fabrika şartlarında ideal performans gösteren bir klimanın binada gün boyu yoğun biçimde güneş gören bir cepheye monte edilmesi, benzer mantıkla çatı ya da cephede kullanılacak olan bir PV Modül ünitesinin, güneşi görmeyecek şekilde konumlanması, performansın kayıplarına neden olabilecektir. Bu nedenle tasarımının ve üretiminin, binanın yönlendirmesi ve boyutlandırmasında, parsel yönü ve boyutlarında binanın formu-biçimlenişinde, kat düzeninde vb. unsurlarda hatalı ve eksik yaklaşımlarla yönlendirilmesi durumunda ve hatalı montaj yöntemleri, işçilik hataları vb. nedeni ile istenen performans düzeyine ulaşılamayabilir. Ayrıca işletme-kullanım sürecinde bu teknik sistem-donanımların periyodik bakımlarının geciktirilmesi de performanslarında ciddi kayıplara neden olabilmektedir. Yenilenebilir Enerji Üretiminin Teşvik Edilmesi: Ülke genelinde yenilenebilir enerjilerden (güneş, rüzgar, jeotermal vb.) yararlanma düzeyi oldukça kısıtlıdır. Ülkenin coğrafi yapısı, küresel konumu ve iklimsel özellikleri göz önüne alındığında en önemli ve yaygın kullanılabilen yenilenebilir enerji kaynağının güneş enerjisi olduğu söylenilebilir. Binaların iklimlendirilmesinde bu imkandan yararlanılabilmesi için 117

141 binanın parselinin konumu, yönü ve yapının parsele oturumunda güneş enerjisinden maksimum düzeyde faydalanmaya uygun olan tasarım kararları ile yönlendirilmiş olması gereklidir. Binanın güneş ışığını alarak verimli şekilde değerlendirmesini sağlayacak ve binanın çatı ya da cephesinde kullanılması zorunlu PV modüllerinin güneşlenme sürelerinin kısıtlı olmaması gereklidir. Ülke şartlarında önceki bölümlerde ifade edildiği gibi parselizasyon hataları bu konuda da olumsuz etki yaratmaktadır. Binanın komşu parselinde yer alan, yeterli mesafe uzakta ve doğru biçimleniş - boyutlarda olmayan bir komşu bina güneş ışığının PV modüllere ulaşımına engel olabilmektedir. Bu durum önemli bir ilk yatırım maliyetine katlanılmasına rağmen yeterli performansın alınmasını engellemektedir. Ayrıca saha dışından alınan elektrik ile sahada üretilen elektriğin kullanım ve kazanım değerleri olarak ayrı ayrı faturalandırılması uygulamaları ülke genelinde yeterli düzeyde yaygınlaşamamıştır. Ekonomik ve çevreci olduğu ölçüde neredeyse tüketilemez nitelikte olan bu kaynaktan ve rüzgar, jeotermal vb. diğer kaynaklardan yapım sektörünün faydalanmasının sağlanması adına gerekli yasal düzenlemelerle genel çerçeve çizilerek kurumsal yapılanma oluşturulmalı, tüm üretim alanları ve yapı üretim alanı paydaşları bilinçlendirilmeli, yönlendirilmeli ve konuyla ilgili çalışmaları teşvik edilerek desteklenmelidir. Çevresel Etki Değerlendirme ve Karbon Ayak Đzi: Sertifikasyon sistemleri genelinde yapı üretim süreci uygulamaları ve binaların enerji kimlik belgesinin hazırlanması ve karbon ayak izinin çıkarılması çalışmaları önemsenmektedir. Ülke genelinde bu konudaki çalışmalar henüz başlangıç aşamasındadır ancak ulusal ve uluslar arası düzeyde gerçekleşen iklim zirveleri vb. bazı organizasyonlara destek verilmektedir. Bu organizasyonlarda konu kapsamlı olarak tartışılmakta, uluslar arası düzeyde bağlayıcı nitelikte kararların ve antlaşmaların oluşturulmasına çalışılmaktadır. Bu tartışmalarda gündeme gelen, binaların karbon izlerinin belirlenmesi çalışmaları ve bu kapsamda yapılacak yasal düzenlemelerle binaların vergilendirilmeleri önerileri önemli gelişmelerdir. Su Tasarrufu: Sertifikasyon sistemleri geneli ve uygulama örnekleri, su kaynaklarının korunması, kontrollü kullanım ile israfın minimize edilerek su tasarrufu sağlanılması 118

142 konusuna detaylı olarak yer vermektedir. Ayrıca, yağmur suyu, atık su-gri suyun depolaması, arıtılması ve yeniden kullanımı, koşul ve önerilerini içermektedir. Bununla beraber ülke genelinde binalarda ve peyzaj sulamalarında artezyen ile yeraltı suyu kullanılması oldukça yaygındır. Mevcut sertifikasyon sistemlerinde ve örneklerinde binalarda kullanma ve sulama suyu olarak artezyen suyu kullanılmasının yeraltı suyu kaynaklarının tüketimine dolayısı ile de ekolojiye zarar vermesi konusuna yeterli düzeyde değinilmediği gözlemlenmiştir. Malzeme: Sertifikasyon sistemleri genelinde malzeme konusu önemle ele alınmaktadır. Özellikle yerel ve sertifikalı malzemelerin, geri dönüşüm oranı yüksek, kirletmeyen, insan sağlığını olumsuz etkilemeyen malzemelerin kullanımı ağırlıkla vurgulanmak ve koşul olarak getirilmektedir. Ülke genelinde yerel kaynaklı olarak bilinen pek çok malzeme de dahil olmak üzere malzemeler kadar teknolojilerinin de ithal olduğu bilinmektedir. Bu malzemelerin çoğunun, Türkiye de mevcut yerel kaynaklardan üretilmediği yurt dışında üretildikten sonra yerel aracı firmalarca ithal edilerek üretim alanına sunulduğu anlaşılmaktadır. Bu durum yapı üretimi uygulamalarının sürdürebilir mimarlık ilkelerinden uzaklaşmasına neden olabilecektir. Geri Dönüşüm ve Atık yönetimi: Ülkede geri dönüşüm sektörü çok yeni, ülke geneline yaygın değil ve kapasite ve çeşitlilik açısından yeterli düzeyde değildir. Son dönemlerde binaların işletme sürecinde depolanan dönüştürülebilir atıkların (Plastik, cam, kağıt-karton, metal vb.) toplanması ve dönüşüm tesislerine işlenmek üzere nakliyesi konularda ilgili kurum, kuruluş veya yerel yönetimlerle sözleşmeler yapılmaya başlaması gibi önemli gelişmeler vardır. Ancak, bu malzemeler sadece belli kentlerde yeniden değerlendirilmek üzere toplanıp, depolanıp, tasnif edilip çok az sayıdaki kurum-kuruluş tarafından işlenip geri dönüştürülebilmektedir. Bu nedenle büyük şehirler dışındaki kentlerde toplanan geri dönüşümlü malzemelerin toplanıp işlenmek üzere çoğunlukla büyük şehirlerdeki tesislere nakliyesi gerekmektedir. Sertifikasyon sürecinde bina-projenin atık yönetimi ve geri dönüşüm konularında gerekli önlem, öneri ve uygulamalarını içerdiği görülmektedir. Ancak Türkiye de bu konu çok yeni ve yaygın değildir. Bina genelinde atıklar toplansa dahi ülke genelinde gelişmiş kentler dışında bu atıkları işleyecek ve geri dönüştürüp yeniden 119

143 kullanılmalarını sağlayacak yeterli nitelikte, sayıda ve kapasite de tesis sayısı yeterli değildir. Bu nedenle pek çok şehirde özellikle nakliye sorunları ve maliyetleri nedeni ile bu atıklar ya yakılmakta ya da dolgu malzemesi olarak kullanılmaktadır. Atıkların yakılması ile veya nakliyesi sırasında karayolu ulaşımı kullanımına bağlı olarak artan karbon emisyonları da sürdürülebilir gelişme hedefinden uzaklaşılmasına neden olmaktadır. b. Sistemlerin Performans Ölçüm Araç ve Yöntemleri Sertifikasyon sistemlerinin tümünde benzer performans ölçüm araç ve yöntemlerinden yararlanılmaktadır. Bunlar veri tabanları, kontrol listeleri (check list) ve bilgisayar simülasyonlarıdır. Veri Tabanı ve Arayüzü: Sertifikasyon sistemlerinin performansla ilgili olarak önceden belirlenmiş ve belli ilkelere göre ana ve alt başlıklarda gruplanarak puanlanmış performans ölçütleri, kullanım ve takip kolaylığı sağlaması amacı ile metinler halinde düzenlenerek, kullanıcılar tarafından kolay kullanılabilecek bir ara yüzle bilgisayar ortamına yönetsel bir veri tabanı olarak aktarılan yazılımsal bir takip çizelgesidir. Bu performans ölçütleri sertifikasyon sistemlerine yön veren standart, şartnameler, bilimsel gelişmeler, sertifikasyon sistemini geliştiren kurumun işleyişe yönelik yönetsel kararları-tercihleri vb. nedenlerle farklı dönemlerde ölçütlerinin sayısı, çeşitliliği, sıralaması, puan karşılıkları ve ağırlık yüzdeleri veri tabanının yeni versiyonu ile güncellenerek değiştirilmektedir. Bir binanın performans ölçümü yapılırken veri tabanı versiyonu ve tarihi son derece önemlidir. En güncel veri tabanı versiyonuna göre değerlendirilerek aldığı puan karşılığında sertifikalandırılan bir bina, eski versiyona göre değerlendirildiğinde olması gerekenden daha yüksek yada daha düşük bir performans düzeyi yansıtabilir ve sertifikalandırılabilir. Bu durum binaların performansıyla ilgili yanıltıcı sonuçlara neden olduğu ölçüde sertifikasyon sistemlerinin gerçekçiliği, geçerliliği ve güvenilirliğini de olumsuz etkileyebilir. Kontrol Listeleri (Check List): Sertifikasyon sürecinde izlenen yöntemlerde biri de kontrol listeleri (check list) uygulamalarıdır. Bu uygulamaların içerikleri başlık - alt başlıkların çoğunun Türkiye inşaat sektöründe karşılığı olmadığı, bazılarının ise 120

144 sıralama, gruplama ve puan karşılıklarının Türkiye uygulamalarına özgü olarak revize edilmesi gerekliliği anlaşılmıştır. Örneğin Türkiye bir deprem ülkesidir ve deprem tehlikesi olmayan bir ülkede konuyla ilgili unsurları içermeyen veya yeterli düzeyde değerlendirmeyen kapsamda geliştirilmiş böylesi bir sistemin olduğu şekliyle Türkiye yapı üretim alanında uygulanması depreme dayanıklı yapı tasarımı ve üretimi ilkeleri ile ilgili yeterli öneriler sunabilmesini engelleyebilecektir. Sonuç-Öneri: Binaların, tasarım sürecinde hedeflenen performans düzeyine, ulaşıp ulaşamayacakları net olarak ölçülememektedir. Đdeal sertifikasyon sistemi, diğerlerine göre düşük performans gözlenen ölçütlerin belirlenmesini sağlamalı ve iyileştirilmesine yönelik çözüm sunmalıdır. Ancak mevcut sistemler, bina performansını rakamsal bir değerle notlandıran ve buna uygun sertifikalarla belgeleyen tasarım araçlar düzeyindedir [25]. Sistemler çoğunlukla tahminlere dayalı bir derecelendirme sunmaktadır. Belli yapı eleman-bileşenlerinin, elektronik cihazların, ya da teknik donanımın, laboratuvar şartlarındaki performans ölçümlerine dayanarak, benzer performansı, yapısal bütünün bir bileşeni olarak görev aldıkları süreçte de sunacakları varsayılmaktadır. Oysaki yapılar, bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmelidir. Bu nedenle binaların performansları, sadece tasarım evresindeki ön görüler ve tahminler ışığında değerlendirilmemeli, binaların kullanım evrelerindeki gerçek performanslarıyla ilgili yeterli, doğru ve güvenilir verilere ulaşılana kadar gerekli süre boyunca, yerinde yapılan gözlem, ölçüm, test ve analizlerin sonuçlarına göre değerlendirme yapılmalıdır. Bilgisayar Simülasyonları: Sertifikasyon süreci genelinde bina-proje için getirilen performans ölçüm, değerlendirme ve kontrol araçlarından biri de, çoğunlukla yurt dışında geliştirilmiş olan bilgisayar tabanlı simülasyon program-yazılımlarıdır. Yapı üretim alanında faaliyet gösteren veya destek veren uzmanlar, bu araçları kullanarak binaların enerji etkinliğini, termal konfor-ısıl performans seviyelerini, soğutma, nem, havalandırma vb. iklimlendirme değerleri düzeylerini, aydınlanma ve akustik performans ölçümlerini vb. performans düzeylerini belirleyerek, yapı kabuğu katmanlaşma uygulamaları, yalıtım çözümleri vb. konularda kararlarlar alabilmektedirler [100]. Bu yazılımlar da belli standart ve şartnamelerce çerçevesi çizilen verimlilik ölçütleri gibi değerlendirme ölçütlerini, geliştiricilerinin belirlediği ve yazılımın veri tabanlarına ekleyerek öğrettiği hesaplama, yorumlama ve puanlama 121

145 işlemlerine göre değerlendirerek hedef performans ile ilgili ön tahmin düzeyinde fikir veren araçlardır. Simülasyonlarca yapılan değerlendirme ve sonuç çıktılarının mutlak doğrular olarak kabulünün hatalı-yanıltıcı sonuçlar doğurabilme olasılığına karşı hedeflenen verimliliğine ulaşılıp ulaşılamadığının denetim ve kontrolü son derece önemlidir. Ayrıca bu simülasyon yazılımları geliştirildikleri ülkelerin ekonomik, sosyal, kültürel dinamikleri ile çelişmeyen, standart-şartnameler, idari mevzuatlar, iklimsel ve coğrafi şartlar, ürün-üretim, işçilik kalitesi düzeyleri, kontrol-denetim vb. organizasyonel yapıları gibi inşaat sektörüne yön veren ve sürekli değişen özgün koşullar dikkate alınarak geliştirilmiş veri tabanlarıdır. Simülasyonlar geliştirildikleri ülkelerdeki yapım faaliyetlerini etkileyen unsurların değişikliklerine uygun şekilde düzenli olarak revize edilerek güncellenmektedir. Yapı üretim sürecinde bir projenin tüm niteliksel ve niceliksel özelliklerinin değişmeden (işlev, biçimleniş, boyutlar vb.) aynı uygulama kararları, ürün ve üretim teknolojileri gereğince farklı ülkelerde uygulanması ve yapı üretiminin gerçekleşmesi durumunda dahi, üretimin sonuç ürünü binaların farklı performanslar sergiledikleri görülebilmektedir. Bu nedenle, simülasyon araçlarının yapı üretiminin gerçekleşeceği farklı ülkelerde, bu ülkelerin yapı üretimini etkileyen özgün koşulları gereğince güncellenmeden uygulamaları hatalı, tutarsız ve yanıltıcı sonuçlar verebilir. Simülasyon yazılımları Türkiye de yakın tarihten başlayarak ilgili alanlarda ağırlıkla bilimsel çalışmalarda eski ve yeni-güncel versiyonlarıyla kullanılmaktadır. Bir bilimsel çalışmadaki verilerin aynı simülasyonun eski ve yeni versiyonlarıyla ölçülüp değerlendirilmesi durumunda birbirinden önemli ölçüde farklı sonuçlara ulaşıldığı görülebilmektedir. Ülke genelinde bilimsel çevrelerde simülasyon ve veri tabanlarının, yürütülen bilimsel çalışmalarda ilgili performanslara yönelik genel fikir ve ön bilgi vererek çalışmalarda zaman kazandırdıkları ancak sundukları verilerinin her zaman ve her şartta mutlak doğruları yansıtmayabileceği, doğru, geçerli ve güvenilir performans verilere yerinde yapılacak ölçüm-analizlerle ulaşılabileceği görüşü her geçen gün artan oranda yaygınlaşmaktadır. Sonuç-Öneri: Bina-projenin sertifikasyonu özelinde geliştirilen önerilerin ve performans ölçümlerinin doğruluğu, geçerliliği ve güvenilirliği adına bina performansı salt simülasyon çıktıları ile değerlendirilmeli, bu çıktılar kapsamında yer alan performans sonuç verilerinin yerinde yapılacak ölçümlerle kontrolü sağlanmalıdır. Bu araçların, 122

146 tabii oldukları standart ve şartnamelerin geliştirildiği ülkelerde bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri gerek merkezi ve yerel yönetimler gerekse özel sektör tarafından maddi olarak desteklenmektedir. Ancak Türkiye de bu ve benzeri çalışmaların desteklenmesi için kamu ya da özel sektöre ait kurumsal yapılanma ve destek henüz yeterli düzeye ulaşabilmiş değildir. Türkiye de kullanılacak simülasyon yazılımlarının veri tabanları da, baz aldıkları kategorilerin başlık ve alt başlıkları, bunların öncelik sıralamaları, puan karşılıkları ve puanlamada ağırlık katsayıları ülkesel koşullara uygun olarak revize edilerek kullanılmalıdır. c. Sertifikasyon Sistemlerinin Đçerik ve Genel Đşleyişine Yönelik Değerlendirme Mevcut sertifikasyon sistemlerinin proje-binaları benzer içerik, değerlendirme ölçütleri ve işleyiş süreçleriyle değerlendirdikleri gözlemlenmiştir. Bu kapsamda elde edilen bilgiler ve geliştirilen görüş-öneriler aşağıda ilgili başlıklarda sunulmuştur. Sertifikalanan Bina Türleri Açısından Değerlendirme: Sertifikasyon sistemlerinin tümünde farklı işlevdeki binaların ilgili kategoriler ve başlıklarda değerlendirebildiği ve sertifikalandırılabildiği görülmektedir. Ancak sistemlerin daha çok yeni üretilen binalarda tasarım evresinde yeşil bina üretimine fikren yön vermeleri ile başarılı sonuçlar verdikleri anlaşılmaktadır. Sistemlerin mevcut yapılar için geliştirdiği fikiröneriler ve değerlendirme süreçlerinin çoğunlukla daha önce üretilen işletme ve kullanım evresinde olan mevcut binaların rehabilitasyonuna yön veren teknik şartnameler, kontrol listeleri (check list) veya tasarım araçları düzeyinde olduğu söylenilebilir. Oysa Türkiye de uygulanacak bir sertifikasyon sistemi halen kullanılmakta olan ve ülke ekonomik koşulları nedeniyle kullanıcısı değişse dahi daha uzun yıllarca kullanılması zorunlu olan mevcut yapı stoğunun değerlendirilmesi ile ilgili daha kapsamlı değerlendirme ve öneriler geliştirebilmelidir. Bunun yanı sıra ülke genelinde tüm illere dağılmış çok sayıda tarihi bina mevcuttur. Bu binalar ülkenin olduğu kadar dünya kültürel mirasının önemli bir parçasıdır. Türkiye de uygulanacak bir sertifikasyon sistemi bu tarihi binaların ve anıtlarında korunması ile gelecek kuşaklara aktarılması konusunda bir genel çerçeve oluşturmalıdır. 123

147 Geçerlilik: Sistemler genelinde, geçerliliği-güvenilirliği kabul gören ve en çok uygulanan Leed ve Breeam Sistemleridir. Geliştirildikleri ve uygulandıkları ülkelerin özgün koşullarında özellikle yeni üretilen yapılarda başarılı sonuçlar vermişlerdir. Ancak, sistemlerin başarı düzeyinin, uygulanacakları ülke ve bölgenin, coğrafi ve iklimsel koşullarına, yerel kaynaklarına, sosyal, ekonomik ve kültürel gelişmişlik düzeylerine bağlı olarak değiştiği görülmektedir [24]. Bu anlamda, ülkeler arasında yaşamsal önceliklerin farklılığı ve kaynakların önem sıralamasının değişmesi sistemleri etkilemektedir. Örneğin bazı ülkeler için su kaynaklarının tasarrufu, enerji korunumu, arsa kullanımı, toplu taşıma gibi konular diğerlerine göre ön plana çıkmaktadır. Ayrıca, yapı malzemeleri ve teknoloji, iş gücü, enerjisi gereksinimi gibi konulara ilişkin sorunlar, ulusal ve bölgesel düzeyde farklılık göstermektedir. Ancak, yaygın olarak kullanılan sistemlerin hiçbirinde bu farklılıkları gözetecek bir değerlendirme yöntemi uygulanmamaktadır [24,41]. Örneğin, Leed sistemi, geliştirildiği ABD nin, yerel koşulları birbirinden çok farklı olan, New York, Oregon ve Nevada gibi farklı eyaletlerinde dahi, her zaman aynı düzeyde başarılı sonuçlar verememektedir. Bu nedenle, sistemin, değişen bölgesel-yerel koşullara göre, yeni ölçütlerle güncellenmesi ve bölgeye uyarlanması gerekmektedir. Verimlilik Kontrolü: Sertifika almış bina-projeler genelinde binanın işletme ve kullanım evresinde danışman firma tarafından tasarımda belirlenen hedeflere üretim ve kullanım süreçlerinde ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenmesine yönelik olarak performans ölçümü ve verimlilik kontrolleri ve derecelendirmelerinin yapılıp yapılmadığı ile ilgili net bilgilere ulaşılamamaktadır. Her proje-bina için tasarımda alınan kararlara ve belirlenen hedeflere uygun üretim süreci izlenmeli, planlanmış, kontrollü ve kaliteli üretim gerçekleşmeli ve üretim sonunda hedeflenen düzeye ulaşılıp ulaşılamadığı değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeler ışığında hedeflenen performans düzeyine ulaşmak adına yeni yaklaşımlar içeren revizyonlar ve ek çalışmalarla verimlilik kayıpları önlenme ve kullanım süreci yönlendirilmelidir. Bu konu Leed Sertifikasyon Sisteminin son versiyonlarında özellikle enerji ve su tüketimi ana ve alt başlıklarında ele alınmış, sertifika almış binaların kullanım sürecinde belli dönemlerde tekrarlanacak performans ölçümleriyle yeniden değerlendirilmesi, bu değerlendirmeler ışığında sertifika derecelerinin güncellenmesi, gerekli hallerde sertifika türünün değiştirilmesi yada sertifikanın geçerliliğinin sonlandırılması görüşlerine yer verilmiştir. 124

148 Alınan Sertifikaların Güncellenmesi ve Yenilenmesi: Sertifikasyon sistemleri genelinde, yapı üretiminin herhangi bir evresinde sertifika almış proje-binalarda üretim sonunda ve/veya kullanım süresince yükleniciler ve kullanıcılarca performans ölçütlerine uygun üretim ve kullanım önerilerine ne ölçüde dikkat-özen gösterildiği, öneri ve koşulların gereklerine uyulduğu yeterli bilgiye ulaşılamamaktadır. Bu konuyla ilgili sürecin nasıl işlediği, denetlenip denetlenmediği, ve yaptırımlarının neler olduğu hakkında net, yeterli ve detaylı bilgiye rastlanılmamıştır. Böylesi verimsiz sonuçlar oluştuğunda, sertifikanın iptali, tekrar değerlendirilerek revizyonu gibi uygulamaların gerekli olduğu söylenilebilir. Bu konu Bölüm 4 te detaylı olarak ele alınacaktır. Güvenilirlik: Sertifikasyon sistemleri sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarında doğan, sürdürülebilir mimarlık hedefine ulaşılması adına, yapı yaşam döngüsünce yapı üretim sürecinin tüm evrelerinde yürütülecek faaliyetlere, doğal-yapay kaynaklarının sürdürülebilirliği ve çevresel değerlerin tüketilmeden korunması çerçevesinde yaklaşımlar üreterek süreci yönlendirmeye çalışan bilimsel ar-ge çalışmalarının bir ürünüdür. Dünya genelinde genel kabul gören, binalara sertifika vererek prestij ve değer katan bu sistemlerle ilgili farklı ülkelerin yapı üretim alanlarından gelen talepler her geçen gün artmaktadır. Bunun bir sonucu olarak günümüzde farklı ülkelerdeki farklı kurum-kuruluşlarca kurumsal düzeyde yürütülen ar-ge çalışmalarıyla mevcut sistemlerin içerikleri güncellenerek yeni versiyonları geliştirilmekte veya yeni isimlerle geliştirilen yeni sistemler yapı üretim alanının hizmetine sunulmaktadır. Sistemlerin geliştirilmesine yönelik ar-ge çalışmalarının yürütülmesi adına önemli bir parasal kaynak-destek gerektiği ortadadır. Çalışmaların ilk başladığı dönemlerde sistemler belli ülkelerin kamu ve özel sektörlerinin mali desteği ile gelişmiştir. Ancak günümüzde sürekli yenileri geliştirilen ve yeni isimlerle patentlendirilerek kurumsal olduğu ölçüde ticari kimlik kazanan bu sistemlerden bazılarının ar-ge çalışmalarını kendi kaynaklarıyla finanse edebilen düzeye ulaştıkları görülmektedir. Bu durum dünya genelinde yapı üretim alanı paydaşları arasında farklı yorumlanmakta, bazı çevrelerce sistemlerin gelişmesine katkı verecek olması gereken bir unsur olarak nitelendirilirken diğer bazı çevrelerce sistemlere ve temsil ettikleri kavram-değerlere zararı dokunabilecek kaygı verici gelişmeler olarak değerlendirilebilmektedir. Değerlendirmeler kapsamında gerçekleşmesinden kaygı duyulan olasılıklardan bazılarının sürdürülebilir yapım ve 125

149 sürdürülebilir mimarlık hedeflerine ulaşılması adına olası sorunlar ve çözüm önerilerine değinen Gündem 21 çerçevesinde ilgili ana ve alt başlıklarda irdelenmiş ve çözüm yaklaşımları geliştirilmeye çalışılmış sorunlarla benzerlik ve paralellik gösterdiği görülmektedir (Ek A,B,C). Bu olasılıklar arasında sistemlerin yapı üretimine ve binalara yönelik olarak geliştirdikleri yaklaşımların belli ülkelerdeki bilinç düzeyi, bilgi birikimi, teknolojik alt yapı vb. gibi yapı üretimini etkileyen ülkesel koşullardan olumsuz etkilenebileceği, uygulamaların ticari kaygılarla şekillenebilecekleri, belli ülkelerce geliştirilen ilgili standartlara göre üretilen çoğu elektronik cihazların, yapı bileşenlerinin, kontrol sistemlerinin vb. ürünlerin dünya ölçeğinde pazarlanmasını sağlayacak şartnamelere dönüşebilecekleri ve belli çevrelerce salt pazara sunulmuş ticari bilgi-ürünler gibi algılanarak değerlendirilebilecekleri olasılıklarıdır. Bu ve benzeri olasılıklara bağlı kaygılar ilgili sistemlerce sunulan fikir ve çözüm önerileri hakkında ön yargılara ve güvensizliğe neden olabileceğinden sistem geliştiricileri, uygulayıcıları ve temsilcilerince dikkate alınmalı, sistemler ve temsil ettikleri değerler korunmalıdır. Sertifikasyon Sürecinin, Yapılan Çalışmaların ve Sertifika Sonucunun Denetlenmesi: Sertifikasyon Süreci hedefleri, yürütülen çalışmalar ve sonuçlarının denetlenmesi adına sertifika danışmanı dışında bağımsız bir kuruluştan ek hizmet alımı yapılmaması sürecin ve sonuç çıktısı ürünün şeffaflığı, denetlenebilirliği ve verimliliği konusunda kaygılara neden olmaktadır. Ayrıca, sertifika almış bina-projeler genelinde binanın işletme ve kullanım evresinde danışman firma tarafından tasarımda belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenmesine yönelik olarak performans ölçümü ve verimlilik kontrolleri yapılıp yapılmadığı ile ilgili net bilgilere ulaşılamamaktadır. Her proje-bina için tasarımda alınan kararlara ve belirlenen hedeflere uygun üretim süreci izlenmeli, planlanmış, kontrollü ve kaliteli üretim gerçekleşmeli ve üretim sonunda hedeflenen düzeye ulaşılıp ulaşılamadığı değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeler ışığında hedeflenen performans düzeyine ulaşmak adına yeni yaklaşımlar içeren revizyonlar ve ek çalışmalarla verimlilik kayıpları önlenme ve kullanım süreci yönlendirilmelidir. Sertifika Danışmanlık-Denetçilik Hizmeti Alımı: Sertifikasyon sistemleri genelinde ve incelenen sertifika almış bina-proje örneklerinde tümünün sertifika danışmanlığı- 126

150 denetçi ünvanına sahip yerli firmalardan danışmanlık hizmeti aldığı görülmektedir. Danışmanlık hizmetinin yapı üretim sürecinin çoğunlukla proje tasarım (yeni binalar için) ve kullanım evrelerinde (mevcut binalar için) alındığı, hizmet içeriğinin tasarım ve uygulamalara öneri düzeyinde fikir veren ve yapılan anlaşmalarla sertifikalandıran hizmetler olduğu anlaşılmaktadır. Ancak uygulamaların ve üretim - sonuç ürünü binaların, üretim süreçleri boyunca ve üretimlerinin ardından işletme ve kullanım evrelerinde de kontrol edildiği, proje-binaların ilgili süreçlerinde hedeflenen performans düzeyine ulaşıp ulaşmadıklarının değerlendirildiği, gerekli ölçümler-kontroller ışığında yürütülen/yürütülecek çalışmalarla ilgili revizyon önerileri geliştirilerek verimlilik hedeflerine ulaşıldığı konusunda yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. Sertifikasyon sistemleri genelinde danışmanlık veya denetçilik hizmetlerinin kapsamı ve bu hizmetler karşılığında ilgili uzman-firmalara ödenecek ücretler hakkında netdetaylı bilgiye ulaşılamamaktadır. Bağımsız Denetçi Hizmeti Alımı: Sertifikasyon sistemleri genelinde sertifikasyon sürecinde danışman ve denetçi hizmetlerinin sadece sertifika alımına onay veren kurum-kuruluşça yetkilendirilen kişi-kişilerce veriliyor olması değerlendirmelerin güvenilirliği ve şeffaflığı açısından uygun bulunmamıştır. Ülke genelinde uygulanacak sertifikasyon sistemleri uygulamalarına genel bir çerçeve oluşturacak bağımsız bir kurum/kuruluş tarafından denetçi hizmeti veren bir mekanizma kurulması görüşü önemsenmektedir. Bu konuda ilgili bakanlıklar, üniversiteler, yerel yönetimler veya sivil toplum örgütlerinden destek alınabilir. Ancak konunun, bir çok disipline ait birikim gerektiren, sadece kontrol listelerine veya yazılımlarına hakim olmanın yeterli olmayacağı, yapı üretim yönetimi konusunda bilgi ve iş tecrübesine sahip meslek adamlarını gerektirmesi önemli bir engeldir. Ülke genelinde bu nitelikte ve yeterli bilgi düzeyine sahip uzman sayısı son derece azdır. Bu uzmanların danışmanlık ve denetçilik tekelleri haline dönüşmesi ülke yapım sektörüne zarar verecek gelişmelere neden olabileceğinden, uzman sayısının arttırılması için gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir. Aksi durumlarda ticari yararlar, iş yükü fazlalığından kaynaklanan hatalar vb. uygulamalarla sürecin güvenilirliği zarar görebilecek hak edilmeyen sertifikasyon derecelerine onay verilmesi gibi sonuçlar doğabilecektir. 127

151 Bilinç ve Eğitim: Yapı üretim sürecinin her evresinde, yetki, görev ve rol alan tüm paydaşların ve kullanıcıların bilinçlendirilmesi son derece önemlidir. Mevcut sertifikasyon sistemlerinin tümü bu konuyu önemsemekte ve öneri-koşullar getirmektedir. Çalışma kapsamında incelenen örnekler genelinde bu konunun yeterli düzeyde ele alınmadığı gözlemlenmiştir. Konuyla ilgili özellikle bina kullanıcılarına yönelik bilinçlendirme ve eğitim çalışmalarına yer verilerek kullanıcıların sürece dahil edilmeleri sağlanmalıdır. Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı ve Üretimi: Mevcut sertifikasyon sistemleri genelinde depreme dayanıklı yapı tasarımı ve üretimi konuları içerikte özellikle sağlamlık ve dayanıklılık başlığında yer alıyor olsa da yeterli düzeyde ve kapsamda, öneri, koşul ve çözümlemeler içermedikleri görülmektedir. Ancak Türkiye yaşanılan depremler sonucu çok sayıda insanını yitirmiş sosyolojik ve ekonomik açıdan oldukça fazla zarar görmüş bir deprem kuşağı ülkesidir. Ülke genelinde uygulanacak bir sertifikasyon sisteminin depreme dayanıklı yapı tasarımı ve üretimi konularında yeter düzeyde koşul, öneri ve yaptırımlara sahip bir içeriği olması son derece önemlidir. Bu konu Bölüm 4 te detaylı olarak ele alınacaktır. Mimariye Destek Verme ve Mimarisi Özgün Yapılar Üretme: Mevcut sertifikasyon sistemleri genelinde mimariye destek verme ve mimarisi özgün yapılar üretme ve çözümler sunma ile ilgili öneri ve koşullar yeterli düzeyde değildir. Sistemler genellikle binaların üretimlerinden sonra kullanım süreçlerinde verimliliklerini arttırmaya yönelik ek unsurların eklenmesi biçiminde, bina optimizasyon sistemleri, akıllı bina teknolojileri gibi bina alt bileşenleri geneli yapısal unsurlarını ele alan ve yönlendiren nitelikte öneriler geliştirmektedir. Bunun bir sonucu olarak yapısal performans ölçütleri mimari niteliklerden çok, ilgili mühendislik bilimleri ilkeleri ve donanımları ölçeğinde değerlendirilmektedir. Bu çalışmaların yapı üretim sürecinin tamamını kapsayacak nitelikte, özellikle tasarım kararlarının alınması ile başlayarak dalında uzman mimar, mühendis vb. tüm paydaşların ortak katılımıyla sürmesi, bu paydaşlarca yürütülen tüm çalışmalarda paralellik ve bilgi paylaşımı sağlanması verimlilik adına son derece önemlidir. Ülke genelinde uygulanacak bir sertifikasyon sisteminin bu konuda yeterli içeriğe sahip olması, fen ve sanat ilkelerine uygun olarak dengeli form, fonksiyon ve 128

