T.C. ERCĐYES ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ SOSYAL MEDYANIN GELĐŞĐMĐ VE ĐLETĐŞĐM FAKÜLTESĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN SOSYAL MEDYA KULLANIM ALIŞKANLIKLARI

Transkript

1 T.C. ERCĐYES ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ SOSYAL MEDYANIN GELĐŞĐMĐ VE ĐLETĐŞĐM FAKÜLTESĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN SOSYAL MEDYA KULLANIM ALIŞKANLIKLARI Tezi Hazırlayan Mustafa BOSTANCI Tezi Yöneten Doç. Dr. Bilal ARIK Gazetecilik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Mayıs 2010 KAYSERĐ

2

3 T.C. ERCĐYES ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ SOSYAL MEDYANIN GELĐŞĐMĐ VE ĐLETĐŞĐM FAKÜLTESĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN SOSYAL MEDYA KULLANIM ALIŞKANLIKLARI Tezi Hazırlayan Mustafa BOSTANCI Tezi Yöneten Doç. Dr. Bilal ARIK Gazetecilik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Mayıs 2010 KAYSERĐ

4

5 I ÖNSÖZ Şüphesiz ki bu tür çalışmalar sağlıklı bir iletişim ve etkileşim sürecinin ürünüdür. Sosyal Medya konusunu ele almaya çalıştığım bu araştırma da tamamıyla bireysel bir emeğin ürünü olmaktan çok destekleriyle yanımda olduğunu hissettiğim insanların katkısıyla ortaya çıkmıştır. Çalışma süresince desteklerini esirgemeyen başta Erciyes Üniversitesi Đletişim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hamza ÇAKIR olmak üzere, Erciyes Üniversitesi Đletişim Fakültesi akademik ve idari personeline, çalışma arkadaşlarıma ve öğrencilerime katkılarından dolayı teşekkür eder, aynı havayı teneffüs etmekten sevinç duyduğumu belirtmek isterim. Bilgi ve deneyimlerini paylaşma konusunda gösterdikleri abi yaklaşımı ve fedakarane tutumlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Hakan AYDIN a, Yrd. Doç. Dr. Mustafa KACUR a, Yrd. Doç. Dr. Ali KORKMAZ a ve Okutman Fikret YAZICI ya teşekkürü bir borç bilirim. Bu çalışmanın her aşamasında desteğini fazlasıyla hissettiğim, beni hep daha nitelikli üretime yönlendiren ve öğrencisi olmaktan büyük keyif aldığım danışmanım Erciyes Üniversitesi Đletişim Fakültesi Radyo Televizyon ve Sinema Bölüm Başkanı Doç. Dr. Bilal ARIK a, sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tüm hayatım boyunca olduğu gibi eğitim hayatımda da her türlü maddi ve manevi desteği esirgemeyen, varlıkları benim için hep azim ve gurur kaynağı olmuş aileme şükranlarımı sunarım. Daha nice yayınların başlangıcı olması dileğiyle.. Mustafa BOSTANCI

6 II SOSYAL MEDYANIN GELĐŞĐMĐ ve ĐLETĐŞĐM FAKÜLTESĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN SOSYAL MEDYA KULLANIM ALIŞKANLIKLARI Mustafa BOSTANCI ÖZET Bu çalışmada sosyal medyanın gelişimi ve iletişim fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıkları incelenmiştir. Đnternetle birlikte gündelik hayatımızda yerini alan sosyal medya her geçen gün önemini daha çok hissettirmektedir. Dolayısıyla kitle iletişim araçlarıyla birlikte ele aldığımız sosyal medya toplumsallaştırmada önemli rol oynamaktadır. Amacımız, son yıllarda hayatımızı etkisi altına alan internete de yeni bir boyut kazandıran sosyal medyayı tanıtmak ve iletişim fakültesi öğrencilerinin hangi sosyal medya araçlarını hangi amaçlarla kullandıklarını ve önceliklerinin neler olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmada yöntem olarak literatür taraması ve anket yöntemi kullanılmıştır. Çalışma öncesi temel varsayımımız sosyal medyanın önemli bir parçası olan sosyal ağların gençler arasında sıklıkla kullanıldığı ve gençlerin sosyal medya ağları üzerinden arkadaşlarıyla iletişim kurmaya ve yeni arkadaşlar edinmeye eğilimli olduğu yönündedir. Çalışma sonucunda bu varsayımların gerçek olduğu ve araştırmaya katılan öğrencilerin en sık kullandıkları sosyal ağın facebook olduğu görülmüştür. Kullanıcıların sosyal ağları kullanırken öncelikli amaçlarının arkadaşlarla iletişim kurmak yani sosyal çevreden haberdar olma isteği olduğu sonucuna da varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Sosyal Medya, Đnternet, Sosyal Medya Ortam ve Araçları, Facebook, Twitter.

