ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ ATIK ENVANTERİ ANKET SONUÇLARININ İNCELENMESİ

Transkript

1

2

3 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ ATIK ENVANTERİ ANKET SONUÇLARININ İNCELENMESİ Tülay AKİCİ* Sevinç ÜNAL*. GİRİŞ Devlet İstatistik Enstitüsü, 990 yılı başından itibaren yıllık çalışma programlarında, çevrenin durumu ile ilgili karar organlarının, bilim adamlarının, araştırmacıların ve kamuoyunun ihtiyaç duyduğu çevre istatistiklerini derlemeye, değerlendirmeye, çevre göstergelerini hesaplamaya ve yayınlar halinde sunmaya ağırlıklı olarak yer vermektedir. ÖZET Devlet istatistik Enstitüsü, Türkiye'deki organize sanayi bölgelerinden kaynaklanan çevre kirliliği hakkında bilgi deflemek ve kirliliğin derecesini belirlemek amacı ile ilk defa 99 yılında "99 Organize Sanayi Bölgesi Atık Envanteri" anketini yapmıştır. Daha sonra anket çalışması 99 ve 997 yıllarında tekrarlanmıştır. Bu çalışma ile organize sanayi bölgelerinin su kullanımı, atıksu, ve katı atık durumu ile ilgili bilgileri derlenmiştir. Bu bildiride, organize sanayi bölgelerinin (OSB) kuruluş yıllarına göre dağılımı, 99, 99 ve 99 yılları itibari ile atıksu arıtma tesisi durumları, atıklarına analiz yaptırma durumları, deşarj izni, deşarj edilen atıksu miktarı, katı atık miktarları ve bertaraf yöntemleri ile ilgili bilgiler değerlendirilmiştir. Devlet İstatistik Enstitüsü, Türkiye'deki organize sanayi bölgelerinden kaynaklanan çevre kirliliği hakkında bilgi derlemek, ve kirliliğin derecesini belirlemek amacıyla ilk defa 99 yılında "99 Organize Sanayi Bölgesi Atık Envanteri" anketini yaparak Türkiye'deki altyapısı tamamlanan OSB'nin 99 yılına ait verilerini derlemiştir 99 ve 99 yılı bilgilerinin derlendiği anket çalışmaları ise sırasıyla 99 ve 997 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Organize sanayi bölgesi atık envanteri anketi; Türkiye genelinde alt yapısı tamamlanan bütün organize sanayi bölgelerinde uygulanmıştır. Bu envanter kapsamında organize sanayi bölgelerindeki çevresel istihdam ve ödemeler, kaynaklarına göre temin edilen su miktarı, alıcı ortamına göre deşarj edilen atıksu miktarı, atıksu arıtma tesisleri, yaratılan ve bertaraf edilen evsel/endüstriyel katı atık miktarları ve çevresel faaliyetler için yapılan işletme ve yatırım harcamaları ile ilgili bilgiler sorgulanmıştır. *Kimya Mühendisi, Devlet İstatistik Enstitüsü Çevre İstatistikleri Şubesi *Kimya Mühendisi, Devlet İstatistik Enstitüsü Çevre İstatistikleri Şubesi

