DÜNDEN BUGÜNE HEMŞİRELİK YÖNETİMİ

Transkript

1 DÜNDEN BUGÜNE HEMŞİRELİK YÖNETİMİ Uzm. Hem. Sonay CANBOLAT INTERNATIONAL HOSPITAL HEMŞİRELİK HİZMETLERİ MÜDÜRÜ Hazırlanma tarihi: 26 Ekim

2 İÇERİK PLANI: 1. Kadın-Toplumsal Cinsiyet Rolü ve Hemşirelik 2. Hemşirelik Eğitim Süreci 3. Hemşirelikte Bilimsel Araştırma Süreci 4. Meslekleşme Süreci ve Hemşirelik 5. Hemşirelikte Mesleki Örgütlenme 6. Hemşirelikte gücümüzü arttırmak için ne yapmalıyız? 7. Hemşirelikte Liderliğin Keşfi 8. Liderlik Gelişim Programları yy da Hemşirelikten Beklenen Lider Özellikleri 10. Kaynaklar

3 1-Kadın-Toplumsal Cinsiyet Rolü ve Hemşirelik Tarihsel gelişimine baktığımızda, yaralı bakımı, şefkat göstermek gibi profesyonel olmayan, daha çok annelik rolünden kaynaklanan özellikler göstermesi nedeniyle hemşirelik mesleği uzun yıllar kadınlara has bir meslek olarak kalmıştır.

4 Modern hemşirelik 19 yy. ortalarında Florence Nightingale ile başlamıştır. Bu zamana kadar hemşireler usta- çırak ilişkisi yöntemiyle bilgi ve beceri kazanırken, Florence Nightingale formal eğitimin önemine dikkat çekmiş ve bir hemşirenin her geçen gün ilerleme göstermesinin gerekliliğini vurgulamıştır.

5 Kadının toplumsal kimliğinden kaynaklanan geleneksel roller ve inanışlar doğrudan iş yaşamına ve kadının liderlik davranışı göstermesine etkili olmuştur. Bu nedenle kadınlar toplumda daha çok aile görevlerine uyumlu ve benzer türdeki işlere yoğunlaşırken, erkekler yüksek statü taşıyan, karar vermeyi gerektiren iş ve mesleklere yönelmektedirler. Kadınların çoğunlukta olduğu bir meslek olan hemşirelik mesleği ve uygulamaları toplumun cinsiyetle ilgili kalıplaşmış yargılarından etkilenmiştir.

6 Hemşirelikte liderliğin geliştirilmesine yönelik çabalarda ilk basamak, geleneksel bakım verici rolünün eleştirel düşünme, liderlik tutumları ve profesyonel uzmanlığı içerecek şekilde yeniden tanımlamasına odaklanmalıdır. Liderliğin gelişimi için majör sorumluluk, hemşirelik eğitiminin içerisinde yer alır. İyi tanımlanmış bir liderlik profili, geleceğin karmaşık sağlık bakım sisteminde ayakta durarak ilerlemeye yardım edecektir.

7 2-Hemşirelik Eğitim Süreci Hemşirelik eğitim ve uygulamalarının hastanelerde hekime bağımlı olarak yürütülen anlayıştan, üniversitelerde bağımsız olarak kendi eğitim ve uygulamalarını kendisi yürüten anlayışa geçiş; hemşirelik biliminin gelişiminde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri nde 1905 yılında ilk kez üniversite düzeyinde hemşirelik Minnesota Üniversitesi nde başlamıştır yılında Colombia, 1934 yılında New York Üniversitelerinde doktora programlarından yetişen hemşireler, eğitici misyonları ve yürüttükleri araştırmalar hemşirelik bilimine katkıda bulunmaya başlamışlardır.

8 Son 30 yıldır hemşirelik teorisyenleri ve eğitimcileri hemşireliğe akademik bir disiplin olma yolunda daha da hız vererek, hemşirelik eğitimini hemşirelik kolejlerinden yüksek eğitim kurumlarına dönüştürme çabasına girmişlerdir. Böylece hemşirelikte uzmanlık alanları ortaya çıkmış ve hemşirelik eğitimi lisansüstü düzeyde eğitim ve diploma veren bir bilimsel disiplin konumuna gelmiştir. Hemşirelikte akademik kültürün oluşması, hemşireliğin estetik ve beceriye dayalı sanatsal uygulamalarını bilimsel yöntemle bütünleştirerek, hemşirelik biliminin diğer sağlık bilimleri içinde yer almasına olanak sağlamıştır.