7 III DEVELOPMENT OF SOCIAL MEDIA AND SOCIAL MEDIA USAGE HABITS OF COMMUNICATION FACULTY STUDENTS Mustafa BOSTANCI ABSTRACT In this study, the development of social media and social media usage habits of communication faculty students have been studied in detail. The social media which is in our daily lives in company with internet has been more noticeable with every passing day. Consequently, social media, which is associated with mass media plays a major role in socializing people. Our target is to introduce the social media that adds a new dimension to the internet which influences our lives in recent years. Furthermore, we also aim at revealing which social media tools have been used by communication faculty students and why they them. We also consider what the students priorities are. In this study, literature survey and questionnaire have been used as a method. Our basic assumption before the study is that social networks which are important for social media are often used by young people and they have a tendency to communicate with their friends or to make new friends by using social media networks. In conclusion, at the end of this study, it has been realized that our assumption is true and most of the students who have participated in our research use facebook as a social network. The study has also concluded that the users primary goals for using social networks are to communicate with their friends in other words to be aware of the social environment. Key Words: Social Media, Internet, Social Media Tools, Facebook, Twitter.

8 IV ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ... I ÖZET...II ABSTRACT... III ĐÇĐNDEKĐLER... IV KISALTMALAR... IX TABLOLAR LĐSTESĐ... XI GĐRĐŞ...1 I. BÖLÜM KĐTLE ĐLETĐŞĐM ARAÇLARININ TOPLUMSAL ETKĐLERĐ 1.1. TOPLUMSALLAŞMA KAVRAMI KĐTLE ĐLETĐŞĐM ARAÇLARI KĐTLE ĐLETĐŞĐM ARAÇLARI VE TOPLUMSALLAŞMA GAZETENĐN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ VE TOPLUMSAL ETKĐLERĐ RADYONUN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ VE TOPLUMSAL ETKĐLERĐ TELEVĐZYONUN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ VE TOPLUMSAL ETKĐLERĐ ĐNTERNETĐN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ VE TOPLUMSAL ETKĐLERĐ...28 II. BÖLÜM SOSYAL MEDYA: KAVRAM VE ARAÇLARI 2.1. SOSYAL MEDYA Sosyal Medya Kavramı Sosyal Medya Tarihi SOSYAL MEDYANIN GELENEKSEL MEDYADAN FARKLARI SOSYAL MEDYANIN AVANTAJLARI SOSYAL MEDYA ARAÇ VE ORTAMLARI Đletişim Bloglar Blogger Wordpress Blogcu...51

9 V Diğer Blog Servisleri Mikro Bloglar / Durum Uygulamaları Twitter Plurk Diğer Mikro Blog Servisleri Sosyal Ağlar Facebook Myspace Hi Diğer Sosyal Ağlar Sosyal Ağ Toplayıcılar Friendfeed Diğer Sosyal Ağ Toplayıcılar Etkinlik Eventful Zvents Diğer Etkinlik Ağları Đşbirliği Wikiler Vikipedi Diğer Wiki Ağları Sosyal Etiketleme Delicious Marro.ws Diğer Sosyal Etiketleme Ağları Sosyal Haber Digg Reddit Diğer Sosyal Haber Ağları Multimedya Fotoğraf Paylaşımı Flickr Photobucket...71

10 VI Fotokritik Diğer Fotoğraf Paylaşım Ağları Video Paylaşımı Youtube Metacafe Diğer Video Paylaşım Ağları Müzik, Ses Paylaşımı Last.fm Playlist Diğer Müzik, Ses Paylaşımı Ağları Görüş ve Đzlenimler Ürün, Đş Değerlendirme Epinions Yelp Diğer Ürün, Đş Değerlendirme Ağları Soru&Cevap Toplulukları Yahoo! Answers Answerbag Diğer Soru&Cevap Toplulukları Eğlence Sanal Dünyalar Secondlife Diğer Sanal Dünyalar Oyun Paylaşımı Miniclip Diğer Oyun Paylaşımı Ağları Diğer Bilgi Toplayıcılar Netvibes Diğer Bilgi Toplayıcı Ağlar Sosyal Medya Đzleme ve Analizi Sysomos Diğer Sosyal Medya Đzleme ve Analizi Ağları...88