152 konstrüksiyon çözümlemelerini ve çalışmalarını içermeli ve desteklemelidir. Aksi durumda kolay hesaplanabilir, ön görülebilir, kontrol edilebilir çözümlerin sonucunda binalar tek tipleştirmeye ve salt performansa dayalı olarak sınırlandırılacak özgün ve estetik çözümlemeler kapsam dışında kalacaktır. Bu durum sürdürülebilir ve ekolojik mimarlık ilkeleri ile de çelişmektedir. Mevcut Sistemlerin Türkiye ye Uyarlanması: Ülke inşaat sektörünün, yeniden yapılandırılmasına neden olabilecek yenilikler içeren yeşil bina sertifikasyon sistemlerinin genel kabul görerek yaygınlaşmaları ve başarı çözümler sunmaları ülke için önemlidir. Ülkenin en dinamik, en çok istihdam sağlayan ve en çok kaynak tüketen sektörlerinden biri olan inşaat sektörü, ülke ekonomisindeki payının yanında, ulusal sürdürülebilir gelişme-kalkınma politikalarını da doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle, uygulanacak sertifikasyon sisteminde kısa vadede sonuç almak adına-özellikle rant kaygısıyla-acele kararlar alınmamalı, ülke geleceği için önemli olan bu konunun da içi boşaltılmamalıdır. Ülkede uygulanabilecek bir sertifikasyon sistemi için, en doğru karar, mevcut sistemlerin irdelenmesi ve yapı üretim faaliyetlerine etki ederek yön veren ulusal koşullara uygun yeni bir sisteminin geliştirilmesidir. Ancak, son günlerde, dünya genelinde uygulanan mevcut sistemlerden birinin seçilmesi ve benimsenmesi fikri de ağırlık kazanmaktadır. Bu görüş kapsamında Breeam, Leed ofis veya konut kategorisi versiyonlarının, veri tabanı ve kontrol listelerinin, belli alt başlık ve ölçütlerinin sıralamalarının ya da puan değerlerinin değiştirilerek, kısmen de olsa ülkesel koşullarda daha geçerli olabilecek birkaç başlıkla Türkiye ye uyarlanmaları görüşü ve bu yöndeki çalışmalar zaman zaman gündeme gelmektedir. Her iki durumda da, etkili ve uygulanabilir bir sistem için, belirlenecek performans ölçütleri ve gösterge sınırlarının, gerek iklim, coğrafya ve doğal kaynak kapasitesi, gerekse ekonomik ve sosyal koşullar açısından, ülkeye özgü olması gerekmektedir [7,25]. Ülke genelinde uygulanacak bir sertifikasyon sisteminin başarılı sonuçlar verebilirliği büyük ölçüde, sistemin Türkiye Yapı Üretimin alanına özgü koşullara uygun, doğru, gerçekçi, yeterli yargılarla değerlendirmeler yapabilen içeriğine ve sistemleri salt ticari fayda araçları olarak görmeyen kişilerce uygulanması ve geliştirilmesine bağlı olarak mümkün olabilecektir. 129

153 Sonuç olarak; Yeşil bina sertifikasyon sistemlerinin Türkiye de uygulanabilmesi ve hedeflenen başarılı düzeyine ulaşılmasının sağlanması adına sistemlerin tüm süreçlerinin, içerik, kapsam, değerlendirme ölçütleri ve bu ölçütlerin karşılığı olan puanlamaları ile Türkiye yapı üretim sektörünün özgün koşullarına göre yapılandırılması gerekliliği anlaşılmıştır. Çalışmanın bir sonraki bölümünde; Türkiye de sertifikaya dayalı sürdürülebilir yapım konusunda başarılı sonuçlar verebilecek modele yönelik sistem yaklaşımlarının geliştirilmesine katkı verilebilmesi adına, - yapı yaşam döngüsünü kavramıyla şekillenen yapı üretim sürecinin tüm evrelerini kapsayan ve etkileyen ülkesel koşulların ortaya konulmasına çalışılacak, - sürdürülebilir yapım ve sürdürülebilir mimarlık ana hedef ve ilkeleri konusunda genel çerçeve oluşturarak bu hedeflere ulaşılması konusunda olası sorunlar ve çözüm önerilerini ilgili ana ve alt başlıklarda irdeleyen öncü çalışmalar (özellikle Gündem 21) çerçevesinde geliştirilen düşüncelere paralel yaklaşımlar ve çözüm önerilerinin geliştirilmesine çalışılacaktır. 130

154 BÖLÜM 4 TÜRKĐYE ĐNŞAAT SEKTÖRÜ KOŞULLARINA UYGUN SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPI ÜRETĐM SÜRECĐ ĐÇĐN MODELE YÖNELĐK SĐSTEM YAKLAŞIMLARI Bu çalışmanın temel hedefi, ülke yapı üretim alanı özelinde üretim sürecinin tüm evrelerinde yürütülen faaliyetlere, sürdürülebilir mimarlık ve yapım kavramları temel hedef ve ilkeleri doğrultusunda doğru, gerçekçi ve yeterli yaklaşımlarla yön verilebilmesi adına, mevcut yeşil-ekolojik bina sertifikasyon sistemleri uygulamalarıyla elde edilen bilgi birikimini yok saymayan, ülkesel koşullara uygun yönetsel modellerin geliştirilmesinde altlık oluşturabilecek bir yapım sistematiği oluşturmaktır. Bu yolla, konuyla ilgili mevcut olan ve gelecekte geliştirilecek yöntemlerin, yapı üretim sürecine daha etkin biçimde katılarak yönetsel anlamda daha verimli olmalarının sağlanabileceği, sürecin tüm evrelerinde gerçekleştirilecek uygulamalara kalite katan önemli bir aktör olarak ülkesel kaynakların olduğu ölçüde dünya kaynaklarının da korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasına olan desteklerinin arttırılabileceğine inanılmaktadır. Hedeflenen başarılı düzeyine ulaşılmasının sağlanması adına, ülke genelinde yürütülen yapı üretim faaliyetlerini ve üretim süreci bütününü olumlu-olumsuz yönde etkileyerek yönlendiren ülkesel koşulların ortaya konulması, mevcut olan ve geliştirilecek sistemlerin tüm süreçlerinin, içerik, kapsam, değerlendirme ölçütleri ve bu ölçütlerin karşılığı olan puanlamaları ile bu ülkesel koşullara uygun biçimde güncellenmesi, yapı üretim sürecinin tüm evrelerinde, bilgi ve donanımsal açıdan yeterli, doğru-gerçekçi yargılarla değerlendirme ve derecelendirme yapabilmelerinin ve üretim-üründe kalite kavramıyla ilgili genel çerçeve çizebilmeleri gerekmektedir. Bu bilgiler ışığında, sürdürülebilir mimarlık ve yapım faaliyetlerinin, yapı üretim alanına etkiyen ülkesel koşullarla ilişkisi Tablo 4.1. de sunulmuştur. 131

155 Tablo 4.1. Sürdürülebilir mimarlık ve yapım faaliyetlerini etkiyen koşullar ve unsurlar [1] KÜRESEL KOŞULLAR DÜNYADAKĐ GENEL EĞĐLĐMLER ÜLKESEL KOŞULLAR ÇEVRESEL, EKONOMĐK, SOSYAL, KURUMSAL, SĐYASĐ YAPI ĐNŞAAT SEKTÖRÜ YÖNETĐM ULUSLARARASI ANLAŞMALAR/ BELGELER GĐRDĐLER DOĞAL KAYNAKLAR ĐNSAN KAYNAKLARI ÜRETĐLMĐŞ KAYNAKLAR MALĐ KAYNAKLAR Sektörde yer alan üretim faaliyetleri ve hizmetler için gerekli girdiler ĐLKELER: ÇEVRESEL, EKONOMĐK, SOSYAL, KURUMSAL SEKTÖRÜN KURUMSAL YAPISI Sektörün Sahip Olduğu Varlıklar: Đnsan kaynakları Üretilmiş kaynaklar Mali kaynaklar ÇEVRESEL EKONOMĐK SOSYAL ETKĐLER ÇEVRESEL EKONOMĐK SOSYAL ETKĐLER PLANLAMA TASARIM ĐMALAT/ ĐNŞAAT SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPIM SÜRECĐ SÖKÜM ĐMHA ETME ÇEVRESEL EKONOMĐK SOSYAL ETKĐLER KULLANIM/ BAKIM ÇEVRESEL EKONOMĐK SOSYAL ETKĐLER ÇIKTILAR Çevresel etkiler Ekonomik etkiler Sosyal etkiler 132

156 4.1. Türkiye Đnşaat Sektörüne Özgün Koşullar Türkiye de farklı üretim sistemleri ile nitelikli yapılar üretilmesini sağlayacak yeterli bilgi ve teknoloji olanakları bulunmasına, bazı yapı üretim kuruluşlarının yurt içinde-yurt dışında elde ettikleri önemli başarılara karşın, tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye de de yapı üretimi alanı genelinde yürütülen faaliyetlerin bazı ülkesel koşullardan ve bunlara bağlı unsurlardan olumsuz etkilendiği görülmektedir. Bunun bir sonucu olarak yapı üretim sürecinin hemen her adımında aksaklıklar oluşmakta, kalite, konfor, sağlamlık koşullarına yeterince uymayan, işlevini yeterince yerine getiremeyen, sürekli olarak onarım gerektiren yapılar üretilmekte ve üretim geneli sürdürülebilir mimarlık hedeflerinden uzaklaşmaktadır. Ülke genelinde yapı üretim sürecini ve sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarına uygun sürdürülebilir mimarlık-yapım faaliyetlerini olumsuz etkileyen unsurlar değerlendirildiğinde; Hemen her üretim alanında olduğu gibi yapı üretim alanında da, üretim ve tüketime yönelik temel ilke ve kuralları ortaya koyan, kanun, yönetmelik ve şartnamelerin kapsam, içerik ve yaptırım gücü açısından, bilinçli ve kontrollü tasarım, tasarımcının telif haklarını gözeten ve tasarım ilke-kararlarına uygun biçimde gerçekleşen üretim ve işletme-kullanım faaliyetlerinde genel çerçevelerin oluşturulması ve yönlendirilmesi konularında yeterince etkin ve belirleyici olamaması [1,9], Eğitici, tasarımcı, uygulayıcı, üretici, kullanıcı ve denetleyici düzeyinde, yapı üretim süreci evrelerinde görev-rol alan tüm paydaşların, üretim ve üründe kalite, standartlaşma, kaynak yönetimi, risk analizi-yönetimi, proje yönetimi, kurumsallaşma, mesleki etik kavramları kapsamında güncellenmiş, doğru-yeterli içerikteki, mesleki teknik bilgilerini, tasarım, üretim, işletme-kullanım evrelerine ilişkin bilgi, görüş ve beklentilerini paydaşlar arası iletişim ve katılım yoluyla gereken düzeyde ve uygun zamanlamayla üretime yansıtamaması (özellikle kullanıcılar) nedeniyle, tasarım, üretim, işletme-kullanım süreçlerinin yetersiz-eksik bilgi, veri, ölçüt, yöntem ve araçlarla, hatalı yaklaşımlara bağlı değerlendirme-kararlarla yönlendirilmesi, Ülkenin içinde bulunduğu politik ve ekonomik koşulların, eğitici, tasarımcı, üretici, pazarlayıcı, alıcı ve kullanıcı düzeyinde yapı üretim alanına ve yürütülen faaliyetlere etkileri kapsamında; ar-ge çalışmalarına yeterli desteğin ve kaynağın ayrılamaması, yapısal ürünlerin parasal değerinin, işçilik ücretlerinin vb. parasal 133

157 unsurların etkilenmesi ve buna bağlı olarak, yatırım, üretim ve işletme-kullanım maliyetlerinin değişkenliği nedeni ile üretimin sonuç ürünü olan binaların ekonomik değerlerinin, alıcı-kullanıcıların alım gücünün üzerinde oranlarda artması, üretici ve kullanıcıların, kaliteli ve yeterli yapısal ürün, eleman, bileşen ve sistemleri, gerekli olan araç, gereç, yöntem ve kalifiye işgücüyle birleştiren ve doğru kararlarla yönlendirerek yeterli sürede ve uygun koşullarda gerçekleşen kaliteli üretimler ve sonuç ürünler yerine, kısa sürede, az maliyetlerle gerçekleşen üretimlere ve uygun fiyatlarla pazarlanan ürünlere yönelmeleri, buna ek olarak, üreticinin kazanç beklentilerinden üretim ve ürün kalitesinin etkilenmesi sayılabilir Türkiye de Deprem Faktörü ve Yapı Üretim Sürecine Etkileri Ülke genelinde Yapı üretimini etkileyen ve yön veren yukarıda belirtilen hatalı yaklaşımlar üretici ve kullanıcı arasında zaman zaman anlaşmazlıklara neden olsa da 1999 yılında yaşanılan deprem felaketine kadar yeterince anlaşılamamış, giderilmelerine yönelik önlemler yeterli düzeyde alınmadan üretim devam etmiştir. Dünya genelinde pek çok ülkede, Türkiye'ye göre daha sık ve daha şiddetli depremler yaşanmasına karşın yapısal hasarlar ve buna bağlı can kayıpları daha düşük seviyelerde kalmakta ve böylelikle deprem sadece bir doğa olayı olarak görülebilmekte iken Türkiye de bu doğa olayı yitirilen değerler nedeni ile bir felakete dönüşmüştür. Yitirilen değerlerin bu boyutta olmasının ana nedeni, ülke genelindeki niteliksiz yapı üretimine ek olarak, ülkenin deprem etkilerine açık olduğunu göz ardı eden kentleşme politikalarıdır. Bu politikalar, depremin en etkili olacağı fay hattı bölgelerinin yakınında veya üzerinde çok katlı yapılar biçiminde yoğun bir yapılaşma oluşturmuştur. Bir başka değişle Ülke genelinde topraklarının alan olarak dörtte üçlük bir bölümü, yaşamakta olan insan nüfusunun ise % 92 si gibi yüksek bir oranın deprem etkileri açısından oldukça tehlikeli olabilecek aktif fay hatları üzerinde ya da yakınındaki yerleşim bölgelerinde yoğunlaşmıştır [101]. Buna karşılık yapılar genellikle taşıma gücü yeterliliği yeterince sorgulanmayan zayıf zeminlerde, sağlıklı zemin-üst yapı ilişkisi ve yapının fiziksel biçimi ile taşıyıcı sistemin örtüşmesi gibi önemli tasarım ilkeleri göz ardı edilerek dayanıksız ürünlerle üretilmişlerdir. Üretimin bilinçsiz ve teknik bilgi açısından donanımsız kişilerce yürütülmesi, yeterince denetlenememesi bu hatalara eklenerek, depremin yarattığı hasarın artmasına neden olmuştur. 134

158 Ülke genelinde 1999 yılında yaşanılan Marmara ve Körfez Depremleri sonrasında depremin etkili olduğu bölgelerde yapılan hasar tespit çalışmaları sonuçları aşağıda tablo halinde sunulmuştur [101]. Tablo Depreminin etkili olduğu bölgelerde hasar tespit çalışmaları Hasar Düzeyi Mevcut Yapılara Oranı (%) Yıkılan ve ağır hasar görmüş yapılar 50 Onarım ve güçlendirme gerektiren orta hasarlı yapılar 20 Onarım gerektiren hafif hasarlı yapılar 10 Hasar görmemiş yapılar 20 Bu oranlar içinde en dikkat çekici olanlar, ağır hasar görerek tamamen yıkılmış veya kullanılamaz duruma düşmüş yapılar ile onarım gerektiren orta hasar görmüş yapıların belirtildiği orandır. Bu iki oranın toplamından hareketle depremin etkili olduğu bölgelerde mevcut yapıların % 70 lik önemli bir bölümünün depremden ciddi olarak etkilendiği söylenilebilir [101]. Bu oranın Başbakanlığın Ülke genelinde yapılaşmaya ilişkin olarak hazırladığı raporlarda belirtilen ve Ülkede yapılaşma genelinde % 70 oranında ruhsatsız yapılaşma olduğu sonucunu ortaya koyan verilerle birebir örtüşmesi ise bir başka önemli ayrıntıdır [102]. Ülke genelinde ruhsatsız-yasa dışı yapıların ağırlıkla parasal kaygılarla, bilimsel ve teknik hizmetlerden yeterince yararlanmamış, üretimin niteliği ve seçilen ürünün kalitesinden çok, hızlı ve ucuza mal edilmesi hedeflenmiş olarak üretildiği bu nedenle de niteliksiz oldukları bilinmektedir. Taşıyıcı sistem kurgusu, ürün seçimi, dayanım hesapları az katlı yapılara göre yapılmış ve buna göre ruhsat almış bazı yapılar ise rant hırsı ile teknik kurallara uyulmadan çok katlı yapılara dönüştürülmüştür. Tüm bu hatalı uygulamalar ağırlıkla politik kaygılarla imar affı gibi yanlış uygulamalarla yasallaştırılmıştır. Depremde ağır hasar görmüş yapılar incelendiğinde önemli bir bölümün Đmar Afları kapsamına alınarak yasallaştırılmış bu tür yapılar olduğu söylenilebilir [101]. Teknik hizmet aldığı halde ağır hasar gören yapılar incelendiğinde ise bu yapıların sadece düşey yapı yüklerini karşılayabilecek şekilde tasarlandıkları, dayanım hesaplamaları ve taşıyıcı sistem kurgusunda rüzgar ve deprem yükleri gibi yatay kuvvetleri karşılamaya yönelik önlemlerin yeterince önemsenmediği ortaya çıkmaktadır [101]. Bu bir ölçüde depreme dayanıklı yapı tasarımı ilkelerini ortaya koyan yönetmeliklerinin yetersizliğidir. Yönetmelikte öngörülen yatay taşıyıcıların 135

159 düşey taşıyıcılara oranla daha güçlü yapılması gerektiği görüşü de önemli hasarlara neden olmuştur. Özellikle ağır hasar görmüş betonarme yapılarda kolonlara düşen kesme kuvvetlerinin arttığı, kolonların kiriş ve döşemelerden ayrıldığı, bunun sonucunda da döşemelerin büyük bloklar halinde birbiri üzerine düştüğü görülmektedir. Bu şekilde yıkılan yapılarda önemli can kayıpları gözlenmiştir [103;107]. Tüm bu veriler ışığında deprem etkisinde kalan yapılarda oluşan hasarların yaklaşık % 60 ının yanlış yer seçimi ve zemin sorunlarından, % 40 ının ise depreme dayanıklı olarak tasarlandığı halde, tekniğine uygun olarak üretilememesinden kaynaklandığı sonucu ortaya çıkmıştır [101]. Bu ise yapı üretiminde ve ortaya çıkacak üründe bulunması gereken niteliklerden biri olan sağlamlığın dolayısı ile kaliteli üretim ve ürünün ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Yaşanan bu acı deneyim toplumun dikkatini yapı üretiminde üretim ve kontrol mekanizmalarında aksayan yönlerin sorgulanmasına ve bu yönde yapılan çalışmalara yoğunlaştırmış, özellikle yürürlükte olan deprem yönetmeliğinin eksiklerinin giderilmesi çalışmaları başlamıştır. Bu anlamda yatay ve düşey taşıyıcılara yönelik yaklaşım değiştirilmiş, düşey taşıyıcıların yatay taşıyıcılara göre daha güçlü yapılması ön görülmüştür. Ayrıca depremde zarar görmüş yapıların gördükleri hasarların doğru olarak belirlenmesi bu yapıların güçlendirilmesi ile yeni üretilecek yapılara üretim danışmanlığı hizmeti vermesi amacıyla yapı denetim şirketleri kurulmuştur. Ülke genelinde deprem sigortası uygulamalarının başlatılması da bir başka önemli adımdır. Bu güne gelindiğinde bu çalışmaların henüz yeterli düzeye ulaşılamamış olduğu, özellikle yapı denetim kuruluşlarınca güçlendirme ve üretime yönelik hatalı ve yetersiz çözüm önerilerinin daha büyük hasarların oluşabileceği kanısının yaygınlaşmasına neden olduğu görülmektedir. Ülkede deprem öncesinde olduğu gibi bugünde nitelikli eğitim, sağlık ve üretim hizmetlerinin ağırlıkla bu bölgelerde yoğunlaşmasına bağlı olarak yapılaşmaya yönelik isteklerin artarak sürmesine karşın, Ülke genelinde olduğu gibi bu bölgelerde de yeterli imar planı çalışmaları yapılmamaktadır. Kişi ve kuruluşların Ülkenin ve yerel yönetimlerin belirlediği Đmar Kanunu ve Yönetmeliklerine uymaları yeterince sağlanamamakta ve yasa dışı-denetimsiz yapılaşma ile niteliksiz yapı üretimi devam etmektedir. Bu durum yapı üretimi ile uğraşan çevrelerde nitelikli ürünler verebilecek yeni üretim sistemlerinin araştırılması ve geliştirilmesi gerektiği görüşünün yaygınlaşmasına neden 136

160 olmaktadır. Deprem tehlikesi altında olan pek çok gelişmiş ülkede yapı üretimi genelinde çelik ürünün kullanılıyor olması, Türkiye de yapısal çelik ürünler kullanılarak geliştirilmiş üretim sistemlerine olan ilgiyi arttırmakta ve yapısal çelik üretimine yeni bir yön vermektedir [102]. Bununla birlikte, yapıların olumlu deprem davranışı sergileyebilmeleri için doğru ve yeterli yaklaşımlarla karar verilmiş malzemelerin ve yapı üretim sistemlerinin seçilerek uygulanması tek başına yeterli olmamaktadır. Bunların yanı sıra yapılar, üzerinde yer alacakları arsanın zemin koşullarına uygun, doğru taşıyıcı sistem kurgusunda üretilmelidir [104]. Bu nedenle, Ülke genelinde, tasarımcı, üretici ve kullanıcı düzeyinde, Yapıda Deprem Faktörü ve Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı konularında bilinçlenme son derece önemlidir. Türkiye deki mevcut yapıların taşıyıcı sistem kurgularına göre depreme dayanıklılıklarıyla ilgili bilgiler ve değerlendirmeler aşağıda ilgili ana ve alt başlıklarda sunulmuştur. a. Yığma Yapılar: Yığma yapılar Türkiye de yaygın olarak üretilmiş yapılardır. Taş, tuğla, kerpiç, biriket gibi ürünlerle üretilmiş bu yapılar ağır olmaları, yeterli dayanım ve düktiliteye sahip olmamaları nedeni ile depreme dayanıklı sayılmazlar. Bu yapılarda Hatıl, lento, köşe bağlantısı gibi birleştirici elemanların kullanılması yararlıdır. Ayrıca taşıyıcı duvarlarda pencere ve kapı boşlukları arasında yeterli boyutta dolu kısımlar bırakılması yapının bütünlüğünü arttırır. Dayanıklı harç kullanımı, nitelikli malzeme ve işçilik yapının depreme dayanımı arttırır. Harçsız veya çamur harç ve yuvarlak taş ürün ile yapılan konutların depreme dayanımı yok denecek kadar azdır. Kerpiç yapılar, çatıları hafif yapılmak koşulu ile depreme karşı iyi dayanabilirler [105]. b. Đskelet Sistemli Yapılar: - Ahşap Đskelet Sistemli Yapılar: Ahşap iskeletli yapılar ülke genelinde genellikle hımış ve bağdadi olarak iki türde üretilmektedir. Her iki türde de taşıyıcı sistem ahşap dikme, çaprazlama ve kuşak adı verilen elemanlardan oluşur. Hımış yapılarda ahşap iskelet boşlukları tuğla ile örülerek, üretim yapılır. Yapının genel anlamda enerji yutma ve düktilite-süneklik özelliği vardır. Fakat ahşap ve tuğla gibi dinamik özellikleri farklı iki ürün birlikte kullanıldığı için birleşim yerlerinde çatlamalar olmaktadır. Deprem kuvveti gibi zorlamalarda yapıda şiddetli sarsılmalar sonucu sistemi oluşturan bileşenlerde ayrılma ve kopmalar gözlenebilmektedir [105]. Bağdadi yapılarda ise iç ve dış yüzlerde taşıyıcı elemanlar üzerlerine çıtalar çakılarak ve bu çıtaların üzerlerinin sıva ile 137

161 kaplanması yöntemi ile üretilir. Özellikle bağdadi yapılar, diğer ahşap iskelet yapılara göre deprem etkilerine karşı dayanım açısından, daha olumlu bir davranış sergilerler. Yapı hafif olup çıtalar yapı iskeletine çiviler ile bağlandıkları için yapının düktilitesi artmaktadır. [106]. Ahşap yapılar genellikle hafif olmakta, direnç ve rijitliklerini arttırmak zor olabilmektedir. Böylesi durumlarda çatıda ağır yapı ürünleri kullanmak bir yöntemdir. - Betonarme Đskelet Sistemli Yapılar: Betonarme yapılar, geleneksel üretim sistemleriyle üretilmiş yapılara göre, sundukları yararlılıkları nedeni ile tercih edilmiş ve günümüzde Türkiye genelinde hakim yapı tipini oluşturmuşlardır. Bu yararlılıklar üretim sürelerinin kısa oluşu, yatırım maliyetinin az olması, düşey ve yatay yüklere karşı iyi performans sağlaması, çok katlı yapıların üretimine olanak vermesi, kalifiye elemanlara gereksinim duymaması, mimari tasarıma esneklik sağlaması, yangına karşı dayanımının iyi olması, toplu konut yerleşimine olanak vermesi olarak sıralanabilir. Bugüne gelindiğinde betonarme sistemle üretilen yapılarda, dünya genelinde özellikle Türkiye gibi deprem etkilerine açık ülkelerde, 6.3 şiddeti ve üzerindeki depremlerde önemli hasarlar gözlemlenmektedir [105]. Bunun ana nedeni betonarme yapıların, zemine uygun tasarım yaklaşımlarıyla, nitelikli ve yeterli miktarda ürünle ve nitelikli işçilik ile üretildiklerinde yeterli sağlamlık ve sünekliğe sahip olabildikleri gerçeğinin göz ardı edilmesidir. Türkiye özelinde ise üretilen betonarme yapılar çoğunlukla mimari tasarımda deprem olasılığının göz ardı edilmesi, zayıf zeminlerde çok katlı ve ağır betonarme yapılar üretilmesi, temellerde sürekliliğin sağlanması, hatalı taşıyıcı sistem tasarımı ile yük dengesizliği oluşması v.b. nedenlerle kötü deprem davranışı sergilediği görülmektedir. Ayrıca deprem sonrasında içlerinde devletin kurum-kuruluşlarına ait resmi yapılarında bulunduğu ağır hasar görmüş yapılar incelendiğinde beton kalitesinin düşük olduğu görülmüştür. Bu yapılardaki beton karışımında, granülümetrik yetersizlik, betonun az veya gereğinden fazla su alması yetersiz-niteliksiz kalıp işçiliği gibi unsurlar gözlemlenmiştir. Bununla beraber, betonun yapısal özellikleri nedeni ile öngörülenin üzerindeki yüklemelerde, dayanımı yitirerek kırıldığı, tekrarlı yüklemeler altında tek yönlü ve sınırlı olan enerji yutma yeteneğinin gözardı edildiği anlaşılmaktadır. Bilindiği gibi betonarme sistem basınç etkilerine betonun dayanımı, çekme-burulma etkilerine ise çeliğin dayanımı-sünekliği ile dayanabilmektedir [101]. Depremde ağır hasar gören bazı yapıların çelik donatılarında, yeterli ürün kullanılmadığı, donatının birleşim yerlerinde 138

162 özellikle düğüm noktalarında bindirme-filiz bırakma işlemlerinin gerektiği gibi gerçekleştirilmediği, donatının nemden korunamaması nedeni ile korozyona uğradığı gözlenmektedir. Üretime ilişkin bu hatalar betonarme yapı üretim sisteminin üretim biçiminden kaynaklanan birtakım olanaksızlıklar nedeni ile zamanında görülmemiş ve gereken önlemler alınamamıştır. Bu önlemlerin alınamamasında betonarme yapıda bulunan çelik donatının, üzerine dökülen betonun dayanım kazanmasından sonra gizlenmesi, mimari-statik projede öngörüldüğü gibi uygun, yeterli sayı ve çapta üretildiğinin kontrol edilememesinde etkili olmuştur. Bu nedenle betonarme yapı üretim sisteminde özellikle betonun dökülmesinden önce donatı iyi kontrol edilmeli yeterliliği sorgulanmalıdır. Bugüne gelindiğinde, Türkiye de depremden önce üretilmiş veya yeni üretilebilecek yapıların depreme dayanıklı olabilmeleri için bazı çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar kapsamında, yapı üretimine yön veren yasayönetmeliklerinin eksiklikleri giderilmekte, yapılarda oluşan hasarları net olarak belirleyerek, dayanımlarını arttırmaya yönelik doğru çözümler geliştirmeyi hedefleyen yapı denetim kuruluşları kurulmaktadır. Ancak doğru gerekçelerle iyi bir amaç için kurulan bu kuruluşların bazılarında mesleki bilgi ve etikten yoksun kişiler tarafından kazanç hırsı ve kullanıcıyı rahatlatmak adına gereksiz-yetersiz çözümler önerildiği görülmektedir. Bu kuruluşlarca üretilen çözüm önerileri yapının konumuna, işlevine, biçimlenişine göre değişse de genellikle kolon-kiriş gibi taşıyıcı elemanlarının birleşim yerlerinde (düğüm noktalarında) donatıların sıklaştırılması ile yapının sünekliğinin, betonarme perde elemanların ilavesi ile de rijitliğinin arttırılması hedeflenmektedir. Bu önerilerden rijitliğin arttırılması için betonarme perde elemanlarının kullanılması ile yapının ağırlaşacağı ve yapı temellerinde deprem etkileriyle daha büyük yükler oluşabileceği böylelikle de temellerin zarar görebileceği bilinmelidir. Betonarme perde elemanlar binanın içinde olmalı, perdede kesitin 2 kat artması durumunda deprem yükünün 8 kat artığı bilinerek uygulanmalıdır [101]. Perdenin yanlış bir yerde veya gereğinden fazla kesitte yapılması, yapıyı ağırlaştırdığı gibi taşıyıcı sistem kurgusunun ve perdenin yakınında bulunan kolonları kendisine çekmesine neden olmaktadır. Bu da yapının yük dengesinin bozularak burkulma etkileri oluşmasına neden olmaktadır [103,107]. Ayrıca eklenen perdeler yapının mekan kurgusuna da zarar verebilmektedir. Bu nedenlerle betonarme perde ile sağlamlaştırma yöntemi dışında uygun çözüm 139

163 bulunamıyorsa, taşıyıcı sistem eklenen perde duvarları kapsayacak şekilde yeniden kurgulanmalı ve yük değerleri hesaplanmış, uygun yer ve yönde yerleştirilmiş, boşluklu perdelerle dayanım sağlanmalıdır. Betonarme yapıların depremden etkilenmemesine yönelik bir başka çözüm önerisi ise taşıyıcı özelliği olmayan duvarların hafif ürünlerle örülmesidir. Bu yöntem hafif yapıların deprem davranışlarının iyi olduğu gibi genel anlamda yerinde bir düşünceden hareket ederek önerilmektedir. Ancak yöntemin depremde hasar görmüş olduğu halde ayakta kalmayı başarmış bir yapıda uygulanması sakıncalı olabilir. Bu duvarların taşıyıcı özelliği olmasa da yatay yüklerin yarattığı kayma etkilerine karşı yapıyı korudukları ve en azından taşıyıcı sistem kurgusunda yük dengesinin bir parçası olarak görev aldıkları bilinmelidir [101,103]. Bu nedenle yöntem hesaba dayalı bir yük dengesiyle ve buna uygun bir taşıyıcı sistem kurgulanarak uygulanmalıdır. Yapılardaki depremden kaynaklanan hasarların azaltılmasına yönelik yönetmelik öngörüleri incelendiğinde ise, betonarme sistem dışındaki üretim sistemlerine gereken yerin ayrılmadığı görülmektedir. Tüm yapı üretim sistemleri ile üretilecek yapılarda temellerde sürekliliğin sağlanması, yarım bodrum çözümünden sakınılması gibi öneriler ağırlıkla betonarme sistemle sünek yapılar üretmeye yönelik çözümleri kapsamaktadır [103]. Bu anlamda yönetmeliğin kapsam olarak yetersiz olduğu ve geliştirilmesi gerektiği söylenilebilir. - Çelik Đskelet Hafif Çelik Đskelet Sistemli Yapılar: Türkiye genelinde yapı üretiminde çelik ürünlerin kullanımı betonarme sistemin çelik donatısı dışında çoğunlukla endüstri yapıları, köprüler, üst geçitler ile çatı örtüleri gibi tamamlayıcı yapı bileşenlerinin üretimi ile sınırlıdır. Bu yapıların üretiminde çelik taşıyıcı sistem kurgusunun ana öğesi olarak kullanılabildiği gibi bazı yapılarda betonarme ürünlerle birlikte yer alabilmektedir. Ülke genelinde taşıyıcı sistemin çelik ürünlerle iskelet biçiminde kurgulandığı yapılar sayıca diğer yapılara göre daha da azdır. Buna karşın bu yapıların tüm dünyada ve Türkiye genelinde yeterli rijitlik ve süneklikle üretilebildiklerinde olumlu deprem davranışı sergiledikleri görülmektedir [108]. Bunu sağlayan en önemli unsur, çeliğin diğer yapı ürünlerinin sahip olmadıkları veya düşük düzeyde sahip oldukları bazı niteliklerdir [109,110,111]. Bu niteliklerden bazıları çelik iskeletli yapıların deprem davranışını doğrudan etkilemektedir. Bunlar, çeliğin çekme ve basınç dayanımının eşit ve yüksek oluşu, çeliğin birçok yapı ürününe göre daha sünek oluşudur. [112,113]. Bununla beraber çelik ürün ahşaba ve betonarmeye göre öz 140