9 Ülkemizdeki hemşirelik eğitiminde yaşanan değişimler incelendiğinde ise bu değişimlerin ağırlıklı olarak toplumsal ve politik gelişmelerden etkilendiği görülmektedir. Ülkemizde hemşire ihtiyacının hissedilmesi özellikle yıllarındaki balkan savaşları ve ardından yaşanılan birinci dünya savaşına dayanmaktadır. Bunun yanı sıra savaşlarla paralel olarak ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar hissedilen ihtiyacı yoğunlaştırmıştır. Bu yıllarda kısa dönem kurslarla hemşire ihtiyacı giderilmeye çalışılmıştır yılında cumhuriyet döneminin ilk resmi ve aynı zamanda örgün hemşirelik eğitiminin verildiği kurum olan Kızılay Hastabakıcı Okulu açılmıştır.

10 1946 yılında ise Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ülkedeki hemşire ihtiyacını karşılamak için bünyesinde ortaokula dayalı eğitim süresi 3 yıl olan hemşire okulu açmıştır. Mesleki eğitim için ön görülen üniversite düzeyinde hemşirelik eğitiminin temeli 1955 yılında atılmış, 1980 yılından sonra, bu düzeyde eğitim sunan kurum sayısında artış görülmüştür.

11 1968 yılında hemşirelikte Yüksek lisans 1972 yılında ise hemşirelikte doktora programlarının başlaması hemşireliğin meslekleşme sürecinde ilerlemesine katkıda bulunmuştur. Ancak hemşirelik eğitiminin üzerinde yürütülen politikalar mesleki eğitimin standardı konusunda kargaşalar yaşanmasına neden olmaktadır. Günümüzde hemşirelik eğitiminin yürütüldüğü kurumlar irdelendiğinde yükseköğrenim kurumları ile ortaöğrenim kurumlarının aynı anda, aynı unvana sahip ancak farklı mesleki bilgi ve özelliklere sahip hemşireler yetiştirdiğini görmekteyiz.

12 3- Hemşirelikte Bilimsel Araştırma Süreci Hemşirelik disiplininde pek çok bilgi, mantık yürütme, sınama-yanılma, deneyimler ve geleneksel yolla elde edilmiştir. Ancak bireysel deneyimler ve öznel değerler taşıyan bu bilgiler bilimsel bir nitelik taşımadığından hemşirelik biliminin yapı taşları olamaz ve genellenemezler lerden sonra başlayan hemşirelik araştırmaları başlangıçta hemşirelik eğitimlerine odaklanmıştır. Ancak 1970 lerden sonra araştırmalar klinik uygulamalara kaymıştır.

13 İlk hemşirelik araştırmaları tıbbi modelden etkilenmiş ve hemşirelik bilgisinin oluşturulmasında daha çok deneysel yaklaşım değerli görülmüştür.. Ancak günümüzün çağdaş hemşirelik anlayışı, hemşirelik bilgisi ve teorisinin oluşturulmasında, çok boyutlu bir varlık olan insana bütüncü yaklaşım gereği sadece niceliksel (kantitatif) araştırma yöntemlerinin yeterli olamayacağı inancına ulaşmıştır. Bu doğrultuda hemşirelik bilgisinin oluşturulmasında hemşireliğin doğasını açıklayan, tanımlayan ve hemşireliğe yeni bilgi girdileri sağlayan fenomenoloji, etnografi ve temellenmiş (grounded) teori gibi diğer kalitatif araştırma yöntemlerinin kullanımı hız kazanmıştır.