11 VII III. BÖLÜM ĐLETĐŞĐM FAKÜLTESĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN SOSYAL MEDYA KULLANIM ALIŞKANLIKLARI 3.1. ARAŞTIRMANIN KONUSU ARAŞTIRMANIN AMACI ARAŞTIRMANIN ÖNEMĐ ARAŞTIRMANIN SINIRLARI ARAŞTIRMANIN METODOLOJĐSĐ Araştırmanın Örneklemi Veri Toplama Yöntemi VERĐLERĐN ANALĐZĐ VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Araştırmaya Katılanların Demografik Özelikleri Cinsiyet Dağılımı Yaş Dağılımı Üniversitelere Göre Dağılım Sınıf Dağılımı Aile Gelir Dağılımı Đnternet Kullanım Sıklıkları Dağılımı Đnternette Geçirilen Zaman Dağılımı Blog Sahiplikleri Dağılımı Sınıflara Göre Blog Sahiplikleri Dağılımı Üniversitelere Göre Blog Sahiplikleri Dağılımı Araştırmaya Katılanların Sosyal Medya Kullanımı Đnternet Kullanım Amaçları Dağılımı Sosyal Medya Tercihleri Dağılımı Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Dağılımı Blog Sahipliği Đtibariyle Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Đlişkisi Cinsiyet Đtibariyle Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Đlişkisi Üniversite Đtibariyle Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Đlişkisi Đnternette Geçirilen Zaman Đtibariyle Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Đlişkisi...110

12 VIII SONUÇ KAYNAKÇA EK1: ANKET FORMU ÖZGEÇMĐŞ...136

13 IX KISALTMALAR 3D ABD AOL : Üçüncü Boyut : Amerika Birleşik Devletleri : American Online ARPA-NET : Advanced Research Project Agency- Network ASP AVI BBC BBS CEO CV DAB GB HTML HTTP ICQ IP IRC ĐTÜ KĐA MB MĐL-NET : Active Server Pages : Audio Video Interleave : British Broadcasting Corporation : Bulletin Board Systems : Chief Executive Officer : Curriculum Vitae : Digital Audio Broadcasting : Gigabyte : Hyper Text Markup Language : Hyper Text Transfer Protokol : I Seek You : Internet Protocol : Internet Relay Chat : Đstanbul Teknik Üniversitesi : Kitle Đletişim Araçları : Megabyte : Military Network

14 X MPEG NCSA ODTÜ PHP RDS SMS SPSS TC TRT TTNET TÜBĐTAK TV : Moving Picture Experts Group : National Center for Supercomputing Applications : Ortadoğu Teknik Üniversitesi : Personal Home Pages : Radio Digital Service : Short Massage Service : Statistical Package For Social Science : Türkiye Cumhuriyeti : Türkiye Radyo Televizyonu : Türk Telekomünikasyon A. Ş. Đnternet Hizmeti : Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu : Televizyon ULAKBĐM : Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi ULAKNET : Ulusal Akademik Ağ UNESCO USENET Vb Vd Vs : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization : User s Nerwork : Ve benzeri/ve bu (gibi) : Ve diğerleri : Ve saire

15 XI TABLOLAR LĐSTESĐ Tablo 2.1: Birçok Büyük Sosyal Ağ Sitesinin Başlama Tarihleri Çizelgesi Tablo 3.1: Cinsiyet Dağılımı Tablo 3.2: Yaş Dağılımı Tablo 3.3: Üniversitelere Göre Dağılım Tablo 3.4: Sınıf Dağılımı Tablo 3.5: Aile Gelir Dağılımı Tablo 3.6: Đnternet Kullanım Sıklıkları Dağılımı Tablo 3.7: Đnternette Geçirilen Zaman Dağılımı Tablo 3.8: Blog Sahiplikleri Dağılımı Tablo 3.9: Sınıflara Göre Blog Sahiplikleri Dağılımı Tablo 3.10: Üniversitelere Göre Blog Sahiplikleri Dağılımı Tablo 3.11: Đnternet Kullanım Amaçları Dağılımı Tablo 3.12: Sosyal Medyada Đlk Tercih Edilen Ortama Đlişkin Dağılım Tablo 3.13: Sosyal Medyada Đkinci Tercih Edilen Ortama Đlişkin Dağılım Tablo 3.14: Sosyal Medyada Üçüncü Tercih Edilen Ortama Đlişkin Dağılım Tablo 3.15: Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Dağılımı Tablo 3.16: Blog Sahipliği itibari ile Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Arasındaki Farkı Gösteren T Testi Sonuçları Tablo 3.17: Cinsiyet Đtibari ile Sosyal Medya Kullanım Düzeyleri Arasındaki Farkı Gösteren T Testi Sonuçları