164 ağırlığı fazla olsa da öz ağırlığının taşıdığı yükün, yararlı yüke oranı küçüktür [114]. Bu özellikler sayesinde çelik iskeletli yapıların toplam ağırlıkları aynı biçimleniş ve boyuttaki ahşap ve betonarme yapılara göre azdır [115,116]. Çelik iskeletli yapı aynı kapalı alana sahip betonarme yapıdan ~%50, döşemeleri betonarme olan çelik iskeletli bir yapıdan ise ~%45 daha hafiftir ve yapı yüksekliği arttıkça bu özellik daha da belirginleşmektedir [117]. Yapıya etkiyen deprem yüklerinin yapının ağırlığı ile doğru orantılı oluşu düşünüldüğünde çelik iskeletli yapılara etkiyen yapının sönümlemesi gereken- deprem yükleri de az olmaktadır. Temel zemini sağlam olmayan yerlerdeki yapılar için bazen sadece bu özellik taşıyıcı iskelet ürünü olarak çeliğin seçilmesine sebep olabilir [118]. Buna ek olarak çelik iskeletli yapılar çeliğin elastiklik modülünün yüksek olmasına bağlı olarak üzerlerine gelen deprem yükünü büyük ölçüde sönümleyebilecek sünek-esnek bir davranış sergileyebilmektedir. Depremin etkili olduğu ülkelerde üretilen çelik yapılarda süneklik açısından sert çeliğe göre daha uygun olan yumuşak çelik kullanılmaktadır [102,119]. Çeliğin sünekliğini belirleyen elastiklik modülü betonarme ürünlerin 10, ahşap ürünlerin 21 katı düzeyindedir [118]. Bununla beraber tüm yapı türlerinde olduğu gibi çelik yapılarda da deprem etkilerine karşı dayanım için taşıyıcı sistemde yer alan ürünün sünekliği tek başına yeterli değildir. Yapı bütünüyle belli bir oranın üzerine çıkmayacak şekilde sünek davranabilmelidir. Bu koşul sağlanmaz ise taşıyıcı sistem elemanları birbirinden farklı ve bağımsız hareket edeceklerdir. Bu nedenle çelik iskeletli yapılarda deprem dayanımı için süneklik kadar rijitlik de önemlidir. Bir başka değişle depremden gelen yatay yükleri karşılamak için taşıyıcı sistemi oluşturan her çerçeve kendi içinde dayanıklı ve esnek olabilmeli ve sistem bütün olarak hareket edebilmelidir [101]. Bu anlamda taşıyıcı sistemi oluşturan yapı ürün- bileşenlerinin birleştirilmesi son derece önemlidir. Çelik iskeletli yapılarda taşıyıcı iskeleti oluşturan çelik ürünlerin yapı yerinde kaynakla birleştirilmeleri özellikle Kobe depreminde önemli kayıplara neden olmuştur. Bu birleşimler depremde, kırılgan bir davranış sergiledikleri için yapı ürünbileşenlerinin birleştirilmelerinde yüksek dayanımlı bulonlar kullanılmalıdır. Rijitliğin arttırılması gerektiğinde iskelet çerçeveler çaprazlama ve diyagonellerle üçgen çatkılara bölünerek güçlendirilmelidir [120,121,122]. Japonya gibi depremin sık ve şiddetli yaşandığı ülkelerde özellikle kuvvetli zeminde yer alan çelik iskeletli yapılarda rijitliği arttırmak için betonarme perde 141

165 elemanlar veya düğüm noktalarında yerinde dökme beton kullanılabilmektedir. Böylelikle beton ve çeliğin olumlu özelliklerini bir araya getiren karma üretim sistemi oluşturularak deprem davranışı olumlu yapılar üretilebilmektedir [117]. Hafif Çelik Đskeletli yapılar taşıyıcı sistemleri galvanizlenmiş saç profillerden iskelet çatkı biçiminde kurgulandığından çelik iskeletli yapılar sınıfında yer almaktadır. Sistem ile üretilen konutlar çelik iskeletli yapıların deprem davranışları başta olmak üzere hemen tüm özelliklerine sahiptirler. Bununla beraber sistemle depreme dayanıklı konutlar üretebilmek için tüm yapı üretim sistemlerinde olduğu gibi üretimde kullanılan ürünün nitelikli-dayanıklı olması önemli fakat tek başına yeterli değildir. Sistem, depremin yapılara etkileri bilinerek, depreme dayanıklı yapı tasarımı ilkelerine uygun olarak, ürün seçiminde olduğu kadar tüm üretim sürecinde de kalite kavramı göz edilerek uygulanmalıdır. Hafif Çelik Đskeletli yapılar depreme dayanıklı yapı tasarımı ilkeleri göz önüne alınarak, sağlıklı zemin üst yapı ilişkisi kurmaya çalışan nitelikli bir mimari tasarım süreci görülmektedir. Mimari tasarımdan kaynaklanabilecek, taşıyıcı sistem düzensizliklerinin yapının dayanımında sorunlara neden olmaması için taşıyıcı sistem mimari tasarımla birlikte ele alınmakta ve gerekli önlemler alınarak kurgulanmaktadır [102]. Mimari tasarımda konum ve görevleri belirlenen yapı bileşenleri tasarımdaki biçim ve ölçüleriyle, yapı yerinde (şantiyede) birleştirilmelerinde çıkabilecek sorunlar öngörülerek hatasız olarak üretilebilmektedir. Bu anlamda üretimin ön üretim biçiminde gerçekleşmesi önemli yarar sağlamaktadır. Ön üretimle sağlanan nitelikli üretim süreci yapı bileşenlerinin yapı yerinde betonarme sürekli temel üzerinde mimari tasarıma uygun olarak birleştirilmelerini ve yapıyı oluşturmalarını sağlamaktadır. Böylelikle yapı deprem etkilerine karşı gerekli önlemler alınarak üretilmiş olduğundan olumlu deprem davranışı sergileyebilmektedir. Bununla beraber taşıyıcı sistemi oluşturan tüm bileşenler görev ve konumlarına göre kendi içlerinde süneklik ve rijitlik kavramları göz önüne alınarak üretilmektedirler. Ayrıca bu bileşenler birleştirildiğinde taşıyıcı sistem kurgusunun bütünlüğünün bozulmaması gerekmektedir. Bu nedenle rijitlik ve süneklik, taşıyıcı sistem kurgusunun bütünü içinde sorgulanmaktadır. Yapı bileşenlerini oluşturan saç profiller birbiri ile birleştirilirken vida, perçin, kaynak kullanılabilir. Ancak bu bileşenlerin taşıyıcı sistemde üstlenecekleri görevlere uygun yön ve yerlerde konumlandırıldıklarında birbiri ile birleştirilmeleri için kaynak kullanılmamalıdır. Bu kural bileşenlerin betonarme sürekli temel ile birleştirilmeleri sırasında da 142

166 unutulmamalıdır [102]. Bu tür birleşimlerde yardımcı eleman, gereçler ve yüksek dayanımlı bulonlarla gerçekleştirilmelidir. Bu kurala uyulmadığı durumlarda yapı gerektiği ölçüde sünek davranmayacaktır. Yapı gereğinden fazla sünek olursa yapı bileşenleri birbirinden ve taşıyıcı sistem kurgusundan bağımsız hareket edebilmektedir. Bu durumlarda rijitliğin arttırılması için çaprazlama ve diyagonellerle üçgen çatkılar oluşturularak taşıyıcı sistem güçlendirilebilir. Sistemin hafif çelik saç profillerle üretilmesi yapının toplam ağırlığını ve böylelikle de sönümlemesi gereken deprem yükünü azaltmaktadır [101]. Bu özelliği ile yapının dayanım açısından zayıf zeminlerde bile deprem etkilerine karşı güvenilir olduğu söylenilebilir. Öngörülen dayanım hesaplarının üzerinde bir deprem şiddeti ve ivmesi ile karşılaşması durumunda da çeliğin süneklik-dayanım (rijitlik) gibi olumlu özelliklerinin etkisiyle yapıda az hasar görebilir [117]. Bu anlamda yapının aynı biçimleniş ve boyutlardaki betonarme yapıya oranla daha güvenilir olduğu söylenilebilir. Bilindiği gibi betonarme yapıyı oluşturan taşıyıcı elemanlar karşılaşabileceklerinin üzerinde yüklerle karşılaştıklarında, bunları sınırlı düzeyde sönümleyebilmektedirler. Böyle durumlarda yapıya etkiyen yük, betonarme taşıyıcı sistem elemanlarının görevlerini sürdüremeyecek şekilde hasar görmelerine ve kırılmalarına neden olabilmektedir [103]. Nitelikli olarak üretilmiş tüm çelik iskeletli yapılarda olduğu gibi Hafif Çelik Đskeletli yapılarda taşıyıcı sistem elemanları hasar görseler bile görevlerini sürdürebilmektedirler. Bu elemanlar sönümleyebileceklerinden fazla yüklerle karşılaştıklarında şekil değiştirerek deforme olsalar da kırılmazlar. Bu özellik can kayıplarının önlenmesi açısından son derece önemlidir [117]. Yapının tamamen yıkılması için ise aynı biçimleniş ve boyutlardaki betonarme bir yapının yıkılmasına neden olan deprem yükünün çok üzerinde bir etki ile karşılaşması gerekecektir. Buna ek olarak yapıyı oluşturan tüm bileşenlerin gerektiğinde tamamen sökülebilir-takılabilir olması yapının şeffaf nitelikte olmasını sağlamaktadır. Bu özellik gerek üretimdeki hataların gerekse deprem etkileriyle oluşabilecek hasarların görülebilmelerini, onarım-güçlendirme işlemlerinin kısa sürede, kolay ve ucuz maliyetlerle gerçekleşmesine olanak vererek üretimin sürdürülebilirliğine katkı sağlamaktadır [122,123,124]. 143

167 4.3. Ülke, Bölge ve Kent Ölçeğinde Planlama Çalışmalarının Yapı Üretim Sürecine Etkileri Sürdürülebilir mimarlık ve yapım hedefine ulaşılması adına, konuya sadece tek yapı yada bina ölçeğinde bakarak, tasarım, üretim, işletme-kullanım evreleri düzenlemelerine yönelik kararlar alınması ve temel bina sistemlerine yönelik donanımsal eklentilerle verimliliğin arttırılmaya çalışılması yeterli olmamaktadır. Bunun en önemli nedeni, yapının üretileceği arsanın; kent içi konumu ve parselizasyonu (parsel yönü, parsel düzeni, parsel komşulukları-mevcut yapma çevre koşullarının yapılaşmaların belirlenmesi), fiziki yapısı, alan açısından yeterliliği, kentsel donatıservislere yakınlığı, ulaşım ve alt yapı olanakları, çevresel, coğrafi ve iklimsel (mikroklimatik etmenler) özellikleri gibi unsurlar ile arsanın bulunduğu bölgede yapılaşmayla ilgili kararlara yön veren, kanun, yönetmelik, şartname vb. mevzuatın, yapı üretim sürecinin tüm evrelerinde alınacak kararları etkilemesi ve üretimin sonuç ürünü olan binaların performansında belirleyici olmasıdır [1]. Bir başka değişle sürdürülebilir mimarlık ve yapım hedeflerine ulaşılabilmesi için, yapı üretim sürecinin bu hedefler gözetilerek üretilmiş olan arsalarda (sürdürülebilir arsalar) bütüncül tasarım yaklaşımlarıyla yönlendirilerek gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu nedenle Ülke, bölge ve kent ölçeğinde sürdürülebilir yerleşimlerin oluşturulmasına yönelik planlama çalışmaları yürütülmelidir [11]. Bu kapsamda: Ülke, bölge ve kent ölçeğinde kurumsal düzeyde yürütülen makro planlama çalışmaları ile, çevresel, iklimsel, sosyal, ekonomik, kültürel, tarihi özellikler, değerler ve kaynakların belirlenmesi ve başta ekolojik değerler (hava, su, toprak, ormanlar) olmak üzere korunması gereken tüm kaynakların bilinçsiz tüketim ve kirlilikten korunarak gelecek kuşaklara aktarılmalarının sağlanmalı, Đçerik, kapsam ve yaptırım gücü açısından yeterli kanun, yönetmelik, şartname vb. mevzuatlarla yönlendirilen bölge ve kent kimliklerine uygun olduğu ölçüde, deprem, sel vb. afetlerin etkilerine karşı gerekli önlemleri içeren yerleşim kararlarını ve kısa, orta ve uzun vadede kent kullanıcılarının gereksinimlere yanıt verebilecek alt yapı unsurlarını içeren planlama çalışmaları yapılmalı, toplu taşımaya ağırlık veren taşıma ağı geliştirilmeli, Doğru ve yeterli parselizasyon çalışmalarıyla yapılaşma kararları alınmalı, kullanıcıların gereksinim-beklentileri gereğince farklı işlevlerle biçimlenecek ve 144

168 üretilecek yapılar için boyut, yönlenme vb. fiziksel özellikler açısından uygun alanların belirlenmesi ve üretilen yapılar arasında uyumlu komşuluk ilişkilerinin kurulabilmesi sağlanmalıdır Önerilen Sistemin Ana Hedefleri Tez çalışmanın amacına uygun biçimde geliştirilerek önerilen sistemin temel hedefleri, dünya genelinde hemen her alanda üretim-tüketime yön veren sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarının yapı üretim sürecine yön vermesi ile gündeme gelen sürdürülebilir mimarlık ve yapım temel ilke ve hedefleri ışığında, yapı üretim sürecinin tüm evrelerinde yürütülen faaliyetlere, ülke yapı üretim alanına özgü koşulları yok saymayan, doğru, gerçekçi ve yeterli yaklaşımlarla yön verilmesi sağlayarak yeterli performans düzeyinde çözümler sunabilen yönetsel modellerin geliştirilebilmesine altlık oluşturabilecek bir yapım sistematiği oluşturmaktır. Bu kapsamda önerilen sistemin hedefleri Gündem 21 çerçevesinde ortaya konan görüşlerle (Ek A,B,C) paralel olup tez çalışmasında Bölüm te sunulmuş olan Sürdürülebilir Yapım Ana Hedef, Đlke ve Ölçütleri ile örtüşmektedir (Tablo 4.3) Önerilen Sistemin Genel Đşleyişi, Temel Ölçüt-Unsurları: Önerilen sistemin yapı üretim sürecinin ilgili evreleri özelindeki işleyişi ve temel ölçütleri ise yine Gündem 21, Habitat II gibi organizyonlar çerçevesinde belirlenen sürdürülebilir mimarlık ve yapım temel ilke, hedef ve ölçütlerinden (Ek A,B,C) hareket ederek ve halen dünya genelinde uygulanmakta olan mevcut yeşil-ekolojik bina sertifikasyon sistemleri uygulamalarından elde edilen bilgi birikimden yararlanarak şekillenmiştir. Bu kapsamda önerilen sistem, sürdürülebilirlik kavramı ile örtüşen yapı üretim sürecinin yaygın kabul gören görüşün aksine, salt inşaat faaliyetlerini kapsayan bir süreç olmadığı vurgulamakta, kavramı, yapı yaşam döngüsü kapsamında değerlendirmektedir. Önerilen sistem ile sürdürülebilir yapı üretim süreci, bir projeye karar verilmesinden başlayıp, yapının kullanım ömrünün sonuna kadar süren uzun bir dönemi içermekte ve proje planlama ve geliştirme, tasarım, üretim, kullanım ve geri dönüşüm evrelerine yön vermeye çalışmaktadır. (Tablo 4.4). 145

169 Tablo 4.3. Önerilen Sistemin Ana Hedefleri SÜRDÜRÜLEBĐLĐR MĐMARLIK HEDEFĐNE YÖNELĐK SĐSTEM YAKLAŞIMI Ülkesel Koşullara Uygun Üretim Kullanım Süreci Üretimde Dışa Bağımlılığı Azaltma YAPI YAŞAM DÖNGÜSÜ Proje Planlama ve Ar-Ge Tasarım-Projelendirme Çevreye duyarlı, ekolojik, enerji etkin, tasarruflu, kaynak tüketimi az (su, malzeme..), geri dönüşümlü Yıkım-Geri Dönüşüm - Emlak değeri fazla - Prestijli - Uzun ömürlü - Uygun maliyetli - Yaşamsal konfor düzeyi yüksek - Mekansal kalitesi yüksek - Sağlıklı - Güvenli Yapım - Đnşaat DOĞA-ÇEVRE DOSTU YAPIM SÜRECĐ-BĐNALAR Đşletme - Kullanım 146

170 Tablo 4.4. Önerilen Sistemin Genel Đşleyişi SÜRDÜRÜLEBĐLĐR MĐMARLIK Sürdürülebilir Yapı Üretim Süreci Evreleri Sertifika Danışmanlık Hizmeti Alımı Sertifikasyon Başvurusu A. Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi Öneriler Arazi Seçimi/Đşlev Değerlendirme Süreci ve Sertifika Alımı Yapı Yaşam Döngüsü B. Tasarım-Projelendirme Evresi C. Yapım-Đnşaat Evresi D. Đşletme-Kullanım Evresi E. Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi Yapı Yaşam Döngüsü Analizleri Raporlama Analiz Sonuç Performans Ölçümü-en az 2 yıl Çıktı- Analiz-Raporlar Bağımsız Sertifika Denetim Hizmeti Alma Olası Sertifika Değişikliği/ Yenilemesi/ Güncellenmesi 147

171 Önerilen Sistemin, Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütler-Unsurlar (A) Yapı üretim süreci ile ilgili olarak temel kararların alındığı bu evrede gereksinimler ile bunları karşılamak için gerekli kaynaklar saptanmalıdır ve uygulanabilirlik-yapılabilirlik esasları belirlenmelidir. Planlama Evresinde; ürünün; ne için, kim için, ne nitelikte, nerede, ne zaman, ne miktarda, ne sürede ve ne ile yapılacağı-üretileceği kararları alınmalıdır. Programlama Evresinde ise hedefler ve olanaklar belirlenerek, üretimin nasıl gerçekleştirileceği ile ilgili kararlar alınmalıdır. Ayrıca üretime ilişkin olarak ön görülebilen sorunlarla, çözüm yöntemleri analiz edilmeli, Kaynak analizi, risk analizi ve yönetim esasları belirlenmelidir. Bu evrede göz önünde bulundurulması gereken önemli bir etkende toplam bina maliyetini dolayısı ile üretim maliyetini etkileyen unsurlardır. Bu unsurlar [125,126] : Binanın Đşlevi: Binaların işlevlerine göre, ilk yatırım ve kullanım maliyetleri değişmektedir. Binanın Yeri Arsa : Binanın üzerinde yer aldığı arsanın nitelikleri maliyeti etkiler. (Arsa fiyatları, yönetmelikler, doğal ve yapma çevre koşulları) Üretim Ölçeği (Kapasite), Üretim Süresi, Finansman Olanakları, Binanın Niteliğine Uygun Ölçüt Standartlar, Üretim Teknolojisi tercihleridir. Bu evrede ayrıca: Proje sahibinin beklentilerine uygun olarak tasarımcı tarafından hazırlanacak ön proje ile yapının tanımı yapılmalı, üretilecek yapının niteliği, kime, nasıl, ne şekilde hizmet edeceği açıkça belirlenmeli, ön projede belirlenen öncelikler ışığında üretilecek yapının yaşam boyu maliyeti ve ömrüne ilişkin analizler, projede kullanılacak sistemlerin belirlenmeli, üretim için ayrılacak parasal kaynak miktarının her zaman ürünün kalitelikalitesiz olması sonucunu doğurmayacağı bilinmeli, parasal yatırımlardaki en önemli unsurun, toplam bütçenin büyüklüğü ve karlılık oranı olduğu ve yatırımcı açısından karlılık/maliyet dengesinin önemi göz ardı edilmemeli, 148

172 Yatırımcının, yapı üretimine harcayacağı finansmanı diğer yatırım yöntemleri ile değerlendirmesi durumunda elde edeceği ekonomik faydanın-zararın sadece yatırımcı açısından değil ülke ekonomisi açısından da bir kazanç-yük oluşturabileceği bilinmelidir. Ayrıca üretilecek yapının üretim, kullanım ve geri dönüşüm evrelerinde üreticisi ve/veya kullanıcıları kadar ülke ekonomisi ve kaynak yönetimi açısından da fiyat/performans değerinin kabul edilebilir düzeyde olması gerektiği unutulmamalı, Ülke genelinde yatırımlarda genel yaklaşım, ilk yatırım maliyetlerinin düşürülmesi yönündedir. Yapının kullanım maliyetleri bu aşamada genellikle göz ardı edildiğinden yapılarda bakım onarım veya yenileme maliyetleri, ilk yatırım maliyetlerini aşmaktadır. Bu nedenle sürdürülebilir bir sistemde kullanıcıların karşılaşacağı bakım-onarımişletme maliyetleri de ilk yatırım maliyeti ile birlikte ele alınmalı kullanıcı ve ülke ekonomisi açısından fiyat/performans değerlendirilmeleri yapılmalıdır. Bu niteliklere ulaşılabilmek adına yapı üretimi sürecinin her evresinde görev alan paydaşlar, doğru ve yeterli düzeyde, etkin proje yönetimi ve kaynak yönetimi yaklaşımları üretebilecek bilgiye ve donanıma sahip olmalıdır (Tablo 4.5) Tablo 4.5. Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri- Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi-A A. Sistemin, Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri A.1.Yatırım Kararının Alınması Kapsamında - Profesyonel emlak danışmanlığı hizmeti alımı - Arsasının belirlenmesi ve maliyetinin tespiti - Binanın işlevine karar verilmesi A.2. Proje Planlama ve Ar-ge Çalışmaları Kapsamında - Arsaya özel mevzuatlar, imar koşulları, teknik değerlendirme ve şartnamelerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi - Arsanın genel özellikleri ve değerlendirme stratejilerinin oluşturulması - Arsaya uygun yapılaşma kararları, tahmini bina boyutları (m2, kat sayısı, blok sayısı), üretim ölçeği, üretim teknolojileri, üretim süresi, genel yerleşim planı taslakları A.3.Uzmanlık Alanlarına Uygun Danışmanlık Hizmeti Alımı Kapsamında - Yatırıma özel mali müşavirlik ve maliyet muhasebesi hizmeti alımı (yasal ücretlerharçlar, vergiler, ilk yatırım maliyeti ön tahmini, yatırımın geri dönüşünde süre ve getirilerin ve finansman olanaklarının belirlenmesi 149

173 Tablo 4.5. in devamı - Hukuk müşavirliği ve sigortacılık hizmet. alımı paydaşların yetki, sorumluluk ve haklarının belirlenmesi - Ön proje kapsamında ilgili uzmanlardan proje ekibinin (mimarlar, mühendisler vb.) oluşturulması ve uzmanlık alanlarına özel ön projelerin oluşturulması - Sertifikasyon danışmanlık hizmeti alımı yapı yaşam döngüsü analizleri (min.50 yıllık) Binaya uygun ana kriterler ve performans hedefleri, ön projelerin hedeflere uygunluğu değerlendirilmesi - Ön proje kapsamında, Proje yönetimi, Kaynak yönetimi, Risk analizi-yönetimi, Kalite yönetimi hizmetleri alımı - Atık yönetimi, geri dönüşüm ve yenilenebilir enerji kullanımı ile ilgili sözleşmeler A.1. Yatırım Kararının Alınması Çalışmaları - Yatırırım kararının alınması, - Profesyonel emlak danışmanlığı hizmeti alımı kapsamında, inşaat sektörüne yönelik yatırımlara yön verme, kentin doğru bölgesinde, doğru işlevde ve nitelikte arsa seçimi vb. konuların değerlendirilmesi, yatırımın Yeri-Binanın Arsasının maliyetinin belirlenmesi, binanın işlevine karar verilmesi çalışmaları gerçekleştirilmelidir. A.2. Proje Planlama ve Ar-ge Çalışmaları - Binanın işlevine uygun arsa yerine özel Merkezi ve Yerel Mevzuatlar, Đmar Koşulları, Teknik Değerlendirme ve Şartnamelerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi, - Arsanın genel özellikleri ve değerlendirme stratejileri, arsa boyutu, kent içi konumu, parsel yapısı, parsel komşulukları ve mevcut yapılaşmaları, parsel yönü, temel coğrafi ve iklimsel özellikleri, toprağın fiziksel özellikleri ve verimlilik değeri, zemin yapısı ve taşıma gücü analizleri, mevcut bitki örtüsü ve ekolojik düzeyi, alt yapı olanakları, ulaşım olanakları, vb. kentsel donatı servislere yakınlık, vb. özelliklerinin tespiti, - Arsanın genel özelliklerine uygun yapılaşma kararlarının alınması kapsamında, tahmini bina boyutlarının belirlenmesi, açık kapalı alan metrekareleri, kat sayısı, blok sayısı, genel yerleşim yaklaşımları kararlaştırılmalı, üretim ölçeği, üretim teknolojileri, üretim süresi belirlenmelidir. 150

174 A.3. Uzmanlık Alanlarına Uygun Danışmanlık Hizmeti Alımı - Yatırıma özel mali müşavirlik ve maliyet muhasebesi hizmeti alımı ve yasal ücretharçlar, vergiler vb. nin belirlenmesi, üretim maliyeti ön tahmini, yatırımın geri dönüşünde süre ve getirilerin belirlenmesi - Finansman Olanaklarının Belirlenmesi (nakit, kredi, kat karşılığı satışlar vb.) - Hukuk müşavirliği ve sigortacılık hizmetlerinin alımı - Tüm hizmet alımları ile ilgili olarak üretim paydaşı firmalar arasında yetki ve sorumluluk paylaşımını belirleyen sözleşmelerle hukuki prosedürün oluşturulması hazırlık çalışmaları, - Ön proje kapsamında proje ekibinin oluşturulması ilgili uzmanlardan (mimarlar, inşaat mühendisleri, makine mühendisleri, elektrik mühendisleri ve sertifikasyon danışmanları) hizmet alımı ve ilgili uzmanlık alanlarına özel ön projelerin oluşturulması, Bu aşamada; sertifikasyon danışmanı tarafından sürdürülebilir mimarlık-yapım hedefine ulaşılması adına yapı yaşam döngüsü analizleri yapılmalı, tasarım, üretim, kullanım, yıkım ve geri dönüşüm süreleri ve olası faaliyetler ile bina dönüşüm süresi belirlenmeli, binanın niteliğine uygun ana kriterler ve performans hedefleri belirlenmeli, ilgili uzmanlarca hazırlanan ön projelerin hedeflere uygunluğu değerlendirilmelidir. - Ön proje kapsamında, Proje yönetimi, Kaynak yönetimi, Risk analizi-yönetimi, Kalite yönetimi hizmetleri alımı ve üretim ölçeği, üretim teknolojisi, üretim süresinin netleştirilmesi ve maliyet tahminlerinin geliştirilmesi, - Yerel-Merkezi yönetimler, kamu-özel sektör kurum ve kuruluşları ile yapılacak atık yönetimi, geri dönüşüm ve yenilenebilir enerji kullanımı ile ilgili sözleşmeler - Hukuk müşavirliği hizmeti alımı, paydaşların yetki ve sorumluluklarının hukuki açıdan belirlenmelidir. Bu bilgiler ışığında Önerilen Sistemin, Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi Özelinde Đşleyişi şematize edilerek Tablo 4.6 da sunulmuştur. 151

175 Tablo 4.6. Önerilen Sistemin Proje Planlama ve Ar-Ge Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri A. PROJE PLANLAMA VE AR-GE EVRESĐ A.1. YATIRIM KARARI A.2. PROJE PLANLAMA A.3.DANIŞMANLIK HĐZMET ALIMI Profesyonel Emlakçılık Hizmet Alımı Yatırımcı Beklentileri Binanın Đşlev Kararı ve Arsa Seçimi Arsa Maliyetinin Belirlenmesi Arsa Yapılaşma Koşulları Arsa Özellikleri Arsada Yapılaşma Kararları Proje Ekibinin Oluşturulması Mimar/Mühendis Kullanıcı Beklentileri Sertifika Danışmanlık Hizmeti Alımı Diğer Hizmet Alımları Mali Müşavirlik Hukuk danışmanlığı Maliyet Muhasebesi Üretim Ölçeği-Süresi ve Ön Maliyet ÖN PROJE Risk Analizi Kaynak Yönetimi Finansman Olanakları Yatırımın Geri Dönüş Süresi ve Kazanç Tahminleri SÖZLEŞMELER Atık Yönetimi Geri Dönüşüm Yenilenebilir Enerji Proje Yönetimi Kalite Yönetimi B. TASARIM EVRESĐ 152

176 Önerilen Sistemin Tasarım-Projelendirme Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütler-Unsurlar (B) Tasarım-Projelendirme Evresinde önemle üzerinde durulması gereken unsurlar aşağıda belirtilmiştir. Yapının saha yerleşimi yaklaşımları kapsamında, arazinin jeolojik, hidrolojik, topoğrafik, klimatolojik verilerine uygun, mevcut alt yapı ve ulaşım ağına yük getirmeyecek, ekolojik dengeleri gözeten biçimde kullanımına olanak veren çözümlemeler üretilmeli, Depreme dayanıklı olduğu ölçüde, işlevsel açıdan tekrar kullanılmaya müsait esnek yapıların üretilmesi, Kalite, konfor koşullarına uygun, sağlıklı ve üretken konut ve iş yerleri tasarlanması, Mümkün olduğunca yenilenebilir enerji kullanımı, enerji tasarrufunun gözetilmesi adına yapı kabuğunda doğru ve yeterli katmanlaşma geliştirilmeli [128], Ölçülü atık oluşturulması sağlanmalı, Su ve toprak kullanımında tasarrufun gözetilmesi, Bina bileşenlerinin tekrar kullanıma olanak verecek şekilde tasarlanması, Etkin koruma ve restorasyon çalışmaları ile tarihi yapıların yapı stokuna kaliteli ve sürekli hizmet vermeleri sağlanmalıdır. Malzemenin hammaddesinin yenilenebilir kaynaklı olması, Ekolojik malzeme ve üretim sistemleri ile üretim ve kullanım süreçlerinde çevre ve insan sağlığının gözetilmesi, enerji tasarrufunun sağlanması, çevresel atıkların minimize edilmesi, Tasarım aşamasında, geri dönüşüme olanak verecek yapım sistemi (Örn:Çelik Yapılar), bina bileşen ve elemanlarının seçimi ile ilgili tercih-kararların alınması, Malzemelerin nakliye maliyetlerinin düşürülmesi, nakliye için kullanılan enerjinin azaltılması ve araçların çevreye vereceği zararın azaltılması için yerel malzeme kullanımının tercih edilmesi, Sertifikalı ve garantili üretim sistemi, malzeme ve işçilik kullanımı, Üretim ve kullanım evrelerinde karşılaşılacak yapısal sorunları zaman, ekonomi, malzeme ve işçilik tasarrufu sağlayacak şekilde çözebilmek adına tasarım aşamasında özellikle donatı-tesisatlara kolay ulaşılabilmesi sağlanmalıdır (Tablo 4.7.). 153

177 Tablo 4.7. Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri- Tasarım ve Projelendirme Evresi-B B. Sistemin Tasarım-Projelendirme Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri B.1. Ön Tasarım-Projelendirme: Ana Tasarım Ölçütlerinin belirlenmesi ve uygulamalar - Temel mimari niteliklerin belirlenmesi, - Đşlevlendirme, boyutlandırma, biçimleniş kararları - Yatırımcı ve kullanıcı beklentilerine uygun çözümlemeler - Beklenti değişikliklerine uyumlu esnek ve büyüyebilir tasarım, - Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı ve Üretimi esasları - Kolay ve ekonomik üretilebilir uygun maliyetli çözümlemeler, - Hizmet süresi uzun, verimli işletilebilir, yatırım değeri yüksek binaların üretimi B.2. Sertifikasyon danışmanınca ölçütlerin belirlenmesi ve tasarım ekibinin yönlendirilmesi - Arazi Kullanımı ve Ekolojisi Kapsamında ölçütler ve öneriler - Enerji Etkin Bina Tasarımı-Üretimi ve Atmosferik Etkiler Kapsamında ölçütler ve öneriler - Su tasarrufu ve suyun yeniden kullanılması kapsamında ölçütler ve öneriler - Malzeme ve Üretim Teknoloji-Sistemlerinin seçimi kapsamında ölçütler ve öneriler - Atık yönetimi ilkeleri Kapsamında ölçütler ve öneriler - Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Đlkeleri Kapsamında ölçütler ve öneriler B.3. Kesin Projenin oluşturulması - Bina alt sistemlerinin seçilmesi ve verimlilik analizlerinin yapılması, - Binanın performans analizlerinin yapılması - Sertifika alınması için yasal prosedürün başlatılması, - Bağımsız denetçi hizmeti alımı B.1. Ön Tasarım-Projelendirme: Ana Tasarım Ölçütlerinin belirlenmesi ve uygulamalar B.1.1. Mimari, Statik, Tesisat (makine), Elektrik projelerinin Kesin projeye dönüştürülmesi çalışmaları kapsamında ilgili uzmanlardan ve sertifikasyon danışmanından hizmet alımı, B.1.2. Temel mimari nitelikler kapsamında estetik, kullanışlılık ve sağlamlık ilkelerine uygun tasarım; işlevlendirme, boyutlandırma, biçimleniş kararlarında yatırımcı ve kullanıcı beklentilerine uygun çözümler ve olası beklenti değişikliklerine uyumlu esnek ve büyüyebilir tasarım seçeneklerinin belirlenmesi, 154