14 Hemşirelik bilimindeki hızlı ilerlemeler son 20 yılda gerçekleşmiştir. Bunun altında yatan en önemli faktör sağlığı iyileştirme ve bireylerin iyilik halini artırmaya yönelik hemşirelik araştırmalarının bu süreçte yer bulması ve hız kazanmasıdır. Hemşirelikte bilimsel araştırmanın amacı, gerçekleri ya da kuramları gözden geçirmek, bulmak ya da problemleri çözmektir. Bilimsel yöntem ışığında yapılan kalitatif ve kantitatif hemşirelik araştırmaları bakım verme ve bakım alma sürecinin gerektirdikleri hakkında hemşirelere bilgi ve anlayış kazandırmaktadır. Kazanılan bu bilgi ve anlayış hemşirelik bilimi için önemli bir temel oluşturmaktadır.

15 4-Meslekleşme süreci ve Hemşirelik Tarihsel süreçte hemşireler, hemşireliğin tanımlanmasında ve diğer sağlık disiplinleriyle mesleği ayrıştırmakta güçlük yaşamış ve hala da yaşamaktadırlar. Bir mesleğin profesyonel statüye ulaşmasında ve topluma nitelikli hizmet sunmasında, meslek üyelerinin profesyonel kimliklerinin güçlü olması gerekmektedir. Başta sosyologlar olmak üzere yıllarca pek çok bilim adamı meslek kavramını ve mesleğin özelliklerini tanımlamaya çalışmıştır. 1900'lü yılların başından beri bu konuda pek çok makale yazılmıştır. Bu yayınlardan biri sosyolog Abraham Flexner'in tıp eğitimi hakkındaki çalışmasıdır. Flexner' in hazırlamış olduğu raporun sonucunda tıp eğitiminde önemli yenilikler ve düzenlemeler yapılmıştır. Daha sonra çeşitli disiplinlerde çalışmalarına devam eden Flexner 1915 yılında gerçek mesleklerin taşıması gereken kriterleri bir liste halinde yayınlamıştır.

16 Genevieve ve Roy Bixler, ilk kez 1945 yılında hemşireliği meslek kriterleri açısından incelemiş, 1959 yılında ise hemşireliği kendi orijinal 7 kriterlerine göre değerlendirmiş lerdir. Daha sonra 1971 yılında Povalko tarafından geliştirilen kriterler kullanmıştır. Povalko' ya göre bir işi meslek yapan 8 kriter; teorik bilgi, yapılan işin temel sosyal değerlere uygunluğu, eğitim süresi, motivasyon, otonomi, bağlılık bilinci, birlik bilinci ve meslek ahlakı yasasıdır. Hemşireliğin profesyonel bir meslek olduğunu ICN tarafından 1975 de belirtilmiştir. Uluslararası Hemşirelik Konseyi nin (ICN) 1975 yılında Singapur da yaptığı tanıma göre Hemşirelik, temel hemşirelik öğretim programını tamamlayarak ülkesinde hemşireliği uygulamak üzere nitelik ve yetki kazanmış ve yetkisi onaylanmış profesyonel bir kişidir.

17 Kelly 1981' Flexner'in kriterlerini genişleterek bir işin meslek sayılabilmesi için 8 temel özelliği taşıması gerektiğini vurgulamıştır. Kelly nin geliştirdiği ölçütler şunlardır: 1. Toplumun sağlığı ve insanlık için hayati olan hizmetleri sunmalı, 2. Araştırmalarla sürekli yenilenen ve geliştirilen bir bilgi birikimi olmalı, 3. Hizmet entelektüel aktiviteleri içermeli ve bireysel sorumluluk alma hizmetin güçlü bir özelliği olmalı, 4. Meslek üyeleri yükseköğrenim ( lisans ) veren kurumlarda eğitilmeli,

18 5. Meslek üyeleri kendi politika ve davranışlarının kontrolünü elinde tutmalı ve bağımsız olmalı, 6. Meslek üyelerinin verdikleri hizmet onları güdülemeli 7. Meslek üyelerini yönlendiren ve mesleki kararlarına rehberlik eden etik kodlar olmalı, 8. Uygulama standartlarını belirleyip, mesleğin gelişimini destekleyen bir mesleki örgütü olmalıdır.