16 XII Tablo 3.18: Üniversite Đtibari ile Sosyal Medya yı Fotoğraf Paylaşımı Amacıyla Kullanım Farklılıklarını Gösteren Anova Testi Sonuçları Tablo 3.19: Üniversite Đtibari ile Sosyal Medya yı Video Paylaşımı Amacıyla Kullanım Farklılıklarını Gösteren Anova Testi Sonuçları Tablo 3.20: Đnternette Geçirilen Zaman Đtibari ile Sosyal Medya yı Fotoğraf Paylaşımı Amacıyla Kullanım Farklılıklarını Gösteren Anova Testi Sonuçları Tablo 3.21: Đnternette Geçirilen Zaman Đtibari ile Sosyal Medya yı Video Paylaşımı Amacıyla Kullanım Farklılıklarını Gösteren Anova Testi Sonuçları Tablo 3.22: Đnternette Geçirilen Zaman Đtibari ile Sosyal Medya yı Müzik Paylaşımı Amacıyla Kullanım Farklılıklarını Gösteren Anova Testi Sonuçları

17 GĐRĐŞ 21. yy. da toplum içerisinde hayatını sürdürmeye çalışan insan için iletişim gereksinimi fiziksel ihtiyaçlar kadar önemlidir. Birey için önemsediği konu ve kişilerden haberdar olma isteği kan bağıyla bağlı olduğu aileden başlayarak halkalar halinde genişler. Yüzyüze iletişimin başladığı ilk yer ailedir. Đletişim ve sosyalleşme insan hayatında birliktelik gösteren iki önemli öğedir. Aileden dışarı çıkan birey, akrabalar, eğitim çevresi derken iletişim halinde olduğu kişi ve kurumlar arttıkça sosyal çevresini genişletir. Sosyal çevrenin genişlemesiyle aynı düzeyde haberdar olma ihtiyacı da artar. Konumu ne olursa olsun bilgi sosyal hayatın içinde olan her insan için değerlidir. Toplumda önemli bir yer edinmek, insanlar tarafından önemsenmek ise ortalama her insanın isteyeceği şeylerdir. Bilmek, insanın yaşam mücadelesi içerisinde güçlü olmasını, toplum içerisinde istediği konuma gelmesini kolaylaştırmaktadır. Ne kadar bildiğiniz ölçüde dinlenirsiniz. Herhangi bir konuda uzmanlaşmak ise insanı o konuda söz sahibi yapmaktadır. Kısacası günümüz dünyasında en değerli sermaye bilgidir. Günlük hayatta her an birilerini uyarır ve uyarıcılarla karşılaşmaktayız. Bir başka ifadeyle bilgi mesajları göndermekte ve almaktayız. Duyu organlarımız aracılığıyla gelişen bu iletişim hali farkında olarak ya da olmayarak gerçekleşmektedir. Bir söz ya da bir davranış, varlığından haberdar olmadığımız bir alıcı tarafından mesaj olarak alınabilmektedir. Dolayısıyla insan gündelik hayatını yaşarken hep iletişim halindedir. Tek başına hayatını sürdürmek istemeyen birey sosyalleşmek zorundadır. Sosyalleşmenin yani topluma karışmanın gerektirdiği arkadaş çevresini genişletme, yeni insanlar ve kültürler tanıma ihtiyacı iletişimle olmaktadır. Đletişim kurarak yeni insanlar tanınabilmekte, varolan çevrenin deneyim ve tecrübeleri öğrenilebilmekte ve toplumun değerleri özümsenebilmektedir. Yüzyüze iletişimle ulaşabileceğimiz bilginin çerçevesi