178 B.1.3. Bina birimlerinin ve bina gruplarının biçimlendirilmesi kararlarının üretim ve kullanım süreçlerinde pek çok faaliyeti ve yatırım maliyetini etkilediği unutulmamalıdır. B Bina Birimlerinin Biçimlendirilmesi a. Binanın Đşlevi: Binaların işlevlerine bağlı olarak üretim sürecinin tamamı ve ilk yatırım - kullanım maliyetleri de değişmektedir. b. Kat Sayısı: Kat sayısının ve buna bağlı olarak bina toplam yüksekliğinin artışı üretim miktarının artması nedeniyle maliyeti arttırır. Buna karşın, bina çevresi dış işlerinin ve buna bağlı giderlerin azalması maliyeti düşüren olumlu etkenlerdir. Ayrıca arsa değerinin yüksek olduğu bölgelerde üretilen yapıların kat sayısı arttıkça binadan sağlanan fayda (kiralanan satılan, bağımsız-tek parça alan sayısı ve bundan elde edilen gelir) artmaktadır [125,126]. Buna ek olarak aynı parseldeki farklı arsa parçalarında az katlı ve çok sayıda bloklar üretmek yerine, bu arsalardan sadece birine, diğerlerinin alanları toplamını kadar daha düşeyde kat ilave edilerek tek bir yapı üretmekle arsa maliyeti önemli oranda düşürülebilir. c. Kat sayısının ve buna bağlı olarak yapı yüksekliğinin artması: - Düşey sirkülasyon maliyetini arttıracaktır. Özellikle asansör gereksiniminin başladığı beş katlı yapılara kadar kat sayısıyla ters orantılı olan maliyet, beş katta en üst düzeye ulaşmakta bu noktadan sonra ise tekrar düşmektedir [127]. - Toplam sirkülasyon alanı artacaktır. Dolayısıyla net Faydalı Alan/Brüt Alan oranı azalacak ve net m2-faydalı Alan başına düşen maliyet artacaktır. - Bakım maliyeti artmaktadır. - Birim başına düşen ısıtma-iklimlendirme-havalandırma giderleri (bina yüksekliğine paralel olarak azalmaktadır. - Yapı yüksekliği arttıkça toplam tesisat maliyeti azalmaktadır. - Çatı alanının, çevre duvarı alanına oranı azalmaktadır. Çatıda ısı kaybının yüksek olduğu hatırlanırsa, çatı/çevre duvar oranının önemi ortaya çıkar. Bunlara ek olarak; - Üretilmesi zorunlu bazı yapı bileşen ve elemanlarının (temel, çatı, merdiven vb.) sayısı azaldığından bunların maliyeti kadar kar elde edilebilir. 155

179 - Aynı alana sahip katlar üretilirken benzer üretim teknikleri, ekipmanları (kalıp, iskele vb.) malzeme ve işçilik yöntemleri kullanılacağından bu kalemlerin birim maliyetleri düşmekte, aynı kalitede hızlı üretim gerçekleşmektedir. - Kaliteden ödün verilmeden gerçekleşen hızlı üretim zamandan tasarruf edilmesini sağlamasının yanı sıra, ürünün satılma veya kiralanma sürecini de hızlandırarak yatırımın geri dönüşünü de çabuklaştıracaktır. d. Kat Yüksekliği: Genel anlamda kat yüksekliğinin artması, duvar alanını, düşey bölme sayısını, duvar ve düşey bölmeye ilişkin bileşenlerin sayısını, hacim büyüklüğünü etkileyerek toplam maliyetin yükselmesine neden olur. Bunlara ek olarak kat yüksekliği arttıkça : - Daha büyük bir hacmin ısıtılması, iklimlendirilmesi ve havalandırılması (HVAC Sistemleri: Heating, Ventilating and Air Conditioning) gerekir. Bu durum iklimlendirme tesisatı donanım-bileşenlerinin kapasitesi (kazan vb.) ve boyutlarının (boru çapları ve uzunlukları, kablo kesitleri ve uzunlukları vb.) artması anlamına geleceğinden maliyet artar. Aynı durum sıhhi tesisat, elektrik tesisatı, haberleşme (telefon, internet, kablo tv vb.) tesisatı, merkezi temizlik vb. tesisat maliyetleri içinde geçerlidir. - Düşey sirkülasyon eleman-araçları ve bunlara bağlı bileşenlerin maliyeti artacaktır. - Yapının toplam ağırlığının artmasına bağlı olarak, zemine aktarılan toplam yükte artacak, buna bağlı olarak taşıyıcı sistem özellikle de temel maliyetleri yükselecektir. e. Bina Đçindeki Mekanların Düzeni: Mekanlar arasındaki işlevsel ilişkiler, eylem çıktılarının etkilerine bağlı olarak mekanların yan yana gelebilirlikleri (ses ve koku denetimi vb.), binanın işlevine bağlı olarak temel eylem alanlarının birbirlerine olan oranları (salon/mutfak/yatak odası gibi), temel eylem alanlarının servis alanlarına oranları maliyeti etkiler. f. Plan Biçimi: Genel anlamda binanın biçimi nedenli basit olursa maliyette o oranda düşük olur denilebilir. Dar, uzun ve karmaşık konturlu binalarda, Çevre/Taban Alanı oranının artmasına paralel olarak, dış yüzey alanı artacak, üretim evresinde şantiye işlemleri sayıca - miktarca fazlalaşacak ve karmaşıklaşacaktır. (Örneğin drenaj işleri vb.) Bu durum toplam yapı maliyetinin yükselmesine de neden olacaktır. Buna karşın en basit formlardan biri olan karenin her zaman için en elverişli form olduğu söylenilemez. Binanın işlevine bağlı olarak (konut, büro, okul, hastane vb.) kare planlı binalarda çoğu zaman binanın orta-iç bölümleri günışığından yararlanma açısından 156

180 yetersiz kalabilmektedir. Bu durum binanın bu bölgelerindeki aydınlanma gereksiniminin yapay aydınlatma çözümleriyle karşılanması sonucunu doğurmakta böylelikle de binanın kullanım maliyeti artmaktadır [128]. Ayrıca bu durum binanın, ekolojik ve sürdürülebilir mimari kriterlerine göre istenen performans değerine ulaşamamasına da neden olmaktadır. Dolayısıyla plan biçiminin diğer etmenlerle bir arada ele alınması ve dengeli bir çözüme gidilmesi gerekmektedir. g. Bina Büyüklüğü (Alan-Hacim): Binanın büyümesine bağlı olarak toplam maliyet artmakta ancak m2 başına düşen maliyet azalmaktadır. Bunun temel nedeni bazı üretim kalemlerine ait maliyetlerin bina büyüklüğü ile aynı oranda artmamasıdır. Örneğin; taşıma, montaj, depolama, geçici alt yapı maliyetleri vb. yapı büyüklüğündeki artışa kıyasla düşük oranlarda artmaktadır. h.sirkülasyon Alanları: Bu alanların artması ile net faydalı alanın/brüt alana oranı düşmektedir. Ayrıca bu alanların ısıtılması, havalandırılması, iklimlendirilmesi ve bakımı da toplam maliyete yansımaktadır. ı.bina Dış Kabuğunun Çevresi ve Alanı: Bina dış kabuğu çevresi ve/veya alanının toplam kullanım alanına oranı maliyeti etkiler. Özellikle bina biçimi, çoğunlukla üretimi pahalı olan (üretim sistemi, malzeme ve işçilik tercihlerine bağlı olarak) dış kabuk alanının değişmesinde etkili olmaktadır. Bu oranın artışı doğal-yapay aydınlatma açısından da önemlidir. Üretim sistemi, malzeme ve işçilik tercihlerine bağlı olarak, dış duvar yüzeyi maliyeti, toplam maliyetin % una, bir dış duvar maliyeti bir iç bölme maliyetinin 2-4 katına ulaşabilir. Aynı alana sahip olmakla birlikte en küçük çevreye sahip geometrik biçim daire ve sonra da karedir. Çok fazla girintili-çıkıntılı cepheye sahip binaların üretiminde hem kaynak kullanımı fazladır (özellikle yüzeyin artması nedeniyle) hem de bu işlerin gerçekleştirilmesi güçtür (detay çözümleri, nettemiz birleşimler ve ara kesitler). Buna bağlı olarak, gerek işçilik gerekse malzeme maliyetleri (özellikle zahiyat) artar. Tüm bu unsurlar ilk yatırım maliyetini olduğu kadar kullanım maliyetini de (bakım-onarım giderleri vb.) arttırır. Bu durum inşaat süresinin uzamasına dolayısıyla da yatırımcı açısından yatırımının geri dönüşünün gecikmesine de neden olabilir. i.kat Düzeni: Bir kattaki birim sayısının artması düşey sirkülasyon eleman ve araçlarının, yangın duvarları, bölme elemanları vb. ortak alan-bileşenlerin birim başına 157

181 düşen payını ve maliyetini azaltacaktır. Birim sayısının artmasıyla benzer şekilde, birim başına düşen tesisat maliyeti de azalır. j.bina Saydamlığı: En basit pencerenin maliyeti dahi duvar maliyetinden fazladır. Ayrıca ısıtma-iklimlendirme giderlerinin binanın saydamlık oranına paralel olarak arttığı unutulmamalıdır. k. Strüktürel Değişkenler: Strüktür maliyeti, toplam maliyetin oluşumunda önemli bir rol oynar. Konutlarda yaklaşık % 20 civarında olan bu maliyet oranı, bir ortaöğretim okulu binasında % 45 oranına ulaşabilir. Strüktür maliyetini etkileyen değişkenler arasında döşeme açıklıkları ve yapıya etkiyen yükleri sayabiliriz. l. Yapı Alt Sistemlerinin Uyumluluğu ve Birleştirilmesi: Yapı Alt Sistemlerinde birleştirme-montaj, basitleştirme, kümeleme, yeni donatıların eklenmesi, taşıyıcı sistemin değiştirilmesi-uyarlanmasına bağlı yeni eklentiler, asansör, kalorifer gibi eleman ve bileşenlerin uyumluluğu gerek ilk yatırım gerekse kullanım maliyetini etkiler. m. Malzeme Cinsi ve Kalitesi: Malzeme seçimi yapılırken bu unsurun, gerek ilk yatırım maliyetini gerekse kullanım maliyetini etkilediği unutulmamalıdır. Örneğin; bir ahşap doğramanın ilk yatırım maliyeti, plastik veya alüminyum doğramaya göre düşük ancak kullanım maliyeti yüksektir. (Not: Bu durum yapı üretiminin gerçekleşeceği yere özgü kaynaklara göre ülkesel ve bölgesel koşullara bağlı olarak değişebilir.) B Bina Gruplarının Biçimlendirilmesi a. Arsanın Kullanımı Açısından: Binaların arsaya yayılımı ve birbirlerine olan uzaklıkları bina birimi başına düşen maliyeti etkiler. (çevre-peyzaj düzenlemesi, merkezi ısıtma vb.) b. Dış Đklimsel Koşullar: Bina gruplarının arsaya yerleştirilmesinde dış iklimsel koşullar belirleyici olabilir ve bu koşullar maliyete yansıyabilir. c. Üretimde Kullanılacak Makineler: Makinelerin kullanım biçimi, verim ve araç üretkenliği maliyeti etkiler. B.1.3. Kolay ve ekonomik üretilebilir uygun maliyetli çözümlemeler, hizmet süresi uzun, ekonomik ve verimli işletilebilir, yatırım değeri yüksek binaların üretimi B.1.4. Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı ve Üretimi esaslarına uygun çözümler, 158

182 Bu kapsamda; zemin etüdü ve taşıma değerlerine uygun, sağlıklı zemin üst yapı ilişkisinin kurulması, Yatay düşey yüklerin belirlenmesi, Taşıyıcı sistem düzensizliklerinin önlenmesi, gerekli hallerde sismik yalıtım önerileri geliştirilmelidir. Ülke genelinde pek çok tasarımcı depreme dayanıklı yapı terimini mimari tasarım açısından basit, düzenli ve simetrik özellikte formalara sahip salt sağlamlık ilkesine hizmet eden yapılar olarak yorumlamaktadır. Bu yaygın görüşün en önemli nedeni karmaşık formların depreme dayanıklı yapı üretimi koşullarına uydurulabileceği konusunda net bir görüş ortaya koyamayan yönetmeliklerdir. Bu nedenle estetik unsurlardan ödün vermeyen tasarımcılar yapılarını deprem etkilerini yeterince düşünmeden, salt düşey etkilere karşı dayanımı yeterli görerek tasarlamaktadırlar. Bunun bir sonucu olarak, yapılarda taşıyıcı sistem düzensizlikleri oluşmakta yapılar yatay yüklere karşı zayıf olmakta ve yapı kötü bir deprem davranışı sergilemektedir. Bu nedenle yönetmeliğin kapsamı genişletilmesi ülke genelinde uygulanmak olan her tür yapım sistemi ile depreme dayanıklı olduğu ölçüde estetik nitelikte yapı üretimine olanak verebilir hale getirilmesi zorunludur. Bu anlamda özellikle strüktürel açıdan ülkeye özgü deprem etkileri ve yapılaşma koşullarına uygun kriterler : - Düşey statik yüklere, - Deprem ve rüzgara bağlı yatay yüklere, - Su baskını vb. dış etkilere dayanıklı yapıların üretilmesi, - Sağlıklı zemin üst yapı ilişkisi kurulması, zayıf zeminde hafif güçlü zeminde ağır binalar üretilerek dayanım sorunlarının ve sıvılaşma etkilerinin önlenmesi olarak sıralanabilir [101]. Yapıların depreme dayanıklı olarak üretilebilmelerini sağlanması adına sağlıklı bir zemin, temel, üst yapı ilişkisinin kurulabilmesi için, Yapı üretiminde mimari tasarım aşamasından başlanarak deprem ve yapılara etkileri konularında mimar ve mühendis ortak ve uyumlu çalışabilmeli, bunun içinde her ikisinin de konu ile ilgili temel bilgilere sahip olması gerekmektedir. Üretiminin zemin etütlerinden başlaması, yer seçim kararlarında zayıf-dolgu zeminlerde, dere yataklarında, sıvılaşma olasılığı yüksek zeminlerde yapı yapılmaması en akılcı yaklaşımdır. Zorunlu durumlarda ise zemin güçlendirme yöntemleri uygulanmalıdır. 159

183 Tasarımdan sonra değil ön tasarım evresinden başlanarak zemin özelliklerine uygun taşıyıcı sistem tasarımı ve üretim sistemi seçilmelidir. Tasarımcılar, estetik kaygılarla oluşabilecek taşıyıcı sistem düzensizliklerine izin vermemeli, tasarladıkları biçimlenişe uygun yapı üretim sistemlerini seçebilecek ve yapılarını depreme dayanıklı olarak üretebilecek yetenek-bilgiye sahip olmalıdırlar. Taşıyıcı sistemi oluşturan tüm bileşenler bir bütünün parçası olarak ele alınmalı sistem sadece düşey yükleri değil yatay yükleri de karşılayabilecek şekilde tasarlanmalıdır. Deprem yükleri gibi yatay yükleri alacak taşıyıcı sistem parça, bileşen ve öğelerinin (perde yerleri, çaprazlama v.b.) eksantrik moment ile burulma oluşmaması için planda simetrik olarak, büyük atalet momenti yönüne düzenlenmesi gerekmektedir [105]. Yapı biçimlenişi sırasında sadece iki boyutlu plan düzleminde değil, yüksekliğinde katıldığı üçüncü boyutta da yapı gerekli görülen yerlerden dilatasyonlarla parçalara ayrılmalıdır. Bu parçalar olabildiğince yalın ve tanımlı biçimlere sahip olmalı ve burulmayı önlemek için kendi içlerinde geometrik merkezleri ile ağırlık merkezlerinin çakıştırılmasına çalışılmalıdır [105]. Yapı temeli en az yapı yüksekliğinin 1/6 sı kadar derinlikte ve kademesiz radye temel olarak oluşturulmalıdır [101]. Taşıyıcılığı zayıf zeminlerde, az katlı, hafif ve rijit, sağlam zeminlerde ise esnek ve sünek karakterde yapıların üretilmesine olanak veren üretim sistemleri ve yapı ürünleri seçilmelidir. Bu koşul sağlanabiliyorsa sağlam zeminlerde çok katlı yapı üretimi olanaklıdır [101]. Burada rijitlik yapının yatay etkilerle oluşan makaslama ve burulma kuvvetlerine karşı temel sistemi, temel üstünü oluşturan taşıyıcı sistemi ve mekanları ayıran bölücü unsurları ile birlikte bütün olarak dayanım gösterme yeteneğidir. Rijitlik kütle ile değil uygun taşıyıcı sistem kurgusu ile sağlanmalı yükleri üçgenleme yoluyla dağıtmanın ve hafif ama rijit olabilecek çözümler üretmenin yollarını aramalıdır [101]. Süneklik ise yapının taşıyıcı sisteminin plastik şekil değiştirme yeteneğinde-esneklikte olmasıdır. Bir başka değişle taşıyıcı sistem yapıya etkiyen deprem yükleri karşısında belli oranda esneyerek bu yükleri sönümlemelidir. Bu nedenle taşıyıcı sistemin kopmadan, ezilmeden belli oranlarda uzama-kısalma özelliğine sahip ürünlerle kurgulanması gerektirmektedir. Öte yandan süneklik için sadece kullanılan ürünlerin sünek olması yeterli değildir. Yaşanan Marmara ve Körfez Depremlerinde de 160

184 görüldüğü gibi sünek ürünler kullanılmış olsa bile yapının sünek davranışı sağlanamamıştır [101]. Deprem etkisi ile özellikle zayıf zeminlerde yapıların taşıyıcı sistemlerinin birleşim yerlerinde zorlama ve ayrışmalar oluşmuş, dolayısı ile de yapılar yükleri taşıyamadıkları için önemli kayıplara neden olmuşlardır. Bu nedenle yatay etkilerle deformasyona zorlanan elemanın deforme olmaması için diğer elemanlar ile bağlantısı kuvvetlendirilmeli, yapı yatay hareket karşısında bütün olarak sünek olduğu kadar rijit davranış sergileyebilmelidir [103]. B.2. Sertifikasyon danışmanlığı hizmet alımı kapsamında uygulamalar ve tasarım ekibinin yönlendirilmesi Bu evrede önceki evrede belirlenen sürdürülebilir mimarlık-yapım için binanın niteliğine uygun ana ölçütlerin performans hedeflerine uygun olarak ana ve alt başlıklarda netleştirilmesi, ilgili şartname ve standartların belirlenmesi, bina sistemlerine karar verilerek performanslarına yönelik temel analizlerin yapılarak tasarımın yönlendirilmesi gerekmektedir. Sertifikasyon danışmanının Tasarım-Projelendirme Evresi Özellinde belirlenen ölçütler ve tasarım ekibinin yönlendirilmesi ilgili başlık ve alt başlıklarda gruplanarak Tablo 4.8. de sunulmuştur. Tablo 4.8. Tasarıma yön veren temel ölçütler ve öneriler B.2. Sertifikasyon danışmanınca ölçütlerin belirlenmesi ve tasarım ekibinin yönlendirilmesi B.2.1. Arazi Kullanımı ve Ekolojisi Kapsamında ölçütler ve öneriler - Alınacak kararlar yapı üretim sürecinin Yapım Đnşaat Evresi ve Đşletme-Kullanım evrelerini de kapsayacak nitelikte olmalıdır. - Arsanın ekolojik değerinin belirlenmesi, - Arsanın genel özellikleri ve değerlendirme stratejileri (kent içi konum, boyutlar, parselizasyon yapısı (parsel yönü, düzeni, komşulukları) mevcut yapma çevre koşullarının yapılaşmalar, alt yapı olanakları, yapılaşmayla ilgili mevzuatlar ve imar koşulları - Temel coğrafi ve iklimsel özelliklerin (mikro-klimatik etmenler) - Toprağın korunumu kapsamında - Toprağın genel fiziksel özelliklerinin ve verimlilik değerinin tespiti, - Afet riskleri, yüzey suyunun yönetimi ve drenaj, sel ve erezyon riskleri önlemlerinin planlanması - Zemin yapısı ve taşıma gücü analizleri yapılması, 161

185 Tablo 4.8. in devamı - Yeşil alanların maksimizasyonu, mevcut bitki örtüsünün ve doğal yaşamın korunması, Peyzaj tasarımı ve düzenlemeleri (iklime ve toprak yapısına özel, su gereksinimi az dayanıklı bitkilerle peyzaj, ısı adalarının önlenmesine uygun kaplamalar) - Arsanın alt yapı olanakları - Ulaşım olanakları vb. kentsel donatı servislere yakınlık özelliklerinin belirlenmesi - Otopark bisiklet parkı ve alanlarının tanımlanması, - Tüm şartname, standart vb. mevzuatın getirdiği koşulların analizi, - Yapım Đnşaat Evresi faaliyetleri arsa ve yakın çevresine olası etkilerinin tespitiönlem alınması - Đnşaat sırası kirliliğin kontrolü önlemleri - Üretimde kullanılacak girdilerin ulaştırılması sırasında oluşacak toprak kaybının önlenmesi, - Nakliyede kullanılan araçlardan kaynaklanacak CO2 emisyonlarının ön görülmesi, - Çevresel sağlık, güvenlik ve konfor önlemleri, gürültü kontrolü vb. B.2.2. Enerji Etkin Bina Tasarımı-Üretimi ve Atmosferik Etkiler Kapsamında ölçütler ve öneriler - Alınacak kararlar yapı üretim sürecinin Yapım Đnşaat Evresi ve Đşletme-Kullanım evrelerini de kapsayacak nitelikte olmalıdır. Binanın enerji tüketiminin belirlenmesi ve tasarruf stratejileri (enerji verimli sistemler, cihaz ve donanımlar) - Enerji etkin bina için iklimlendirme (ısısal konfor, soğutma, havalandırma) ve aydınlatma unsurlarında verimlilik adına tüm ölçüm-kontrol sistemlerinin kurgulanması ve otomasyonu, - Isı kayıplarının engellenmesi yapı kabuğu ve yalıtım uygulamaları (ısı köprüleri vb. için önlemler) - Üretim ve kullanımda CO2, NOx vb. emisyonlarının ve iklimlendirme akışkanlarının olumsuz etkileri azaltılması - Binanın karbon ayak izinin belirlenmesi çalışmaları (üretim ve kullanım evreleri dahil) - Yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi kapsamında - Bina dışından ilgili kurum-kuruluşlardan temin edilen yenilenebilir enerji kaynaklarının belirlenmesi ve gerekli sözleşmelerin yapılması, - binanın yenilenebilir enerji kaynaklarından kendi enerjisini üretmesi için doğru tasarım kararlarının - alınması ve ek sistem, modül veya ekipmanların kurulması (güneş, rüzgar, jeotermal enerji vb. fotovoltaik sistemler vb.) B.2.3. Su tasarrufu ve suyun yeniden kullanılması kapsamında ölçütler ve öneriler - Alınacak kararlar yapı üretim sürecinin Yapım Đnşaat Evresi ve Đşletme-Kullanım evrelerini de kapsayacak nitelikte olmalıdır. 162

186 Tablo 4.8. in devamı - Su tüketiminin belirlenmesi ve su tasarrufu stratejileri - Su tasarrufu ölçüm- kontrol sistemleri ve işletilmesi -Yağmur suyunun depolanması, arıtımı vb. yeniden kullanımı sistemleri ve ekipmanları, - Su tasarruflu vitrifiye kullanımı (sensörlü armatürler vb.) - Sızdırmazlık ekipmanları ve kontrol sistemleri - Su tasarruflu peyzaj uygulamaları - Artezyen kullanımı kontrolü ve yeraltı suyunun korunması B.2.4. Malzeme ve Üretim Teknoloji-Sistemlerinin seçimi kapsamında ölçütler ve öneriler - Alınacak kararlar yapı üretim sürecinin Yapım Đnşaat Evresi ve Đşletme-Kullanım evrelerini de kapsayacak nitelikte olmalıdır. - Yerel malzeme kullanımı (ithal oranı düşük bilgi, teknoloji ve ürünler) tercih edilmesi - Geri dönüşüm oranı yüksek ürünler, yapım sistem ve teknolojilerin seçimi, - Üretim, bakım-onarım ve yenileme faaliyetlerinde kullanılacak malzemelerin kirletmeyen, insan sağlığına zarar vermeyen uçucu organik bileşenler içermeyen, kolay, kısa süreli, ekonomik, diğer parça ve bileşenlere zarar vermeyen bakım-onarıma olanak veren ürün alternatiflerinin tercih edilmesi, - Isı adaları oluşumunu engelleyecek yansıtıcı özelliği yüksek malzemelerin kullanımı (Peyzajda ve çatıda) B.2.5. Atık yönetimi ilkeleri kapsamında ölçütler ve öneriler - Alınacak kararlar yapı üretim sürecinin Yapım Đnşaat Evresi ve Đşletme-Kullanım evrelerini de kapsayacak nitelikte olmalıdır. - Yapım Đnşaat Evresi özelinde atık yönetimi kararları kapsamında inşaat atıklarının depolanması, mümkünse yeniden değerlendirilmesi veya uygun tesislere nakliyesi, - Đşletme-Kullanım evreleri özelinde atık yönetimi kararları kapsamında farklı işlevdeki binalara ve/veya mekan kullanımına özel (konut, ofis, banka, yönetim yapısı, endüstriyel tesis vb. farklı gereksinimler) atık yönetimi kararları alınmalıdır. (Kağıt, cam, plastik metal vb. atıklar vb. için toplama alanlarının ayrılması, gerekli ekipmanın tesisi ve geri dönüşüme yönlendirme, tıbbi atık, kimyevi atıklar endüstriyel atıklar vb.), çöp bacaları vb. B.2.6. Yaşam Kalitesi, Sağlık, Güvenlik ve Konfor Đlkeleri Kapsamında ölçütler ve öneriler - Alınacak kararlar yapı üretim sürecinin ağırlıkla Đşletme-Kullanım evresini kapsayacak nitelikte olmalıdır. - B Sağlık - Đç mekan hava kirliliğinin önlenmesi (sigara vb.) - Sağlığa zarar vermeyen yapısal ürünler ve mobilya vb. tefriş elemanaları - Elektromagnetik kirlilikten korunma önlemleri, - Sağlığa zarar vermeyen temizlik ürünleri, 163

187 Tablo 4.8. in devamı - Sağlığa zarar vermeyen peyzaj ilaçlama ve bakım - Radon etkilerinden korunma - B Yaşam Kalitesi ve Konfor: - Uygun iklimlendirme koşulları (ısıtma, soğutma, havalandırma), nem seviyelerinin belirlenmesi, analizler ve similasyonlar (ön tahmin), ölçüm-kontrol sistemleri, ve işletilmesi önerileri - Doğal yapay aydınlatma seviyelerinin belirlenmesi, yansıma-kamaşma etkileri ve ışık kirliliği önlemleri, analizler ve similasyonlar (ön tahmin), ölçüm-kontrol sistemleri, ve işletilmesi önerileri - Taze hava girişi dolaşımının sağlanması, - Gürültü kirliliğinden korunma ve uygun akustik performans, ölçüm-kontrol sistemleri - Manzara-çevre ile görsel temas kurulması çözümleri - Web tabanlı (kablolu-kablosuz) iletişim alt yapısı kurulması, B Güvenlik: - Farklı işlevdeki binalara ve/veya mekan kullanımına özel (konut, ofis, banka, yönetim yapısı, endüstriyel tesis vb. farklı gereksinimler) güvenlik sistemleri seçimi gereklidir. - Yangın Güvenli yapı tasarım ilkeleri kapsamında kararlar ve uygulamalar, yangın risk analizleri,yangın ihbar sistemleri ve acil durum çağrısı gönderme modülleri - Diğer güvenlik sistemleri dahili kamera sistemleri, kullanıcı kartlı veya retina taramalı geçiş vb. B.3. Kesin Projenin oluşturulması - Ön projenin revize edilerek Kesin Proje oluşturulmalıdır. Đlgili uzmanlar tarafından değerlendirilen bina alt sistemlerinin seçilmesi ve verimlilik analizlerinin yapılması, - Sertifikasyon danışmanı tarafından performans ölçümü yardımcı araçlarına karar verilmesi ve binanın performans analizlerinin yapılması, performans ölçümleri ve çıktılarının oluşturulması, analiz sonuçlarının proje ekibi ile paylaşılması, Kesin projede son kontroller, gerekli hallerde revizyon çalışmaları ve projelerin kesinleştirilmesi, - Sertifikasyon danışmanı tarafından bina performans ölçüm-analizleri, sonuççıktılarının denetim ve kontrolü için bağımsız bağımsız denetçi hizmeti alımı sertifikasyon denetçilerine ve ilgili kurum/kuruluşlara ulaştırılması, sertifika alınması için yasal prosedürün başlatılması, - Sertifika derecelendirmesinin geçerliliğinin kontrolü için tüm bina sistemlerinin performans analizlerini içeren teknik raporların bağımsız bir sertifikasyon denetçisinin incelemesine sunulmalı ve değerlendirilmelidir. Bu bilgiler ışığında Sistemin Tasarım- Projelendirme Evresi Özelinde Đşleyişi şematize edilerek Tablo 4.9. da sunulmuştur. 164

188 Tablo 4.9. Önerilen Sistemin Tasarım-Projelendirme Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri B. TASARIM-PROJELENDĐRME EVRESĐ B.1. ÖN TASARIM-PROJELENDĐRME Temel Mimari Nitelikler Biçimleniş Kararları Yatırımcı ve Kullanıcı Beklentileri Esnek ve Büyüyebilir Tasarım Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı ve Üretimi Uygun Maliyetli Çözümler Hizmet süresi uzun, verimli işletilebilir, yatırım değeri yüksek binaların üretimi B.2. SERTĐFĐKASYON DANIŞMANINCA ÖLÇÜTLERĐN BELĐRLENMESĐ VE TASARIM EKĐBĐNĐN YÖNLENDĐRĐLMESĐ Enerji Etkin Bina Tasarımı-Üretimi Atmosferik Etkiler Su Tasarrufu ve Suyun Yeniden Kullanımı Malzeme ve Üretim Teknoloji-Sistemleri Yaşam Kalitesi Güvenlik Atık Yönetimi Sağlık Konfor Đlkeleri C. YAPIM-ĐNŞAAT EVRESĐ B.3.KESĐN PROJENĐN OLUŞTURULMASI Bina Alt Sistemlerinin Seçilmesi Performans Analizleri Analiz Çıktı-Raporları Sertifika Alımı-Prosedürü Başvuru Bağımsız Sertifika Denetçi Hizmeti Alımı Sertifika Alımı Olası Sertifika Değişikliği/ Yenilemesi/ Güncellenmesi 165

189 Önerilen Sistemin Yapım Đnşaat Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütler Unsurlar (C) Tasarıma ve tasarım evresinde alınan kararlara uygun olarak, ön görülen sürede ve maliyet aralığında üretimin gerçekleştiği evredir. Üretime başlamadan önce, üretim sürecinde ve ortaya çıkan üründe kalitenin sağlanabilmesi için, kontrollü bir üretimin gerçekleşmesine olanak verebilecek, iş programları oluşturulmalıdır. Đş programlarının oluşturulmasında ve takibinde, verimliliğin sağlanmasına yönelik olarak, CPM (Kritik Yörünge Yönetimi) vb. uygulamalardan yararlanılmaktadır. Đş programlarının gereği gibi uygulanabilmesi için etkin bir şantiye yönetimi zorunludur. Bu anlamda : Đş programlarına uygun olarak, insan gücü, malzeme, araç vb. kaynakların tahsisi, kontrolü, yönetimi ve sürekliliğinin sağlanması, Malzeme, iş gücü ve zaman vb. kaynak kaybını minimum düzeye indirgeyen şantiye yönetimi, Üretimin, iş programına uygunluğunun etkin biçimde denetlenmesi, Malzemelerin, iş programına uygun olarak, zamanında stoklanması, Đşgücü ve araçların programa uygun olarak iş tanımlarının yapılması, çalışma sürelerinin belirlenmesi, boş atıl oldukları zamanların minimize edilmesi, Uygun çalışma koşullarının kurulması ve sürekliliğinin sağlanması gereklidir. Ayrıca, bu evrede de maliyeti etkileyen unsurlar göz ardı edilmemelidir. - Üretim Teknolojisi ve Malzeme Tercihleri: Binanın daha az işçilik ve makine kullanılarak, daha kısa sürede üretilmesi, Az enerji tüketen uygun araç-gereç ve makinelerin seçimi, fosil yakıt tüketiminin minimize edilmesi, Daha az kaynak tüketecek ve ekolojik olarak nitelendirilebilecek yapı elemanlarınınmalzemelerinin seçilmesi Mümkün olduğunca yerel malzeme ve kaynakların kullanılması, Sertifikalı yapı ürünleri ve yapım sistemlerinin tercih edilmesi, Üretimde enerji etkinliğinin sağlanması, Doğru ve yeterli yaklaşımlarla uygun iklimlendirme şartlarının oluşturulması ve kontrolü, 166

190 Yeterli akustik performans düzeyine ulaşılması, Atık kontrolünün sağlanması, Üretimde kalite ilkeleri gözetilmelidir, Standartlaştırılmış elemanlar kullanarak, standartlaşmanın getirdiği yararlardan faydalanılması, ön üretime ağırlık verilmesi önemlidir ancak standartlaştırmaya dayalı ön üretimin binaların esnekliğine zarar vermeyecek boyutlarda tutulması yapının kullanım ömrünü ve yatırım değerini etkilemesi açısından önlenmelidir. - Üretim Hacmi (Üretim Ölçeği Kapasite): Üretim hacmi, Birim Maliyeti etkiler. Birim Maliyet, belli bir üretim için gereken Sabit ve Değişken Maliyetler toplamının, üretilen ürün miktarına bölünmesi ile elde edilen değerdir. Bu değer, üretim miktarı arttıkça azalır ve bir noktadan sonra yeniden artmaya başlar. Bunun temel nedeni, ürün miktarı artışına paralel biçimde giderek artan malzeme, işçilik vb. temel üretim giderleridir. - Üretim Hızı : Yapı üretiminin ön görülen süre içinde gerçekleştirilmesi, hem ilk yatırım maliyetini hem de kullanım maliyetini etkiler. Bina ne kadar kısa sürede kullanılabilir duruma geçerse (hizmete açılırsa), kiralanabilme, satılabilme vb. değerlendirme biçimlerinden kaynaklanan parasal gelirlerle, yatırımın geri dönüşü o kadar erken başlar ve binadan ekonomik anlamda yararlanma olanağı doğar. - Üretimin Planlanması, Programlanması ve Organizasyonuna Đlişkin Etmenler: Üretiminin ön görülen süre içinde gerçekleştirilebilmesi için, programlanması, doğru kararlarla yönetilmesi ve her aşamasının denetlenmesi gereklidir. - Şantiye Organizasyonu: Üretimin, tasarımda alınan kararlar doğrultusunda gerçekleşebilmesi ve verimliliğin tesisi adına etkin bir şantiye organizasyonu gerekmektedir. Bu anlamda, yapım sistemlerinin eleman-bileşenleri ile yapı malzemelerinin nakliyesi, depolanması uygun koşullarda mevcut kaynakları en etkin şekilde kullanarak, kaynak kayıpları en az düzeyde tutularak gerçekleşebilmeli, makinearaçların çalışma süreleri, kapasiteleri, amortismanları ile kiralanma-satın alınma maliyetleri kontrol altında tutulmalıdır. - Binanın Niteliğine Uygun Ölçüt Standartlar: Kullanıcı gereksinimleri esas alınarak inşa edilecek binadan beklenen, performans özelliklerine ilişkin değerler, maliyet denetimi açısından önemlidir. Özellikle programlama aşamasında belirlenen ve 167