4 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II II. DEĞERLENDİRMELER Türkiye genelinde 999 yıllan arasında adet organize sanayi bölgesi (OSB) hizmete sunulmuştur ve sözkonusu OSB'lerin yerleşim alanı hektardır. 997 yılı yatırım programında, 9 adet inşaatı devam eden adet kamulaştırması yapılacak adet etüdproje, safhasında olan toplam 9 adet organize sanayi bölgesi ile adet antma tesisi projesi yer almaktadır. 997 yılı Temmuz ayı itibari ile, anket kapsamına giren Organize Sanayi Bölgesi (OSB), 9 yılından itibaren kuruluş yıllanna göre beşer yıllık zaman dilimlerinde incelendiğinde, periyodunda faaliyete geçen OSB sayısında bir önceki yılla kıyaslandığında artış görülmesine rağmen ( OSB), 909 yılları arasında kayda değer bir azalma olduğu gözlenmiştir ( OSB). 999 yıllan arasındaki yıllık dilimde faaliyete geçen OSB sayısında tekrar bir artış gözlenirken, 990 yılından günümüze kadar kurulan OSB sayısında azalma görülmektedir. (Tablo ) Organize sanayi bölgesindeki toplam faaliyete geçen imalat sanayi işyerlerinin, sektörel dağılımına bakıldığında ilk sırayı %7. ile mensucat sanayi,. sırayı %. ile metal ana sanayi,. sırayı %. ile metal eşya ve teçhizat, ulaşım aracı vb. sanayi,. sırayı %. ile kimya sanayi,. sırayı %. ile gıda sektörü,. sırayı %9 ile taş ve toprağa dayalı sanayi, 7.sırayı %.9 ile orman ürünleri ve mobilya sanayi,. sırayı ise %. ile kağıt ve basım sanayi oluşturmaktadır. (Tablo ) Devlet İstatistik Enstitüsü, ilk defa çevresel faaliyetlerdeki, istihdam ve ödemeleri, 99 yılında yapılan " 99 Organize Sanayi Bölgesi Atık Envanteri " anketinde sorgulamıştır. Organize Sanayi Bölgelerinde sorgulanan başlıca çevresel faaliyet konulan, atıksu antma tesisinin işletilmesi, atıksu analizlerinin yapılması, evsel katı atıklann toplanması, taşınması ve bertarafıdır. Bu faaliyetlerden, atıksu arıtma tesisi olan organize sanayi bölgelerinde antma tesisi müdürlüğü veya organize sanayi bölgesi müdürlüğü sorumludur. Çevresel istihdam ve ödemeler konusunda veri elde edilebilen OSB'nin sadece 'inde atıksu arıtma tesisi olduğu tespit edilmiştir. Sözkonusu OSB 'inde çevresel faaliyetlerde istihdam edilen personel sayısı 99 yılında 'sı yüksekokul mezunu olmak üzere toplam iken, 99 yılında 'i yüksekokul mezunu olmak üzere toplam 7 kişidir. Atıksu antma tesisi olmayan organize sanayi bölgelerinde, çevresel faaliyetlerde istihdam edilen personel sayısı 99 yılında 0'u yüksekokul mezunu olmak üzere toplam, 99 yılında ise, 'i yüksekokul mezunu olmak üzere toplam kişidir. (Tablo ) Daha öncede belirtildiği üzere OSB'den sadece 'inin atıksu antma tesisi mevcut olup, bu OSB'ler, İzmir/Çiğli, İzmir/Menemen, Manisa, Tekirdağ/Çerkezköy ve İstanbul/Tuzla'dır.

5 HJ IVakya'da Sanayileşme e Çevre Sempozyanra II 7 Atıksu arıtma tesisleri 99 yılında kurulmaya başlanmıştır. Ve bu atıksu arıtma tesislerinde evsel ve endüstriyel atıksular birlikte arıtılmaktadır. Kocaeli OSB'nin atıksu antma tesisi olmadığı ancak tüm fabrikaların atıksu antma tesisinin bulunduğu ve endüstriyel atıksulannm ileri bir teknikle arıtıldığı, evsel atıksuyu olan işyerlerinin de paket atıksu antma sistemleri kullandıklan tespit edilmiştir. Keza Eskişehir OSB'deki bazı işyerlerinin atıksu antma tesisi olduğu beyan edilmiştir. Elazığ OSB'inin atıksularmın arıtılmadan şehir kanalizasyonuna boşaltıldığı daha sonra Elazığ Belediyesinin atıksu arıtma tesisinde arıtıldığı bildirilmiştir. (Tablo ) Atıksu antma tesisi olan OSB'inde atıksu arıtma tesislerinde yaratılan çamur, Manisa'da OSB'nin yaptırmış olduğu düzenli depolama sahasında bertaraf edilirken, İzmir/Atatürk ve İzmir/Menemen organize sanayi bölgelerinde, Büyükşehir belediyesinin Harmandalıdüzenli depoloma tesislerinde bertaraf edilmektedir. Tekirdağ/Çerkezköy ise, atıksu arıtma tesisinde yaratılan çamuru kendi sanayi bölgesi arazisine boşaltarak bertaraf etmektedir. (Tablo) Organize sanayi bölgelerinde, sadece atıksu analizleri yapılmakta olup, gaz ve katı atık analizleri ise ihtiyaç duyan imalat sanayi işyerlerince yapılmaktadır. Bilgi derlenen organize sanayi bölgesinden sadece 'nin farklı yıllarda atıksu analizi yaptırdığı tespit edilmiştir. Organize sanayi bölgelerinden sadece Tekirdağ/Çerkezköy OSB'nin alıcı ortama deşarj izni aldığı Eskişehir, İskenderun, İstanbul/Tuzla, İzmir/Atatürk, İzmir/Menemen, Manisa organize sanayi bölgelerinin deşarj izin başvurusu yapmış olduklan halde, hala deşarj izinlerini alamadıklan belirlenmiştir. Afyon organize sanayi bölgesindeki fabrikalarda işletmeye geçtiği zaman, vilayetteki kuruluşlardan deşarj izin belgelerini almış olduklannı belirtmişlerdir. 99 yılında OSB'nin toplam temin ettiği su miktan yaklaşık milyon m,99 yılında OSB'nin yaklaşık milyon m, 99 yılında 0 OSB' nin yaklaşık 9 milyon m olarak belirlenmiştir. OSB'lerden antılarak deşarj edilen atıksuyun 99 yılında yaklaşık milyon m ' nehire, 700 bin m 'ü denize boşaltılırken, 99 yılında yaklaşık milyon m 'ü nehire, 900 bin m l ü denize boşaltılmış, 99 yılında da yaklaşık milyon m ' ü nehire, ve milyon m ' ü denize boşaltılmıştır. 99 yılında 9 OSB'den antılmadan deşarj edilen milyon m atıksuyun yaklaşık milyon m ' ü nehire, milyon m l ü şehir kanalizasyonuna,. milyon m 'ü foseptiğe, ve. milyon m 'ü denize boşaltılmaktadır. 99 yılında ise OSB 'den antılmadan deşarj edilen atıksu miktan yaklaşık milyon m l dür. Bu.miktann milyon m l ü nehire, milyon m l ü şehir kanalizasyonuna,. milyon m l ü foseptiğe, 0 bin m 'ü denize ve 0 bin m 'ü bataklığa boşaltılmaktadır. 99 yılında OSB için arıtılmadan atılan toplam atıksu miktarı yaklaşık milyon m l dür. Bu miktann yaklaşık 0 milyon m l ü nehire, 9 bin m 'ü şehir kanalizasyonuna,. milyon m l ü foseptiğe, 99 bin m l ü denize ve yaklaşık 00 bin m l ü bataklığa