18 2 ise yeterince geniş değildir. Sosyalleşmeyi kolaylaştıran ve bilgiye kolay ulaşmayı sağlayan iletişim araçları ve kitle iletişim araçları ise burada önem kazanmaktadır. Yakın çevresiyle iletişim halinde olan insan için yaşadığı şehirde olup bitenlerden ve ülkesindeki siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel durumdan haberdar olmak önemlidir. Bu işlevi ise en geniş anlamıyla kitle iletişim araçları yerine getirmektedir. Temel işlevi haber ve bilgi sağlamak olan kitle iletişim araçları gündelik yaşamda insanın ihtiyacı olabilecek bilgilerin yanında ilgi alanları ve spesifik konularda da bilgiler vermektedir. Đhtiyaç duyulan bilgiye gazete sütunlarından, televizyon ekranlarından, radyodan ve bilgisayar ekranından ulaşılabilmektedir. Borsa hareketlerine, siyasi gelişmelere, dizilere, konserlere, sinema filmlerine, yarışmalara vb. her şey kitle iletişim araçları sayesinde istenilen yerden ulaşılır hale gelmiştir. Farklı ülke kültürlerini tanımak ve kültürleri farklı coğrafyalara aktarmak bu araçlar sayesinde daha da kolaylaşmıştır. Kitle iletişim araçları toplumu bilgilendirirken aynı zamanda eğitmekte, eğlendirmekte ve bütünleştirmektedir. Toplum üzerindeki etkileri konusunda kuramcılar farklı fikirler ortaya koysalar da etkinin varlığı kabul gören bir gerçektir. Kitle iletişim araçları tüketicilerini yönlendirmekte, tercihlerini etkilemektedir. Onlar için hangi konunun önemli olduğunu söylemektedir. KĐA nın bu gücünün farkında olan kişi ve kurumlar ise KĐA yatırımlarını artırarak ideolojik ve ticari amaçlarını gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Kitle iletişim araçlarının kitleleri etkileme gücü ulaştığı kitlenin boyutuna ve aracın özelliklerine göre değişmektedir. Gazete, fotoğraf ve yazıdan oluştuğu için okuryazar kitleye hitap etmekte, radyo sadece dinleyicilerine ulaşabilmekte, televizyon, gazete ve radyonun özelliklerini bünyesinde toplamakta, internet ise gazete, radyo ve televizyonun yanı sıra yeni özellikler de getirerek iletişim deneyimlerini zenginleştirmektedir. Multimedya özelliği sayesinde medya araçlarının yazı, ses, görüntü gibi özelliklerini etkileşimli bir şekilde kullanıma sunan internet, son yıllarda sık kullanılan bir iletişim aracı konumundadır. Zengin bir içerik internette dolaşmakta ve bu içeriğe istenilen zamanda çevrimiçi olunabilen her yerden ulaşılabilmektedir. Televizyon, gazete ve radyo içeriğine de internet sayesinde ulaşılabilmektedir.

19 3 Hayatımızın her alanında varlığını hissettiğimiz internet birçok üretim sürecini etkilediği gibi alışkanlıklarımızı da değiştirmekte ve etkilemektedir. Henüz yeni olmasına rağmen etkileri itibariyle üzerinde önemle durulması gereken bir kavram olan sosyal medya, medya üreticileri ve tüketicilerinin bir numaraları önceliği halini almıştır. Sosyal medya araç ve ortamları olmaksızın internette içerik yayınlayabilmek için bazı tasarım ve kodlama programlarına ve HTML, ASP, PHP gibi kodlama dillerine yeterli düzeyde hakim olmak gerekmektedir. Sosyal medyayı bu denli önemli hale getiren ise internette yayın yapmanın gerektirdiği teknik bilgilere ihtiyaç olmaksızın kullanıcıların kendi ürettikleri içerikleri rahatlıkla yayınlayabilmelerine imkan tanımasıdır. Çok geniş bir araç ve ortam yelpazesine sahip olan sosyal medya, üreticiler ve pazarlamacılar için ucuz ve işlevsel, internet kullanıcıları için ise kolay erişilebilir ve zengin bir yayın mecrasıdır. Medya üreticileri ve tüketicilerini birbirinden ayıran keskin çizgiler sosyal medya ile silikleşmiştir. Geleneksel medyanın tüm unsurlarını fazlasıyla içerisinde barındıran internet, sosyal medya sayesinde teknik bilgi istemeyen ve herkesin kullanabileceği bir yayın ortamına dönüşmüştür. Veri iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte hızlı internet erişiminin hayatımızın her alanında ulaşılabilir konuma gelmesi sosyal medyayı modern toplumun ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir. Yeni üretilen cihazlar artık sosyal medya sitelerini destekleyen ürünler olarak karşımıza çıkmaktadır. Fotoğraf makineleri fotoğraf paylaşım ağlarına çektiğiniz fotoğrafı gönderebilmekte, cep telefonları popüler sosyal ağları desteklemektedir. Popüler sosyal ağ sitelerinin kullanıcı sayısı birçok kalabalık ülke nüfusunu geçmiştir. Bugün facebook 400 milyonu aşan kullanıcı sayısıyla en çok tercih edilen sosyal medya ağı konumundadır. Çalışma literatür taraması ve anket yöntemi uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Konuyla ilgili basılı ve elektronik kaynakça taranmıştır. Konu itibariyle basılı kaynakçanın az olması elektronik kaynakçadan yararlanmayı gerekli kılmıştır. Çalışmamız 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, kitle iletişim araçlarının toplumsal etkileri adını taşımaktadır. Bu bölümde toplumsallaşmanın tanımı yapıldıktan sonra kitle iletişim araçlarının toplumsallaşma açısından önemine değinilecek ve birer