191 bina niteliğine ilişkin, ölçüt-standartlara uygunlukla ilgili olan kararlar, üretim evresinde yapılan çalışmaları ve toplam maliyeti de etkiler. - Finansmana Đlişkin Etmenler: Üretim için gerekli finansmanın niteliği, miktarı ve elde ediliş biçimi olarak sayılabilecek ve kısaca finansman olanakları olarak tanımlanabilen bu etmenler, maliyette belirleyicidir. Bu anlamda, gereksinim duyulabilecek kredilerin, miktarı, süresi, ödeme koşulları, faiz oranları, yasalarla belirlenmiş koşullar vb. etmenler, toplam maliyeti olduğu ölçüde tüm üretim sürecini de etkiler. - Đşgücü gereksinimi: Üretim aşamasında görev alacak olan iş gücünün (teknik eleman, idari eleman, nitelikli işçi, yarı nitelikli işçi, düz işçi, makina işçisi vb.) bilgi-tecrübe düzeyi gibi nitelikleri ile sayısal yeterlilikleri üretim sürecini, üretim hızını ve kalitesini etkiler. Bu nedenle kurulacak model mümkün olduğunca sertifikalı işçiliğe katkı vermelidir. Bu evrede ayrıca: Yapının tasarlanıldığı gibi üretiminin sağlanması için proje yönetimi, kaynak yönetimi, şantiye yönetimi ilkeleri gözetilmeli [125,126], Đmalat Projeleri ve üretim planları geliştirilmeli, kritik yörünge yönetimi ve Check- List uygulamaları yürütülmeli, kontrollü ve nitelikli üretim için ülke çapında kurumsallaşma sağlanmalı, üretim sürecinin her adımının kaliteli ve kontrollü sürmesini denetleyecek yönergeler-standartlar hazırlanmalıdır [127]. Đşçi sağlığı ve çevre kirliliği açısından yapım sırasında zehirleyici maddeler çıkarmayan malzeme, üretim teknikleri ve yapı kimyasalları kullanılması, Üretim hataları nedeni ile kaynak kaybının oluşmaması için sertifikalı ve garantili üretim sistemi, malzeme ve işçilik kullanımı, Ülke şartlarına uygun ürün, üretim ve işçilik kalitesini kapsayan mevcut standartlarnormlar geliştirilmelidir. Ayrıca üretim sürecinde alınacak kararların Ülkenin işgücü kaynağına, emek ve istihdam politikalarına uyumunun gözetilmesinin sürdürülebilir yapım için önemli olduğu unutulmamalıdır. Üretimin mümkün olduğunca yerli sermaye kullanımı ile gerçekleşmesi sağlanarak ülkenin ekonomik açıdan dışa bağımlılığı azaltılmalıdır. Bu bilgiler ışığında, sistemin, Yapım Đnşaat Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri aşağıda Tablo de özetlenmiştir. 168

192 Tablo Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri- Yapım Đnşaat Evresi-C C. Sistemin Yapım Đnşaat Evresi Özellinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri C.1. Üretim Ekibinin Belirlenmesi - Proje yönetimi, Kaynak yönetimi, Risk analizi-yönetimi, Kalite yönetimi, şantiye yönetimi, maliyet muhasebesi uzmanları ve Sertifikasyon danışmanı C.2.. Kesin projeye uygun olarak üretimin planlanması ve hazırlık çalışmaları - Üretimin planlanmasına yönelik ön hazırlıklar - Evreye özel Proje yönetimi, Kaynak yönetimi, Risk analizi-yönetimi, Kalite yönetimi, şantiye yönetimi ve maliyet muhasebesi ilke ve kararları, hizmet alımı - Sertifikasyon danışmanı tarafından yapılacak performans değerlendirme-kontroller - Maliyet muhasebesi hizmeti alımı - Üretimin planlanması ve zamanlamalar - Sertifikasyon danışmanınca üretim planlarının kontrolü, revizyonu veya onayı - Yükleniciler ve tedarikçilerin belirlenmesi, sertifikalı üretim sistem-teknolojileri, ürünleri ve sertifikalı kalifiye işçilik sözleşmeler C.3. Üretimin başlaması ve kontrolü C.3.1. Kontrollü, hızlı, hatasız ve kaliteli üretimin gerçekleşmesi çalışmaları - Proje-şantiye yönetimi, kalite yönetimi, kaynak yönetimi hizmeti alımı, Đş planlarına uygun olarak genel kontroller, cpm uygulamaları, - Verimlilik ölçüm-kontrolleri, maliyet muhasebesi çalışmaları C.3.2. Yapım Đnşaat Evresi sonu itibariyle Binanın çevresel etki değerlendirmesi - Ekolojik üretim ilkelerine uygunluk değerlendirmeleri - Üretim faaliyetlerinin CO2 emisyona etkilerinin belirlenmesi, aynı etkilerin yapı üretim sürecinin daha sonraki evrelerine yönelik ön tahminlerin yapılması C.3.3. Bağımsız sertifikasyon Denetçe Hizmeti Alımı: - Sertifika derecelendirmesinin geçerliliğinin kontrolü için tüm bina sistemlerinin performans analizlerini içeren teknik raporların bağımsız bir sertifikasyon denetçisinin incelemesine sunulmalı ve değerlendirilmelidir. C.1. Üretim Ekibinin Belirlenmesi: Üretim ekibinde Proje yönetimi, Kaynak yönetimi, Risk analizi-yönetimi, Kalite yönetimi, şantiye yönetimi, maliyet muhasebesi uzmanları ve Sertifikasyon danışmanı uzmanlık alanlarında üretimi yönlendirmek üzere görev almalıdır. C.2. Kesin projeye uygun olarak üretimin planlanması ve hazırlık çalışmaları: - Tasarım evresinin ardından üretimin planlanmasına yönelik ön hazırlıklar kapsamında maliyet tahminlerinin revizyonu ve üretim paydaşlarının görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi, 169

193 - Proje yönetimi, Kaynak yönetimi, Risk analizi-yönetimi, Kalite yönetimi, şantiye yönetimi ve maliyet muhasebesi ilke ve kararlarına uygun olarak üretimin planlanması yapılmalıdır. - Sertifikasyon danışmanı üretimin önceki evrelerde belirlenen hedefler ve alınan kararlar doğrultusunda gerçekleştirildiğini kontrol ederek üretimi yönlendirmelidir. Bu aşamada: - Đnşaat faaliyetlerinin arsa ve yakın çevresine etkilerinin tespiti ve gerekli önlemlerin alınması kapsamında tasarım evresinde ön görülen ilgili maddeler (inşaat sırası kirlilik, üretimde kullanılacak girdilerin ulaştırılması stratejileri (toprak kaybı, nakliyede kullanılan araçlardan kaynaklanacak, CO2 emisyonlarının ön görülmesi, çevresel sağlık ve güvenlik önlemleri, gürültü kontrolü, - Üretim ölçeği-hacmi, üretim hızı, üretim süresinin netleştirilmesi, işgücü, uyulması gereken mevzuatlar (kanun-yönetmelik ve yönergeler), şartname ve standartların belirlenmesi, üretim teknolojisi ve malzeme tercihleri, bina sistemlerinin verimliliğinin ölçümü, - Maliyet muhasebesi hizmeti alımı, yasal vergi harç vb. masrafların netleştirilmesi ve üretim maliyet tahminlerinin revizyonu, finansal olanaklar ve para akışının sağlanması, - Üretimin planlanması ve zamanlamalar (kısa, orta ve uzun vadede iş sırası, iş programları, iş akışları, iş başlama-bitiş tarihlerinin belirlenmesi) - Sertifikasyon danışmanınca üretim planlarının kontrolü, revizyonu veya onayı - Yükleniciler ve tedarikçilerin belirlenmesi, sertifikalı üretim sistem-teknolojileri, ürünleri ve sertifikalı kalifiye işçilik sözleşmeler, C.3. Üretimin başlaması ve kontrolü C.3.1. Kontrollü, hızlı, hatasız ve kaliteli üretimin gerçekleşmesi adına: - Proje-şantiye yönetimi, kalite yönetimi, kaynak yönetimi hizmeti alımı, Đş planlarına uygun olarak genel kontroller (iş akışı-iş sırası- programına uygun üretim, cpm ve check list uygulamaları, kaynak yönetimi, verimlilik ölçüm-kontrolleri, maliyet muhasebesi çalışmaları ile maliyet hedeflerine uygun üretim, finansman olanakları ve para-nakit akışının sağlanması vb.), - Üretim faaliyetlerin insan sağlığına zarar vermeyen (uçucu organik bileşen içermeyen ve kirletmeyen, geri dönüşüm oranı yüksek ürünler, sistem ve teknolojilerle 170

194 gerçekleşmesi, kolay, kısa süreli, ekonomik, diğer parça ve bileşenlere zarar vermeyen üretim gerçekleşmesi, - Üretim süresince, sertifikasyon danışmanı, sürecin denetim ve kontrolü ile ilgili çalışmalar yapmalı değişen koşullara uygun olarak önceki evrelerde belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını gözleyerek, performans ölçütlerini, performans analizlerini sürekli kontrol edip gerekirse yeniden değerlendirmeli ve raporlamalıdır. C.3.2. Yapım Đnşaat Evresi sonu itibariyle Binanın çevresel etki değerlendirmesi: Ekolojik üretim ilkelerine uygunluk değerlendirmeleri ve üretim faaliyetlerinin CO2 emisyona etkilerinin belirlenmesi, aynı etkilerin yapı üretim sürecinin daha sonraki evrelerine yönelik ön tahminlerin yapılması C.3.3. Bağımsız sertifikasyon Denetçe Hizmeti Alımı: - Sertifika derecelendirmesinin geçerliliğinin kontrolü için tüm bina sistemlerinin performans analizlerini içeren teknik raporların bağımsız bir sertifikasyon denetçisinin incelemesine sunulmalı ve değerlendirilmelidir. Bu bilgiler ışığında, sistemin, Yapım-Đnşaat Evresi Özelinde Đşleyişi şematize edilerek Tablo de sunulmuştur. 171

195 Tablo Önerilen Sistemin Yapım-Đnşaat Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri C. YAPIM-ĐNŞAAT EVRESĐ C.1. ÜRETĐM EKĐBĐNĐN BELĐRLENMESĐ C.2. ÜRETĐMĐN PLANLANMASI VE HAZIRLIK ÇALIŞMALARI C.3. ÜRETĐMĐN BAŞLAMASI VE KONTROLÜ Şantiye Yönetimi Şantiye Şefi/ Mimar, Mühendis Yüklenici/Đş ekibi Uzman Hizmet Alımı Finans Yönetimi Hizmet Alımı Kaynak Yönetimi Hizmet Alımı Kalite Yönetimi Hizmet Alımı Atık Yönetimi Sertifika Danışmanlığı Sertifika Alımı Başvurusu Sertifika Alımı Bağımsız Sertifika Denetçi Hizmeti Olası Sertifika Değişikliği/ Yenilemesi/ Güncellenmesi Üretimin Niteliği Kontrollü / Hızlı / Hatasız / Ekonomik / Kaliteli / Kirletmeyen Yapım- Đnşaat Faaliyetleri Yapım-Đnşaat Evresi Sonu Analiz-Çıktı-Raporlar Üretimin Çevresel Etki Değerlendirmesi D. ĐŞLETME - KULLANIM EVRESĐ 172

196 Önerilen Sistemin Đşletme-Kullanım Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütler-Unsurlar (D) D.1. Performans Düzeyinin Kontrolü - Đşletme ve kullanım evresinde de önceki evrelerde belirlenen performans düzeyinin kontrolü (en az 2 yıllık yerinde izleme, kontrol ve değerlendirme), D.2. Bakım-Onarım Faaliyetleri - Bakım-onarım vb. faaliyetlerin insan sağlığına zarar vermeyen (uçucu organik bileşen içermeyen ve kirletmeyen, geri dönüşüm oranı yüksek ürünler, sistem ve teknolojilerle kolay, kısa süreli, ekonomik, diğer parça ve bileşenlere zarar vermeyen biçimde gerçekleşmesi, D.3. Binanın çevresel etki değerlendirmesinin yapılması - Binanın üretim ve kullanım süreçlerindeki çevresel etki değerlendirmesi ve karbon izinin belirlenmesi, D.4. Sertifikasyon Derecelendirmesinin yenilenmesi - Sertifika derecelendirmesinin yenilenmesi, değiştirilmesi veya güncellenmesi için gerekli çalışmaların yapılması ve başvuru D.5. Bağımsız sertifikasyon Denetçi Hizmeti Alımı - Sertifika derecelendirmesinin geçerliliğinin kontrolü için tüm bina sistemlerinin performans analizlerini içeren teknik raporların bağımsız bir sertifikasyon denetçisinin incelemesine sunulmalı ve değerlendirilmelidir. Bu bilgiler ışığında, sistemin, Đşletme- Kullanım Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri aşağıda Tablo de özetlenmiştir. 173

197 Tablo Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri: - Đşletme-Kullanım Evresi-D D. Sistemin Đşletme-Kullanım Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri D.1. Performans Düzeyinin Kontrolü - Đşletme ve kullanım evresinde de önceki evrelerde belirlenen performans düzeyinin kontrolü (en az 2 yıllık yerinde izleme, kontrol, analiz ve değerlendirme), D.2. Bakım-Onarım Faaliyetleri Tablo Bakım-onarım vb. faaliyetlerin insan sağlığına zarar vermeyen (uçucu organik bileşen içermeyen ve kirletmeyen, geri dönüşüm oranı yüksek ürünler, sistem ve teknolojilerle kolay, kısa süreli, ekonomik, diğer parça ve bileşenlere zarar vermeyen biçimde gerçekleşmesi, D.3. Binanın çevresel etki değerlendirmesinin yapılması - Binanın üretim ve kullanım süreçlerindeki çevresel etki değerlendirmesi ve karbon izinin belirlenmesi, sertifika derecelendirmesinin yeniden değerlendirilmesi ve güncellenmesi D.4. Sertifikasyon Derecelendirmesinin yenilenmesi - Sertifika derecelendirmesinin yenilenmesi, değiştirilmesi veya güncellenmesi. D.5. Bağımsız sertifikasyon Denetçe Hizmeti Alımı - Sertifika derecelendirmesinin geçerliliğinin kontrolü için tüm bina sistemlerinin performans analizlerini içeren teknik raporların bağımsız bir sertifikasyon denetçisinin incelemesine sunulmalı ve değerlendirilmelidir. Bu bilgiler ışığında Sistemin Đşletme-Kullanım Evresi Özelinde Đşleyişi şematize edilerek Tablo de sunulmuştur. 174

198 Tablo Önerilen Sistemin Bina Đşletme Kullanım / Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi özelinde işleyişi ve temel ölçütleri D. ĐŞLETME - KULLANIM EVRESĐ D.1.KULLANICI BEKLENTĐLERĐ / BAKIM ONARIM YENĐLEME FAALĐYETLERĐNĐN NĐTELĐĞĐ D.2. TASARIM-ÜRETĐM KARARLARINA UYGUN KULLANIM FAALĐYETLERĐ / KULLANICI BEKLENTĐLERĐ Geri Dönüşüm Oranı Yüksek Ürünlerle Sertifika Danışmanlık Hizmeti Sertifika Başvuru Đnsan Sağlığına Zarar Vermeyen / Kirletmeyen Ürün-Sistem-Teknolojiler Bina Sistemleri Performans Kontrolü Sertifika Alımı Ekonomik/Hızlı/Kolay/Verimli/Kalıcı Çözümler-Uygulamalar Analiz Çıktı-Raporları Bağımsız Denetçi Hizmeti Diğer Bileşenlere Zarar Vermeyen Bina Çevresel Etki Değerlendirmesi Olası Sertifika Değişikliği Yenilemesi /Güncellenmesi E. YIKIM VE GERĐ DÖNÜŞÜM EVRESĐ Hurda Malzemelerin Yeniden Değerlendirilmesi Atık Yönetimi Çevresel Etki Değerlendirmesi Hurda Geliri Maliyet Muhasebesi Nakliyeye Bağlı CO2 Emisyonu Etkileri Kirlilik 175

199 Önerilen Sistemin Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi Özelinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri (E) E.1. Yıkım Onayının alınması - Đlgili şartname ve mevzuatlara uygun yıkım ve geri dönüşüm çalışmalarının yürütülmesi ve yetkili kişi kurum ve kuruluşlardan onay alınması, E.2. Kontrollü yıkım ve geri dönüşüm - Sertifikasyon danışmanın önceki evrelerde belirlediği performans ölçütleri ve tasarım, üretim, kullanım evreleri süreç yönlendirmeleri kapsamında geliştirdiği önerilere uygun olarak kontrollü biçimde gerçekleştirilmesi gereken bir süreçtir. - Atık yönetimi hizmeti alınmalıdır, - Tüm yapısal ürün, sistem ve teknolojilerin Geri dönüşüm düzeyi belirlenmelidir, - Geri dönüşüm oranı yüksek hurda malzeme-elemanlar yeniden değerlendirilmelidir, - Yıkım-geri dönüşüm faaliyetlerinin çevresel etkileri analiz edilmelidir, özellikle nakliyeye bağlı CO2 emisyonu etkileri, malzeme ve elemanların yakılması ile oluşan kirlilik vb. Bu bilgiler ışığında, sistemin, Yıkım-Geri Dönüşüm Evresi Özellinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri aşağıda Tablo de özetlenmiştir. Tablo Önerilen Sistemin Đşleyişi ve Temel Ölçütleri - Yıkım-Geri Dönüşüm Evresi-E E. Sistemin Yıkım-Geri Dönüşüm Evresi Özellinde Đşleyişi ve Temel Ölçütleri E.1. Yıkım Onayının alınması - Đlgili şartname ve mevzuatlara uygun yıkım ve geri dönüşüm çalışmalarının yürütülmesi - Yetkili kişi kurum ve kuruluşlardan onay alınması, E.2. Kontrollü yıkım ve geri dönüşüm - Sertifikasyon hedeflerine uygun kontrollü yıkım-geri dönüşüm, - Atık yönetimi hizmeti alınması, - Yapısal ürün, sistem ve teknolojilerin geri dönüşüm düzeyi belirlenmesi, - Hurda malzeme-elemanlar yeniden değerlendirilmesi, - Yıkım-geri dönüşüm faaliyetlerinin çevresel etki analizleri, Bu bilgiler ışığında Yıkım ve Geri Dönüşüm Evresi Özelinde Đşleyişi şematize edilerek Tablo de sunulmuştur. 176

200 BÖLÜM 5 SONUÇLAR ve ÖNERĐLER Bu çalışma ile amaçlanan mevcut yeşil-ekolojik bina sertifikasyon sistemleri uygulamalarıyla elde edilen bilgi birikimini ve yararlarını yok saymadan bu birikimden yararlanarak ülkedeki yapı üretim faaliyetlerinin tümünü sürdürülebilir mimarlık uygulamaları düzeyine yükseltmektir. Bu amaca ulaşabilmek için ön koşul, ülke genelinde yürütülen yapı üretim faaliyetlerini ve üretim süreci bütününü olumluolumsuz yönde etkileyerek yönlendiren ülkesel koşulların-unsurların net olarak ortaya konması ve bu koşullara uygun bir sertifikasyon sisteminin geliştirilebilmesidir. Ülkesel şartlarını yok saymayan, bilgi ve donanımsal açıdan yeterli, doğru yargılarla değerlendirme ve derecelendirme yapan, üretim ve üründe kalite hedefine ulaşma konusunda genel çerçeve çizerek bu hedefe ulaşmayı özendiren bir yeşil bina değerlendirme ve sertifikasyon sistemi ile ülke inşaat sektörü ve yapı üretim sürecinin doğru yönlendirebileceği açıktır. Bu yolla sertifikasyon sistemlerinin yönetsel anlamda daha verimli bir seviyeye ulaşacağı, yapı üretim sürecine daha etkin biçimde katılarak üretime yön verebileceği ve üretime kalite katan önemli bir aktör olmasının sağlanabileceği düşünülmektedir. Bu konuda elde edilecek başarının ülkesel kaynakların olduğu ölçüde dünya kaynaklarının da korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması adına önemli olduğu düşünülmektedir. Tez çalışması ile geliştirilen öneriler; Türkiye de yapı üretimine yön veren ana unsurların, uygulanacak sertifikasyon sistemine olası etkileri ve sistem kapsamına yönelik düşünceler kapsamında aşağıda ilgili alt başlıklarda sunulmuştur. - Arsa Kalitesinin Arttırılması: Ekolojik ve sürdürülebilir mimarlık hedeflerine ulaşmak adına, binalar çevreleri ile uyumlu bir ilişki kurmalıdır. Arsaların, konumu, biçimi ve boyutu ile bölgenin coğrafi ve iklimsel koşulları, binaların ekolojik performanslarını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu düşüncenin aksine, uygun olmayan bir arsada, üretilmiş bir yapının ekolojik performansı ilave donanımlarla bir noktaya kadar 177

201 arttırılabilir. Ancak bu yöntemle çözüm bekleyen yeni sorunlar oluşabilecektir. Ayrıca binanın kaynak tüketimi artacak, ilk yatırım ve kullanım maliyetleri yükselecek, üretim sürdürülebilirlik kavramından uzaklaşacaktır. Bu nedenle amaç, binayı en uygun alanda, o alana özgü şartları göze alarak, doğru ve yeterli yaklaşımlarla, üretmek olmalıdır. Bu anlamda Türkiye de uygulanacak bir sertifikasyon sisteminin başarısını, öncelikle arsa kalitesinin belirleyeceği söylenebilir. Ancak, ülke genelinde, özellikle yerel yönetimlerce politik kaygılarla yürütülen, bilinçsiz ve keyfi kentleşme kararları, arsa kalitesini düşürmektedir. Hatalı parselizasyon uygulamaları sonucunda oluşan, plansız ve alt yapısız yerleşimler, sürdürülebilir çözümlere ulaşılmasını engellemektedir. Bu nedenle, ülke genelinde merkezi ve yerel yönetimlerce kentlerin, doğal, tarihi ve kültürel birikimine uygun makro kentleşme planlarını kapsayan, sürdürülebilir gelişmekalkınma politikaları geliştirilmeli, sürdürülebilir araziler üretilmelidir. Bu anlamda, ormanların ve ekilebilir alanların korunması, yeşil alanların ıslahı, su kaynaklarının korunumu, atık suyun geri kazanımı, yağmur suyu toplama sistemleri, kanalizasyon ve arıtma sistemleri, toplu taşımanın-tercihen raylı sistemin-yaygınlaştırılması, elektromanyetik kirliğin azaltılması önemli konulardır. Geliştirilecek kent planları, bu konularda, uzun ve kısa vadeli çözümleri de kapsamalıdır. - Yapı Üretiminde Sürdürülebilirlik: Ülke inşaat sektörü genelinde malzeme, iş gücü, teknoloji ve bilgi birikimi, belli kentlerde yoğunlaşmıştır ve ağırlıkla geleneksel yöntemlerle uygulanan betonarme yapım sistemini desteklemektedir. Diğer üretim sistemlerinin özellikle çelik ve ahşap- ekolojik ve sürdürülebilir mimari çözümler sunabilirliği çok daha yüksektir. Ancak bu sistemlerin yaygınlaşmasına yönelik çalışmaların zaman alacağı ortadadır. Bu nedenle öncelikle betonarme ürün ve üretim sistemleri sürdürülebilir yapım ilkelerine uygun hale getirilmelidir. Ülkede, binaların, hedeflenen ekolojik performansa ulaşmasının, teknoloji ürünü yapı malzemesi, bileşenleri, donatı ve ekipmanlarıyla sağlanabileceği düşünülmektedir. Bu düşünce gereğince, binaların enerji etkinliğini arttırmak adına, güneş ve rüzgar enerjisinden yararlanma sistemleri, akıllı bina kontrol sistemleri, iklimlendirme ve havalandırma sistemleri gündeme gelmektedir. Gerçekten de, bu sistemler, binaların ekolojik performansına olumlu katkı sağlamaktadır. Ancak binanın enerji verimliliğinin arttırılması adına geliştirilen çözümlerle, binalar, daha çok kaynak-özellikle enerji- 178

202 tüketen hale de gelebilmektedir. Bu durum, sürdürülebilir mimarlık ile olduğu ölçüde sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarına da ters düşmektedir. Geliştirilecek sertifikasyon sistemleri, bu unsurların, yapıda kullanılmalarına yönelik genel çerçeveyi çizmeli ve uygun standart-şartnamelerle üretimi-kullanımı yönlendirmelidir. Ayrıca, malzeme ve üretim teknolojilerinde de sertifikasyon çalışmaları başlatılmalıdır. Ülke genelinde, ekolojik yapılara destek veren, geri dönüşüm oranı yüksek, çevreye az zarar veren, donanım, malzeme, eleman ve bileşenleri üreten firmalar ile tüm sektörler-iş kolları desteklenmeli, geri dönüştürülebilecek ürünleri işleyen tesislerin ülke geneline yayılması sağlanmalıdır. Mevcut Yapı Stoğunun Đyileştirilmesi: Türkiye de pek çok alanda-özellikle ekonomiyaşamsal sorunlar çözülememiştir. Sürdürülebilir gelişme adına, ülkenin kısıtlı kaynakları akılcı yöntemlerle değerlendirilmeli ve her alanda kontrollü bir üretimtüketim dengesi kurulmalıdır. Ülke genelinde, yapı üretimi için tüketilen kaynak miktarı ve maliyetleri düşünüldüğünde, mevcut yapı stoğunun rehabilite edilerek değerlendirilmesi (Renovasyon) konusu önemlidir. Geliştirilecek sistem bu süreci destekleyen ölçüt ve kriterleri de kapsamalıdır. - Yapıda Deprem Faktörü: Ülkenin bir deprem ülkesi olduğu, yaşanan acı tecrübelerle öğrenildiği halde, deprem dayanımı yüksek yapıların üretiminde yeterli ilerleme sağlanamamıştır. Yapıların, olumlu deprem davranışı sergileyebilmeleri için, bulundukları arsanın, zemin yapısına uygun taşıyıcı sistem kurgusunda tasarlanmaları ve üretilmeleri gereklidir. Sistem bu konudaki çözümleri de içermelidir. - Sistemi Destekleyen Standartlar ve Şartnamelerin Oluşturulması: Ülke genelinde, yapı üretimine yön veren, şartname ve standartlaştırma çalışmaları yeterli düzeyde değildir. Mevcut standartlar çoğunlukla, ülke şartlarına uygunluğu bilimsel verilerle desteklenerek güncellenmeden ve yeterince sorgulanmadan yurt dışından derlenmiştir. Standartların çevre dostu malzemeler, temiz enerji kaynaklarından (güneş, rüzgar vb.) yararlanma sistemleri, yapı malzeme, eleman ve bileşenlerini kapsayacak biçimde güncellenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. - Đşgücü Kalitesinin Arttırılması: Ülke genelinde, inşaat sektöründe kalifiye işçi ve kaliteli işçilik ile ilgili sorunlar sürmektedir. Meslek odalarınca düzenlenecek eğitim programlarıyla, bilgi düzeyi arttırılmalı ve sertifikalı işçi uygulamalarıyla kalite belgelenmelidir. 179

203 - Gerçekçi Maliyet Tahminlerinin Yapılabilmesi: Türkiye de uygulanacak bir sertifikasyon sisteminin başarılı olabilmesi için gerçekçi ve doğru maliyet verilerine ulaşılması gerekmektedir. Ülke genelinde yapım faaliyetlerine yön verebilecek sağlıklı bir maliyet tahmin modeli ve veri bankası uygulaması yoktur. Mevcut uygulama, üreticiler ve uygulayıcılarca gereken verimlilikte uygulanamamaktadır. Ülke genelinde, gerçekçi maliyet tahminleri yapılamadan gerçekleştirilen üretim, verim ve kalite kaybına neden olmakta, kaynak tüketimi artmaktadır. Bu durumdan, kullanıcılar ve ülke ekonomisi olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu nedenle, ülke genelinde uygulanabilecek, yeni bir maliyet tahmin modeli kurulmalıdır. Model, yapının tüm yaşam döngüsünü kapsamalı ve ülkedeki tüm bölge-kentlerindeki inşaat maliyetlerini içeren bir veri bankasından beslenmelidir. - Bilgi Birikimi ve Uzmanlaşmanın Önemi: Ülkede inşaat sektörü genelinde yürütülen faaliyetlerin, çoğunlukla kısa vadeli parasal getirilere endeksli olarak bilinçsizce yürütülmekte ve her yapının özgün çözüm yöntemleriyle üretilmesi gerektirdiği gerçeği çoğunlukla ihmal edilmektedir. Konuyla ilgili bilgi birikimine sahip meslek adamlarından yeterli düzeyde yararlanılmamaktadır. Sertifikasyon sistemlerinin başarıyla uygulandığı ülkelerde bilimsel ve akademik çalışmalar önemli destek sağlamıştır. Bu çalışmalardan beslenerek geliştirilen sistemler üretimin, kaliteden ödün verilmeden, hızlı ve minimum kaynak tüketerek gerçekleşmesini sağlamaktadır. Türkiye de uygulanacak benzer bir sisteminin, başarısında da ön koşul, bilimsel destektir. Ancak, ülke genelinde yürütülen bilimsel ve akademik çalışmalar, henüz, kalite ve çeşitlilik açısından bu düzeyde değildir. Bu amaçla, bilgi üreten araştırma enstitüleri kurulmalı, gerçekçi ve güvenilir yaklaşımları kapsayan akademik çalışmaların, bir hedef doğrultusunda yönlendirilmesi sağlanmalıdır. - Bilinç ve Eğitim: Ülke genelinde yapı üretim alanında rol-görev alan tüm paydaşlar ve kullanıcıların sürdürülebilir mimarlık ve yapım konusunda bilinçlendirilmelidir. Đlgili meslek okullarında verilen eğitimler, güncellenerek revize edilmelidir. Ayrıca, meslek içi eğitim ve bilgi düzeyini belgeleyen sertifika programları uygulanmalıdır. Çalışmalar, devlet, yerel yönetimler, özel sektör, meslek odaları ve akademik kurumlar düzeyinde desteklenmelidir. Yönetim ve Organizasyon: Ülke inşaat sektörü genelinde, yönetim ve organizasyon alanında kurumsallaşma çalışmaları istenilen düzeyde değildir. Özellikle kontrol 180

204 mekanizmasının işleyişinde önemli aksaklıklar ve denetimsizlik mevcuttur. Uygulanacak sertifikasyon sistemi bu durumdan olumsuz yönde etkilenecektir. Ayrıca, kontrollü bir üretim-tüketimi hedefleyen, proje yönetimi, kaynak yönetimi, kalite yönetimi gibi kavramlardan ve süreci denetleyen, verim kontrol sistemlerinden (cpm vb.) yeterince yararlanılmamaktadır. Bu anlamda, sertifika sistemlerinin başarıyla uygulandığı ülkelerde önemli katkı sağlayan check-list ve el kitabı uygulamaları yararlı olacaktır. Geliştirilecek sertifikasyon sistemi, belli kurumlarca, ticari faaliyet kapsamında verilen danışmanlık hizmetleri ile sınırlı olmamalıdır. Bu durum, sistemin güvenilirliğini yitirmesine neden olacaktır. Sistem, ülkede kurulacak, tarafsız kontrol ve onay mekanizmalarına öncülük ederek, onlarla uyum içinde çalışabilmelidir. Ülke genelinde, uzmanlaşmış kadrolarıyla, tarafsız ve profesyonel danışmanlık hizmeti veren, hukuk firmaları, yapı denetim şirketleri ve emlak ofisleri kurulmalıdır. Bu kuruluşların sorumluluk alanları belirlenmeli, verdikleri hizmet kurumsallaşmalı ve belgelenmelidir. Ayrıca, sistem ülke inşaat sektörü genelinde, yatırımcı, üretici ve kullanıcıların, yasal haklarının korunması konusunda genel çerçeveyi çizerek, yapılacak düzenlemelere öncülük etmeli ve kullanıcılar da sürece dahil edilmelidir. Sürdürülebilir gelişme-kalkınma kavramlarının çatkısında geliştirilen görüşlerin yapı üretim alanına yansımaları sonucu, Gündem 21, Habitat II vb. öncü çalışmalarla tanımlanarak, temel hedef, ilke ve ölçütleri belirlenen sürdürülebilir mimarlık ve yapım kavramları bugünün ve gelecekte yapı üretim alanı uygulamalarına yön vermeye devam etmelidir. Bu kapsamda yürütülen yönetsel sistem arayışlarından biri olan yeşil bina sertifikasyon sistemleri yapı üretim sürecinin tüm evrelerinde gerçekleştirilecek uygulamalara önemli katkı sağlamaktadır. Sistemlerin uygulanacakları ülkelerin özgün koşullarına uygun biçimde güncellenmesi katkılarının ve verimliliklerinin belli coğrafyalarla sınırlı kalması yerine dünya geneline yayılmasını sağlayabilecektir. Konuyla ilgili olarak yürütülecek bilimsel nitelik taşıyan ar-ge çalışmalarının bu hedef doğrultusunda gelişmesi ve ulusal uluslar arası düzeyde desteklenmesi kaynakların korunarak gelecek nesillere aktarılabilmesi açısından son derece önemlidir. 181

205 EKLER: - Ek - A : Đnşaat Sektörünün Çevresel, Ekonomik ve Sosyal Etkileri - Ek - B : Gündem 21 in Đnşaat Sektörü ile ilgili Bölümleri - Ek - C: Sürdürülebilir Yapım Đçin Ana Problem Alanları ve Çözüm Yaklaşımları - Ek - D : Sertifikasyon Sistemleri Kullanım Kılavuzları Kontrol Listeleri 182

206 EK - A. ĐNŞAAT SEKTÖRÜNÜN ÇEVRESEL, EKONOMĐK VE SOSYAL ETKĐLERĐ [1,3,4] A.1. Çevresel Etkiler "International Council for Research and Innovation in Building and Construction (CIB)" tarafından yayınlanan "Agenda 21 for Sustainable Construction in Devoloping Countries" adlı rapora göre inşaat sektöründe, toplam küresel temiz suyun 6'da 12 i tüketilmekte, bunun yanında doğrudan veya dolaylı olarak toplam küresel enerjinin % 30-40'ı kullanılmaktadır [4]. Aynı zamanda, toplam atık oluşumunun % 30'u inşaat sektöründen kaynaklanmaktadır. Bu orana yıkım atıkları da katılırsa daha da büyük bir orana ulaşılır. Toplam sera gazı emisyonlarının % 20 ile 30 arası inşaat sektöründen kaynaklanmaktadır. Hammaddelerin işlenmesi ve ürünün üretilmesi sırasında büyük çevresel kirlilik de oluşmaktadır. Ayrıca, ekonomik kazanç için yeşil alanlar yok edilmekte ve tarım alanlarına da zarar verilmektedir. Toprak pahalı bir değerdir ve en yüksek ekonomik kazancı elde etmek için yapım kalitesi ve doğal çevre göz ardı edilmektedir. Bütün bu veriler, inşaat sektöründe sürdürülebilirlik ilkelerinin uygulanmasının çevresel sürdürülebilirlik açısından ne kadar önemli olacağını göstermektedir. Đnşaat sektörünün ve yapılaşmış çevrenin enerji ve malzeme gibi kaynakların başlıca tüketicisi olduğu da bir başka gerçektir. AB'de binaların toplam enerjinin yaklaşık yüzde 40'ını tükettiği, aynı zamanda C0 2 emisyonlarının yüzde 30'unun binalardan kaynaklandığı ve insan kaynaklı atıkların yüzde 40'ının evsel atıklardan oluştuğu tahmin edilmektedir [3]. Yapı endüstrisinin çevre üzerindeki etkisi muhtemelen gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkelere nazaran daha fazladır. Bunun sebebi gelişmekte olan ülkelerin hala içinde olduğu gelişim süreci ve endüstrileşmenin bu ülkelerde diğerlerine nazaran daha az gelişmiş olması, dolayısıyla yapı endüstrisinin bu ülkelerde çevre yaşamım etkileyen en büyük faktörlerden biri olmasıdır. Fiziksel çevre ve inşaat sektörü birbirlerine yapı sektörünün talep ettiği küresel doğal kaynaklar açısından bağlıdır. Hızla büyüyen küresel nüfus ve bununla birlikte gelen doğal kaynaklara olan talep artışım düşünürsek, bu bağın çevre üzerinde ne denli önemli bir etkisi olduğunu anlarız. Bu durum özelikle, çok fazla kaynağa ihtiyaç duyan (kaynak-yoğun) altyapı ve konut yapımında geçerlidir. Sürdürülebilir yapıma yönelik olan istek, inşaat sektörünün küresel kaynaklara yönelik olan inanılmaz fazla talebi yüzünden, çevresel sürdürülebilirliğe önemli bir katkı yapmak için, inşaat sektörünün kapasitesinin kavranmış olmasından kaynaklanmaktadır. Đnşaat endüstrisinin enerji tüketimine ve atmosfere saldığı sera gazlarına bakmak, etkisini değerlendirmeye başlamak için en basit nokta olacaktır. Modern inşaatın temelini oluşturan beton ve çelik, iklim değişikliklerinin (küresel ısınma) en büyük sebepleridir. Tüm dünyada, kayıtlı inşaatlarda alüminyum, plastik, çelik ve ahşap dahil olmak üzere tüm inşaat malzemelerinin toplamından iki kat daha fazla beton kullanılmaktadır. Çimento üretimi sera gazlarının salgılanmasındaki en büyük katılımcı olan fosil yakıt tüketiminden (burning of fossil fuels - petrol gibi) hemen sonra gelir. Çimento fırınları yılda 25 tondan daha fazla nitrojen oksit salgılayarak, bu zararlı gazların esas kaynağı 183

207 olarak teşhis edilmiştir. Çimento, beton karışımının sadece %12-14'ünü oluşturmasına rağmen, agregaların taşınması ve çıkarılması ve betonarme durumunda, çelik üretiminde daha da fazla enerjiye ihtiyaç vardır. Çelik fazla enerjiye ihtiyaç duyan (enerji-yoğun) malzemelerden biridir (Tablo A.1). Demir ve çelik üretimi küresel enerji kullanımının % 4.1'ini oluşturur. Ayrıca her iki malzemenin üretiminde ve son kullanımında da cok fazla suya ihtiyaç vardır (water-intensive). Buna ek olarak, inşaat aktiviteleri, bu ister inşaat malzemelerinin üretimi olsun ister inşaat operasyonunun kendisi olsun gürültü kirliliği, toz, ve zehirli atıklar nedeniyle oluşan tehlikeli kirlenme gibi daha başka birçok çevresel sorunlara sebep olur [4]. Tablo A.l. Brezilya'da inşaat malzemesi üretiminde tüketilen enerji Malzeme KWh/Kg KWh/m3 Coal (Kg) Sawn kütük/ahşap Çimeto Beton Tuğlalar Çelik PVC plastik Alüminyum Đnşaat malzemeleri ve ürünlerinin harcadığı enerji ve buna bağlı olarak sera gazlarının salgılanmasından başka, büyük miktarda çevresel kirlilik ham maddelerin işlenmesi ve ürünlerin üretilmesi yüzünden olur. Zehirli gazlar ve sıvı atıklar deniz, göller ve ırmaklardaki yaşamı çok kötü etkilediği gibi hava kirliliğine de sebep olur. Demir, çelik ve demirsiz malzemelerin üretimi, ayrıca çimento, cam, kireç, ve tuğla gibi diğer inşaat malzemelerinin üretimi, atmosfere yılda % 20 dioxin ve furan salgılanmasına sebeb olur. Bu orana daha boya, sealants., plastikler, ve ahşap koruyucular olarak kullanılan PVC ve diğer chlorinated maddelerin üretim ve kullanımı yüzünden olan salgılanmalar henüz kesin veriler/oranlar olmadığı için eklenmemiştir. Yılda % 1 lik dioxin salgılanması da yolların altyapı çalışması, özellikle asfalt dökümü yüzünden olur. En büyük oranda dioxin salgılanmasına (% 69) ise toplu atıkların yakılma / belediyenin yaktığı çöpler (municipal waste) sebeb olur. Bu oranın içinde yerine yenisi yapılmak üzere yıkılan büyük yapılardan gelen işlenmiş ahşap, yer döşemeleri ve elektrik kabloların yakımı kayda değer bir yer tutar. Atıklar çoğu zaman yasa dışı bir şekilde, baraj, nehir yatakları ve mevcut olan herhangi bir çukura döküldüğünden, yapım ve yıkım atıkları bir diğer önemli konudur. Eğer kontrolsüz bırakılırsa atık alanları sivrisinekler ve hamamböceği, sıçan gibi diğer zararlıların çoğalmasına elverişli bir ortam yaratırlar. Yüksek miktarda malzeme tüketimi, hem atık olarak hem de gereksiz bir biçimde binada kullanılan malzemeler olarak, yani yüksek oranda malzeme atığı yüzünden olur. (Malzeme israfı planlanan miktara ek olarak tüketilen malzeme miktarı olarak tamamlanabilir.) En yüksek miktardaki israfa Portland çimentosu ve betonu, seramik bloklar ve de üretimi esnasında iklim değişikliklerine önemli ölçüde katkı sağlayan tüm diğer malzemelerin sebep olduğu kaydedilmiştir. Yapı malzemeleri imalat sanayi ayrıca su kanallarının kirlenmesi ve dolgu arazilerinin doldurulmasından sorumludur. Yapı malzemelerinin ham maddeleri genelde kırsal iç bölgelerden çıkarılırlar ve bu işlem buralardaki ekolojik sistemi ve toprağın değerini olumsuz bir biçimde etkiler. Çıkarılan ham maddelerin işlenmemi ve 184

208 üretilmesi ise genelde şehre yakın bölgelerde yapılır. Bu ise hem hava ve toz kirliliğine hem de çok fazla enerji tüketimine sebep olur. Đnşaat sektörünün çevre üzerinde olan etkisi üzerine olan hiç bir tartışma mineral ilişikli sanayi sektörü ve madencilik eklenmese tam sayılmaz. Kirlilik, toprağın değerini yitirmesi ve yaygın olarak görülen, doğal yeşil alanların yok edilmesi/zarar görmesi, madencilik alanlarının rehabitilitasyonu için gereken program ya da düzenleme eksikliğinden kaynaklanır. Buna ek olarak, gelişmekte olan ülkelerde inanılmaz miktarlarda orman arazilerinin yok edilmesi, yine yapı malzemeleri endüstrisine mal edilebilir. Đnşaat ve inşaat ile ilişkili endüstrilerde kullanılan kereste sıklıkla yerli ormanlardan kesilir ve bunları sadece çok azı yenilenir. Bu da erozyona, su kanallarının çamurla dolmasına, yağışların azalmasına ve bunun getirdiği sorunlara sebep olmuştur. Tüm bu dolaylı etkiler ise büyüyen bölgesel eşitsizliklere, yoksullaşmaya ve istihdamda yetersizliğe yol açmaktadır [4]. Arazi tasarımı ve yapım sürecinin doğal çevre üzerindeki etkileri hala genel problemlerdir. Arazinin uygun bir biçimde araştırılmamasından dolayı, doğal çevre tasarımın ve inşaat uygulamasının temel bir parçası olmaktan çıkar. Sonuç olarak doğal çevre tehlikeye atılmış olur. Schaefer' in de dediği gibi, mimarlar, müteahhitler, yatırımcılar ve mülk sahipleri çoğu zaman arazinin kendisinin sürdürülebilir kalkınma ve yapım için en önemli elemanlardan bir tanesi olduğunu gözden kaçırırlar. Schaefer devam ederek ekliyor, gelişim sanki bir kahramanlık modunda ilerlemeli - doğa fethedilmeli, kişi ekonomik kazanç uğruna torağı (land) kontrolü altına alıp ona hükmetmelidir. Gelişmekte olan dünyanın pek çok kentsel alanlarında, binaların, özellikle konut olarak kullanılacak binaların inşaası tüm araziyi kaplayacak şekilde yapılır. Bu süreç içinde, doğal yeşil sistem yok edilir ve yoğunluk öyle bir şekilde gerçekleşir ki inşaat bittikten sonra bile toprağın hava alması engellenir. Pek çok durumda mevcut doğal çevre bir daha düzelemeyecek kadar fazla zarar görür. Güney Afrika'da, örneğin, yeni konut inşaatı, özellikle de düşük-fiyatlı devlet projelerinde, doğal yeşil alanların inşaa edilen alanın bir parçası yapılmasındansa, buralardaki tüm ağaçların kesilmesi, bölgeyi çöle çevirmiştir. Đnşaat endüstrisinin ayrıca tarımsal alanlar üzerinde de büyük bir etkisi vardır. Erozyon ve toprağın değerini başka şekillerde kaybetmesi şu anda dünyadan yılda km2 tarımsal alanın yok olmasına sebep olur. Tek basma kentleşme yılda km2 nin kaybına yol açar. Bu sorunun en etkili olduğu bölgeler zaten düşük kaliteli toprağı olan çoğu Afrika ülkesi gibi, gelişmekte olan ülkelerdir. Arazi çok maliyetli bir mülk ve üzerinde yaşam bulan birçok ekonomik aktivitenin temelidir. Özellikle sıkı çevresel standartları ve düzenlemeleri olamayan bölgelerde arazi gelişimi en yüksek ekonomik kazanç uğruna yapının ve doğal çevrenin kalitesini önemsememeye meyillidir. A.2. Ekonomik Etkiler Đnşaat Sektörü, ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel unsurlarından biri olup, diğer sektörlerin gelişmesi ve arasındaki ilişkilerin düzenli ve seri olabilmesi için bir etkendir. Bu niteliği ile inşaat sektörü için ekonomide lokomotif güç tamamlaması yapılmaktadır. Konut, sanayi tesisleri, hastane gibi her türlü bina inşaatım; yol, köprü, su yapıları, boru hattı gibi altyapı faaliyetlerini; elektrik, sıhhi tesisat, ısıtma, 185

209 havalandırma, gibi her türlü donanım işini kapsayan geniş bir faaliyet alanına sahip olan inşaat sektörünün neredeyse tüm üretimi yatırım malı sayılmaktadır [Vizyon, 2003]. Đnşaat sektörü, son derece önemli bir ekonomik faaliyet alanıdır. Önemli ölçüde yerli endüstriye dayanması, istihdam potansiyelinin büyüklüğü, başta imalat sanayi olmak üzere diğer sektörlerle yoğun girdi-çıktı ilişkisi içinde olması ve yurtdışında yürütülen faaliyetlerin döviz kazandırıcı özelliği nedeniyle ülke ekonomileri için lokomotif olabilecek niteliktedir. Đnşaat sektörü sabit sermaye yatırımlarıyla yakından ilgili olan bir faaliyet alanıdır. Dolayısıyla, kendi içinde büyümesi ülke ekonomisindeki büyüme hızını da etkilemektedir. Her ülkede, gayri menkullerin yarısı yapılaşmış alanlardan oluşur ve inşaat sektörü Gayri Safı Milli Hasılanın (GSMH) önemli bir kısmım (örneğin AB'de % 10-12) oluşturur. Bazı ülkelerde inşaat sektörünün GSMH içindeki payı % 25 lere kadar ulaşabilir. AB' de 30 milyon kadar işçisiyle inşaat işleri tek basma en geniş sanayi sektörüdür [3]. Yapım endüstrisi, yapısı, davranışı ve performansı ile ekonomik sürdürülebilirliği de artırabilecek bir potansiyele sahiptir. Fakat, gelişmekte olan ülkelerde yapım endüstrisinin genellikle ithal yapı elemanlarına ve malzemelerine bağımlılığı, küreselleşme sonucunda ulusal firmaların uluslararası firmalarla rekabet edememesi ve dolayısıyla finanssal karların ülke içinde tutulamaması gibi sorunlar ekonomik sürdürülebilirliğe karşı bir engel olarak ortaya çıkmaktadır. Ekonomik açıdan verimli olan bir yapım endüstrisi, aynı zamanda çevresel sürdürülebilirlik ilkesini de desteklemektedir. Çünkü az maliyetli yapım yöntemlerinin kullanımı ve kaynakların optimal kullanımı israfı da azaltmaktadır. Đnşaat sektörünün ayrıca yapısı, idaresi ve performansıyla ekonomik sürdürülebilirliği artırmak için potansiyeli vardır. Nerdeyse dünyadaki tüm ülkelerde, yapılaşmış çevre toplam ulusal yatırımın yarıdan fazlasını kapsar ve inşaat Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH) % 10 nu kapsar. Sektör ayrıca küçük, orta ve mikro girişimlerin (SMMEs) yaratılmasında önemli bir rol oynar. Đnşaat çalışanlarının % 90'nı 10 kişiden daha az sayıda çalışanı bulunan çok küçük (microfirms) firmalarda çalışırlar. Küçük ve kayıt dışı müteaahitlerin ekonomiye katkısı da küçümsenmemelidir. Çoğu çimento ve boya küçük tüketiciye satılır. Küçük şirketler ayrıca yapı malzemesinin büyük bir oranını da üretirler. Sadece Brezilya'da seramik tuğla ve fayans üreten küçük şirket var. Bu şirketler, büyük ulusal ve çokuluslu şirketlerin yapamayacağı bir şekilde yerel ekonomik gelişime destek olurlar. Ayrıca, sektörün ekonomik sürdürülebilirliği ve çevreye yaptığı etki arasında doğrudan bir ilişki vardır. Ekonomik olarak verimli bir inşaat sektörü, atıkları azaltan ve kaynakların en uygun şekilde kullanımını destekleyen en az maliyetli yöntemleri temin ederek çevresel sürdürülebilirliği de geliştirir. Ayrıca inşaatta ekonomik sürdürülebilirlik, sosyal ve çevresel maliyetlerin hesaplanıp, son ürün fiyatlarına yansıtılmasını gerektirir [4]. Đnşaat sektörünün gelişiminin izlenmesini önemli kılan bir diğer unsur ise sektörün ulusal, hatta çoğu zaman yerel olması ile çeşitliliği ve bölünmüşlüğüdür. Đnşaat şirketlerinin mutlak çoğunluğunun küçük veya orta ölçekli, 20 ve daha az işçi çalıştıran girişimciler olması sektörde yeni hedeflere ve değişimlere engel oluşturmaktadır. 186

210 A.3. Sosyal Etkiler Endüstrinin ürünleri tüm sosyo-ekonomik ilişkileri güçlendirmek ve geliştimek için kullanıldığına göre, sosyal sürdürülebilirliği de yapım süreci aracılığıyla geliştirmek mümkündür. Bu durum özellikle yapım aktivitelerin emek-yoğun doğasından ve yoksulluğun önlenmesi için pek çok fırsatlar yaratmasından kaynaklanmaktadır. Yapım sürecinin ayrıca, işçi ilişkileri ve iş faaliyetleri anlamında da sosyal etkileri vardır. Đnşaat sektörü 111 milyon çalışanıyla dünyadaki en büyük endüstriyel işverendir. Bu sayının % 74'ü dar gelirli ülkelerdedir. Dar gelirli ülkeler, küresel inşaat ürünlerinin sadece % 23'ünü ürettiğine göre, bu ülkelerdeki inşaat sektöründeki istihdam yoğunluğu yüksek gelirli ülkelerden daha fazla olduğu açıkça görülür. Buna göre, inşaat sektörü ve onun yaratığı iş olanakları fakirlerin yaşam kalitelerinin iyileştirilmesi ve insan gelişimi açısından önemli bir rol oynayabilir [4]. Fakat inşaat sektörü aç gözlülüğü, işçilere yapılan haksız muameleler, yolsuzluklar ve çevreye verdiği zararla ün yapmıştır. Son zamanlarda yapılan uluslararası Gallup anketinde, sektörün, silah ve enerji sektöründen bile daha fazla yozlaşmış olarak algılandığı ortaya çıkmıştır. Son zamanlarda meydana gelen Türkiye ve Hindistan depremlerinde çok sayıda insanın ölmesinin sebebi bir bakıma inşaat sektörünün yozlaşması sonucu, standartların altında ürün kullanımıdır. "Uluslararası Đşçi Örgütü (International Labour Organisation - ILO)' nün" yaptığı bir araştırma sonucuna göre inşaat işçileri neredeyse dünyanın her yerinde, yaptıkları işten memnun görünmüyorlar ve pek çok ülkede (hem fakir hem zengin ülkelerde ) insanların inşaat sektöründe çalışmayı çoğu zaman ihtiyaçtan, nadiren de kendi seçimleri olduğu için seçmişlerdir. Bu insanların çok azı çocuklarının da bu sektörde çalışmasını istemektedir. Aynı araştırma sonuçlarına göre, sektördeki cinsler arası eşitliği geliştirmek amacıyla sürdürülen devlet programlarına rağmen, işçiler arasında olan çok yüksek orandaki cins ayrımcılığı ve cinsel taciz yüzünden hala kadınların bu sektörde eşit oranda katılımı olamamaktadır. Yapılaşmış çevrede bulunan meslekler açısından durum kandınlar için daha iyi olsa da, onlar da hala, diğerine nazaran daha gizli kapaklı bir biçimde, yüksek oranda cinsel ayrımcılık ve tacizle baş etmek durumundadırlar. ILO araştırmasına göre, her ne kadar, özellikle işçi sigortasının çok az görüldüğü ve bu sebepten kazaların kayıt altında olamadığı gelişmekte olan ülkelerde, bu konuda bulunabilecek çok az güvenli veriler olsa da, inşaat sektörü ayrıca can güvenliği açısından da oldukça zayıftır. Yüksek kaza oranının sebebi eğitimsizlik ve kayıt - kontrol dışı sektörle yapılan anlaşmalardır/sektörle çalışmaktır.sektörün dalgalı doğası, düşük kar marjı ve kayıt dışı işçilerin yüksek oranda sektöre girdi-çıktı yapması, usta-çırak sisteminin çökmesine ve buna bağlı olarak ulusal yeteneklerin sayısının azalmasına sebep olur [4]. Türkiye' de genelde vasıfsız olsa da, emek yoğun bir sektör olarak sosyoekonomik açıdan önemi büyüktür. Bununla beraber, inşaat sektöründe çalışan nüfusun herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olmadığım belirtmek gerekir. Yapım aktiviteleri emek-yoğun aktivitelerdir ve yoksulluğu azaltmak için fırsatlar sunarlar. Bu nedenle yapım süreci vasıtasıyla sosyal sürdürülebilirliği artırmak da mümkün görülmektedir. Fakat, inşaat sektörünün iş yaratma kapasitesi, ekonominin diğer kısımlarıyla olan ilişkisine bağlıdır. Yüksek oranda yapı malzemesinin ve uzmanlığın ithal edildiği bir durumda, ekonominin geri kalan kısımlarıyla ilişki zayıftır. Bu alanlarda, ilk adımı atmak ve politikaları uygulama yönündeki kurumsal kapasite, fonksiyonel bir inşaat sektörünün varlığı başarı için önemli bir ön koşuldur. 187

211 EK - B. GÜNDEM 21' ĐN ĐNŞAAT SEKTÖRÜ ĐLE ĐLGĐLĐ BÖLÜMLERĐ [1,3,4,5,6] Tüketim alışkanlıklarının değiştirilmesi (Bölüm 4) Sürdürülebilir nitelik taşımayan üretim ve tüketim alışkanlıklarının değiştirilmesi ve bu yöndeki değişimi destekleyecek ulusal politikalar ve stratejiler geliştirilmesi üzerinde durulan bu bölümde, iki ana program alam önerilmektedir: (a) Sürdürülebilir nitelik taşımayan üretim ve tüketim alışkanlıklarına dikkat çekilmesi: Bu kapsamda, sürdürülebilir tüketim biçimleri için uluslararası bir yaklaşım benimsenmesi, tüketim konusunda veri toplanması ve araştırmalar yapılması, sürdürülebilir ekonomik büyümeye ilişkin yeni kavramlar geliştirilmesi gibi altbaşlıklara yer verilmektedir. (b) Sürdürülebilir nitelik taşımayan tüketim alışkanlıklarının değiştirilmesini özendiren ulusal politikalar ve stratejiler geliştirilmesi: Bu kapsamda, enerji ve kaynak kullanımında verimliliğin arttırılması, atıkların azaltılması, kişisel tüketimde çevresel duyarlılığın özendirilmesi, kamu alımlarında çevre açısından öncülük edilmesi, çevresel açıdan duyarlı fiyatlandırma ve sürdürülebilir tüketimi destekleyen değerlerin güçlendirilmesi gibi alt-başlıklara yer verilmektedir. Demografik hareketler ve sürdürülebilirlik (Bölüm 5) Bu bölümde, dünya nüfusundaki ve üretimdeki artışın, sürdürülebilir nitelikte olmayan tüketim alışkanlıkları ile birlikte, gezegenimizin "yaşam destek kapasiteleri" üzerinde giderek artan bir baskıya yol açtığına dikkat çekilmekte ve bu bağlamda, aşağıdaki program alanları ele alınmaktadır: (a) Demografik eğilimler ve etkenler ile sürdürülebilir gelişme arasındaki bağlara ilişkin bilginin geliştirilmesi ve dağıtımı; (b) Demografik eğilimleri ve etkenleri göz önüne alacak şekilde, çevre ve gelişme konusunda bütünleşik ulusal politikalar oluşturulması; (c) Demografik eğilimleri ve etkenleri göz önüne alacak şekilde, yerel düzeyde bütünleşik çevre ve kalkınma planlarının uygulanması. Sürdürülebilir insan yerleşimleri gelişmesinin desteklenmesi (Bölüm 7) Bu bölümde, insan yerleşimlerinin sosyal, ekonomik ve çevresel kalitesinin geliştirilmesi ve tüm insanların (özellikle kentsel ve kırsal alanlarda yaşayan yoksulların) yaşam ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi hedeflenmektedir. Bu temel hedefe yönelik olarak, aşağıdaki program alanları üzerinde durulmaktadır: (a) Herkes için yeterli barınma olanağının sağlanması; (b) Đnsan yerleşimleri yönetiminin iyileştirilmesi; (c) Sürdürülebilir arazi kullanım planlaması ve yönetiminin özendirilmesi; (d) Su, sanitasyon, drenaj ve katı atık yönetimini kapsayacak şekilde, bütünleşik çevresel altyapı hizmetleri sağlanmasının desteklenmesi; (e) Đnsan yerleşimlerinde sürdürülebilir enerji ve ulaşım sistemlerinin desteklenmesi; (f) Afet tehdidi altındaki yörelerde insan yerleşimleri planlaması ve yönetiminin desteklenmesi; 188

212 (g) Sürdürülebilir nitelik taşıyan inşaat sanayii faaliyetlerinin desteklenmesi; (h) Đnsan yerleşimlerinin iyileştirilmesi için insan kaynaklarının ve kapasite geliştirilmesinin desteklenmesi. Karar alma sürecinde çevre ve gelişme-kalkınmanın bütünleştirilmesi (Bolüm 8) Bu bölümde, her düzeydeki karar alma süreci içerisinde, genelde birbirinden kopuk olarak ele alınmakta olan çevre ve gelişme/kalkınma konularının birlikte ele alınacak şekilde yeniden yapılandırılması hedeflenmektedir. Karar alma sürecinde çevre ve gelişme/kalkınmanın bütünleştirilmesine yönelik program alanları, aşağıdakileri kapsamaktadır: (a) Çevre ve gelişme/kalkınma konularının, politika oluşturma, planlama ve yönetim düzeylerinde bütünleştirilmesi; (b) Çevre ve gelişme/kalkınma konularım bütünleştirecek etkin bir yasal ve kurumsal çerçevenin sağlanması; (c) Ekonomik araçlar, pazar mekanizması ile diğer teşviklerin etkin olarak kullanılması; (d) Bütünleşik çevresel ve ekonomik boyutu içeren mali sistemlerin oluşturulması. Atmosferin korunması (Bölüm 9) Bu bölümde, atmosferin korunmasının geniş kapsamlı ve çok boyutlu bir yaklaşım gerektirdiğine dikkat çekilmekte ve bu konudaki çeşitli uluslararası anlaşmalara ve diğer metinlere gönderme yapılmaktadır. Ana program alanları olarak aşağıdakiler belirlenmiştir: (a) Belirsizliklerin üstesinden gelinmesi amacıyla, karar alma sürecinin bilimsel temellerin geliştirilmesi; (b) Enerjinin verimli olarak üretimi ve tüketimi, ulaşım, endüstriyel gelişme, kara ve deniz kaynaklarının geliştirilmesi ve arazi kullanımı konularım kapsayacak şekilde, sürdürülebilir gelişmenin desteklenmesi; (c) Ozon tabakasındaki incelmenin önlenmesi; (d) Sınır-ötesi atmosfer kirliliğidir. Toprak kaynaklarının planlanması ve yönetimine bütünleşik yaklaşım (Bölüm 10) Arazinin, sürdürülebilirlik açısından en büyük ölçüde yarar sağlayan kullanımlara tahsis edilmesinin kolaylaştırılması ve toprak kaynaklarının sürdürülebilir ve bütünleşik yönetimine geçişin desteklenmesi olarak ifade edilen genel amaç doğrultusunda, aşağıdaki hedefler ortaya konmaktadır: (a) Toprak kaynaklarının mümkün olan en iyi şekilde kullanımının ve sürdürülebilir yönetiminin desteklenmesine yönelik politikaların gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi; (b) Arazi ve toprak kaynakları ile ilgili planlama, yönetim ve değerlendirme sistemlerinin güçlendirilmesi; (c) Arazi ve toprak kaynaklan ile ilgili kurumların ve eşgüdüm mekanizmalarının güçlendirilmesi; (d) Tüm ilgililerin, özellikle yerel toplulukların ve belde halkının, arazi kullanımı ve yönetimine ilişkin karar alma sürecinde etkin olarak yer almalarım ve katılımlarını kolaylaştıracak mekanizmaların oluşturulması. 189

213 Tatlı su kaynaklarının temini ve kalitesinin korunması ile su kaynaklarının geliştirilmesi, yönetimi ve kullanımında bütünleşik yaklaşımların uygulanması (Bölüm 18) Toprağa dayalı ekosistemler için yaşamsal bir önem taşıyan tatlı su kaynaklarının ele alındığı bu bölümde, tüm canlıların gereksinim duyduğu tatlı suyun yeterli miktarda ve kalitede sağlanması ve insan faaliyetlerinin, doğanın taşıma kapasitesi ile uyumlu olması hedeflenmektedir. Bu bağlamda, aşağıdaki program alanları üzerinde durulmaktadır. (a) Su kaynaklarının bütünleşik yönetimi ve geliştirilmesi; (b) Su kaynaklarının değerlendirilmesi; (c) Su kaynaklarının, su kalitesinin ve tatlısu ekosistemlerinin korunması; (d) Đçme suyu temini ve sanitasyon; (e) Su ve sürdürülebilir kentsel gelişme; (f) Sürdürülebilir gıda üretimi ve kırsal gelişme için su; (g) Đklimsel değişikliklerin su kaynaklan üzerindeki etkileri. Zehirli ve tehlikeli ürünlerin yasadışı uluslararası dolaşımı dahil olmak üzere, zehirli kimyasal maddelerin çevresel açıdan sağlıklı bir biçimde yönetimi (Bölüm 19 Bu bölümde, dünya ölçeğinde yaşanmakta olan yoğun kimyasal kirliliğin çok boyutlu zararlarına ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde karşılaşılan sorunlara dikkat çekilmektedir. Bu kapsamda, aşağıdaki program alanlarına öncelik verilmektedir: (a) Uluslararası ölçekte kimyasal risk değerlendirmesinin yaygınlaştırılması ve hızlandırılması; (b) Kimyasal maddelerin sınıflandırılmasında ve etiketlenmesinde uyum sağlanması; (c) Zehirli kimyasal maddeler ve kimyasal riskler konusunda bilgi alışverişinde bulunulması; (d) Risk azaltma programları oluşturulması; (e) Kimyasal maddelerin yönetimi konusunda ulusal kapasitenin güçlendirilmesi; (f) Zehirli ve tehlikeli ürünlerin yasa dışı uluslararası dolaşımının engellenmesi. Tehlikeli atıkların yasadışı uluslararası dolaşımı dahil olmak üzere, tehlikeli atıkların çevreye duyarlı bir biçimde yönetimi (Bölüm 20) Genel sağlık, çevrenin korunması, doğal kaynakların yönetimi ve sürdürülebilir gelişme açılarından tehlikeli atıkların üretimi, depolanması, arıtımı, yeniden kullanımı, taşınması, geri kazanımı ve bertaraf edilmesinin önemine dikkat çekilen bu bölümde ele alman program alanları şunlardır: (a) Tehlikeli atık miktarının en aza indirgenmesinin özendirilmesi; (b) Tehlikeli atık yönetimine ilişkin kurumsal kapasitelerin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi; (c) Tehlikeli atıkların sınır-ötesi hareketlerinin yönetimi konusundaki uluslararası işbirliğinin desteklenmesi ve güçlendirilmesi; (d) Tehlikeli atıkların yasa dışı uluslararası dolaşımının engellenmesi. 190

214 Katı atıkların ve atık suların çevreye duyarlı bir biçimde yönetimi (Bölüm 21) Bu bölümde, atıkların çevreye duyarlı bir biçimde yönetiminin, tüm ülkelerde sürdürülebilir gelişme açısından taşıdığı önem üzerinde durulmakta ve bu konunun, Gündem 21 'in diğer bölümlerinde ele alman içme suyu kaynakları, sürdürülebilir insan yerleşimleri, insan sağlığı, tüketim alışkanlıkları gibi konularla ilişkisini gösteren bağlantılar kurulmaktadır. Bu bölümde yer verilen öncelikli program alanları, aşağıdakileri kapsamaktadır: (a) Atık miktarının en aza indirgenmesi; (b) Atıkların çevresel açıdan sağlıklı bir biçimde yeniden kullanımı ve geri kazanımı; (c) Atıkların çevreye duyarlı bir biçimde depolanmasının ve arıtılmasının desteklenmesi; (d) Atık hizmetlerinin kapsamının genişletilmesi. Đş çevrelerinin ve sanayinin rolünün güçlendirilmesi (Bölüm 30) Bu bölümde iş çevreleri ve sanayinin, ülkelerin kalkınması ve sürdürülebilir gelişme konularındaki önemli rolüne dikkat çekilmekte ve iş çevrelerinin ve sanayinin rolünün güçlendirilmesine yönelik olarak, iki ana program alam üzerinde durulmaktadır: (a) Daha temiz üretimin desteklenmesi, yani kaynakların verimli kullanılmasına, atıkların en aza indirgenmesine ve geri kazanmama, insan sağlığına ve çevreye duyarlı olunmasına dayalı bir üretim anlayışının yerleştirilmesi; (b) "Sorumlu girişimcilik" anlayışının geliştirilmesi, yani doğal kaynakların girişimciler tarafından kullanılmasında "emanetçi" yaklaşımın geliştirilmesi ve sürdürülebilir gelişme politikalarını benimseyen girişimci sayısının arttırılması. Öğretimin, kamu duyarlılığının ve eğitimin özendirilmesi (Bölüm 36) Genel kapsamlı önerilere yer verilen bu bölümde, aşağıdaki program alanları ele alınmaktadır. (a) Öğretime, sürdürülebilir gelişme doğrultusunda yeniden yön verilmesi: Bu kapsamda, öğretimin, sürdürülebilir gelişme, çevre ve gelişme-kalkınma konularındaki insan gücü kapasitesinin geliştirilmesi açısından yaşamsal önemi ve işlevi üzerinde durulmaktadır. (b) Kamu duyarlılığının arttırılması: Bu kapsamda, sürdürülebilir gelişme ile uyumlu davranış, değer yargıları ve eylemleri güçlendirecek küresel eğitimin önemli bir boyutu olarak, genel kamu duyarlılığının arttırılması hedeflenmektedir. (c) Eğitimin özendirilmesi: Bu kapsamda, eğitimin, gerekli bilgi ve beceri eksikliğinin doldurulmasındaki işlevi ve çevre ve gelişme konulardaki bilinçlenme düzeyinin arttırılmasındaki önemi üzerinde durulmaktadır. Karar alma sürecinde bilgi (Bölüm 40) Gündem 21 'in bu son bölümünde, her düzeydeki bilgi gereksinimine dikkat çekilmekte ve kararların sağlıklı bilgiye dayandırılmasını hedefleyen iki ana program alam ele alınmaktadır: (a) Veri boşluğunun doldurulması: Bu kapsamda, sürdürülebilir gelişme göstergeleri geliştirilmesi, bu göstergelerin küresel düzeyde kullanımının desteklenmesi, veri 191