6 [S] TtakyaMa Sanayileşme ve Çevre Sempozyum«II boşaltılmaktadır. (Tablo ) Veri derlenen organize sanayi bölgesinden Eskişehir, Kocaeli, KonyalI, Malatya, Uşak organize sanayi bölgeleri belediyenin mücavir alan sınırları dışında yer alırken, 7 'si belediye mücavir alan sınırları içinde yer almaktadırlar. Organize sanayi bölgelerinden kaynaklanan evsel katı atık miktarları genellikle OSB idarecileri tarafından tahmini rakamlara dayanılarak verilmiştir. Bunun nedeni ise, yaratılan evsel atıkların miktarı konusunda herhangi bir ölçüm yapılmamış olmasıdır. 99 yılında 7 OSB için, toplam yaratılan evsel katı atık miktarı yılda yaklaşık bin tondur. Bu miktarın yaklaşık bin tonu belediye çöplüğüne atılmakta, sadece 00 tonu özel deponi sahasında bertaraf edilmektedir. 99 yılında OSB için toplam yaratılan evsel katı atık miktarı yaklaşık 7 bin tondur. Bu miktarın yaklaşık 7 bin tonu belediye çöplüğüne atılmakta, 0 tonu açıkta yakılmakta, 70 ton evsel katı atık da özel deponi sahasında bertaraf edilmektedir. 99 yılında ise toplam yaratılan evsel katı atık miktarı 7 OSB için yaklaşık bin tondur. Bu miktarın yaklaşık 0 bin tonu belediye çöplüğüne atılmakta, yaklaşık 000 tonu dere yatağına bırakılmakta ve yaklaşık bin tonu özel deponi sahasında bertaraf edilmektedir. Sanayi kaynaklı katı atıkları, fabrikalar kendileri (yeniden kullanarak geri kazanarak, satarak) bertaraf ettikleri için OSB idareleri, yaratılan ve bertaraf edilen katı atık miktarı hakkında bilgi verememektedir. (Tablo ) ÖZEL İŞARETLER Bilgi yoktur... Veri elde edilememiştir.

7

8

9 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 7. Faaliyette olan organize sanayi bölgelerinin kuruluş yılı ve üretime geçen imalat sanayi işletmelerinin sektörel dağılımı, 997 İşyeri sayısı Orman Taş ve Metal Bşya Toplara Ürünleri ve Kağıt ve Toprağa Metal ve Teçhizat, Diğer Kuruluş işyeri Gıda Mensucat Mobilya Basım Kimya Dayalı Ana Ulaşım Aracı İmalat OSB adı yılı sayısı Sektörü Sanayi Sanayi Sanayi Sanayi Sanayi Sanayi vb. Sanayi Sanayi Bursa Manisa I Gaziantep I Eskişehir I Erzurum Bilecik I Konya I TekirdağÇerkezköy I Aydın Bursatıegöl I Malatya I Kayseri I Tokat Ankara Çankırı Hatayİskenderun Denizli ÎzmirAtatürk İstanbul(Deri) ManisalI KocaeliGebze I Konya II Niğde Afyon Antalya Elazığ Uşak Adana I Faaliyette olan organize sanayi bölgelerinin kuruluş yılı ve üretime geçen imalat sanayi işletmelerinin sektörel dağılımı, 997 (devam) İşyeri sayısı OSB adı Kuruluş yılı Toplam işyeri sayısı Gıda Sektörü Mensucat Sanayi Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi Kağıt ve Basım Sanayi Kimya Sanayi Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Metal Ana Sanayi Metal Eşya ve Teçhizat, Ulaşım Aracı vb. Sanayi Diğer İmalat Sanayi Çorum Bolu Samsun IzmirMenemen Mardin Burdur Eskişehir II Trabzon Toplam

10 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 7. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi Olan Organize Sanayi Bölgelerinin Arıtma Tesislerinin Kuruluş Yılları, Kapasiteleri, Yatırım Maliyetleri ve İşletme Harcamaları Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisinin (*) OSB Adı İşletme Kuruluş Kapasitesi Yatırım İşletme Harcamaları Yılı (m/yıl) Maliyeti Yılı ( 000 TL) Manisa DM İstanbulTuzla İzmirAtatürk DM İzmir Menemen USS Tekirdağ Çerkezköy DM (*) Hem evsel hem de endüstriyel karakterli atıksular kimyasal ve biyolojik arıtma ünitelerinden geçirilerek arıtılmaktadır.. Atıksu Arıtma Tesisi Olan Organize Sanayi Bölgelerinin Arıtma Tesislerinden Kaynaklanan Çamur Miktarı ve Bertaraf Yöntemleri Atıksu Antma Tesisinin Yaratılan Bertaraf OSB Adı Kapasitesi (m/yıl) İşletme Yılı Arıtılan Atıksu Miktan Çamur Miktarı (ton/yıl) Edilen Çamur miktan (ton/yıl) Bertaraf yöntemleri Manisa Düzenli depolama Düzenli depolama Düzenli depolama İstanbulTuzla İzmirAtatürk HarmandalıDüzenli depolama HarmandalıDüzenli depolama HarmandalıDüzenli depolama İzmir Menemen HarmandalıDüzenli depolama HarmandalıDüzenli depolama HarmandalıDüzenli depolama Tekirdağ Çerkezköy OSB arazisine boşaltma OSB arazisine boşaltma

11 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre empozyıımıı II 7

12 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 7. Organize sanayi bölgelerinde temin edilen su miktan, atısu analizi yapma durumu, atıksu deşarj izin tipi, alıcı ortamına gore antılmadan ve arıtılarak deşarj edilen atıksu miktan (devam) OSBADI Kuruluş yılı Yılı Temin edilen su miktan m/yıl Atıksu analizi yapan/yaptıran. yapıyor.yapmıyor Atıksu deşarj Antılmadan izin atılan atıksu tipi miktan Alıcı Antüarak ortamın atılan atıksu adı miktan Alıcı ortamın adı ELAZIĞ Ş.Kanalizasyonu Ş.Kanalizasyonu Ş.Kanalizasyomı ERZURUM Ş.Kanalîzasyonu Ş.Kanalizasyonu _ ESKİŞEHİR Porsuk Çayı Porsuk Çayı Porsuk Çayı GAZİANTEP Samözü Deresi Samözû Deresi Samözü Deresi _ ÎSKENDERUNHatay Akdeniz Akdeniz Akdeniz İSTANBULtuzla Organize sanayi bölgelerinde temin edilen su miktan, atısu analizi yapma durumu, atıksu deşarj izin tipi, alıcı ortamına göre antılmadan ve antılarak deşarj edilen atıksu miktarı (devam) OSBADI Kuruluş yılı Yık Temin edilen su miktan m/yıl Atıksu analizi yapan/yaptıran. yapıyor.yapmıyor Atıksu deşarj izin tipi Antılmadan atılan atıksu miktan Alıcı ortamın adı Arıtılarak atılan atıksu miktan Alıcı ortamın adı İZMİRAtatürk Gediz Gediz Gediz İZMİRMENEMEN Ege Denizi Ege Denizi Ege Denizi KAYSERİmelikgazi Karasu Deresi Karasu Deresi Karasu Deresi KOCAELİGEBZE * 7* 0* İzmit Körfezi, Düderesi izmit Körfezi, Dilderesi İzmit Körfezi, Dilderesi ; KONYA n SELÇUKLU Astım Bataklığı Astım Bataklığı MALATYA Beyler Deresi Beyler Deresi Beyler Deresi MANİSA I.KISIM Karaçay, Gediz 00 Karaçay, Gediz 00 Karaçay, Gediz