20 4 kitle iletişim aracı olan ve kültür taşıyıcı rolüyle toplumsal hayata katkıları önemli olan gazete, radyo, televizyon ve internetin tek tek toplumsal etkileri ele alınacaktır. Çalışmanın birinci bölümünde toplumsallaşma ve kitle iletişim araçlarının toplumsal etkileri üzerinde durulmaktadır. Gazete, radyo, televizyon ve internetin toplumsal hayata getirdiği yenilikler ve bu araçların kültür taşıyıcı rolü önemlidir. Sosyalleşme teorisyenlerinin önemle üzerinde durduğu KĐA bu bölümde değerlendirilecektir. Çalışmanın ikinci bölümünde sosyal medya araç ve ortamları incelenecektir. Her geçen gün adını daha çok duyduğumuz ve hayatımızdaki yerini genişleten başlıca sosyal medya ağları işlevlerine göre kategorilendirilecek ve tanıtılacaktır. Bu bölüm içeriği itibariyle bir sosyal medya ağı rehberi durumundadır. Çalışmanın üçüncü bölümü olan uygulama bölümünde ise Erciyes, Gazi ve Đstanbul Üniversitesi Đletişim Fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıklarını ölçmeye yönelik yapılacak bir araştırmanın sonuçları ele alınacaktır. Uygulama kapsamında varsayımımız sosyal ağların gençler tarafından sıklıkla kullanıldığı ve gençlerin bu araçları iletişim kurmak, yeni arkadaşlar edinmek, fotoğraf ve video paylaşmak amacıyla kullandığı yönündedir. Facebook un gençler arasında en sık kullanılan sosyalleşme ağı olduğu da varsayımlarımız arasındadır. Üç farklı üniversiteden iletişim fakültesi öğrencilerinin katılımıyla gerçekleştireceğimiz uygulama bölümü bize varsayımlarımızı test etme imkanı verecektir. Yine bu araştırma kapsamında öğrencilerin internette ne kadar vakit geçirdikleri, hangi amaçlarla interneti kullandıkları, en çok hangi sosyal medya ağlarını kullandıklarını ve sosyal medyayı hangi amaçlarla kullandıkları gibi sorulara da cevap aranacaktır.

21 5 I. BÖLÜM KĐTLE ĐLETĐŞĐM ARAÇLARININ TOPLUMSAL ETKĐLERĐ 1.1. TOPLUMSALLAŞMA KAVRAMI Đnsanın biyolojik bir varlık olmaktan çıkıp, toplumun bir üyesi olması, toplumda kendisinden önce var olan kuralları öğrenmesi, değer ve inançları benimsemesi, onaylaması ve bu kurallara uygun olarak kendisine verilen rolleri oynaması ile mümkündür. Bireyin, içinde yer aldığı toplumun bir parçası, üyesi olabilmesi için geçirdiği süreç ise toplumsallaşma (socialization) olarak adlandırılmaktadır. 1 Sosyalleşme kişinin içinde yer aldığı toplumsal kuralların daha genelde yer aldığı kültürel ortamın kendisinden beklediği şekilde davranmayı öğrenme sürecidir. 2 Birey, içerisinde bulunduğu toplumun değerlerini taşıdığı ve toplum normlarına uyduğu düzeyde toplumun bir parçası olarak kabul edilmektedir. Şüphesiz insanlar, yaşadığı toplumda davranışlarıyla kendini ifade eder ve bu davranışları sayesinde toplumun diğer fertlerinden ayrılırlar ve birey olarak toplum içerisinde var olurlar. Tüm bireyler bir grup içinde doğmakta ve toplumsal niteliklerini bu gruplarda kazanmaktadırlar. Bir toplumun yaşam biçimiyle, o toplumda yaşamak için gereken bilgilerle değerler, gruplar arcılığıyla bireye aktarılmaktadır. Bu bilgi ve değerlerin benimsetilmesiyle birey, belirli bir toplumun üyesi olma özelliği kazanmaktadır. Đnsanların fiziksel çevrelerine uyum çabalarının neticesinde tarihsel bir gelişme ile birlikte ortaya çıkmış örgütlere toplum denir. Toplumsal örgütlenme, insanın varlığını devam ettirebilme ve çoğalma imkânını artırdığı için onun, zaman içinde geliştirdiği bir uyum biçimidir. Toplumsal hayat sayesinde, insan kendisini diğer 1 Aysel Aziz; Toplumsallaşma ve Kitle Đletişim, Ankara Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu, Yayın No. 2, Ankara 1982, s Ömer Demir ve Mustafa Acar; Sosyal Bilimleri Sözlüğü, Ağaç Yayıncılık, Đstanbul 1982, s. 332.