215 toplama ve değerlendirme sürecinin etkinleştirilmesi, kapsamlı bir bilgi çerçevesi oluşturulması ve geleneksel bilgi kapasitesinin güçlendirilmesi konulan üzerinde durulmaktadır. (b) Bilgi üretiminin iyileştirilmesi: Bu kapsamda, karar verme sürecinde kullanılabilecek bilginin üretimi, bilginin kullanımına yönelik standartların ve yöntemlerin geliştirilmesi, bilgi konusundaki belgelerin geliştirilmesi, elektronik ağ kapasitelerinin güçlendirilmesi ve ticari bilgi kaynaklarından yararlanılması konulan üzerinde durulmaktadır. 192

216 EK - C. SÜRDÜRÜLEBĐLĐR YAPIM ĐÇĐN ANA PROBLEM ALANLARI VE ÇÖZÜM YAKLAŞIMLARI [1,3] Esasen, aşağıda takdim edilen ve sürdürülebilir yapı sektöründeki ana meseleler olarak üzerinde uğraş verilecek konular; bölge, ülke veya hatta yerel bölgelere göre değişen önem arzetmektedirler. Konunun veya sorunun hassasiyet derecesi, çözümün geçerliliği ve buna yönelik leyhte uygulamalar, bu bölümde ele alınacaktır. C.l.1. Yönetim ve Organizasyon Yönetim ve organizasyon sürdürülebilir yapımın önemli yanlarından biridir. Bu konu sadece teknik meselelerle değil, aym zamanda sosyal, yasal, ekonomik ve politik meselelerle de ilişkilidir. Đnşaat sektörü, yapısal çevrenin her bileşeninin geliştirme aşamasından söküme (deconstruction) kadar veya operasyonlar vasıtasıyla yıkım aşamasına kadar olan faaliyetler sürecinde çok sayıda aktörü ve bunlar arasında var olan ilişkileri içermektedir. Bu inşaat sektörünün önemli bir özelliğidir ve bundan dolayı bu sektörde yönetim ve organizasyon çok karmaşık ve zor bir konudur. Bu konuda ilerleme kaydetmeğe yönelik var olan engeller çok fazladır ve mücadele için ele alınan konular birçok farklı yönlerle ilgilidir. Bunlar; tasarım süreci, inşaatın çevresel kalitesi, yapım sürecinin yeniden düzenlenmesi (re-engineering), yeni bina kavramlarının geliştirilmesi, insan kaynaklan, karar verme süreçleri, mal sahibi ve müşterilerin talepleri, eğitim, kamu duyarlılığı (toplumsal bilinç) (public awareness), standartlar ve tüzük/yönetmelikler veya araştırmalar olarak sıralanabilir. Eğer bizler konuyu sürdürülebilir şekilde ele alacaksak, o zaman da konu üzerinde netlik kazandırılması gerekli birçok yön vardır. Bunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Sürdürülebilirlik kavramının net tanımı ve bundan ne anladığımızın net olarak ortaya çıkarılması hedeflenmeli ve bu yönde araştırma yapılmalıdır. Sürdürülebilirliğe katkıda bulunacak farklı karmaşık faktörler arasındaki ilişkilerin, anlaşılmasına yol açan bir felsefe, kamuoyunda paylaşılmalı ve genel kabul sağlanmalıdır. Bu konu yalnızca inşaat sektörü ve onun müşterilerine yönelik olarak ele alınmamalıdır. Sorunu yapılandırmak için, güçlü bir sınıflandırma sistemi, bilginin anlaşılmasını ve arttırılmasını teşvik etmek ve iletişime yardım etmek için karmaşık ilişkilerin modellenebileceği bir şekilde kurulmalıdır. Đlerlemenin ölçülmesine izin veren ve yukarıdaki hususları da içeren bir dizi ölçüt de ayrıca oluşturulmalıdır. Aksi halde, bizler ne kadar ilerleme olduğunu nasıl bilebileceğiz? Meslek döngüsünün ve kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olarak, sürdürülebilirlik üzerinde planlama, tasarım, inşaat, izleme ve geri besleme için olanak sunan bir yönetim çerçevesi geliştirilmelidir. Bu çerçeve olmaksızın sürdürülebilirlikle ilgili gündem kısır /verimsiz ve etkisiz bir durumdan öteye gidemez. Karar vermek için, yukarıdaki çerçeve dahilinde bir protokol oluşturulmalıdır ki bu sürdürülebilirlik konusunda olumlu yanıtlar ortaya çıkarabilmek için karar süreçlerine dahil olanlara meydan okuyabilsin. Uygun 193

217 görülen durumlarda, sözü edilen protokol, düzenleyici kurumlan ve adliyeyi, ortak kamu görüşünün uygulanması için zorlayarak sürece dahil etmelidir. Bu alandaki ilerlemeye esas engeller, özellikle aşağıdakilerle ilişkilidir. Yapı ile uğraşan profesyoneller arasında problemi anlama yoksunluğu. Mevcut düzenin (statükonun) devam etmesini savunan profesyonel ve kurumsal atalet(tembellik). Paydaşlar tarafından katılım için yetersiz veya kusurlu araçlar. Piyasa oyalaması (market delay) Yetersiz veri Var olan veri grupları arasındaki iletişim eksikliği Müşteri katılımında (client "buy in") eksiklik Politik güvensizlik (hükümetlerin görev sürelerinin ufku sınırlaması) Genel düzeyde düşünülen bu uğurdaki örnek faaliyetler aşağıda verilmiştir: Đletişime ve konuyu kavramaya yardımcı olmak için bir sınıflama sistemi ve bir felsefe etrafında belli bir fikir birliği geliştirmek. Rekabetçi talepler arasında, zaman içerisinde ve bütüncül bir yaklaşımla, uyum sağlamak. Probleme sahip çıkılmasını sağlamak için bugünkü ve gelecekteki bütün paydaşlardan daha fazla katılımı harekete geçirmek. Gerekli değişimle direnç ve dayanıklılık sağlayan sistem ve protokoller geliştirmek. Karşılaştırmalar yapmak ve elde edilen ilerlemeyi ölçmek için güçlü ve sağlam değerlendirme yöntemleri geliştirmek, (daha geniş kapsamlı göstergeler, entegrasyon yöntemleri). Yerel protokollerin gelişmesine imkan sağlamak için yerel koşullarla uygun olan küresel bir çerçeve geliştirmek. Yapım ve gelişim süreçlerindeki tüm katılımcılara gerekli eğitimin verilmesini sağlamak. Tasarım Süreci Tasarım sürecinin önem ve karmaşıklığının artması dolayısıyla, tasarımcılar, mühendisler ve imalatçılar arasındaki işbirliği sonucunda gelişmiş (çevresel) tasarım enstrümanlarının elde edilmesine yönelik olarak mühendislik ortaklıklarının da bulunacağı entegre bir yaklaşıma acilen ihtiyaç vardır. Sürekli geri beslenme devreleri sağlayarak bir projenin ömrü süresince enformasyonda kesintisiz bir akış sağlamak için, bütünleştirilmiş tasarım modellerinde enformasyon teknolojileri kullanılmalıdır. Bu, tüm proje katılımcılarının birlikte çalışarak birbirleri arasında tasarım konusunda bilgi akımının sağlanmasına ve tasarım enstrümanlarının verimli bir şekilde kullanılmasına imkan vermiş olacak ve böylece tasarım ve inşaat uygulamaları da optimum verimliliğe ulaşmış olacaktır. Çevresel ürün enformasyon sistemleri ve binaların çevresel değerlendirmesi, müşterilere ve kuşkusuz tasarımcılara, çevre dostu binaların tasarlanmasında, yardımcı olacaktır. Mimarların çevresel bilinç ve farkındalıkları, bitiş sonrası tasarım değerlendirmeleri ve bazı ülkelerin belirttiği gibi, geri beslenme yöntemleriyle (feedback) teşvik edilebilir. 194

218 Yapının Çevresel Kalitesi Đnşaat sektöründe çevresel standartların geliştirilmesi, diğer birçok sektörden daha zordur, çünkü hemen hemen tüm ülkelerde konuyla ilgili organizasyonların büyüklüğü ve şahısların yetenek düzeyleri değişkendir. Bu durum, problemlere el atacak entegre bir stratejinin geliştirilmesindeki zorluklan artırmaktadır. Dolayısıyla, gerekli olan ilk adım, geliştirmeye yönelik öncelikli olan hedefleri belirlemektir. Mantıken, öncelik, inşaat sektörünün en fazla çevresel yansıması olan kısmına verilmelidir ve bu da muhtemelen o sektörde gelişmenin başarılması için gerekli çaba ve zamanla bağlantılı olmaktadır. Örneğin, şehir alanının dışında inşa edilen yeni bir yapının rasyonel olmayan gelişiminde oradaki tarımsal alanların yok edilmesi ve ekolojik özelliklerin bozulması söz konusu olabilmektedir. Eğer böyle bir gelişme belli başlı büyük şirketler tarafından sürdürülürse, sonuçta çözüm, bir yasal mevzuat ve teşvik sisteminin yürürlüğe konulması sayesinde, teknik olarak (eğer politik değilse) kolay olacaktır. Öte yandan, uygun olmayan yapı teknikleri, inşaat işçilerinin büyük bir kesimi tarafından yaygın bir şekilde kullanıldığı takdirde, çözüm için gerekli olan sektördeki kültürün değiştirilmesi, duruma göre daha fazla zaman alacak ve büyük çaba gerekecektir. Yapım Sürecindeki Mühendisliğin Tekrar Gözden Geçirilmesi (yapım sürecinin yeniden düzenlenmesi) Binalardaki mühendislik uygulamalarının tekrar gözden geçirilmesi hususunda çok sayıda yarış halinde uğraşlar vardır. Önemli fırsatlar aşağıdaki gibi tespit edilmiştir. Tasarımcılar, müteahhitler ve imalatçılar arasında artan ortaklık ve işbirliği; yeni tedarik yöntemleri. Toplam kalite yönetimi ve geliştirilmiş proje koordinasyon hizmetleri sayesinde yapı sürecinde daha iyi yönetim Belirli piyasa bölümlerinde (yenileme) veya yapı sistemlerinde (ör: robotik yapı) uzmanlaşma Yeniden kazanımda (dönüşümde) (özellikle gelişmekte olan ülke ekonomilerinde) ve komisyonluk hizmetlerinde fırsatlar Yeni Bina Kavramları Yeni teknolojilerin gelişip daha da derinleşmesi ayni zamanda yeni bina kavramlarının ortaya çıkmasına da yol açmaktadır. Ürün geliştirilmesinde mimarlarla yapı malzemeleri imalatçıları arasında daha yakın bir işbirliği beklenmektedir. Sonuç olarak alt sistemler çatılar ve bina cepheleri için yapı bileşenlerinde tamamıyla bütünleşmiş olacaktır (fonksiyon bakımından bütünleştirilmiş sistemler). Đnsan Kaynakları Şantiyelerde, uzmanlaşmış mesleklerin, özerk çoklu-yeteneklere sahip ekipler leyhine, yavaş yavaş ortadan kalkmaları gerekir. Buradaki önemli nokta, bileşenleri monte etme ve bu bileşenleri demonte edebilme (sökme) tekniğine ve hem yeni hem de geleneksel malzemeleri kullanabilme yeteneğine dayanmalıdır. Yapım süreci, tüm süreci kapsayan bütünleştirilmiş bilgiler ve yüksek seviyede yönetim teknikleri talep eden daha karmaşık bir süreç olacaktır (yaşam dönemi yaklaşımı). Enformasyon teknolojisi, yapım sürecinin her yönü üzerinde etkili olacak 195

219 ve bu da bilgi aktarım konusunun üstesinden gelmek için gerekli yeteneklerin bulunmasını gerektirecektir. Yeni ortaklık ve işbirliği şekilleri benimsenmelidir. Profesyonel engeller, daha az önem kazanacak ve odaklanma daha fazla risk yönetimi üzerinde olacaktır. Toplam kalite yönetimi ve geri beslenme işleyişlerinin daha iyi bir şekilde kullanılması, süreçte görev alan tüm elemanların performansının yükseltilmesi için kullanılmalıdır. Karar Alma Süreçleri Sürdürülebilirliğin karar alma sürecinde yer almasının gerektirdikleri: Kamu katılımı Bilgi teknolojilerini tamamen kullanan yeni karar destek sistemleri Konuları tartışıp görüşme ve kolaylaştırma yetenekleridir. Bina sahipleri ve müşteriler esas itibariyle yarış halindeki bir uğraşla karşılaşmak talebinde bulunurlar, çünkü bu, tüm işlemlerde tüm aktörler tarafından gerçekleştirilecek bir ilerlemeye yol açacaktır. Bugün eksik olan, sürdürülebilirlik gereksinimlerini ortaya koyabilmek için ve onların gerçekleştirilmelerini yönetmek için bir grup araçtır. Eğitim Profesyonel engellerin üstesinden gelmek ve karar almanın sebep-sonuç ilişkisinde gerekli bilgiyi geliştirmek için tasarımcıların ve inşaat mühendislerinin disiplinler arası eğitimine ihtiyaç vardır. Bu, özellikle çevre konularında onların uzmanlaşmaları ile ilgilidir. Çevre meseleleri ile ilgili olarak eğitilmesi gereken diğer önemli aktörler; bina sahipleri, inşaat operatörleri ve (işlerin akış ve kolaylaştırılmasını sağlamakla görevli) hizmet yöneticileridir. Hizmet yöneticilerinin ve bina sahiplerinin çevre ile ilgili konularda geliştirilmiş bir eğitime tabi tutulmaları hususunda mutabakat bulunduğu hususu konuya dahil edilirken aşağıdaki tavsiyeler de verilmektedir: Farkındalığı ve bilinçlenmeyi artırmak için geri beslenme mekanizmasının kullanılması. Hizmetlerin bakım ve yönetim sistemlerinin, kullanma kılavuzlarının ve rehberlerin kullanılması. Mevcut binalar için performans standartlarının benimsenmesi. Kamu Bilinçlenmesi ve Farkındalığı Sürdürülebilirlik kavramının kamu tarafından tam olarak geniş şekilde kabul görmesi, tanıtım projelerinin gösterimi ve bilgi akımı kampanyalarının sürdürülmesi ile başarılabilir. Vergi sistemine çevresel maliyetlerin de dahil edilmesi belki de farkındalık veya bilinç oluşmasına daha büyük katkı sağlayabilir. Standartlar ve Düzenlemeler Sürdürülebilirlik, yapım sürecinde gerekli kararların alınmasını etkileyen bir çok konu arasında yeni bir husustur. Bu, paydaşların çevresel konularda daha fazla 196

220 uzmanlaşmalarını gerektirmektedir. Ekolojik markalama (etiket), onaylama (sertifika) ve çevresel standartlar, birçok kimse tarafından çare olarak belirtilmektedir. Çevresel performansa bir ölçüm ve onaylanma durumu getirmek, aşağıda belirtildiği gibi daha fazla enstrüman gerektirmektedir: Yapı kodlarında performansa dayalı standartlar, Yaşam Dönemi Analizine dayalı 'yeşil' onaylama ve ekolojik markalama sistemleri. Bazı ülkelerde standartlar, yerel geleneklere ve yerli yapı teknolojilerine uyum sağlaması için uyumlaştırılmaları (adapte edilmeleri) gerekmektedir. Araştırma Araştırma ve geliştirme faaliyetleri, yeniliğin ana enstrümanlarıdırlar. Uzmanlar, binalar ve onların bileşenleri için çevresel kalite üretilmesi için teknik yarış gerektiren birçok uğraşla karşı karşıyadırlar. C.1.2. Ürün ve Bina Ürün ve bina ile ilgili konular, iklim, kültür, bina gelenekleri ve endüstriyel gelişmişlik seviyesi gibi etkenleri hesaba katarak sürdürülebilirlik performansını geliştirmek için, binaların ve ürünlerin özelliklerinin nasıl optimize edilebileceğiyle ilgilidir. Değişik bölgelerde üretilen binaların özelliklerini genelleştirmek kolay bir mesele değildir. Bununla beraber bir prensip olarak sürdürülebilirliğin geliştirilebilmesi için bir strateji geliştirilmesinde; iklim, kültür, inşaat gelenekleri ve endüstriyel kalkınmanın safhaları ile ilgili geçmişte yer alan faktörlerin dikkate alınması gerekirken, tüm bunlar da doğal olarak, geliştirilen çözüm tiplerinde muhtelif kısıtlamalar getirecektir. Bazı durumlarda ise, birçok Asya ülkesinde olduğu gibi, geleneksel inşaat şekil ve standartları yanı sıra aşın gelişmiş teknolojili yaklaşımların birlikte yer aldığı iş sahasında konuyu etkileyen birçok faktör vardır. Genel tanım itibarıyla, geleneklere ters düşen çözümleri içeren herhangi bir yaklaşım başarısız olacak veya oldukça geniş bir zaman süreci içerisinde uyumu için büyük çaba gerektirecektir. Dolayısıyla etkin yaklaşım, mevcut endüstriyel standartların incelenmesinden oluşmakta ve kalkınma stratejisi geliştirilmesinde bölgesel standartlardan büyük ölçüde sapma göstermeyen amaç ve hedeflerin basan ile yürütülmesi gerekmektedir. Binaların performansının değerlendirilmesi için böyle bir çerçeve, aşağıdaki faktörleri içermektedir: Kaynak girdileri Enerji Malzemeler Su Arazi Sermaye ve işletme yatırından Fonksiyonduk veya hizmet düzeyi Niyet edilen amaçlara uygunluk Elastikiyet, uyumsallaştırılma kabiliyeti ve dayanıklılık Performansın devam ettirilmesi Đç mekan çevre kalitesi 197

221 Hava kalitesi ve havalandırma Isısal (termik) konfor (rahatlık) Aydınlatma ve gün ışığı Ses ve akustik Sistemlerin kontrol edilebilirliliği Çevresel yükler Arsa veya civar alanlardaki yükler Toplum ve bölge ile ilgili yükler Bölgesel hava kirliliği Ozon tüketilmesi Sera gazları Yönetim ve Yapım ürecinin planlanması Yapı operasyonlarının planlanması Yapı operasyonlarının yönetimi Bina bakımı Đç Mekan Çevre Kalitesi Bir çok insan, iç mekan hava kalitesinin (IAQ) ve iklimin bina projelendirilmesinde enerji tasarruf eden teknolojilerin önemli ölçüde devreye girmesiyle bağlantılı olarak korunmasının önemim vurgulamaktadır. Ancak, iç mekanlardaki sağlık konuları, sadece enerji koruma tedbirleri ile ilgili olmamakta fakat ayrıca yeni inşaat malzemeleri ve tekniklerle de etkilenmektedirler. Ayrıca, iç mekan çevrelerindeki ısı ve akustik durum da önemli olabilir. Dünyada bir çok insan, verimliliğin iyi bir iç mekan çevresine bağlı olduğunun farkına varmıştır. Đç Mekan Hava Kalitesi (IAQ) ifadesinin Đç Mekan Çevresel Kalite (IEQ) ifadesi ile değiştirilmesine doğru gidilmesi bu nedenledir. Hizmet endüstrisindeki çoğu binalarda ücret ve ücretle ilgili maliyetler toplam işyeri maliyetinin % 85 - % 90 arası bir rakamı temsil etmekte, ve değerde meydana gelen artış toplam ekonomiyi etkisi altına almaktadır. Bizim, gerek yeni bina planlamasında ve gerekse eski yapıların yenilenmesinde en önemli yarış veya uğraşımız hem üretkenlik hem de rahatlık bakımdan ideal olan bir çevre yaratmak olmalıdır. Dolayısıyla, binalar için sürdürülebilir kalkınma, kaliteli içsel mekan çevresi öncelikli olacak şekilde tanımlanmalıdır. Dahası, sürdürülebilir kalkınma, içsel mekan kalitesine ve yerel kabul gören standartlara ulaşılması halinde, geçerli olduğu şekilde dikkate alınmamalıdır. Değişik içsel mekan kaynaklarının kirlenmesi ve bozuşması dolayısıyla, normal olarak iç mekan havası çevre atmosferinden daha fazla kirlenmektedir. Bu kirlenen şeylerin kaynakları, en geniş anlamıyla, iç mekanı olan tüm malzemeler, inşaat malzemeleri, mobilya teferruatı, mobilya eşyaları, tüketici ürünleri v.s., olmaktadır. Sakinler olarak bizlerin de kalır yerimiz yoktur; tüm faaliyetlerimizle, bu lekelenme ve bozuşmaya önemli katkılarımız olmaktadır. Temizleme, yemek pişirme, boyama, yapıştırma, deodorant ve parfüm ve ayrıca diğer vücut bakım malzemeleri veya ürünleri kullanmanın tümü, olumsuz katkıda bulunur. En son olarak da, biyolojik metabolizmanın kendisi katkıda bulunmaktadır ve kuşkusuz bu durum ortadan kaldırılmalıdır. Hava kirliliği ile ilgili sorunlar birçok ülkede, havalandırma ile bağlantılı olan veya havalandırma, olmaması nedeniyle, mevcut olduğu ortaya çıkmıştır. Sağlık sorunlarının büyük bir bölümü, örneğin asbest denilen malzemeden, kurşun boyadan veya tahta tozlardan kaynaklanmakta ve bu durumun farkına varılıp gerekli yöntemler 198

222 uygulanmaktadır. Belirtilen sağlık sorunlarına karşı kamu farkındalık ve duyarlılığı hızla büyümekte ve dolayısıyla gerekenin yapılması hususunda uzlaşı sağlanması gerekmektedir. Katı hava emisyon standartları nedeniyle dış mekan çevresi geliştirilirken, (IEQ) iç mekan çevre kalitesi bir çok ülkede hızlı bir şekilde düşüş göstermiştir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde tüm binaların yüzde elli kadarının ciddi iç mekan çevresel sorunlarının olduğu tahmin edilmektedir; ABD Çevre Koruma Ajansı daha da ileri çalışma yaparak iç mekan çevresinin dış mekan çevresine göre on kat daha fazla kirlenme ve bozulma gösterdiğini tahmin etmiştir. Çevresel problem dış mekan çevresinden iç mekan çevresine doğru kayma göstermiştir. Đç mekan iklimi sağlık ve rahatlık bakımından son yıllarda çok önemli hale gelmiştir. Đnsanların zamanlarının %90 'nını iç mekanda geçirmeleri nedeniyle, iç mekan havasının kalitesi dış mekandaki havadan daha da önemli hale gelmiştir. Đyi iç mekan iklimi hastalıkları ve hasta bina semptomlarının belirtilerini azaltır. Ayrıca, rahatlığı ve iş randımanı etkiler. Örneğin, Finlandiya'daki mevcut binalardaki iç mekan ikliminin neden olduğu maliyetin, ayni binaların toplam enerji tüketimine eşit olduğu tespit edilmiştir. Đyi iç mekan iklimi, bir binanın kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılan en önemli faktörlerden biridir. Araştırma ve uygulamalar, maalesef göstermiştir ki, iyi iç mekan iklimi her zaman başarı ile elde edilememektedir. Đç mekan iklimi; ısıtma, havalandırma ve iklimleme, inşaat yöntemleri ve işlemler, idame ve binaların kullanımı gibi muhtelif faktörlerden otomatik olarak etkilenmektedir. Düşük düzeyli IEQ değerleri nedeniyle oluşan sağlık etkileri çok derin sosyal önemdedirler. Yetersiz IEQ' ya dayandırılabilen olumsuz sağlık etkilerinin getirdiği maliyet, azalan verimlilik ve diğer hususlar ekonomi üzerinde çok büyük etki yapmakta ve gerçekte bu, enerji maliyeti büyüklüğünü kat kat aşmaktadır. Ana amaç; iç mekan kalitesini, ısısal, akustik ve aydınlatılan çevreyi de içine alan en iyi iç çevre kalitesini elde etmek olmalıdır. Gerek mekanik çevre tasarımı gerekse estetik faktörler, çevresel planlama için çok önemli bileşenlerdir. Bunun devamında doğal olarak iş stresi ve değişik türdeki fizyolojik faktörler de önem taşımaktadır. Aşağıdaki alanlar, insanlar için, özellikle çocuklar ve bayan büro elemanları için, gerekli hava kalitesi üzerinde potansiyel etkisi olan alanlar olarak sınıflandırılmıştır: inşaat/yeniden inşaat esnasında meydana gelen toz ve parça halinde malzemeler yetersiz havalandırma ve rutubetli binalar hava ile ilgili makinelerin kalite ve tasarımları bakım onarım işlemleri iç mekan yapı malzemelerinin seçimi ve mefruşat (mobilya döşeme) büro aletlerinin emisyonu, ör: fotokopi makinası ve lazer yazıcılar. Sağlık riskleri değerlendirmesi, binalarda bulunabilen kirletici maddelerin ve kaynaklarının türediği ailenin keşfedilip ortaya çıkarılmasını ima etmektedir. Bunların bazı önemli olanları şöyledir: ısıtıcı cihazlar ile gaz ocaklarının ve ayrıca insanların sigara içerken çıkardığı nitrojen oksitler; binalarda bulunan kimyasal atmosferik kirleticiler; havada bulunan küçük mikroorganizmalarca havanın biyolojik olarak bozulması; kirlilik yaratan maddelerle karmaşık haldeki allerjik maddeler; evlerde de konsantre edilebilen radon denilen madde gibi. Böyle bir çevrenin özellikle kamu sağlığı krizlerine de yol açabileceği gerçeğinden hareketle ve miras olarak bırakılan 199

223 birçok belirsiz durum nedeniyle, ilgili risklerin değerlendirilmesi ve idare edilmesi uygulamaya geçirilmelidir. Risk yönetiminde, yapılacak işlerin çoğu, önceliklerin formüle edilip tespit edilmesinden sonra da devam edecektir. Bu durumda, mümkün olan tavsiyeler faaliyete dönük olarak değil de stratejik olarak yapılmalıdır. Özellikle; inşaatla ticari olarak iştigal eden kimseler, kullanıcılar ve kamu sağlığı mesleki elemanlarının sitelerde düşünce alışverişi içerisinde birlikte çalışmayı öğrenerek mevzuatı geliştirmek ve konulan izlemenin nasıl yapılacağının ayrıca uyanlarla ilgili prosedürün neler olabileceği hususlarında çalışmalar yapmaları, daha sonra da ilgili tarafları ve tüm kamuoyunu aydınlatma yeteneklerini geliştirmeleri ve nihayet tavsiye ve önerilerde bulunarak kamunun, mevcut kısıtlamaları da dikkate alarak ihtiyaçlar doğrultusunda, konular üzerine daha güçlü bir şekilde gitmesi sağlanabilir. Ayni zamanda, belirli statü verilerek ilmi yönden bağımsız bir şekilde çalışmaları sağlanmalıdır. Daha iyi ısı rahatlığı, ses yalıtımı ve ışıklandırma koşullan, bina tasarımcılarının, araştırmacıların ve sanayinin karşılaştığı üç ana uğraş alanı olmaktadır. Bunlar, belli bir dönem için kalkınmanın geleneksel alanları olurken Đç Mekan Çevre Kalitesi söz konusu olduğu zaman da unutulmamalıdır, çünkü birçok yenilik, örneğin gelişmiş ülkelerde havayı kontrol etmekle bağlantılı olurken gelişmekte olan ülkelerde bunlar ancak temel ihtiyaçların karşılanması için kullanılmaktadır. Ürün Đmalatı Đnşaat sektörü; demir, çelik ve çimento, pencereler için cam ve yalıtım için kullanılan sentetik malzemeler gibi enerji yoğun olarak üretilmiş malzemelerin büyük bir tüketicisidir. Bu malzemelerin imalatı ile doğrudan ilgili olan çevre konuları, tabiatıyla bunları üreten endüstriler için önem taşır. Bununla beraber, malzemelerin büyük ölçekte kullanımı sayesinde inşaat sektörü, yenilenemeyen ürünlerin tükenmesinde önemli rol oynamaktadır. Ürünlerin imalatı ile ilgili olarak, önemli meseleler şunlardır: Kullanımda olan ürünlerden düşük emisyonlar (çevre dostu kaplamalar, ön işlem) Malzemelerin bünyesel (embodied) miktarlarının ve ürünlerin enerjilerinin azaltılması (yenilenebilen hammaddeler, düşük enerjili yeniden dönüştürme, dayanıklılığın arttırılması ve teknik ömür beklentisinin uzatılması) Tamir edilebilirlik (sökülebilirlik için tasarım ve fabrikada onarım) ve geri dönüşüm kabiliyeti (kullanılmış ürünler üreticiye geri iade edilmeli; ürün kahyacılığı). Bu amaçlara ulaşmak için tasarımcıların ve yapı malzemesi imalatçılarının yeni ürün kavramları geliştirmeye yönelik olarak (hafif bileşenler ve yeni birleştirme ve monte etme teknikleri) yakın işbirliği içerisinde çalışmalar yapmaları gerekir. Dahası, ilgili endüstrilerle (ör: plastik imalatçıların, inşaat hizmetlerine yönelik üretim yapan imalatçılar) daha iyi bir işbirliği, fonksiyonla bütünleştirilmiş yapı bileşenleri ile yeni bir dizi geliştirilmesini teşvik edecektir. Yapı malzemelerim seçmede yardımcı olmak için çevresel sınıflandırma yapma; beklenen hizmet ömrü, bünyesel (embodied) enerji, kompozisyon ve geri dönüştürülebilirlik (kazandırabilirlik) gibi faktörleri belirlemek amacıyla, işleme konmalıdır. Enerji azaltma hedefleri; ısıtma, soğutma, havalandırma, aydınlatma ve ısı izolasyonu alanında yeni ürünlerin geliştirilmesi için çok geniş fırsatlar vermektedir. 200

224 Đmalatçıların, ürünleri ile ilgili sorumluluklarının doğuştan mezara kadar uzanan bir süreçte (yaşam dönemi yaklaşımı) artması beklenir. Hayal olmayıp gerçekçi olan bu durum, imalatçılar üzerinde aşağıdakileri geliştirmek yönünde bir baskı oluşturacaktır: Geri dönüştürülmüş veya yenilenebilen kaynaklardan yapılmış yeni malzemeler hemen kullanılmaya hazır (plug-in), sökümü (demontajı) ve yeniden kullanımı da kolay olan sistemler bileşenlerin standardizasyonu ve modüller halinde olabilmesi bileşenlerin ve sistemlerin hizmet ömürlerim önceden belirleyecek geliştirilmiş araçlar kapalı devre geri dönüşüm için yeni lojistik (destek, dağıtım ve idame sistemleri) çevrim içi (canlı hat) (on-line) ürün enformasyon sistemleri (Đnternet). Yerleşmiş bir yönteme dayanan Yaşam Dönemi Değerlendirmesi (LCA); malzeme veya inşaattan bağımsız olarak, emisyondan, hammadde kullanımından ve enerji tüketiminden gelen çevresel (ve sağlık) etkiler ile ilgili tatmin edici ve karşılaştırılabilir sonuçların elde edilmesinde kullanılan bir yoldur. Ortaya çıkan sonuçlar çevresel ürün ilanlarında, süreç ve ürün geliştirme analizinde, ISO işlemlerinde bir araç olarak ve ayrıca sanayinin rekabet etmesi gereken ve dış talepleri karşılamak için gerekli diğer çevresel konularda kullanılabilir. Đnşaat ve malzeme imalat endüstrileri, kirlilik yaratan endüstriler olarak algılanmaktadırlar. Sonuçta, yapı malzemeleri ve ürünleri ile ilgili çevresel bilgileri ve çevresel etki yaşam-dönemi verilerini objektif bir şekilde toplamak ve yapılar ve malzemelerle ilgili yapılan tercihleri etkileme kapasitesi olanlar arasında bunu ve bu vasıtayla gelecekteki çevresel durumun ne olacağım yaymak çok önemlidir. Binalar Şimdiye kadar yapıda sürdürülebilirlik kalitesini artırmak için geliştirilen ana enstrümanlardan biri, binalarda çevresel performans değerlendirme yöntemlerinin rötuş edilmesidir/ yeniden düzenlenmesidir. Dikkate alınacak parametrelerin sayışım artırmak suretiyle bu yöntemler, çevresel kalitenin daha geniş bir şekilde anlaşılmasına yönelik üstün katkılar sağlamışlardır. C.1.3. Kaynakların Tüketimi Kaynakların tüketimi ile ilgili konu inşaat sektörü için son derece önemli bir mücadele alam olarak ortaya çıkmaktadır. Enerji tasarrufu kapsamlı retrofit programlar ve ulaşım ihtiyacı enerji kullanımı ile ilgili mücadele alanlarım oluşturmaktadır. Mineral kaynakların kullanımının azaltılması ve çevrenin yaşamı destekleme fonksiyonunun korunması; yenilenebilir veya geri kazanılmış malzemelerin kullanılmasını, malzemelerin doğru seçimini (kolay sökülebilir, boyutları standartlaştırılmış, düşük enerjili malzemelerin ve zehirli olmayan malzemelerin seçimini) ve hizmet yaşamlarım tahmin edilebilmesini gerektirmektedir. Su kaynaklarının eksikliği, dağıtım sistemlerindeki sızıntılar ve verimsiz su kullanımı su kullanımıyla ilgili yaygın sorunlardır. Binalardaki su kullanımı ile ilgili yeni bir su yönetimi anlayışı geliştirilmelidir. Birçok ülkede arazi yönetimi inşaatlardan etkilenmektedir. Arazi seçimi ve kullanımı, yeni binaların uzun ömürlü olmaları, mevcut binaların adaptasyonu arazi kullanımıyla ilgili bazı meselelerdir. 201