13 Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 7. Organize sanayi bölgelerinde temin edilen su miktan, atısu analizi yapma durumu, atıksu deşarj izin tipi, alıcı ortamına göre arıtılmadan ve arıtılarak deşarj edilen atıksu miktarı (devam) OSBADI Kuruluş yılı Yılı Temin edilen su miktan m/yıl Atıksu analizi yapan/yaptıran. yapıyor.yapmıyor Atıksu deşarj izin tipi Arıtılmadan atılan atıksu miktan Alıcı Antılarak ortamın : atıian atıksu adı miktan Alıcı ortamın adı MANİSA n.kism Gediz MARDİN Nehire NİĞDE Foseptik SAMSUN Çorlu deresi, Karadeniz TEKİRDAĞÇerkezköy Çorlu deresi, Karadeniz Alıcı ortama deşarj izni Çorlu Deresi TOKAT Ş. Kanalizasyonu Ş. Kanalizasyonu Ş. Kanalizasyonu TRABZON Karadeniz. Organize sanayi bölgelerinde temin edilen su miktarı, atısu analizi yapma durumu, atıksu deşarj izin tipi, alıcı ortamına göre arıtılmadan ve arıtılarak deşarj edilen atıksu miktarı (devam) OSBADI Kuruluş yılı Yılı Temin edilen su miktan m/yıl Atıksu analizi yapan/yaptıran. yapıyor >.yapmıyor Atıksu deşarj izin tipi Antılmadan atılan atıksu miktan Alıcı ortamın adı Arıtılarak atılan atıksu miktan Alıcı ortamın adı UŞAK Oediz Gediz Gediz TOPLAM _ (*) Şehir şebekesinden sağlanan suyun bedeli yüksek olduğu için, OSB'deki febrikalar tankerler vasıtasıyla su teinini yoluna gitmişlerdir. Bu yüzden burada verilen rakamlar gerçek anlamıyla temin edilen su miktarını yansıtmamaktadır.

14 [j Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 7. Organize sanayi bölgelerinde, yaratılan evsel katı atık miktarı ve bertaraf yöntemleri, OSB adı Yılı Mücavir alan sınırlan içinde yer almaktadır l.evet.hayır Yaratılan/ bertaraf edilen evsel katı atık miktarı (ton/yıl) bertaraf yöntemleri ADANA AFYON ANKARA ANTALYA AYDIN BİLECİK BOLU BURDUR BURSANilüfer BURSAînegöl ÇANKIRI

15 a'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 77. Organize sanayi bölgelerinde, yaratılan evsel katı atık miktarı ve bertaraf yöntemleri (devam) OSBADI Yılı Mücavir alan sınırlan içinde yer almaktadır l.evet.hayır Yaratılan/ bertaraf edilen evsel katı aük miktarı (ton/yıl) bertaraf yöntemleri ÇORUM DENİZLİ ELAZIĞ ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP İSKENDERUNHatay ÎSTANBULTuzla İZMİRAtatürk Harmandalı çöp deponi sahası Harmandalı çöp deponi sahası Harmandalı çöp deponi sahası İZMİRMENEMEN Harmandalı çöp deponi sahası Harmandalı çöp deponi sahası Harmandalı çöp deponi sahası KAYSERİmelikgazi

16 [Sj Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 7. Organize sanayi bölgelerinde, yaratılan evsel katı atık miktarı ve bertaraf yöntemleri (devam) Mücavir Yaratılan/ alan sınırlan bertaraf içinde yer edilen almaktadır evsel katı atık OSBADI l.evet miktarı bertaraf Yık.hayır (ton/yıl) yöntemleri KOCAELÎGEBZE 99 Büyükşebir belediye çöplüğüne atılıyor KONYASELÇUKLU MALATYA Açıkta yakılıyor Belediye çöplüğü Açıkta yakarak MANİSA I.KISM H:KISIM 99 0 NİĞDE MARDİN Dere yatağına bırakılıyor SAMSUN TEKİRDAĞÇerkezköy TOKAT TRABZON UŞAK Belediye çöplüpne atılıyor TOPLAM

17

18

19

20