22 6 canlı türlerinden ayıran niteliklerini ortaya çıkarmakta, sosyalleşmekte, geliştirmekte ve kültürünü yaymaktadır. 3 Sosyalleşme hayat boyu devam eden bir öğrenme sürecidir. Doğduğu andan itibaren insan, bu sürecin içerisinde yer alır ve her toplum kendi kültürünü yeni nesillere sosyal bir miras olarak aktarmak ister. Ancak bu süreçte insan sadece kendi toplumunun kültürel değerlerini öğrenmekle kalmaz, aynı zamanda çeşitli kanallarla diğer toplumların kültürünün de etkisine maruz kalmaktadır. 4 Günümüzde insan çok çeşitli kültürel etkilerle karşı karşıya kalmaktadır. Uzakları yakın etme konusunda maharetli olan teknoloji uzak kültür ve değerleri küreselleşen dünya düzeninde her bireye ulaştırmakta ve ortak bir kültürün oluşmasına katkı sağlamaktadır. Đnsan davranışlarının çoğunluğu öğrenilmiş davranışlardır. Yani öğrenme süreci içerisinde belirli davranışlar gösterilmektedir. Đnsanlarda içgüdüsel davranışlar yok denecek kadar azdır. Đnsanların belirli bir topluluk içinde belirli şeyleri öğrenmeleri sosyalleşme süreci olarak adlandırılan oluşum içerisinde gerçekleşmektedir. Bu süreç bireyin dünyaya geldiği andan itibaren dili, kültürü öğrenmesi ve gelecek nesillere aktarmasını içerir. 5 Sosyalleşme süreci çeşitli sosyal çevrelerde, çok sayıda insanla, birçok farklı yolla kazanılmaktadır. Anne babalar, arkadaşlar, öğretmenler oyun ya da takım arkadaşları, antrenörler, iş arkadaşları, sevgililer, eşler vb. farklı çevrelerde bu sürece katkıda bulunmaktadırlar. Sosyalleşmede etkili olan bu faktörler toplumun sahip olduğu kültürün aktarılmasında sorumlu ve önemli organizasyonlardır. 6 Davit A. Goslin'e göre karşılıklı sosyal ilişkilere dayanan sosyalleşmede, gruptaki her üyenin davranışı diğerlerinin davranışını etkiler, kontrol eder ve düzenler; böylece sosyalleşme de karşılıklı olur. Evli bir çift, anne-baba rollerine uygun düşecek kendi davranışlarını ilk çocukların bedensel ve ruhsal yönden bakım, beslenme ve büyütülmeleri sırasında öğrenmişlerdir. Yüksekokuldan yeni mezun olmuş bir 3 Azmi Yetim; Sosyoloji ve Spor, Topkar Matbaacılık, Ankara 2000, ss Kamil Kaya; Meyrem Tuna; Đlköğretim Çağında Çocukların Sosyalleşmesinde Televizyon Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2008, ss AÖF; Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 2003, s Azmi Yetim; a.g.e., ss