225 Enerji: Durum (State of the art) Đklim değişiminin ve bir dizi hava kirliliği sorununun ardındaki en temel itici güç (driving force) olan enerji kullanımı, bütün dünyada sürekli olarak üst düzeyde kalan bir konudur. Daha sürdürülebilir bir enerji politikası için, enerji üretimi ve kullanımında yüksek verirdik temel bir gereksinimdir. Batı Avrupa'da ulaşım ve evle ilgili sektör içinde daha ileri derecede enerji verimliliği için hatırı sayılır ölçüde olanak mevcuttur fakat, deneyimler göstermektedir ki, fosil yakıt fiyatlarının değeri düşük kalırken, bu türden gelişmelere ulaşabilmek için daha etkin politika değerlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Enerji üretimi ve tüketiminde, enerji verimliliğini geliştirecek yeni ölçütlere (muhtemelen) gereksinim olacaktır. Rakamlar ülkeden ülkeye değişse de, genel olarak binalar toplam enerjinin % 30'unu doğrudan kullanmakta ve bu miktara dolaylı kullanım da eklenirse bu oran % 50'ye yaklaşmaktadır. Kyoto Konferansının sonuçlarına bağlı olarak, ekonominin bütün yönleri, özellikle fosil yakıtlara yönelik olmak üzere, enerji talebini azaltacak en verimli yollan bulunmalıdır. Temel olarak yeni binalarda enerjinin rasyonel kullanımı üzerine odaklanmıştır. Mevcut bina stoğundaki enerji tasarruf potansiyeli hayli yüksek olsa da, mevcut binalardaki enerji performansının yükseltilmesi konusuna en ciddi anlamdaki yaklaşımlar, sadece az sayıda ülke tarafından gösterilmiştir. Bina sahiplerine ekonomik olarak (mali olarak) erişilebilir olan, yeni (eskinin yenileştirilme / eskiyi sağlamlaştıran yenileyen) retrofit teknolojilerine gereksinim vardır. Özellikle, halen şahit olmakta olduğumuz düşük enerji fiyatları, enerji tasarrufunda güçlü bir isteksizlik olarak harekete geçtiğinden, mevcut stok içinde belirgin bir çaba gereklidir. Gelişmekte olan ülkelerde, mekan ısıtmasının gerekli oluğu durumlarda, benzer bir itici kuvvete gereksinim vardır. Yenilenebilir enerjilerin kullanımı pek çok ülkede araştırma aşamasının ötesine geçememiştir. Ancak, pek çok iyi kalite ürün şimdi mevcuttur ve bunların geniş kullanımına tek sınırlama ekonomik engellerdir. Temel meydan okumalar / konular Enerji tasarrufu ölçütleri Gelecek on yıl içinde başarı sınırlarını çizecek olan, oluşmuş yeni enerji tasarrufu teknolojileri, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ile birlikte süper yalıtım, pasif ısıtma/soğutma, yapay aydınlatmayla birlikte doğal aydınlatmayı kapsamaktadır. Bu teknolojiler, çatı, cephe ve temeller (örneğin sıcak / soğuk depolar) için yeni tasarımlar gerektireceklerdir. Bir başka sonuç da, mimarların ve tasarımcıların, binanın yaşam süresi içinde bu bileşenlerin yenilenmesi ve sağlamlaştırılmasını kolaylaştırmak üzere, bina ve sistem tasarımlarını entegre etmek zorunda olmalarıdır. Enerji tasarrufu teknolojileri için yüksek bir talep belirlenmiştir. Yakın gelecekte bu talebi karşılamak üzere geliştirilecek sistemler, aşağıdaki şekilde örneklenebilir: Isının geri alınması ve depolanması Küçük merkezi ısıtma paneli üniteleri (CHP-units) Elektrikli ısıtma pompaları PV-hücreleri (PV-cells) 202

226 Isıtma ve soğutma için pasif ve hybrid teknolojiler Pasif aydınlatma sistemleri Translucent yalıtım Gelişmiş sensör teknolojisi ve bina domotics Yeni akustik/termal yalıtım malzemeleri ve sistemleri. Talep sadece yeni binalar üzerine yoğunlaşmayacak aynı zamanda mevcut bina stoğu için de geçerli olacaktır. Sonuçta, gelişmiş sistemlerin, mevcut bina dokusu içinde de kolaylıkla yenilenebilir ve sağlamlaştırılabilir olması gerekmektedir. Kapsamlı eskiyi yenileme ve sağlamlaştırma (retrofit) programları Eski ve yeni binaların enerji performansları arasındaki genişlemekte olan aralık, kapsamlı eskiyi yenileme ve sağlamlaştırma (retrofit) programları, operasyon ve yönetim prosedürleri gerektirmektedir: Tesisatın (retrofit) yenilenmesi ve sağlamlaştırması Domotics ve enerji yönetim sistemleri Gün ışığının daha uzun süreli kullanımı iç mekan hava kalitesinin, gürültünün ve sağlık risklerinin daha iyi kontrolü. Özellikle toplu konut pazarında kaçınılması gereken konu, yüksek düzeyde enerji kapsayan ve düşük enerji tasarrufu özellikleri içeren yüksek teknoloji üretim sistemlerinin ve malzemelerinin sürekli kullanılmasıdır. Ulaşım konuları Gelecek on yıl içinde, trafiğin azaltılması önemli bir konu olmalıdır. Ulaşım altyapısı, gelişmiş toplu taşıma sistemleri ile birlikte, arazi gelişiminin ayrılmaz bir parçası olmalıdır. Mevcut ulaşım ağlarının kapasitesini optimize etmek amacıyla bilgi teknolojisi kullanılmalıdır. Yapım/inşaat ve söküm için taşıma gereksinmelerinin azaltılması da, mali tasarrufu düşünüldüğünde göz önünde bulundurmaya değer bir konudur. Malzeme Durum (State of the art) : Biyolojik çeşitlilik (bio-diversity), yenilenebilir malzemelerin doğal büyümesinin sürdürülmesini ve yaşam için gerekli olan biyokimyasal süreçleri içeren (söküm, dönüşüm ve oksijen üretimi), doğanın yaşam destek fonksiyonlarının korunmasını kapsamaktadır. Yapım/inşaat işi, doğal alanları ve ekosistemleri parçalara ayırarak, biyolojik çeşitlilik (bîo-diversity) üzerinde doğrudan bir etki oluşturur. Mineral kaynaklar, yapılaşmış çevre içinde yüksek miktarlarda tüketilir. Bu kaynakların çoğu yenilenemeyen kaynaklardır ve kapalı devre geri dönüşümle /geri kazanımla bütünleştirilmiş verimli kullanım gerektirmektedir. Bundan dolayı, doğal kaynakların kullanımındaki azaltma ve yapım süreçleriyle, çevrenin yaşam destek fonksiyonlarının korunması önemli hedeflerdir. Yenilenebilir ya da geri dönüştürülebilir malzemelerin kullanımı günümüzde inşaat sektöründe alışılmış değildir. Buna temel bir istisna, inşaat ve yıkım atıklarının, yol inşaatlarında yardımcı-taban katmanları için ve betonun içinde agrega olarak yeniden kullanılır olmasıdır. Bir kaç ülkede, malzemelerin % 85'i bu şekilde geri dönüştürülür. 203

227 Geri dönüştürülmüş malzemenin betonun içsel bir parçası olarak kullanımı iyi belgelenmiştir. Geri dönüştürülmüş beton, taş bloklar, tuğla, geri-dönüştürülmüş tüketim-sonrası ahşap ve kauçuk, beton için bir yapım malzemesi olan agregalar olarak değerlendirilmişlerdir. Kömür tutuşma sürecinin bir ürünü olan cüruf da, çimentonun yerine bir dolgu / katkı maddesi olarak kullanılmıştır. Bazı ülkeler geri dönüşümde çok ilerlemişlerdir. Örneğin Đsveç' de tüm doğal taşın, kumun ve inşaatta ve ağır mühendislik sektöründeki çakılın % 90'ı yeniden kullanılmaktadır. Asfalt, % 60 düzeyinde yeniden kullanılmakta, ahşap yaklaşık % 80 oranında enerjiye dönüştürülmektedir. Bunun yanında beton atıkları % 2 oranında yeniden kullanılmaktadır. Ortalama bir yılda, yolların yenilenmesi, yıkılması, döşenmesi yoluyla, 6 milyon ton atık açığa çıkmaktadır. Bunun % 43'ü yeniden kullanılmakta, % 7'si geri dönüştürülmekte, % 5'i enerji üretimi için yakılıp kül edilmekte ve % 45'i salma atık dumped veya arazi dolgusudur. Temel meydan okumalar/ konular Giriş: Yapı malzemelerinin çevresel performansı ve inşaat ve yıkım atıklarının geri dönüşümü konularında ülkeler arasında büyük farklar yoktur. Konuyla ilgili ana başlıklar, yenilenebilir malzemeler, geri dönüştürülebilir / yeniden kullanılabilir malzemeler, kolay söküm (demontaj), Standard ebatlar, düşük bünyesel enerji (low embodied energy) dir. Ortaya çıkan (emerging) ve gelişmekte olan ekonomilerin avantajı, bunların, çoğu sürdürülebilir olan geleneksel malzeme kullanımında uzun bir tarihsel geçmişe sahip olmasıdır. Burada amaç, ilk etapta ortaya çıkacak olan sorunları engellemek için bu geleneğin devam ettirilmesidir. Gelişmekte olan dünya, yerli yapı teknolojilerinin ve malzemelerinin yaşam beklentisini yükseltmeyi ve emek yoğun malzemelerin ve yöntemlerin kullanımda kalmasını garantilemeyi hedefler. Buna rağmen, konut eksikliği ile başa çıkabilmek için, yüksek enerjili yapı sistemleri kullanan toplu-üretilen birimlere halen gereksinim duyulacaktır. Girişim ve tasarım aşamalarında Malzemelerin seçimi, çevresel performanslarına, bireysel hizmet yaşamlarına ve sağlık önlemlerine bağlı olmalıdır. Bağlantı ve montaj, sonradan kolay söküme (tersten bina sürecine) imkan verecek şekilde tasarlanmalıdır. Gelişmekte olan ülkelerde, konut talebiyle baş edebilmek için, geliştirilmiş yerli (bir yerde doğal olarak bulunan) teknolojiler ile toplu-üretilmiş (prefabrike) birimler arasında bir denge aranmalıdır. Bu ülkelerde ayrıca, yabancı teknolojiler yerine, yerli yapı teknolojilerinin ve malzemelerinin yaşam beklentisinin yükseltilmesine gereksinim vardır. Đnşaat ve söküm aşamalarında Müteahhitlerinin ilgisini çeken en önemli konular, malzeme kullanımı ve malzeme geri dönüşümünün kolaylaştırılmasıdır. Bu konular ayrıntıda şöyle sıralanabilir: Modüler yaklaşımlar kullanarak söküm için yapım/inşaat; Yerel malzemelerin kullanımı ve binanın hizmet verebilir bölümlerinin yeniden kullanımı; Seçici olarak çıkarmayı ve geri dönüşümü kolaylaştırmak üzere elemanların sınıflandırılması/etiketlenmesi; 204

228 Geri dönüştürülmüş (kazanılmış) malzemeler için kalite standartları tamamlanması; Binalar ve sistemler için kullanım ve bakım manuelleri (el kitapları) üretmek. Gelişmekte olan dünyada, iş olanakları yaratılması önemlidir; bundan dolayı, uygun olduğu durumlarda üstleniciler daha fazla emek yoğun inşaat yöntemleri ve geliştirilmiş yerli malzemeler kullanmalıdırlar. Gelişmiş ülkelerde, hizmet süresinin tahmini de ek bir konudur. Toplumda bina yapısı en önemli alanlardan birisidir. Gelişmiş ülkelerde, bina stoğu ve alt yapı, her ülkenin reel malvarlığının % 50'sini kapsamaktadır. Sürdürülebilir kalkınmaya ulaşabilmek ve bakımı daha verimli yaparak maliyeti düşürebilmek için, bina elemanlarının ve malzemelerinin hizmet yaşamını tahmin etmek gerekmektedir. Hizmet yaşamı, "bir binanın ya da bina bölümünün tüm şartların performans gereksinimlerim karşıladığı veya aştığı, inşaat/kurulumdan sonraki dönem" olarak tanımlanmaktadır. En azından gelişmiş pazar ekonomilerinde, yenilenmiş mühendisliğin öneminin yeni yapımınkini aşması beklenmektedir. Bu bağlamda müteahhitler için olanaklar şöyle sulanabilir: Binalarda oturanlara ve yakın çevreye en az aksaklık/rahatsızlık veren yeniden güzelleştirme/yenileme (refurbishment) süreçleri geliştirmek; Yeniden güzelleştirme/yenileme için modüler sistemler geliştirmek. Yıkım müteahhitleri, yapı malzemelerinin optimal geri dönüşümünü ve yeniden kullanımım sağlamak için, yeni söküm ve parçalara ayırım teknikleri geliştirmelidirler. Son olarak, (lağım sistemleri, su sağlama ağları, vb.) gibi yeraltındaki altyapının yaşlanmasını önlemek için özel çabalar gerektiğinden, yeni yerinde (in-situ) çevre dostu tamir teknikleri geliştirilmelidir. Gelişmekte olan dünyada, vurgu, altyapı sağlanmasındaki birikmiş işe ve başlangıçta daha fazla sürdürülebilir seçeneği tesis etmeye yetişmek üzerinde yoğunlaşmalıdır. Üreticiler düzeyinde Beklenti, üreticilerin kendi ürünleri için sorumluluklarını yapı yaşam döngüsünü kapsayacak şekilde arttırmaları yönündedir. Su Durum (State o f the art):pek çok ülkede su kaynaklanma eksikliği, başka bazı ülkelerde dağıtım sistemlerinden oluşan akıntılar ve tüm ülkelerde suyun verimsiz kullanımı suyla ilgili büyümekte olan sorunlardır. Bu sorunlar özellikle (Güney Afrika ve Malezya gibi) nüfus yoğunluğu fazla olan ve gelişmekte olan ülkelerde daha fazla ilgi çekmektedir. Hem eski hem de yeni yerleşimler, daha fazla yağmur suyundan ve içme suyu şelalelerinden yararlanarak, yüksek kalitedeki içme suyu kullanımı azaltmalıdırlar. Ülkelerin çoğu, kentsel su yönetimi ve yeraltı sularının korunması konularıyla ilgilenmektedirler. Temel konular, kapalı su sistemleri yaratılması ve kentsel tüketimin azaltılmasıdır. Günlük ev ile ilgili tüketim, endüstriyel tüketime göre görece az olabilir, ancak kent sakinleri ve endüstri çalışanları, evlerinde de su tasarrufu yaparak kendi paylarına düşeni yapabilirler. Az sayıda ülke su yönetimi ölçütlerini binalar düzeyine taşımayı başarabilmiştir. Bu rağmen çeşitli çabalar ve sistemlerin geliştirilmesi mevcuttur. 205

229 Temel meydan okumalar / konular Yeni binalarda, içme suyunun korunmasına ve atık suyun azaltılmasına, su tasarruflu araçlar yoluyla yardımcı olunabilir. Mevcut binalardaki su yönetimi de tatmin edici tasarruflar sağlayabilir. Olası su tasarrufu araçları, yağmur suyu ve gri su depolarıdır ve bina yöneticileri için su tasarrufu kuralları ile birlikte kullanılan olanaklardır. Bunlar, yağmur suyu depolama sistemlerini, az akan duş başlıklarını, ikili rezervuar tuvaletleri ve kendi kendine atıkları yok eden (self-composting) tuvaletleri içerir. Su kaynaklarının çok yetersiz/az olduğu bazı ülkelerde, ilgi aynı zamanda, susuz sağlık önerilerine ve susuzluğa dayanıklı bitkilerle oluşturulacak peyzaja yönlendirilmelidir. Arazi Kentsel çöküşün önlenmesi ve kentsel yayılmanın azaltılması konuları pek çok ülkenin gündeminde vurgulanarak yer almaktadır. Batı ve Doğu Avrupa ülkelerinde, açık alanların korunması ve kırsal yerleşimlerin yapısının korunması temel konulardır. Yüksek yoğunluklu yapılaşma ile az yoğunluklu yapılaşma arasındaki ayırım da belirgindir. Yüksek kentleşme oranının olduğu, örneğin Hollanda gibi ülkelerde, yüksek yoğunluklu yapılaşmaya yönelim varken, Japonya, Yunanistan gibi yüksek yoğunluklu mega kentlerin bulunduğu diğer ülkelerde yönelim, düşük yoğunluklu yapılaşmaya doğrudur. Yeni binaların esneklik ve adapte edilebilirlik yoluyla uzun ömürlülüğünün arttırılması ve mevcut binaların ömrünün, yenileme eylemleriyle uzatılması çabalarıyla, arazinin verimli kullanımı arayışlarına gidilmektedir. Arazinin kullanımına ilişkin üç önemli konu vardır: Arazinin verimli kullanılması Uzun hizmet yaşamı/süresi için tasarım Mevcut binaların adapte edilmesi (adapte edilerek yeniden kullanılması - adapive reuse) Arazinin seçimi ve arazi kullanımı, sadece yerel çevresel etkileri değil aynı zamanda, sosyal ve ekonomik etkileri de gerektirir. Arazinin verimli kullanımı, nüfus yoğunluğunun yüksek ve daha çok kentlere hapis olduğu (Hollanda, Güney Afrika, Malezya gibi) ülkeler için daha fazla hayati önem taşımaktadır. Bu tür ülkelerde çözümler, daha çok fonksiyonu kendiliğinden birleştiren binalarda, yer altının daha iyi kullanılmasında (endüstri yapıları ve ticari yapılar), ve çatı yüzeylerinin optimum kullanımında (otopark, rekreasyon) aranmaktadır. Yeni binaların uzun ömürlülüğünü artırmak da, pek çok ülkede, mekan korunması ve gelişim için gerekli yeni arazi akışım durdurmak ya da yavaşlatmak için bir araç olarak görülmektedir. Bunun sonuçları ise: Modülarite sağlamayı ve desteklemeyi de içeren, esneklik ve adapte edilebilirlik için tasarım; (Çevresel) yaşam dönemi maliyetleme tekniklerinin ve kalite kontrolünün daha iyi kullanımı; Gelecek nesil kullanıcıların talep ve gereksinimlerinin daha iyi anlaşılması, olarak sıralanabilir. 206

230 Mevcut binaların hizmet yaşamım uzatmak için, yeniden güzelleştirme (refurbishment), yenileştirme ve sağlamlaştırma (retrofit) eylemleri tatmin edici olarak artacaktır; ancak bunun karşılığında, bina eklentileri için hafif yapılar gibi yeni teknolojiler, karar destekleme sistemleri (yeniden güzelleştirme / yıkım yerine yer değiştirme) ve durum değerlendirme teknikleri gibi yeni araçlar gerekecektir. Konuyla ilgili belirtilen noktalar da: Doğanın korunması için gelişmiş arazi (site) yönetimi ve Fazlasıyla kirlenmiş ve terkedilmiş alanların yeniden geliştirilmesidir. Binaların sürdürülebilir yönetimi, daha fazla arazi kullanımını önlemek için, binaların hizmet yaşamının uzatılmasını beraberinde getirmektedir. Bina yöneticileri için, aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: Kullanıcılarının gelecekteki ihtiyaçları için binaların adapte edilmesi, Eski kullanılmayan binalara yeni fonksiyonlar yüklenmesi, Hem ekolojik hem de ekonomik bağlamda, yeniden üretime (regeneration) karşılık hizmetin sona erdirilmesinin (decommissioning) yararlarının göz önünde bulundurulması, Planlanmış bakım ve yenileme programları kullanılması. Yapı malzemesi üretiminde dolaylı olarak kullanılan araziler fazladır. Minerallerin inşaat sektörü için büyük ölçekte taş ocaklarından çıkarılması, yoğun nüfusa sahip yerlerde, doğa alanların kabul edilemeyecek düzeyde kaybına sebep olabilir. Bunun için önemli olan, yapı malzemelerinin çevresel performanslarım aşağıdaki yöntemlerle artırmaktır: Yenilenebilir malzemelerin kullanımı ve yerel kaynakların kullanımı, Tam yaşam dönemi maliyetinin göz önünde bulundurulması, Dayanıklılığın artırılması, Kullanım sırasında düşük emisyon Geri dönüştürülebilirlik / geri kazanılabilirlik Kolaylıkla yeniden kullanılabilecek bileşenler için ilk öncelik, dayanıklılık ve uzun hizmet yaşamıdır. Yeniden kullanımı zor olan bileşenler için gereksinim, kolaylıkla biyolojik olarak çözülür olabilmeleridir, (bio-degradability). Bu kolay çözülebilirlik, doğada kısa zamanda ve doğaya zarar vermeden yok olmayı getirecektir. Çoğu ülke, arazinin verimli kullanılmasına, açık alanların korunmasına ve kırsal yerleşimlerin yapısının korunmasına yönelik gereksinimi vurgulamaktadır. Yapılaşmış çevre ve kent plancıları için önemli olan konu, "kent sınırları içindeki mevcut mekanın daha iyi kullanılmasıdır. Bu da; Kentsel yayılmayı sınırlandırmaya ve kırsal alanlarının parçalanmasını engellemeye; Yeni toprak temizleme teknolojilerini kapsayacak şekilde, tarıma elverişli olmayan araziler (brownfield sites) için bir çıkış yolu oluşturmaya, Gelecekteki gereksinimleri göz önünde bulundurarak mevcut yapılaşmış çevrenin adaptasyonuna ve dönüşümüne (regeneration) olanak sağlar. Yüksek derecede kentleşmenin ve nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu Hollanda ve Japonya gibi ülkelerde, yer altında binalaşma ve arazinin rekreasyon için kendiliğinden açık alanlar yarattığı şekilde iki kere kullanımını da kapsayan, daha yoğun kullanımı söz konusudur. 207

231 Konutlaşmanın, işyerlerinin, hizmetlerin, olanakların ve kamu ulaşımının hepsinin yürüyüş mesafesinde olduğu yoğun (compact) toplumların ortaya çıkması kaçınılmazdır, (bu sürdürülebilir kent tanımı ve özellikleri içinde vardır) Bunların bazıları, ekolojik kapalı devre sistemleri ile kendi kendine yeten yerleşimler olarak gelişeceklerdir. Çeşitli alanları tek bir metropol yönetim yapışma bağlamak üzere gelişme koridorları (development corridors) kullanılmalıdır ve bunlar, sosyal sürdürülebilirlik ve geliştirilmiş hizmet dağıtımına katkı sağlamalıdır. Kentleşme yoluyla kaybolan arazinin kompanse edilmesi için kentsel tarım aktif olarak teşvik edilmelidir. EK- C.2. [1,4] Sürdürülebilir yapım için hem gelişmekte olan hemde gelişmiş ülkelerde aşılması gereken birtakım zorluklar ve yapılması gereken birtakım işler vardır. Çoğu zaman farklılıklar, sadece, bu zorluklara bulunacak belli bir çevreye uygun çözümler ve bu çözümleri hayata geçirebilecek eldeki kaynaklardan kaynaklanır. Ama gelişmiş ülke] ede bu zorluklar sürdürülebilir yapımın esas odağı olurken, gelişmekte olan ülkelerde sadece zaten karmaşık olan bir problemin bir kısmım oluştururlar. Ayrıca, gelişmiş ülkeler sürdürülebilir yapımın problemlerine el atmakta bir ilerlerine kaydetmişken, gelişmekte olan ülkeler karşılaştıkları daha geniş kalkınma çabalarının bir parçası olarak bu mücadele alanlarına nasıl dahil olacaklarım daha henüz yeni düşünmeye başlıyorlar. Sürdürülebilirlik bir kavram olarak inşaat sektörüne son zamanlarda katılmıştır ve şu anda olan gelişmeler gösteriyor ki sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir yapım, karar verme ve mesleki uygulamanın henüz temel bir parçası değildirler. Sürdürülebilirlik hala meslek ve gelişime kararlarım yönlendiren ana itici güç olarak değil, mevcut uygulamaya "olursa iyi olur" bir ekleme olarak görülmektedir. Genel olarak sürdürülebilir yapımın kullanımının giderleri artırıp karı azaltacağına inanılmaktadır. Makine, ekipman ve eğitim için ek yatırımlar yapılması gerekliliği, çoğu zaman sürdürülebilirlik ilkeleri temelinde standart ve uygulamalara uymamak için bir mazaret olarak kullanılır. Đnşaat sektörü, bu kavramın uygulamaya geçirilmesi için gereken teknolojik değişikliklere yatırım yapmak için kaynak yetersizliği olduğundan şikayet eder ve kar marjlarının düşeceğinden endişe eder. Aynı iddialar daha iyi eğitim programlarının ve istihdam koşullarının uygulanmasını engeller. Sürdürülebilir yapıma geçişin bir takım maliyetler doğuracağı doğrudur fakat verimli kaynak kullanımı yüksek üretkenlik ve riskin azaltılması sonucunda getirileri de olacaktır. Aşılması gereken zorluk kan artırmak için bu avantajları en üst seviyeye çıkarmanın yollarını bulmaktır. Kaynakların Harekete geçirilmesi: Sürdürülebilir yapımın karşılaştığı en önemli zorluklardan bir tanesi de araştırmayı, teknolojik değişimleri ve yeni malzemeler ve teknolojilerin üretimi ve pazar]anması için gerekli fizibilite çalım alışmalarım destekleyecek kaynakların harekete geçirilmesidir. Çoğu zaman problem kaynak yetersizliği değil, kaynakların daha verimli bir şekilde yönetilmesi için gereken koordinasyon eksikliğidir. Farklı organizasyonların kaynaklarını birleştirmek bu kaynakların etkisini artırmada faydalı 208

232 olabilir. Hükümetler yukarıda sözü edilen aktiviteleri destekleyecek gerekli mali desteği garanti edemiyorlar. Sürdürülebilir yapım sektörü içindeki insiyatiflere yönlendirilebilecek kaynaklar özel ve akademik sektörlerin kontrolündedir. Birlikte çalışarak, araştırma ve eğitimin finanse edilmesi, ayrıca sektörü geliştirme sorumlulukları tüm taraflarca paylaşılabilir. Eğer, inşaat sektörü, hükümet, üniversiteler ve konuyla ilişkili özel endüstriler ve kurumlarla sorumlulukları paylaşıp, birlikte çalışırsa, giderler de önemli bir miktarda düşürülebilir. Buna ek olarak, farklı ülkelerden oluşan araştırma ortaklıkları temel teknik problemlerin çözümü için gereken zaman ve giderleri düşürecektir. Toplumsal Bilinç Sürdürülebilirlik sadece devlet yönetimlerinin ve inşaat sektörünün sorurmluluğu değildir. Vatandaşlarda bu olayın bir parçası olup, hareketlerinin, kaynaklan iyi veya kötü kullanmalarına etkileri hakkında bilinçli olmak durumundadırlar. Bireylerin katılımı toplumun çoğunun sahip olduğu harcama alışkanlıklarında değişiklik yapacak kararlama alınmasında ve uygulanmasında önemli rol oynar. Buyandan çevreyle dost yapı malzemeleri kullanımının getireceği yarar ve fırsatlar konusunda halkı bilgilendirecek kampanyalar yapılması, öte yandan tüketici alışkanlıklarının kaynaklan daha sürdürülebilir kullanmaya doğru değişmesinin desteklenmesi önemlidir. Yapım sürecinin ve Ürünlerinin Kalitesini Geliştirmek Kusurlar ve verimsiz süreçler, çevesel kaynakların harcanmasının pahalı bir biçimidir ve hem inşaat işçileri hem de ürünün son kullanıcıları için tehlike yaratır. Kalitesiz yapı ürünleri bu ürünleri kullananların yaşam kalitelerini düşürür. Sürdürülebilir yapıma doğru atılacak ilk adım inşaat ürünlerinin kalitesini ve inşaat sürecinin güvenliliğini ve verimliliğini arttırmaktadır. Kaynak Kullanımının Azaltılması Kaynak kullanımının azaltılması inşaat sektörünün önceliğidir. Bu doğrudan ve dolaylı yollardan yapılabilir. Her iki yolunda kendi içinde aşılması gereken zorlukları vardır. a) Yapı malzemesi atıklarının azaltılması: Malzeme atıklarının azaltılmasının pek çok faydalan vardır. Bu küresel malzeme tüketimini, inşaat atıklarının miktarını ve uzun vadede yıkım atıklarının miktarını azaltacaktır. Ayrıca inşaat maliyetlerini azaltıp konutları daha ucuz hale getirecektir Yönetim, tasarım ve kültürel uygulamaların atık oranlan üzerinde çok büyük bir etkisi vardır. Bunlar, Eğitim, vaziyet planlaması, yönetim ve tasarım uygulamaları ve yeni teknolojiler kullanılmasıyla değiştirilebilir. Günümüz -modern yapım süreçlerinde yeni teknolojilerin kullanılması gereklidir. b) Yapı malzemesi olarak geri dönüştürülmüş atık kullanımımn arttırılması: Düzgün bir biçimde yapıldığı zaman, atıkların yapı malzemesi olarak geri dönüştürülmesi inşaat sektörünün çevereye yaptığı etkiyi azaltmada uygun bir yoldur. Geri dönüşümün potansiyel pek çok çevresel avantajları vardır. 209

233 - Doğal kaynakların tüketimini azaltacak - Arazi doldurma tortularını azaltacak - Malzeme üretiminde enerji tüketimini ve bundan kaynaklanan kirliliği azaltabilir - Daha dayanıklı malzemeler elde edilmesine neden olabilir. c) Binalarda Enerji Verimliliği: Binalarda enerji verimliliği, hem tüketimi hem de bünyesel (embodied) enerjinin azaltılmasıyla gerçekleştirilebilir. Enerji tüketiminin azaltılması eğitim, bir enerji kodunun/kanununun geliştirilmesi, ısıtma, soğutma sitemlerinin geliştirilmesi, yalıtmam geliştirilmesi, alternatif enerji kaynaklarının kullanımı ve pasif güneş enerjisi tasarımının (passive solar design) geliştirilmesi ile başarılabilir. Tüketim ayrıca, aydınlatma ve su ıssıtıcısı gibi cihazların yeniden tasarlanmasıyla da azaltılabilir. d) Su Tasarrufu: Bunun için, kullanıcı eğitimi, tasarım ve teknik değişiklikler toplamına ihtiyaç vardır. Tavsiye edilenler, geliştirilmiş su sayaçları (water metering systems), yağmur suyundan faydalanma sistemleri (rainwater harvesting systems), suyun yeniden kullanımı, susuz teknolojiler ve düşük-akışlı, basınçlı ve kendi kendine kapanan musluklardır. Suyun inşaat alanında ve malzeme üretiminde kullanımı da tekrar değerlendirilmelidir. Dayanıklılık ve Bakım: Yapılaşmış çevrenin hizmet yaşamı hakkındaki artan bilgiler ve yaşam verilerin toplanıp yönetilmesi daha sürdürülebilir bir inşaat sektörüne ulaşmanın önündeki aşılması gereken en büyük zorluklardır. Buna, inşaa edilen değerin fiziksel olduğu kadar fonksiyonel dayanaklılığı ve ayrıca yapım sürecinin her aşamasında hizmetin olabilecek en iyi noktaya getirilmesi de dahildir. Bu ayrıca bina esnekliliğinin ve kapasitesinin artırılmasını gerektirir. Şu anda elde olan dayanıklılık üzerine yapılan araştırmalar neredeyse sadece betonarme yapılarla kısıtlıdır ve araştırmaların bütün diğer teknolojiler ve yapı malzemeleri yönünde genişletilmesi gereklidir. Tasarım aşamasında, bakım konusu da dikkate alınmalıdır ve yaşam dönemi maliyetleri daha fazla rekabet edebilen teknolojiler seçmek için kullanılabilir. Yapı Malzemeleri ve Yöntemlerde Yenilikler Adil paylaşım (fair shares) düşüncesinin de desteklediği gibi dünya kaynaklarının adil paylaşımı yoluyla sürdürülebilir yapım sadece küresel çevresel sürdürülebilirlik de değil, sosyo-ekonomik sürdürülebilirlikte de büyük bir farklılık yaratabilir. Son zamanlarda Avrupa Birliğinin Fair Share konseptinin getirileri üzerine yaptığı bir araştırma sonucuna göre eğer şu an AB sadece kendi payına düsen (fair share) dünya kaynaklarını kullanıyor olsaydı, bu %85 çimento, % 87 çelik ve % 90 alüminyum kullanımında azalma olacak anlamına gelirdi. Ayrıca Kyoto Protokolüne göre de sera etkisi gazlarının salgılanmasında ciddi azaltmaya gidilmesi gerekliliği vardır. Yapılaşmış çevrenin sera gazı salgılanmasında ciddi payı olduğu için bu uygulamalar inşaat sektöründe ciddi sonuçlar doğuracaktır. Bu tip kısıtlamalarla başa çıkabilmek tamamı ile yeni bir tasarım paradigması gerektirir. Çevresel Sağlık ve Güvenlik Đnşaat sektörünün kullandığı malzemeler küresel zehirli atık sorununun büyük bir yüzdesini oluşturduğu için, üretilen yapı malzemelerinin ve bitişlerinin sağlığa ve 210

234 çevreye etkileri üzerine daha fazla araştırma yapılması gereklidir. Ayrıca asbest gibi zararlı maddelerle başa çıkabilmek için stratejiler geliştirilip uygulanmalıdır. Ayrıca, özellikle zararlı kimyasalların depolanması, ses ve toz kirliliği yanında bitki örtüsü ve toprağın kaybı gibi inşaat alanlarındaki faaliyetlerin sebep olduğu çevresel etkiler ve sağlık tehditleri hakkında da daha fazla araştırma yapılması gereklidir. Tedarik Yöntemleri Yapımın sürdürülebilirliğinde müşterinin/mal sahibinin yürüteceği önemli bir görevi vardır. Devlet yönetimi dahil bütün müşterilerin tedarik politikaları ve yöntemlerine sürdürülebilirlik kriterlerinin dahil edilmesiyle, sürdürülebilir yapım için imkan sağlayan bir çevre ve sürdürülebilir yapı ürünleri için bir pazar yaratılır. 211

235 Ek - D. Sertifikasyon Sistemleri Kullanım Kılavuzları Kontrol Listeleri 212

236 213

237 214

238 215

239 216

240 217

241 218

242 219

243 220

244 221

245 222

246 223

247 224

248 225

249 226

250 227

251 SBTOOL 228

252 229

253 230

254 231

255 232

256 Score Sheet for CASBEE for New Construction Score Sheet for CASBEE for New Construction 233