19 TBMM nin açılması ile birlikte sağlık hizmetleri birinci derecede bir devlet görevi olarak ele alınmış ve 3 Mayıs 1920 de kabul edilen Sıhhiye ve Muavenatı İçtimaiye Vekaleti kurularak sağlık hizmetleri ayrı bir bakanlıkça yürütülen asli bir devlet görevi haline getirilmiştir yılında bakanlığa atanan Dr. Refik Saydam, Cumhuriyetin sağlık alanındaki hedeflerini belirleyerek, ihtiyaçları karşılayacak bilinçli bir sağlık politikası oluşturmuştur. Bu politikaların ana hatlarından bir kaçında; Ebe Yetiştirmek ve Sağlık Memuru Yetiştirmek gibi maddelerde yer almaktadır.

20 Dr. Refik Saydam döneminde, devlete bağlı sağlık örgüt ve birimlerinin tüm yurda yayılması için büyük bir çaba harcanırken, sağlık insan gücünün nicelik ve nitelik yönünden yeterli olması için bir dizi önlemlere de başvurulmuştur. Bu dönemde yapılan yasalardan birçoğu hala yürürlüktedir ve sağlık örgütlenmemizin temelini hala bu yasalar oluşturmaktadır. Bu yasalardan biri de; 1954 yılında yürürlüğe giren 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu dur Sayılı Hemşirelik Kanunu değişti. Meslek Tanımı, Meslek Üyesi tanımı (cinsiyet, eğitim, yaş), Meslek alanı tanım (görev, yetki ve sorumluluklar) Meslek alanı Yönetimi( Lisans, Yüksel Lisans, Rüçhan hakkı) tanımları yapıldı.

21 Hemşireler için Etik İlke ve Sorumluluklar 12 Aralık 2009 tarihinde yayımlandı ,2010 da Hemşirelik Yönetmeliği yayınlandı. Mesleğin kapsamı (hemşire, uzman hemşire, yetki belgeli), Hemşire Görevleri (Sorumlu Hemşire, Başhemşire tanımları) yer verildi de Hemşirelik Yönetmeliği, Uzman Hemşirenin görevlerine ek maddeler, birimlere özgü görev yetki ve sorumluluklar, Hemşirelik girişim listesi ilave edilerek genişletilmiş haliyle yeniden yayınlandı.

22 5- Hemşirelikte Mesleki Örgütlenme Meslekler gelişimlerini sağlamak, güç birliğine ulaşmak için ortak bir çatı altında karar alma ve hareket etme gereksinimine ihtiyaç duyarlar. Mesleklerin bu ihtiyaçları doğrultusunda oluşturdukları örgütler, meslek üyelerinin bir amaç etrafında birleşmesini sağlayarak, mesleğin sahip olduğu gücün mesleki gelişim için kullanılmasını sağlarlar.

23 Örgütler güçlerini meslek üyelerinden almaktadır. Günümüzde uluslararası ve ulusal düzeyde faaliyetler yürüten pek çok hemşirelik örgütü mevcuttur. Hemşireliğin meslekleşmesi, ancak tüm hemşirelerin bu sürece aktif bir şekilde katılmalarıyla gerçekleşebilir. Genel amaçları hemşirelik mesleğinin gelişmesini sağlamak ve topluma kaliteli hemşirelik hizmeti sunmak olan bu örgütlerin uluslararası kararlarda en etkili olanlarından birisi ICN ve diğeri ANA' dır. Ülkemizde ilk hemşirelik örgütü Türk Hastabakıcılar Cemiyeti adı altında te gönüllü hemşireler tarafından kurulmuştur. Bu cemiyet 1943 yılında yeniden yapılandırılmış ve adı Türk Hemşireler Derneği olarak değiştirilmiştir. Türk Hemşireler Derneği, 1949 yılında Uluslararası Hemşireler Birliğine üye olmuştur.