23 7 öğretmen, öğretmen rolüne uygun davranışlarını ancak "öğrencilerin yardımı ile" kazanmıştır. Yalnız burada anne-babanın çocuğu sosyalleştirmesi, çocuğun her türlü etkilere açık olduğu bir zamanda yapıldığı için birincil sosyalleşme; çocuğun anne babayı sosyalleştirmesi onların belli bir yapılaşma, şekillenme ve olgunlaşması üzerine kurulduğu için ikincil sosyalleşme olmaktadır. Aslında sosyalleşmenin bu karşılıklı iki yönü farklı yaşlar arasında değil, aynı yaşlardaki kardeşler ve çocuklar arasında, anaokulu çocukları arasında, arkadaş grupları ("peer groups", "Freundensgruppen") ve hatta yetişkin kişiler arasında da olmaktadır KĐTLE ĐLETĐŞĐM ARAÇLARI Đletişimin gerçekleşmesini sağlayan her türlü araç (ses, söz, yazı, beden dili, jestler ve mimikler, giyim-kuşam, hatta koku, davranış vb.) iletişim aracıdır ancak yüz yüze karşılıklı olmayı gerektirmeden anında iletişim kurmayı sağlayan ve bunu kitlesel düzeyde gerçekleştiren araçlar kitle iletişim araçları olarak tanımlanmaktadır. 8 Günümüzde kitle iletişim araçları topluca medya olarak da adlandırılmaktadır. Medya Latince kökenli bir sözcüktür. Halka, kamuoyuna ait olan anlamında kullanılan medium, mediae sözcüğünden gelmektedir. 9 Medya sözcüğü pratikte kitle iletişim araçları na göre daha sık kullanılmaktadır. Đnsanların gerek yakın, gerekse uzak çevrelerinde olup bitenler hakkında bilgi almalarını sağlayan ve teknolojik gücün bir göstergesi olarak geniş halk kitlelerini haberleşme ağıyla birbirlerine bağlayan araçlara, kitle iletişim araçları denilmektedir. Bunlar, haber verme, eğitim, eğlence, çeşitli mal ve hizmetlerin reklâmlar aracılığıyla tanıtılması ve propaganda gibi önemli fonksiyonlar üstlenmişlerdir. 10 Kitle iletişim araçları kitle iletişimi olgusunu gerçekleştiren teknolojik araçlardır. Bu araçlar büyük sermaye gerektirmekte ve kullanılması uzmanlık istemektedir. Kitle 7 Mustafa Ergün; Sosyalleşme Süreci ve Yaklaşımlar, ( ) 8 Nurçay Türkoğlu; Kitle Đletişimi ve Kültür, Naos Yayınları, Đstanbul 2003, s Rıdvan Bülbül; Đletişim ve Etik, Nobel Yayınevi, Ankara 2000, s Suat Karaküçük; Fatih Yenel; Türk Sporunun Geliştirilmesi ve Topluma Yaygınlaştırılması Bakımından Basının Etkinliği, Gazi Üniversitesi, Spor Bilimleri Dergisi, C. 1, S. 2, Nisan 1997, ss

24 8 iletişim araçları denilince öncelikle basın (gazete, dergi, magazine, kitap), radyo, televizyon ve sinema yoluyla iletişimin gerçekleştirildiği araçlar akla gelmektedir. 11 Kitle iletişim araçlarını belirleyen en önemli özellik kitlesel yayın yapmalarıdır. Belli bir merkezden yayın yapan bu araçlar teknolojinin olanaklarını kullanarak oluşturmuş oldukları yayın materyallerini geniş kitlelere ulaştırmaktadırlar. Başka bir şekilde ifade etmemiz gerekirse, gazeteler, dergiler, radyolar ve televizyonlar, bunların hepsi de tekil ürün ya da programların kitle halindeki kullanıcılara dağıtıldığı birden-çoğa (one-tomany) biçiminde çalışan iletişim ortamlarıdır. 12 Yakın ve uzak çevremizde olan bitenlerden haberdar olma isteği kitle iletişim araçlarının kullanımını yaygınlaştırmıştır. Bu araçlardan beslenen bir toplum içerisinde yaşayan insanın diğerleriyle aynı dili konuşabilmesi için medyayı gereken düzeyde takip etmesi gerekmektedir. Kitle iletişim araçlarının üretim pratiği ve genel özellikleri benzerlikler taşısa da tüketim pratiğinde farklılıklar vardır. Gazete okuma bir süreliğine de olsa yoğun çalışmayı ve okuyup algılama gibi zihni bir emek sürecini gerektirir. Radyo ise sadece kulağa seslendiği için araba kullanma veya yemek yapma gibi herhangi bir uğraşın yanı sıra takip edilebilecek bir araçtır. Televizyon ise hem görüntü hem de ses sağladığı için takibi kolay bir araçtır. Tekrar ve birden fazla anlatım tekniği kullanıldığı için her zaman yoğunlaşmayı gerektirmez. Radyo ve televizyonun alıcılar için bir seferlik bir ödemesi vardır; bir kez cihaza sahip olduktan sonra tekrar bir ödeme yapmaya gerek yoktur. Oysa sinema salonunda izlenecek filmler veya gazeteler için her seferinde bir ücret ödemek gerekir. Sinema salonunda film izlemesi öncelikle zaman ayırmayı, farklı bir mekana gitmeyi ve olayların takibi için yoğunlaşarak izlenen bir pratiktir. Bugün herkesin elinde görmeye alıştığımız cep telefonları, kahvaltı masalarına eşlik eden günlük gazeteler, her evde kullanılan televizyon, her an her yerden duyabileceğimiz radyonun sesi, bir süreliğine de olsa günlük sorunlarımızdan kaçışımızı sağlayan sinema salonları veya artık her kentte adım başı rastlanabilen internet kafelerin hayli uzun bir 11 Đrfan Erdoğan; Korkmaz Alemdar; Öteki Kuram, Erk Yayınları, Ankara 2005, s S.Hakan Yılmaz; Her Yönüyle Gazetecilik, Literatürk Yayınları, Đstanbul 2009, ss