24 6- Hemşirelikte gücümüzü arttırmak için ne yapmalıyız? Hemşirelerin güçlerini arttırmalarında, birbirleri ile yakından ilişkili olan bazı faktörler rol oynamaktadır. Bunlar; birlikte hareket etme (birleşme), ilişkileri güçlendirme, politik etkinliğin arttırılması ve eğitim olarak sıralanabilir. Hemşirelerin her alanda güç kazanmasının en iyi yolu, belirli amaçlara ulaşmak için birlikte hareket edebilmeleridir. Ancak genellikle hemşireler, sağlık sistemi içinde birbirleri ile rekabet eden ayrı sınıflar olarak hareket ederler. Hemşirelikte kollektif sınıf bilinci yeterince gelişmemiştir ve hemşirelik camiasındaki belirli grupların gücü de, birçok farklı yönelim nedeni ile etkili olamamaktadır.

25 Hemşirelik en büyük güç kaynağını profesyonel bir dernekten almalıdır. Hemşirelerin çoğu bu konuda hemfikir olmakla birlikte ülkemizde Türk Hemşireler Derneğine üye olan hemşire sayısının yeterli olmadığı bilinmektedir. Türk Hemşireler Derneği başta olmak üzere tüm hemşirelerin bu durumu sorgulaması ve bunun değişmesi için işbirliği yapması büyük öneme sahiptir. Profesyonel bir derneğin değişiklik yaratma gücü, ortak amaçlar çerçevesinde tüm hemşireleri bir araya getirebilmesinde ve sözleri eyleme dönüştürebilmesinde yatar. Bu noktada bunu gerçekleştirebilecek liderlere duyulan gereksinim ön plana çıkmaktadır.

26 Hemşirelerin güçlerini arttırmalarının en önemli yolu, siyasi (politik) etkinliklerini arttırmalarıdır. Politika büyük oranda, toplumun birçok kesiminin iyilik halini ilgilendiren sosyal konularla ilgilenir. Sosyal konuların en önemlilerinden biri, sağlık bakımıdır. Sağlık bakımını ilgilendiren politik tartışmalarda hemşireliğin sesi duyulmalıdır. Çünkü sağlık bakımı ile ilgili oluşturulan politikalar sağlık bakım çalışanlarının, hastaları için nasıl bakım vereceklerini ve aynı zamanda, sağlık bakım hizmetini alacak olanların bu hizmeti nasıl arayacaklarını da büyük ölçüde etkiler. Hemşireliğin politik eyleminin hedefi, ülkenin sağlık sisteminin toplumun yararına olmasını sağlamaktır. Bu nedenle hemşirelerin, politika ile ilgili temel kavramları, stratejileri, yaklaşımları anlamaları ve politika analizi için temel becerilere sahip olması gerekir. Böylece, sağlık politikalarının gelişimine anlamlı katkıda bulunabilirler.

27 7- Hemşirelikte Liderliğin Keşfi Hemşirelik mesleğinde liderlik açısından 1980 li yıllara kadar önemli bir değişiklik ve gelişme sağlanmamıştır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi sağlık kurumlarının geleneksel yapıları içinde hemşirelerin bir kadın mesleği olarak liderlik açısından yeterli olmadıklarının düşünülmesi, bu nedenle meslekleri ile ilgili yönetici ve eğitici kadrolarında dahi uzun yıllar hemşirelere yer verilmemesi ve bu kadroların genellikle bir erkek mesleği olan doktorlar tarafından işgal edilmiş olmasıdır li yılların ortalarından itibaren hemşireler, meslekleri için liderlik konusu ile ilgilenmeye başladılar. Bu tarihten sonra, meslekte liderlik kavramının eksikliğini keşfettiler. Hemşirelerin 1980 li yıllara kadar mesleklerinde liderliğin önemini keşfedememelerinin bir nedeni de otoriteye boyun eğme olarak açıklanmaktadır. İlerleme kaydedebilmek için riske girmek gereklidir. Hemşirelerde riske girmenin çok yaygın bir davranış olmadığı ve sorumluluk almaktan kaçındıkları da belirtilmektedir.

28 Hemşirelerin uzun yıllar etkin bir liderlik davranışları gösterememesinde ve kendilerini güçsüz olarak hissetmelerinde hem iç hem de dış faktörlerin etkisi bulunmaktadır. Dış faktörler; 1. Hemşirelerin geleneksel yardımcı rolü, 2. Sağlık bakım kurumlarının hiyerarşik yapısı, 3. Hekimlerin otorite ya da ekip lideri olarak algılanması, 4. Yasal işlem tehdidi ve işini kaybetme korkusu. İç faktörler ise; 1. Rol belirsizliği, rol karmaşası, 2. Profesyonel güven eksikliği, 3. Çekingenlik utangaçlık, 4. Benlik saygısının düşük olması olarak belirtilmiştir.

29 8- Liderlik Gelişim Programları Hemşireliğin kendi kendini yönetmesi ve kendi kararlarını kendisinin verebilmesi kuralı meslekleşmesinin değişmez ölçütüdür ve bu noktada hemşirelikte liderliğin önemi bir kat daha artmaktadır. Günümüzde bütün örgütlerde olduğu gibi sağlık hizmetleri de gelişim ve değişim içindedir. Sağlık hizmetlerinin önemli bir bölümünü oluşturan hemşirelik hizmetlerinde karmaşık teknoloji ve yoğun insan ilişkilerinin yer alması önemli liderlik davranışlarının gösterilmesini zorunlu kılmaktadır. Hemşirelik hizmetlerindeki etkililik ve verimlilik, sergilenen liderlik davranışlarına bağlıdır.

30 ICN, The Global Nursing Leadership Institute kurarak, Leadership for Change (LFC) ve Leadership in Negotiation (LIN) programları ile 25 yılı aşkın süredir, hemşireler için liderlik, yönetim ve müzakere beceri geliştirmede öncü olmuştur. AACN-Wharton Executive Leadership Program, ANA Leadership Institute, AONE The Nurse Manager Institute (NMI) gibi programlarla lider hemşirelerin yetiştirilmesi konusunda farklı programlar yürütülmektedir.

31 9-21. yy Hemşirelikte Beklenen Liderlik Özellikleri fikir üretebilme, problem çözme yeteneğini kullanma, eşitlik ve adalet ilkesine bağlı kalma, güç ve otoriteyi paylaşma, güven oluşturma, bireysel gelişimi ön planda tutma, başarıları ödüllendirme, fırsat sunma, diğerlerinin gelişimine önderlik etme, öğrenmeyi teşvik etme (aktif dinleme, hatalardan öğrenme, işbirliği, eleştirel, yaratıcı düşünme, hayatın kalitesini ve verimliliğini arttırma), cesaret, dürüstlük ve samimiyet gösterme (risk alma, vizyon sahibi olma, değişim, geleceğe meydan okuma, saygıda eşitlik) gibi liderlik özellikleri beklemektedir.

32 21. yüzyılda bilişim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte hemşirelik mesleği eğiticileri, uygulayıcıları ve yöneticileri olarak bulunduğumuz çağda var olabilmek, arzu ettiğimiz geleceğe doğru ilerlemek mesleğimizi geleceğe taşımak için iyi liderler yetiştirmek ve liderlik davranışlarını öğrenmek, geliştirmek ve yaymak zorundayız

33 10- Kaynaklar Vural G (1997). Liderlik ve Hemşirelik. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1:1. Ökdem Ş, Abbasoğlu A, Doğan N (2000). Hemşirelik Tarihi, Eğitimi ve Gelişimi. Ankara Üniversitesi Dikimevi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Yıllığı. 1:1. Karagözoğlu Ş (2005). Bilimsel Bir Disiplin Hemşirelik. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9:1. Terzioğlu F, Taşkın L.(2008). Kadının Toplumsal Cinsiyet Rolünün Liderlik Davranışlarına ve Hemşirelik Mesleğine Yansımaları. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12:2. Şahin E, Terzioğlu F (2009).Kadın-Liderlik ve Hemşirelik. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 25:

34 Kaynaklar Devam Yavuz N. (2011) Türkiye ve OECD Ülkelerinde Sağlık Sistemleri ve Karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme ABD. Sabancıoğlulları S, Doğan S(2012). Profesyonel Kimlik Gelişimi ve Hemşirelik. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 15:4. Shaw S (2008) Internatıonal Councıl of Nurses Nursing Leadership. Erişim Tarihi : Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: