MART - ΜΑΡΤΙΟΣ Sayı: 45 Fiyatı: Azınlıkça

Transkript

1 MART - ΜΑΡΤΙΟΣ 2009 Sayı: 45 Fiyatı: 3 40 Azınlıkça

2 BU AY AZINLIKÇA AZINLIKÇA BATI TRAKYA AYLIK HABER YORUM DERGİSİ MART 2009 YIL: 5 SAYI: ΑΖΙΝΛΙΚΤΣΑ ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥΡΚΟΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ Δ. ΘΡΑΚΗΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2009 ΕΤΟΣ:Ε NO:45 SAHİBİ-SORUMLUSU ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΕΚΔΟΤΗΣ- ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ EVREN DEDE GENEL KOORDİNATÖR ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ AYDIN BOSTANCI YAYIN YÖNETMENİ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ İBRAM ONSUNOĞLU ADRES Marathonos Neoktista 3/A Komotini azinlikca@yahoo.com Tel: Fax: ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ιδιώτες. : 36 Τραπεζες, Οργανισμοί: 98 Ν.Π.Δ.Δ, Α.Ε: 98 Δήμοι: 98 Euro Κοινότητες: 72 BU SAYIDA YAZARLAR Anna Frangoudaki Aydın Bostancı Ceren Zeynep Ak Γιώργος Δούδος Dimostenis Yağcıoğlu Evren Dede Elçin Macar Fatih Nazifoğlu Hakan Mümin Hatice Sali Herkül Millas İbram Onsunoğlu Rıdvan Köse D. Yağcıoğlu Düşmana Duyulan İhtiyaç Düşman sadece ötekiler arasında bulunmaz. Her grup, grup olarak varlığını sürdürmek için üyelerinden bazen katı bazen de esnek bir uyum, bir mutabakat, yukarıda da sözünü ettiğim gibi, bir bağlılık gerektirir. Bazı grup üyeleri grubun uyum veya bağlılık normlarına uymak istemezler; bağımsız davranırlar. Hatta bu üyeler düşman olarak nitelendirilmiş ötekiler ile içli-dışlı olabilirler. İşte böyle üyeler sık sık başka grup üyeleri tarafından iç düşman olarak nitelendirilebilirler. İçindekiler Ι. Ονσούνογλου Μειονοτικές ιστορίες εκπαίδευσης -και όχι μόνον Ο Μουσταφάς, που έδειχνε συνομήλικός μου, παιδί χρόνων, επέστρεφε μόνος του από τη λαϊκή με γεμάτο από ψώνια το διπλό σακίδιο από μαύρη τριχιά που κουβαλούσε στους ώμους, γερμένος από το βάρος του, και με εκείνο το άγαρμπο περπάτημα που χαρακτηρίζει τους βουνίσιους. Φορούσε μια μαύρη βράκα και τσαρούχια χειροποίητα, περπατούσε σαν χαμένος, σαν να είχε την αίσθηση της αταίριαστης εμφάνισής με τον περίγυρο... Azınlıkça45 F. Nazifoğlu Kamuoyu yoklamaları diyarı Yunanistan... Diğer Avrupa ülkelerinde de bir çok anket yapılmakta. Ama genellikle anketlerin bir çoğu bilimsel araştırmalar çerçevesinde yapılan anketlerden ibaret. Yunanistan daki gibi bu sıklıkta anket hiçbir yerde yok! Avrupa da kamuoyu yoklamaları genellikle seçim öncesi dönemde veya küresel mali kriz gibi dünyaca önemli bir gelişme yaşandığında yapılıyor... Kapak Dosyası Azınlıkça Καθώς μιλάμε για νομική προσωπικότητα Εβρέν Δεδέ Μειονοτική οπτική γωνία για το νηπιαγωγείο και το δίλημμα Aϊντίν Μποσταντζή Μειονοτικές ιστορίες εκπαίδευσης -και όχι μόνον Ιμπράμ Ονσούνογλου Nerede yaşamalı? Herkül Millas Raporlar -I Elçin Macar Düşmana duyulan ihtiyaç Dimostenis Yağcıoğlu Eğitim ve psikoloji Hakan Mümin Kamuoyu yoklamaları diyarı Yunanistan... Fatih Nazifoğlu Ekonomik krizde insan hakları ve azınlıklar Ceren Zeynep Ak ΜΙΑ ΕΠΕΤΕΙΟΣ, ΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΠΟΛΛΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΑ Γιώργος Δούδος Çıkmaz yol Hatice Sali Dernek mi, siyasî parti mi? Rıdvan Köse Bey amca çöplükte füze, roket, tanksavar bulursa Evren Dede Trakya değişiyor: Olabilirlikler ve engeller konusunda ek yorum -II Anna Frangoudaki Batı Trakya da 150 likler -II Evren Dede AZINLIKÇA - BATI TRAKYA AYLIK HABER YORUM DERGİSİ ΑΖΙΝΛΙΚΤΣΑ - ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥΡΚΟΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ Azınlıkça Δ. ΘΡΑΚΗΣ 39

3 Vakıf sabunu yiyen farenin gözü kör olur... İstanbul daki azınlık bireyi dostlarımız için vakfın dinsel başlangıcını bilemesek te, bizler için vakfın başlangıcını biliriz: İlk vakıf, Hz. İbrahim (a.s.) tarafından Kâbe-i Muazzama nın vakfedilmesiyle başlamıştır. İslamiyet geldiğinde ise ilk vakıf Hz. Peygamber in (s.a.v) döneminde Medine de başlamıştır. Peygamberimiz kendisine ait olan yedi hurma bahçesinin gelirini İslam ın müdafaasını icap ettirecek olaylarda ve ihtiyaçlarda kullanılmak üzere vakfetmiştir. Esasında daha genel anlamıyla, vakıf, sahibi olduğu bir malı herkesin faydalanabilmesi için, yani hayırlı bir iş için belirli bir amaca tahsis etmek anlamını taşımaktadır. Bu genel ifade biçimi sanırız hem İstanbul daki, hem de Batı Trakya daki azınlıkların sahip olduğu vakıflar için geçerli bir açıklamadır. Çünkü vakfedilen mallar ancak amacı doğrultusunda kullanılması şartıyla verilmiştir. Dolayısıyla İslam inancında vakıf malının satılamayacağı şartı dışında bildiğimiz bir başka gerçek de, hangi azınlık olursa olsun, hangi dinden olursa olsun, vakıf idaresinde yer alan kişilerin vakfa ait bir malı şahsî çıkarları uğruna sattıklarında veya kullandıklarında Allah ın lanetini kazanacaklarıdır. Bu yüzdendir ki, Müslümanı, Hristiyanı ve Musevîsi vakıf mallarını gözü gibi korumaktadır. Vakıflar cemaatlerin dünya var olduğu müddetçe kullanacakları en kıymetli mal varlıklarıdır. Batı Trakya daki vakıf mallarımız bizlere, İstanbul daki vakıf malları da Gayrimüslimlere mirastır. Ne bizim, ne de onların, bir tane vakıf malını suistimal eden vakıf idareceleri varsa bilmem tekrar hatırlatmamıza gerek var mı? Vakıf sabunu yiyen farenin gözü kör olur!.. * Son dönemlerde kimi azınlık basını, çoğunluk basınının saldırgan tutumundan dolayı veryansın ediyor, sanki aynısını yapmıyormuş gibi... Nasılsa Türkçe yazıyoruz ya! At atabildiğin kadar, söv sövebildiğin kadar!.. Ardından da sanki bütün bu hakaretleri biz etmemişiz gibi görmezlikten geliyoruz gerçeği. Ve çoğunluk basınından dem vuruyoruz ardı sıra... Neyi kastettiğimizi anlatmak için örnek vermemize gerek yok, azınlık basınını takip eden herkes kimlerin ve hangi gazetelerin saldırgan, seviyesiz ve hakaret içeren üslûp kullandığını, hatta bunu marifet saydığını gayet iyi biliyor. Megalomanik depresifler, küfretmeyi üslûp sananlar ve hatta ne kadar acıdır, kimlik bunalımı yaşayarak her cümlesinde yerli yersiz en az 2 defa, hatta makale başına en az 28 defa Türk kelimesini yazan ezikler sayesinde pek meşhur azınlık basınımız. Hak aramaksa derdimiz, bizden söylemesi, küfrederek, yalan söyleyerek ve gerçekleri çarpıtarak hak aranmaz! Hele hele ismi meşhur yerel çoğunluk gazetesiyle aynı seviyesizlikte yayın politikası güderek hiç yapılmaz!... * Bu sayımızda da sayfa sıkıntısı yaşadığımızdan dolayı çeşitli yazıları ve dosyaları önümüzdeki aya aktarmak zorunda kaldık. Anlayışla karşılayacağınızı umuyoruz. İyi okumalar... editör Azınlıkça 1

4 Acaba iki tarafı birden nasıl idare etsem ve Gündüz Aktan la ilgili Taziye hakkında Milliyetçi Hareket Partisi milletvekili ve eski T.C. Atina büyükelçisi Gündüz Aktan ın ölümü münasebetiyle Danışma Kurulu adına onun başkanı Çetin Mandacı imzasıyla yayımlanan Taziye ve ilgili gelişmeler, hilkat garibesi bu azınlık oluşumunun kötü işleyişini bir kez daha gözler önüne serdi. Taziye, Gündüz Aktan ın ölümünden üç ay sonra yayımlanıyor. Görülmüş bir gecikme değil. Bilmeyenler, ölümün o günlerde vuku bulduğunu sanacaklar. Onun için, bir kurnazlık edilerek, metinde ölüm tarihi hiç zikredilmiyor. Gündüz Aktan ın MHP milletvekili olduğu da zikredilmiyor. Bu da bir başka kurnazlık. Zira MHP, aşırı sağcı diye nitelendirilen belirli bir dünya görüşüne ve ideolojiye sahip. Ve Azınlık, Yunanistan da en çok aşırı sağın saldırılarına hedef olduğu için bu kavrama karşı doğal olarak tepkisel ve olumsuz, tüm Avrupa ülkelerinde yaşayan gurbetçi Türklerin aşırı sağa tepkisel oldukları gibi, şimdi Yunanistan daki aşırı sağ kötü de Türkiye deki iyi mi diye kendiliğinden doğacak bir soruya meydan verilmek istenmemiş anlaşılan. Ancak gel gör ki, taziye metnindeki söylem, azınlık söylemi değil, nötr bir söylem bile değil, açıkça aşırı milliyetçi bir MHP söylemi. Mercek altına alındığında, yahu bu Danışma Kurulu ve Çetin Mandacı MHP çizgisinde mi dedirtecek kadar ileri. Üstelik Danışma Kurulu nun birçok üyeleri ve İskeçe PASOK milletvekili Mandacı nın kendisi sözüm ona sosyalist, bu tarzda bir metne nasıl müsaade etmişler? Tabiî Azınlıkta sosyalistini de sözüm ona sosyalist yaptılar, milliyetçisi de sözüm ona milliyetçi oldu. Her iki tarafı da sözüm ona idare etmek için. Batı Trakya Türk Azınlığı nın en zor gün- lerinde yanında olan ve onun Türk Müslüman olarak yaşaması ve var olması için Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisi olarak hiçbir fedakarlıktan kaçınmayan Gündüz Aktan ın vefatı 150 bin Batı Trakya Türkünü can evinden vurmuş ve yasa boğmuştur. diye başlayan taziye, şöyle son buluyor: Büyük Türk ulusunun bölünmez bir parçası olan Batı Trakya Türk Toplumu çok değerli bir bilim adamı, çok yetenekli bir diplomat olan merhum Gündüz Aktan ın en verimli ve olgun çağında aniden aramızdan ayrılışını büyük bir üzüntü ile karşılamıştır. Bu sözlerin Yunanistan daki milliyetçi çevrelerden ve yalnız onlardan değil ve son dönemde gittikçe milliyetçileşen bir PASOK tan, hele bu metnin altındaki imza partili bir milletvekiline ait ise, tepki çekmemesi mümkün değildi. Tepki çekecek korkusuyla Azınlıktaki milliyetçiler konuşmasın mı peki, denilebilir şimdi. Ama bir taziyeye girecek sözler değil bunlar. Burada bir zorlama var ve münasebetsizlik edilmiş. Objektif ve Azınlık açısından bir münasebetsizlik var. Yoksa, bir MHP milletvekilinin ölümünün ardından kullanılan bu sözler, MHP söylemi ile tam bir münasebet ve uyum içinde. Ondan sonra şu soru ortaya çıkıyor: Peki, Danışma Kurulu MHP nin bir organı mıdır? Ve Mandacı, Yunanistan da sosyalist, Türkiye de ise ülkücü müdür? Sonra, yukarıdaki kocaman sözlerin kurtarılmamışçı çağrışımlara yol açmaması da mümkün değil. Sanki inadına ve kasten söylenmiş,yunanlıların Batı Trakya konusundaki Türk fobilerini kışkırtmak için. Ardından PASOK, Mandacı ya ültimatomu çekti: Ya o sözlerini geri al, ya da seni partiden ihraç ediyoruz. Bundan sonraki gelişmeler, Mandacı ve Danışma Kurulu için gülencelik ve gülencelik ol- 2 Azınlıkça

5 duğu kadar küçük düşürücü. Mandacı, Ben o metni okumadan imza ettim. diye kendini savundu. Yani, okusaydım imza etmezdim demek istiyor. Ardından Danışma Kurulu başkanlığından istifa etti. Böylece PASOK karşısında kendini aklamaya çalıştı. Okumadan imza ettim derken Mandacı nın gerçeği söylediğine inanıyoruz. Okumadım demek, en başta o metni ben hazırlamadım, hazırlanmasına katkıda bulunmadım demektir. Yani o metin benim önüme hazır geldi. Her zaman olduğu gibi. Bana kalsa, ben, Gündüz Aktan ın bundan 20 yıl önce Atina da büyükelçi olduğunu dahi bilmiyordum. demişse bile, doğruyu söylemiştir. Mandacı hazırlamadı, okumadı bile; peki Danışma Kurulu üyelerinden bir başkası mı hazırladı veya yayımlanmazdan önce herhangi biri mi okudu?.. Danışma Kurulu hakkında kötü işleyiş ve hilkat garibesi derken bunları kastediyoruz. Şimdi olayın bir başka boyutunu ele alalım. Hatırladığımız kadarıyla, Danışma Kurulu tarafından ölümünün ardından taziye yayımlanan bir başka Türk büyüğü yok. Bu talih ilk kez Gündüz Aktan a nasip olmuş. MHP li olduğu için mi, bir dönem Atina büyükelçisi olduğu için mi? Taziye metninde, 29 Ocak 1990 pogromu gibi karanlık günlerde Atina da büyükelçi olarak yanımızda olduğu ve Azınlığa yardım ettiği için diye yazılıyor. Zira 29 Ocak pogromu, onun büyükelçiliği dönemine rastgelir. Rahmetlinin o karanlık günlerde Türk Azınlığına nasıl yardım ettiği konusunda bizim elimizde hiçbir bilgi yok, açıklamada da hiçbir bilgi yok. Ancak besbelli yeterince yardım edememiş olmalı ki, o pogrom gerçekleşmiş. Gücü yetmedi, elinde değildi, istedi ama yardım edemedi ve o pogromun önüne geçemedi. Biz sorumluluğu vardı demeyeceğiz, ama belki kendisi hamî devletin temsilcisi olarak ne yapmam ve ne yapmamam gerekirdi ve Mandacı hazırlamadı, okumadı bile; peki Danışma Kurulu üyelerinden bir başkası mı hazırladı veya yayımlanmazdan önce herhangi biri mi okudu?... Danışma Kurulu hakkında kötü işleyiş ve hilkat garibesi derken bunları kastediyoruz. benim sorumluluğum neydi gibi insanca bir vicdan hesaplaşması içine girmiş olabilir. Yani açıklamadakinin tersine, yardım ve katkı değil, sorumluluk. Ve aramışsa, kendisinde sorumluluk bulmuş olabilir. Sonra Gündüz Aktan, bir başka karanlık günlerin daha büyükelçisiydi. Türk Azınlığı ile Türkiye arasındaki ilişkiler açısından en karanlık ve en travmatik dönemin. Bu dönemle ilgili sorumluluğu kesin. Onun ve büyükelçilikteki iki numaralı Deniz Bölükbaşı nın sorumlulukları kesin. Deniz Bölükbaşı da, o da şimdi MHP milletvekili. Azınlıkça 3

6 Vitrin Evren Dede Καθώς μιλάμε για νομική προσωπικότητα Ήταν πολύ σημαντική η συνέντευξη που έδωσε στον Ρομπέρ Κοπτάς ο Χουεσεΐν Χατεμί, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Άγκος την περασμένη βδομάδα. Η εκλογή του πατριάρχη που αναμένεται να πραγματοποιηθεί σύντομα, θέλοντας και μη, καθιστά απαραίτητη την ανάλυση της νομικής διάστασης αυτού του ζητήματος. Από αυτή την άποψη, αξίζει να σταθούμε στις προτάσεις και τα λόγια του καθηγητή Χουσεΐν Χατεμί σχετικά με τα νομικά προβλήματα των μη Μουσουλμάνων της Τουρκίας. Τα καταστατικά των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων, όπως τονίζει ο Χατεμί, δεν έχουν ορισθεί ακόμη στην σημερινή Τουρκία. Λόγω αυτής της έλλειψης των καταστατικών, οι Αρμένιοι, οι Ρωμιοί και οι Εβραίοι αντιμετωπίζουν προβλήματα στην λειτουργία των κοινοτήτων τους. Δεν είναι και τόσο εύκολη η περιγραφή ειδικά του προβλήματος των καταστατικών, στα μέλη της πλειονότητας. Όταν κάποιος λέει: «Είναι ένα σημαντικό πρόβλημα το μη αναγνωρισμένο καταστατικό των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων» ή όταν αναφέρεται κάποιος στην σημασία της απόδοσης της νομικής προσωπικότητας στις μειονότητες, τα μέλη της πλειονότητας κολλάνε και μένουν στις νομικές ορολογίες του θέματος. Το ίδιο ισχύει, ανεξάρτητα από την κοινότητα στην οποία ανήκουν, και για τα μέλη της μειονότητας τα οποία είναι απαθή απέναντι στα προβλήματα των κοινοτήτων τους. Γι αυτούς δεν έχει μεγάλη σημασία αν η κοινότητά τους αποκτήσει ή όχι νομική προσωπικότητα, έτσι ώστε να μπορούν να κατανοήσουν την σοβαρότητα της υπόθεσης. Χρειάζεται όμως να υπάρχει επιμονή στο θέμα της νομικής προσωπικότητας για να μπορούν οι μειονότητες να συνεχίζουν την ύπαρξή τους. Βέβαια, δεν είναι δυνατόν η περιγραφή όλων των προβλημάτων της κοινότητας των Αρμενίων, των Ρωμιών και των Εβραίων τα οποία προκύπτουν από το πρόβλημα της νομικής προσωπικότητας, να γίνει σ αυτή εδώ τη στήλη. Όμως, τουλάχιστον πρέπει να μεταδώσω το πρόβλημα της νομικής προσωπικότητας που αντιμετώπισε η Εβραϊκή κοινότητα λόγω της εκλογής του αρχιραβίνου, όπως το διατυπώνει παρακάτω ο επίτιμος πρόεδρος της κοινότητας Bensiyon Pinto: «Ένα άλλο θέμα που υπάρχει έχει να κάνει με την νομική προσωπικότητα της κοινότητας. Είναι απαραίτητο η κοινότητα να διαθέτει νομική προσωπικότητα. Το κράτος πρέπει οπωσδήποτε να διορθώσει το λάθος που υπάρχει σ αυτό το θέμα. Γιατί όμως πρέπει να το διορθώσει; Όταν εμείς προσφύγαμε στο κράτος στην εκλογή του ραβίνου Rav Haleva, μας είπαν: «Ποιος είσαι εσύ και μου στέλνεις αυτή την επιστολή;». Όταν υπήρχε κάποιο γραπτό, μου έλεγαν: «Μην το υπογράφεις εσύ, να το υπογράψει ο Αρχιραβίνος Haleva». Από μέσα μου αναρωτιόμουν: «Εγώ δεν είμαι ο πρόεδρος αυτής της κοινότητας; Όταν θέλετε θα με αποκαλείται πρόεδρο και όταν θέλετε δεν θα αποδέχεστε την υπογραφή μου θεωρώντας την άκυρη; Πώς γίνεται κάτι τέτοιο;». Δεν μπόρεσα να καταλάβω αυτήν την κατάσταση ποτέ. Εύχομαι κάποια μέρα να βρεθεί λύση και σ αυτό το πρόβλημα. Μας καλούν πάντα στις επίσημες τελετές αλλά η υπογραφή μας δεν είναι έγκυρη» 1 4 Azınlıkça

7 Το πρόβλημα που περιγράφει ο κ. Pinto, δεν ισχύει παρόμοια και για την Ρωμαίικη Μειονότητα της Κωνσταντινούπολης; Και το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, λόγω έλλειψης νομικής προσωπικότητας και καταστατικού, δεν είναι όμηρος σε ένα σκοτεινό υδατοστρόβιλο; Και το Αρμένικο Πατριαρχείο δεν ζει τα ίδια επειδή δεν έχει νομική προσωπικότητα; Όπως φαίνεται, το πρόβλημα της νομικής προσωπικότητας βγαίνει μπροστά μας ως κοινό πρόβλημα όλων των μη Μουσουλμάνων. Όταν είχα αναφερθεί στην εκλογή του πατριάρχη, σε ένα από τα προηγούμενα άρθρα μου, είχα κάνει μια σύγκριση με την εκλογή του μουφτή στην Δυτική Θράκη. Όμως δεν είχα αναλύσει το θέμα του διορισμού του Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων της Τουρκίας. Δεν ήξερα άλλωστε και πολλά για το θέμα Σε ένα που έλαβα σχετικά με το άρθρο, ο αναγνώστης μου λέει τα εξής: «Σύμφωνα με την άποψη σας, ο Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων αναδεικνύεται μέσω εκλογών; Δυστυχώς, όχι. Παρόλο που η Διεύθυνση Θρησκευμάτων είναι ένα συνταγματικό ίδρυμα, δεν διαθέτει νόμο Οργάνωσης. Ο νόμος για την Οργάνωση και τα Καθήκοντα της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων» που αναθεωρήθηκε το 1976, ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας το Μετά την απόφαση του Τουρκικού Συνταγματικού Δικαστηρίου να ακυρώσει το νόμο το 1979, δεν έχει γίνει κάποια μεταρρύθμιση στον Νόμο Οργάνωσης. Για να καταλάβετε, το άτομο που πληροί τις προϋποθέσεις για να γίνει Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων, δεν αναδεικνύεται με εκλογές αλλά διορίζεται με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Επιπλέον, δεν αποφασίζει μια θρησκευτική επιτροπή για το ποιοι θα είναι υποψήφιοι για τη θέση αυτή. Το ίδιο το κράτος διορίζει το άτομο που έχει τις εξής τρεις ιδιότητες: 1) Να είναι απόφοιτος τετραετούς ανώτατης θρησκευτικής σχολής. 2) Να έχει συνολικά δέκα χρόνια προϋπηρεσία στην Διεύθυνση Θρησκευμάτων ως μουφτής ή σε ανώτερα πόστα ή ως μέλος ΔΕΠ σε Θεολογικές σχολές. 3) Να είναι άνω των 40 ετών. Συνεπώς εμείς, που δήθεν αποτελούμε τα μέλη της πλειονότητας, δεν μπορούμε να εκλέξουμε τον δικό μας Προϊστάμενο της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων. Όχι μόνο δεν μπορούμε να εκλέξουμε αλλά δεν έχουμε καν μια θρησκευτική επιτροπή. Το κράτος διορίζει όποιον επιθυμεί σε αυτή τη θέση και τελειώνει η υπόθεση» Ο αναγνώστης στην πραγματικότητα θέλει να πει το εξής: Στην Τουρκία, οι Αρμένιοι εκλέγουν τον πατριάρχη τους με την συμμετοχή του κόσμου, οι Ρωμιοί με την ψήφο της Ιεράς Συνόδου, οι Εβραίοι με το σύστημα των εκλογών, οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης με την πρόταση μιας επιτροπής ή δια της ανάτασης της χειρός μέσα στα τζαμιά. Ενώ οι Μουσουλμάνοι της Τουρκίας, ούτε τον Προϊστάμενο της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων μπορούν να εκλέξουν, ούτε έχουν μια θρησκευτική επιτροπή που να εντοπίζει τους κατάλληλους για αυτή τη θέση. Συνεπώς εσείς να ευχαριστείτε τον Θεό για την κατάστασή σας. Απ ότι φαίνεται, η δημοκρατική συνείδηση και η νομική προσωπικότητα είναι απαραίτητη για όλους 1. Bensiyon Pinto, Anlatmasam Olmazdı, İstanbul, Doğan Kitap, 2008, σ.239 Azınlıkça 5

8 Genç bakış Aydın Bostancı Μειονοτική οπτική γωνία για το νηπιαγωγείο και το δίλημμα Μπορούμε να πούμε ότι η εξέλιξη της υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι πρόσφατη. Καλό είναι να υπενθυμίσουμε ότι τα νηπιαγωγεία άρχισαν να αναπτύσσονται μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και εξελίχθηκαν σύμφωνα με τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές. Στην Ελλάδα η προσχολική εκπαίδευση το 2007 εντάχθηκε στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Με την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, κυρίως στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες περιοχές και με την μετακίνησή τους από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για να στέλνουν οι γονείς τα παιδιά τους στο νηπιαγωγείο και έτσι ο θεσμός αυτός εξαπλώθηκε. Ήδη μέχρι το 1950 που η Ελλάδα ήταν μια χώρα με μεγάλο αγροτικό πληθυσμό, οι συνθήκες ήταν περιορισμένες για την ανάπτυξη της προσχολικής εκπαίδευσης. Όμως οι αλλαγές που σημειώθηκαν στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες μετά τα το 1960, έπαιξαν σημαντικό ρόλο και στην εκπαίδευση των γονιών. Μπορεί να παρατηρήσει κανείς την αναπτυξιακή πορεία, μελετώντας τους αριθμούς των μαθητών που πήγαιναν στα νηπιαγωγεία. Λόγου χάριν, στις αρχές του 1960 ο αριθμός των μαθητών που πήγαιναν στο νηπιαγωγείο ήταν ενώ στην δεκαετία του 70 ο αριθμός διπλασιάστηκε φτάνοντας τις Η πορεία αυτή ήταν πολύ διαφορετική στη Δυτική Θράκη για κοινωνικοοικονομικούς και πολιτικούς λόγους. Η περιοχή, κυρίως η μειονότητα, γνώρισε το θεσμό του νηπιαγωγείου περίπου πριν 15 χρόνια. Μετά την ένταξη της προσχολικής εκπαίδευσης στην υποχρεωτική, προέκυψαν διαφορετικές απόψεις μεταξύ των επιστημόνων για την μειονοτική εκπαίδευση βάσει της συνθήκης της Λοζάνης και άλλων διεθνών συνθηκών. Για παράδειγμα, από τους υπευθύνους του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, η καθηγήτρια κα Νέλλη Ασκούνη, στο βιβλίο της «Η Εκπαίδευση της Μειονότητας στη Θράκη» γράφει ότι το διεθνές νομικό πλαίσιο στο θέμα της μειονοτικής εκπαίδευσης δεν προβλέπει την διδασκαλία της μητρικής γλώσσας στα νηπιαγωγεία και ότι το άρθρο 41 της συνθήκης της Λοζάνης αναφέρεται μόνο στα δημοτικά σχολεία. Ακόμη και στις μεταγενέστερες διμερείς συνθήκες που υπέγραψαν Ελλάδα και Τουρκία για εκπαιδευτικά θέματα, (Ελληνοτουρκική Συμφωνία του 1951 και Μορφωτικό Πρωτόκολλο του 1968) δεν υπάρχει αναφορά για το νηπιαγωγείο και αναφέρεται ότι οι ρυθμίσεις αφορούσαν πιο πολύ την Β βάθμια εκπαίδευση. Από την άλλη, για το ίδιο θέμα, ο καθηγητής κ. Μπασκίν Οράν αναφέρει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 41 της συνθήκης της Λοζάνης, οι μειονότητες της Κωνσταντινούπολης και της Δυτικής Θράκης έχουν αυτονομία στην εκπαίδευσή τους και ότι σε αυτό σαφώς και συμπεριλαμβάνεται και το νηπιαγωγείο. Σχετικά με την δίγλωσση εκπαίδευση, υπάρχει μια πραγματικότητα που αναφέρεται συνεχώς. Ένα παιδί δεν μπορεί να μάθει άλλη γλώσσα όταν δεν ξέρει καλά την μητρική του. Αυτό είναι γεγονός διότι ένα παιδί μπορεί να μάθει μια άλλη γλώσσα σκεπτόμενο με την μητρική. Το 2007, μετά την ένταξη της προσχολικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο της υποχρεωτικής, προέκυψαν έντονες συζητήσεις στη μειονότητα για το θέμα των νηπιαγωγείων. Το κράτος δήλωσε ότι θα διορίσει νηπιαγωγούς απ τη μειονότητα στα δημόσια νηπιαγωγεία που πηγαίνουν παιδιά της μειονότητας. Απ την άλλη, οι μειονοτικοί φορείς, όπως ο Σύλλογος Επιστημόνων Μειονότητας Δυτικής Θράκης, ζητάνε η προσχολική εκπαίδευση να ενταχθεί στο σύστημα της ιδιωτικής και αυτόνομης δομής της μειονοτικής εκπαίδευσης. Ο Σύλλογος Επιστημόνων Μειονότητας Δυτικής Θράκης και ο Σύλλογος 6 Azınlıkça

9 Τούρκων Δασκάλων Δυτικής Θράκης, ζητούν ιδιωτικό και αυτόνομο μειονοτικό νηπιαγωγείο. Κάποιοι πάλι από την μειονότητα θέτουν θέμα του «δίγλωσσου σχολείου» χωρίς όμως να το καθορίζουν ακριβώς. Μια άλλη άποψη σχετικά με το θέμα είναι τα νηπιαγωγεία να λειτουργούν ως δημόσια σχολεία. Όπως ανέφερα και παραπάνω, η κα. Νέλλη Ασκούνη που ήταν από τις υπεύθυνες του προγράμματος εκπαίδευσης μουσουλμανοπαίδων, εξέδωσε ένα βιβλίο το Σεπτέμβριο του 2006 από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, με τίτλο: «Η Εκπαίδευση της Μειονότητας στη Θράκη». Είναι ένα βιβλίο που οπωσδήποτε πρέπει να έχουν στις βιβλιοθήκες τους όσοι τουλάχιστον κάνουν έρευνες και ασχολούνται με τα εκπαιδευτικά θέματα της μειονότητας. Η κα Ασκούνη στο βιβλίο της δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την προσχολική εκπαίδευση. Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των μειονοτικών μαθητών που πήγαιναν στα δημόσια νηπιαγωγεία. Λόγου χάριν, στο σχολικό έτος ο αριθμός των μαθητών στα δημοτικά και στους τρεις νομούς της Θράκης ήταν Το ίδιο σχολικός έτος ο αριθμός των μαθητών στα νηπιαγωγεία στο νομό Ξάνθης ήταν 69, στη Ροδόπη 43 και στον Έβρο 32, συνολικά 143 μειονοτικοί μαθητές. Στο σχολικό έτος φαίνεται ότι πενταπλασιάστηκε ο αριθμός φτάνοντας συνολικά τους 784 μαθητές. Αναφέρεται όμως ότι παρά την αύξηση, σε σύγκριση με το δημοτικό, ο αριθμός αυτός δεν είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο. Αν το παρατηρήσει κανείς είναι σωστό. Σ αυτό όμως έχει μεγάλη επίδραση η μη ύπαρξη δίγλωσσων νηπιαγωγείων. Συνεπώς, είτε είναι δημόσιο, είτε μειονοτικό νηπιαγωγείο (που είναι ένα άλλο θέμα) πρέπει το κράτος σε κάθε περίπτωση να δώσει την επιλογή του δίγλωσσου νηπιαγωγείου. Για μια τέτοια εφαρμογή, πέραν της συνθήκης της Λοζάνης άλλα και των διμερών συνθηκών που υπέγραψαν Ελλάδα και Τουρκία, είναι αρκετές οι σύγχρονες ευρωπαϊκές νόρμες. Καλό είναι να πούμε και το εξής: κάποιοι κύκλοι μέσα από την μειονότητα κριτικάρουν έντονα τους γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους στα δημόσια νηπιαγωγεία. Για παράδειγμα, πόσο σωστό είναι να στοχοποιούνται με την τακτική της «κοινωνικής καταπίεσης» και με δημοσιεύματα μέσου του μειονοτικό τύπου, γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους στα δημόσια νηπιαγωγεία; Ήδη αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει μια άλλη εναλλακτική λύση εκτός από το δημόσιο νηπιαγωγείο. Φέτος, πάλι στην αρχή του σχολικού έτους, κλήθηκαν οι γονείς να μην στέλνουν τα παιδιά τους στα δημόσια νηπιαγωγεία και ισχυρίστηκαν ότι το κράτος δεν θα μπορέσει να εισπράξει το χρηματικό πρόστιμο των 50 ευρώ απ όσους δεν θα έστελναν τα παιδιά τους στο νηπιαγωγείο. Εδώ μπορεί να αναφέρει κανείς μια τεχνική λεπτομέρεια. Στην Ελλάδα η υποχρεωτική εκπαίδευση για την μειονότητα είναι 6 χρόνια. Δηλαδή η υποχρεωτική εκπαίδευση για όσους σπουδάζουν στα δημόσια σχολεία είναι 10 χρόνια και για αυτούς που πηγαίνουν στα μειονοτικά είναι 6 χρόνια. Έτσι αυτοί με την άποψη ότι «ο μαθητής που θα πηγαίνει στο μειονοτικό σχολείο δεν θα είναι υποχρεωμένος να πάει στο δημόσιο νηπιαγωγείο». Αυτό είναι ένα άλλο θέμα που μπορεί να αναλυθεί λεπτομερώς. Όμως, σε κάθε περίπτωση, όποιος θέλει πρέπει να μπορεί να στέλνει το παιδί του στο δημόσιο νηπιαγωγείο. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αναμιγνύεται σε αυτό και η επιλογή του καθενός πρέπει να είναι σεβαστή απ όλους. Ένα άλλο όμως σημείο είναι το πιο περίεργο θέματος. Συνήθως όλη η αστική τάξη της μειονότητας επιλέγει να στείλει τα παιδιά της στα δημόσια σχολεία. Όταν όμως ένας απλός άνθρωπος της μειονότητας στέλνει το παιδί του στο μειονοτικό σχολείο, προειδοποιείται από την ίδια αστική τάξη με την απειλή της «αφομοίωσης». Να είμαστε λίγο έντιμοι. Αν πράγματι ίσχυε αυτό όπως γράφεται και λέγεται περί αφομοίωσης, η μειονότητα ήδη θα είχε αφομοιωθεί. Ο Όμιλος Νέων Ακαδημαϊκών, που δραστηριοποιείται υπό την αιγίδα του Συλλόγου Επιστημόνων Μειονότητας Δυτικής Θράκης, αποτελείται από φοιτητές που σπουδάζουν στα δημόσια ελληνικά πανεπιστήμια και ανοίγουν παραρτήματα σε διάφορες πόλεις της χώρας. Αυτά τα παιδιά γιατί δεν αφομοιώθηκαν εύκολα, έτσι όπως λέγεται αφού σπούδαζαν στα δημόσια ελληνικά πανεπιστήμια; Ο ισχυρισμός λοιπόν περί αφομοίωσης κάποιου που πηγαίνει στο δημόσιο νηπιαγωγείο, γυμνάσιο ή λύκειο, δεν είναι μια ρεαλιστική προσέγγιση. Αυτό είναι απλά μόνο ένα θέμα επιλογής. Μέσα στην μειονότητα δεν πρέπει να κριτικάρει ο ένας τον άλλο για το θέμα αυτό. Πρέπει να υπάρχει σεβασμός στις επιλογές. Στο θέμα αυτό η μειονότητα έχει μια κοινή άποψη. Πρέπει να υπάρχει δικαίωμα διδασκαλίας στην μητρική γλώσσα και στα νηπιαγωγεία. Βέβαια, σε ένα τόσο σύντομο άρθρο δεν μπορεί κανείς να αναπτύξει εξ ολοκλήρου ένα τέτοιο περίπλοκο θέμα. Τελειώνοντας θα πω μια αλήθεια. Το αίτημα για δίγλωσσα νηπιαγωγεία είναι εύλογο και πολύ φυσιολογικό. Azınlıkça 7

10 Denge İbram Onsunoğlu Μειονοτικές ιστορίες εκπαίδευσης -και όχι μόνον Aşağıdaki Yunanca yazı, ΠΡΟΣΘΕΣΗ όχι αφαίρεση, ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ όχι διαίρεση (TOPLAMA, çıkarma değil; ÇOĞALTMA, bölme değil) başlıklı kitabın ( Metexmio yayınları, 2008, Atina) 20 Şubat 09 tarihinde Selanik te İanos kitabevi salonunda gerçekleştirilen tanıtımında tarafımdan konuşma olarak okundu. Öbür tanıtımcılar, Selanik Üniversitesi Pedagoji Profesörü Evangelia Tressu ve Makedonya Üniversitesi Ekonomik Coğrafya Profesörü Lois Evangelidis idi. İsmi açıklanan öbür tanıtımcı Anayasa Profesörü Antonis Manitakis, ivedili bir yüküm nedeniyle Atina da bulunduğu için etkinliğe katılamadı. Tartışmanın moderatörü, gazeteci Klearkhos Çausidis idi. Bir talihsizlik eseri olarak, Selanik te bir başka salonda Kemal Anadol un romanının tanıtımı aynı gün ve saate tesadüf etti. Daha önce Azınlıkça sütunlarından tanıttığımız bu kitap (bkz Mart 2008 tarihli 36. sayı), Müslüman Çocukları Eğitme Programı nın (MÇEP) 10. yılını doldurması münasebetiyle, Trakya azınlığının eğitimine reformsal müdahele çerçevesinde yapılanları konu edinen ve 550 sayfalık içeriği değişik bilim adamı ve araştırmacının 27 yazısından oluşan toplu bir yapıt. Yapıtı derleyenler, program sorumluları Thaleia Dragona ve Anna Frangudaki. Söz konusu kitap, kimi saptama ve önerilerine itirazımız saklı kalmak üzere, 10 yıllık MÇEP uygulamasının yanısıra, Azınlıktaki eğitim sorunlarını ve onların çeşitli boyutlarını inceleyip araştıran, irdeleyen, eleştirip yorumlayan, çözüm öneren, bu çözümlerin kısmen nasıl ugulamaya konulduğunu anlatan kendi alanında en kapsamlı ve tümsel bir bilimsel çalışma. Eğitim sorununun gündemden inmediği Azınlıkta, bu sorunla ilgilenen herkesin okuyup incelemesi ve elinin altında bulundurması gereken bir kitap. Bu yargıdan hareketle, ayrıca, kitabın sonundaki Anna Frangudaki imzalı Ek Yorum yazısının Türkçe çevirisini (bu sayıda ikinci ve son bölümünü) yayımlıyoruz. Ancak, MÇEP çerçevesindeki reformsal uygulamalar, sonuç ve öneriler ile ilgili -onları Yunanistan daki kurulu düzenin benimseyecek ve sindirecek yapıda olmadığına ve gittikçe iptal edeceğine dair- beslediğimiz kuşkunun gerçekleşmeye başladığını esefle görüyoruz. Frangudaki nin deyimiyle, erk odaklarınca geçici bir müdahale gibi değerlendirilen Program, bizim deyimimizle, gerçekte özerkliği çoktan kaldırılmış özerk azınlık eğitimine bir darbe daha vurmak amacında kullanılmak istendi özellikle. Şimdi, evdeki hesap çarşıya uymayınca, çöplüğe atılabilir deniliyor. Bir umudumuz, AB nin kendi büyük katkılarıyla yürütülen Programın akibeti hakkında hesap sorması. Στην παρουσίαση του ιδίου βιβλίου έχω συμμετάσχει και παλαιότερα. Στη σημερινή σκέφτηκα να ακολουθήσω ένα διαφορετικό τρόπο, πιο λογοτεχνικό, χωρίς να αναφερθώ άμεσα στο περιεχόμενο. Να αφηγηθώ μερικές αληθινές μειονοτικές ιστορίες εκπαίδευσης, βιωματικές, όπως τις έζησα εγώ και όπως τις θυμάμαι, που λειτουργούν όμως ως συμπληρωματικές του περιεχομένου. Ιστορίες που κινούνται γύρω από τους άξονες του υπό παρουσίαση βιβλίου, δηλαδή τα προβλήματα εκπαίδευσης στη Μειονότητα, την εκπαιδευτική πολιτική, την πολυπλοκότητα της εκπαίδευσης, τις σχετικές αντιθέσεις, την παρουσία της Τουρκίας, τις εθνοτικές ταυτότητες, τις γλώσσες, τη διγλωσσία, τις εξελίξεις και την πρόοδο. Πήγαινα γυμνάσιο, στο μειονοτικό Τζελάλ Μπαγιάρ της Κομοτηνής, δεν θυμάμαι ποια τάξη, πιθανώς τρίτη τάξη, άρα θα ήμουν 15 χρόνων, δηλαδή το έτος 1963, όταν μια μέρα συνάντησα τον Μουσταφά στη γειτονιά μου, στον Κιρ-μαχαλά. Ο Κιρ-μαχαλάς, βορειοανατολικό προάστιο της Κομοτηνής, ήταν και παραμένει μια σχεδόν αμιγής τούρκικη συνοικία. Την εποχή εκείνη τις Τρίτες που γινόταν η μεγάλη λαϊκή αγορά της Κομοτηνής ο κε- 8 Azınlıkça

11 ντρικός δρόμος που διασχίζει τη συνοικία απ άκρη σε άκρη, η οδός Φιλιππουπόλεως, γέμιζε με χωρικούς που κατέβαιναν στην πόλη για τη λαϊκή για να πουλήσουν την παραγωγή τους, να κάνουν τα ψώνια τους και το απόγευμα να επιστρέψουν στα χωριά τους. Ήταν κυρίως μουσουλμάνοι από ημιορεινά και ορεινά χωριά και λίγοι χριστιανοί από δυο μικρά κοντινά προσφυγικά χωριά, την Καρυδιά και τον Πάνδροσο, τουρκόφωνοι κι αυτοί. Συνωστισμός στη Φιλιπποπόλεως τις Τρίτες από εκατοντάδες γαϊδούρια και μουλάρια και λίγες βοϊδάμαξες που κουβαλούσαν κυρίως καυσόξυλα, αλλά και άλλα πράγματα προς πώληση, τουλουμοτύρι, καρύδια, αμύγδαλα, φασόλια, πατάτες, αποξεραμένα φρούτα, μήλα και κράνα, αυγά και κότες. Περνούσαν μικρά και μεγάλα κοπάδια από κατσίκια και μερικά μοσχάρια και βόδια που οι χωρικοί τα οδηγούσαν στο ζωοπάζαρο που γινόταν ταυτόχρονα. Φωνές, γκαρίσματα και βελάσματα, φασαρία, σκόνη και κακό. Ο Μουσταφάς, που έδειχνε συνομήλικός μου, παιδί χρόνων, επέστρεφε μόνος του από τη λαϊκή με γεμάτο από ψώνια το διπλό σακίδιο από μαύρη τριχιά που κουβαλούσε στους ώμους, γερμένος από το βάρος του, και με εκείνο το άγαρμπο περπάτημα που χαρακτηρίζει τους βουνίσιους. Φορούσε μια μαύρη βράκα και τσαρούχια χειροποίητα, περπατούσε σαν χαμένος, σαν να είχε την αίσθηση της αταίριαστης εμφάνισής με τον περίγυρο, και σαν να ντρεπόταν γι αυτό. Ήταν μια αξιοπερίεργη, αλλά όχι ασυνήθιστη φιγούρα για μένα, το γυμνασιόπαιδο της πόλης. Ποιας πόλης δηλαδή, αφού τότε η Κομοτηνή ήταν ακόμα ένα μεγάλο χωριό, κι εγώ τον χρόνο μου μοίραζα ανάμεσα στο σχολείο και το καπνοχώραφο, ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Δεν ξέρω τι με παρακίνησε και τον πλησίασα, ίσως μια ανάγκη επίδειξης, να πουλήσω μούρη, ίσως και μια αίσθηση αποστολής, το είχα αυτό το ψώνιο από μικρός. Κάτσαμε κάτω από τον μεγάλο πλάτανο και τα είπαμε για αρκετή ώρα. Τον ρώτησα πώς τον λένε, από ποιο χωριό είναι, κάτι σαν Sarancina Σαρακινή θυμάμαι να μου είπε, ένας εγκαταλειμμένος ή με ελάχιστους κατοίκους σήμερα οικισμός, ψηλά στη Ροδόπη κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα χωρίς συγκοινωνία τότε και τώρα. Μιλούσε σπαστά τούρκικα με έντονη πομάκικη προφορά. Τον ρώτησα πολλά άλλα, πώς είναι το χωριό τους, για την οικογένειά του, τι δουλειά κάνει, γιδοβοσκός ήτανε. Και έφτασα στο ψητό, τον ρώτησα αν πήγε σχολείο, αν στο χωριό τους υπήρχε σχολείο. Μου είπε πως δεν πήγε σχολείο και δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση. Τότε του εξήγησα, υπερηφάνως φαντάζομαι, πως εγώ όχι μόνο είχα τελειώσει το εξατάξιο δημοτικό, αλλά ήδη τελείωνα και το τριτάξιο γυμνάσιο και του χρόνου θα πήγαινα στο λύκειο. (Το μειονοτικό Τζελάλ Μπαγιάρ σε αντίθεση με τα τότε ενιαία εξατάξια δημόσια γυμνάσια ήταν χωρισμένο σε τριτάξιο γυμνάσιο και λύκειο, όπως αργότερα έγινε και η δημόσια μέση εκπαίδευση.) Και μετά το λύκειο θα πήγαινα και στο πανεπιστήμιο στην Κωνσταντινούπολη για να γίνω γιατρός ή δικηγόρος, δεν είχα αποφασίσει ακόμη, ίσως να πήγαινα και στο εξωτερικό να σπουδάσω, στη Γαλλία λχ. Ο Μουσταφάς με άκουγε με θαυμασμό να του μιλάω για πράγματα που δεν είχε καν φαντασθεί. Σίγουρα αυτό επεδίωκα κι εγώ και το απολάμβανα. Στο τέλος αποφάνθηκα σαν σοφός τι θράσος κι αυτό! πως στο χωριό τους δεν είχαν μέλλον και έπρεπε να το εγκαταλείψουν και να εγκατασταθούν στην Κομοτηνή. -Αν έρθουμε στην Κομοτηνή θα γίνουμε φίλοι και θα με μάθεις ποδήλατο; Ήταν το αίτημα του Μουσταφά. Πέρασαν πολλά χρόνια όταν συνάντησα ξανά τον Μουσταφά. Θυμάμαι τη μεγάλη χαρά που έδειξε όταν με είδε, σε σημείο που αισθάνθηκα λίγο αμήχανος. Εγώ ήμουνα πια φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πήγαινα τακτικά στην Κομοτηνή και τις περισσότερες φορές συναντιόμασταν με τον Μουσταφά και τα λέγαμε. Η οικογένειά του είχε εγκατασταθεί στην Κομοτηνή και μάλιστα στη γειτονιά μου στον Κιρ-μαχαλά. Ο Μουσταφάς εργάσθηκε πολλά χρόνια σ ένα εργοστάσιο, κι όταν αυτό έκλεισε άρχισε να δουλεύει σε ένα μαγαζί στην αγορά της Κομοτηνής. Είχε πια εμφάνιση αστού με κοστούμι και γραβάτα. Ήταν και ωραίο παιδί. Αλλά ποτέ δεν κατάφερε να αποβάλει την έντονη πομάκικη προφορά, και παρά τη μεγάλη βελτίωση που σημείωσε στα τούρκικα εξακολουθεί να κάνει χοντρά συντακτικά λάθη μέχρι σήμερα. Κάθε φορά που πήγαινα στην Κομοτηνή, τώρα πια πιο αραιά, επεδίωκε να συναντηθεί μαζί μου και εκδήλωνε την ίδια υπερβολική χαρά που με έβλεπε. Αλλά δεν είχαμε κοινά ενδιαφέροντα με τον Μουσταφά. Εγώ είχα τον κύκλο μου, από πολιτικοποιημένους, διανοούμενους και αγωνιζόμενους, τάχα, αυτός δεν χωρούσε εκεί. Το καταλάβαινε αυτό, εντούτοις έδειχνε παρεξηγημένος που δεν του έδινα τόση σημασία. Με προβλημάτιζε ο Μουσταφάς και προσπαθούσα να εξηγήσω τη στάση του. Να η ερμηνεία που κατέληξα σταδιακά και μετά από πολύ χρόνο. Με θαύμαζε και με είχε ως πρότυπο και μάλιστα ήδη από την πρώτη γνωριμία μας όταν ήμασταν παιδιά. Η διαπίστωση αυτή με έφερε σε δύσκολη θέση, γιατί ένιωθα να με υποχρεώνει κατά κάποιο τρόπο να ανταποκρίνομαι Azınlıkça 9

12 στις προσδοκίες του που είχε από μένα, γιατί αυτός ανταποκρινόταν στις προσδοκίες που υπόθετε πως του είχα ορίσει από την πρώτη μας καθοριστική συνάντηση. Θα το εξηγήσω παρακάτω. Μια μέρα μου είπε πως ο γιος του σπουδάζει στην Κωνσταντινούπολη, πηγαίνει σχολείο ήθελε να μου πει. Ούτε που ήξερα πως έχει γιο, και μάλιστα τόσο μεγάλο. Όταν πήγα να ρωτήσω πού σπουδάζει δεν μπορούσε να μου εξηγήσει, καθώς ο ίδιος δεν έχει ιδέα από σπουδές και σχολεία. Η αλήθεια είναι ότι είχα πίεση χρόνου και δεν ζήτησα περισσότερες διευκρινίσεις. Θα πρέπει να τον απογοήτευσα πολύ. Υπόθεσα πως ο γιος του θα πήγαινε σε κάποιο τουρκικό γυμνάσιο-λύκειο. Ήταν η εποχή που η εκπαίδευση στη μειονότητα είχε τεθεί υπό αυστηρό διωγμό, κυρίως η μέση εκπαίδευση, σε σημείο που το αγαπημένο μου Τζελάλ Μπαγιάρ κινδύνεψε να κλείσει από έλλειψη μαθητών. Οι γονείς απέσυραν τα παιδιά τους και τα έστελναν σε σχολεία στην Τουρκία. Εγκατεστημένος πια εγώ στη Θεσσαλονίκη πολύ σπάνια έβλεπα τον Μουσταφά. Κάποτε θυμάμαι να μου είπε πως ο γιος του πήγε στο Λονδίνο και σπουδάζει εκεί. Ξαφνιάστηκα. «Μπράβο ρε Μουσταφά! Και τι σπουδάζει;» Δεν μπορούσε πάλι να μου εξηγήσει ούτε πού σπούδαζε ούτε σε ποιο πανεπιστήμιο. Αναρωτήθηκα σε ποιο βαθμό ήταν αλήθεια αυτά που μου έλεγε. Πριν τέσσερα χρόνια στους κύκλους των ημετέρων μειονοτικών στην Ευρώπη εμφανίσθηκε ένα νέο όνομα, άγνωστο σε μένα, που συμμετείχε σε διάφορες εκδηλώσεις, έκαμνε ομιλίες, συνομιλούσε με Ευρωπαίους για μειονοτικά θέματα. Κατά καιρούς αναφερόταν σ αυτόν ο μειονοτικός τύπος. Παλαιότερα γνώριζα όλους τους επιστήμονες της μειονότητας, με όλους είχα σχέσεις και κυρίως με αυτούς που συμμετείχαν στα κοινά, είτε ζούσαν στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό. Τότε ήσαν λίγοι. Όταν άρχισαν να πολλαπλασιάζονται δεν μπορούσα πια να τους παρακολουθήσω, τώρα είναι μερικές χιλιάδες, πού να τους ξέρεις όλους. Μου το είπε η αδελφή μου στην Κομοτηνή, «Ξέρεις ποιος είναι αυτός! Είναι ο γιος του Μουσταφά, του φίλου σου του Πομάκου από την Σαρακινή. Έμαθα πως έχει σπουδάσει κάτι σαν πολιτικές επιστήμες στο Λονδίνο και έχει ειδικευθεί στο δίκαιο των μειονοτήτων.» Έπεσα από τα σύννεφα. Πριν λίγες μέρες ο γιος του Μουσταφά έκανε την εμφάνισή του στο περιοδικό «Αζινλίκτσα» που εκδίδουμε στην Κομοτηνή, και ζήτησε το αρχείο του περιοδικού για τα εκπαιδευτικά θέματα. Δήλωσε πως κάνει διατριβή με αντικείμενο τη μειονοτική εκπαίδευση. Οι νεαροί συνεργάτες του περιοδικού ήταν ενθουσιασμένοι από τη γνωριμία μαζί του, ωστόσο δεν παρέλειψαν να κάνουν κι ένα ειρωνικό-δηκτικό σχόλιο: «Μιλάει το δυτικοθρακιώτικο ιδίωμα με προφορά Οξφόρδης!» «Κι ο πατέρας του με έντονο πομακικό ακσάν», πρόσθεσα εγώ. Του υπέδειξαν να επικοινωνήσει με τις κυρίες Δραγώνα και Φραγκουδάκη. Πάνε τώρα δυο χρόνια, ένα βράδυ μια παρέα συνομηλίκων καθόμασταν σε μια από τις καφετέριες στην κεντρική πλατεία Κομοτηνής. Μετά την ανάπλαση της παλιάς πλατείας ο γύρω χώρος γέμισε από καφετέριες και ταχυφαγεία που ασφυκτιούν από νεολαία και φοιτητές. Μια αλλαγή που επέφερε το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. Κάποια στιγμή μια παρέα από πέντε νεαρές, που δεν τις είχα προσέξει νωρίτερα, σηκώθηκαν από τις θέσεις τους για να φύγουν και πέρασαν από μπροστά μας. Λυγερόκορμες, μοντέρνα ντυμένες και πολύ όμορφες, η ηλικία τους να κυμαίνεται μεταξύ 18 και 20 και κάτι. Αλλά με κάλυμμα στην κεφαλή, σαν αυτό που φοράνε οι γυναίκες των Ερδογάν και Γκιουλ, τουρμπάνι το λένε κι έγινε πολύ της μόδας. Μουσουλμανίδες δηλαδή, και η έκπληξή μου ήταν μεγάλη. Οι φίλοι μου ανέφεραν πως η εικόνα αυτή, η παρουσία δηλαδή στις καφετέριες ασυνόδευτων κοριτσιών από τη Μειονότητα με ή χωρίς τουρμπάνι είναι συνηθισμένη τα τελευταία χρόνια. Παρά το συχνό πηγαιμό μου στην πατρίδα, αλλά με αναγκαστικά σύντομη παραμονή, φαίνεται πως μου διαφεύγουν πολλά από τα τεκταινόμενα εκεί. Αναγνώρισα στον εαυτό μου το δικαίωμα να πειράξω, όπως τον παλιό καλό καιρό, τις τουρμπανοφορούσες αυτές κοπελιές, καθώς ήμουνα στην ηλικία του παππού τους και ακίνδυνος πια. -Καλέ ασυνόδευτες νυχτιάτικα; Θα σας κλέψουν! Το πείραγμα αυτό αποτέλεσε αφορμή να πιάσουμε κουβέντα και ακολούθησαν κι άλλες εκπλήξεις. Συστηθήκαμε, με χαροποίησε το γεγονός που με γνώριζαν κατ όνομα από τις δραστηριότητές μου και τα γραπτά μου. Εκείνη την περίοδο έγραφα στο «Αζινλίκτσα» για το πρόσφατο παρελθόν της Μειονότητας, κατά συνέχειες, μια μορφή πολιτικών απομνημονευμάτων. Πετιέται μία και με ρωτάει: -Ξέρετε, εγώ δεν γνωρίζω σχεδόν τίποτα για το πρόσφατο παρελθόν της Μειονότητας. Απουσίαζα πολλά χρόνια από τη Θράκη, επέστρεψα πριν δυο χρόνια. Και θέλω να μάθω, αλλά δεν βρίσκω καμιά 10 Azınlıkça

13 πηγή. Διαβάζω βέβαια τα δικά σας κείμενα. Θα ήθελα όμως κάτι πιο ολοκληρωμένο, κάποιο βιβλίο. Έχετε να μου συστήσετε κάποια βιβλία; Αυτή που μου μίλαγε έδειχνε λίγο μεγαλύτερη από 20, μου κάνει εντύπωση η συγκρότηση και η σοβαρότητά της. Και μαθαίνω πως μετά το δημοτικό πήγε στην Τουρκία, στην Προύσα, εκεί τελείωσε το λύκειο, μπήκε στην Οδοντιατρική του εκεί πανεπιστημίου, αποφοίτησε, επέστρεψε πριν δυο χρόνια, ξεμπέρδεψε με το ΔΙΚΑΤΣΑ και πριν τρεις μήνες άνοιξε οδοντιατρείο και δουλεύει. Οι εκπαιδευτικές εξελίξεις στη Μειονότητα είναι γρήγορες και αδυνατώ πια να τις παρακολουθήσω. Εγώ έμεινα στα μέσα της δεκαετίας του 80, όταν οι μαθητές του Τζελάλ Μπαγιάρ έκαναν αποχή από τα μαθήματά τους κι εγώ ήμουνα στην επιτροπή που κατέβηκε στην Αθήνα και συναντήθηκε με τον υφυπουργό παιδείας για να ζητήσει βελτίωση των συνθηκών της μειονοτικής εκπαίδευσης. Και όταν διακόπηκε με άνωθεν εντολή, διάβασε Ιωάννη Καψή που ήταν αρμόδιος για το μειονοτικό στο ΥπΕξ, η αναγνώριση από το ΔΙΚΑΤΣΑ των πτυχίων των μειονοτικών από τα τουρκικά πανεπιστήμια κι αυτοί τότε, καμιά εικοσαριά άτομα ξεκίνησαν κινητοποιήσεις που κράτησαν δυο χρόνια μέχρι να δικαιωθούν κι εγώ τους συμπαραστεκόμουνα. Ρώτησα για την καταγωγή της νεαρής τουρμπανοφορούσης οδοντιάτρου. Μου είπε πως είμαστε γείτονες στον Κιρ-μαχαλά, είναι κόρη του Αλή, που υπηρετήσαμε μαζί στον στρατό στην Πρέβεζα. Α τον Αλή, τον αλητάκο, που τον είχα γνωρίσει στην Πρέβεζα στην 660 ΠΑΥΠ, αυτός μόλις 18 χρόνων κι εγώ 26, και συνυπηρετήσαμε εκεί 24 ολόκληρους μήνες, το 76, 77 και 78. Αργότερα στην Κομοτηνή συνάντησα πολλές φορές τον Αλή και τα λέγαμε, ήταν δύσκολα χρόνια για τη Μειονότητα. Ο Αλής είχε γεννηθεί στην Κομοτηνή και είχε τελειώσει το Μουσουλμανικό Σχολείο του Μέστανλη στον Κιρμαχαλά, ενώ εγώ το άλλο σχολείο της ίδιας γειτονιάς, το Κοινοτικό Τουρκικό Δημοτικό. Οι γονείς του, που τους γνώρισα κι αυτούς, καταγόντουσαν από το χωριό Νυμφαία, ένα εντελώς απομονωμένο ορεινό χωριό στα βορειοανατολικά του νομού Ροδόπης σε καμιά εικοσαριά χιλιόμετρα από την Κομοτηνή με μόνη διέξοδο προς τον έξω κόσμο έναν οφιοειδή χωματόδρομο ανάμεσα από τα βουνά που οδηγεί κάποτε στην πόλη. Η Νυμφαία, σήμερα εγκαταλειμμένη, μέχρι τη δεκαετία του 70 έσφυζε από ζωή και είχε πολλούς κατοίκους που η κύρια ασχολία τους ήταν κτηνοτροφία, είχαν γίδια και λίγα βοοειδή, και κυρίως υλοτομία. Η Νυμφαία προμήθευε τα μισά καυσόξυλα της Κομοτηνής. Αργότερα απαγορεύθηκε ή περιορίσθηκε η υλοτομία για λόγους προστασίας των δασών, συνέβαλαν κι άλλοι λόγοι και οι κάτοικοι του εγκατέλειψαν το χωριό και εγκαταστάθηκαν μαζικά στον Κιρ-μαχαλά, δημιουργώντας μια εντελώς νέα συνοικία στα περίχωρα από αυθαίρετα κτίσματα. Η γενιά των γονιών του Αλή από τη Νυμφαία είναι η τελευταία δίγλωσση, πομακόφωνη και τουρκόφωνη. Οι νέες γενιές έχουν αποβάλει εντελώς την πομακοφωνία. Την τελευταία φορά που συνάντησα τον Αλή στην Κομοτηνή με αποχαιρέτησε, και μου ανήγγειλε πως μεταναστεύει στην Τουρκία, στην Προύσα, έχει βρει και μια δουλίτσα εκεί, διότι δεν μπορεί πια εδώ, δεν τα βγάζει πέρα, δεν αντέχει. Εξάλλου η κόρη του πηγαίνει σχολείο εκεί και δείχνει κλίση στα γράμματα, θα κάνει ο, τι μπορεί για να τη σπουδάσει. Ήταν τα μέσα της δεκαετίας του 90, δεν θυμάμαι ακριβώς, του είπα πως τα πράγματα αλλάζουν, τώρα με την ΕΕ οι συνθήκες βελτιώνονται για τη Μειονότητα, άντεξε τόσα δύσκολα χρόνια και τώρα δεν μπορεί που όλα γίνονται καλύτερα, αλλά αυτός είχε πάρει τις αποφάσεις του. Έμαθα πως έφυγε με τη γυναίκα του. Να πριν λίγο καιρό, μετά δέκα χρόνια τον βλέπω ξαφνικά μπροστά μου. «Μπρε σειρά, πώς από δω!». Μου είπε πως επέστρεψε, αλλά βιαζόταν και δεν πρόλαβε να μου εξηγήσει. «Θα σου τα πω μια άλλη φορά.» Τώρα μου τα είπε η κόρη του. Μ έναν άλλο φίλο μου, τον Χαλήλ, επίσης από τον στρατό, τα είπαμε μόλις προχθές εδώ στη Θεσσαλονίκη. Συναντιόμαστε αραιά και που και τηλεφωνιόμαστε. Αυτός με την οικογένειά του ζει στην Αθήνα και κάνει τον διερμηνέα στις επαφές μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων εμπόρων στις εισαγωγές και εξαγωγές εμπορευμάτων και κινείται μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, Αθήνας-Θεσσαλονίκης και Ιστανμπούλ-Προύσας. Κατάγεται από το Δημάριο Ξάνθης, το πιο απομακρυσμένο ορεινό χωριό, μόλις λίγα μέτρα από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Είναι απόφοιτος της ΕΠΑΘ (Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης για τους Μουσουλμάνους), της οποίας οι απόφοιτοι διορίζονται δάσκαλοι στα μειονοτικά σχολεία. Πριν από την ΕΠΑΘ είχε τελειώσει το Ιεροσπουδαστήριο Medrese του Εχίνου. Να τι μου έλεγε μόλις προχθές, μου τα είχε ξαναπεί δηλαδή: «Στην ΕΠΑΘ μας εκπαίδευαν περισσότερο ως πράκτορες και χαφιέδες, παρά ως δασκάλους. Μας έβαζαν να παρακολουθούμε ο ένας τον άλλον, τι κάνει, τι λέγει, με ποιους έρχεται σε επαφή, αν διαβάζει τούρκικα βιβλία, και να τα αναφέρουμε αυτά στους καθηγητές μας και σε άλλους άσχετους ανθρώπους που κατά καιρούς ερχόντουσαν στην Azınlıkça 11

14 Ακαδημία και μας μίλαγαν. Όταν αποφοίτησα και τέλειωσα και τη θητεία μου εγκαταστάθηκα το 1980 στο Δημάριο και μου έγινε πρόταση να γίνω δάσκαλος του χωριού. Ήμουν διστακτικός. Βάλθηκαν να με πείσουν διάφοροι, γνωστοί ως χαφιέδες, οι πιο αντιπαθείς τύποι στο χωριό. Βρέθηκα σε μεγάλο δίλημμα. Κάτω από τέτοιες συνθήκες δεν ήθελα να γίνω δάσκαλος, αλλά από την άλλη θα είχα ένα σίγουρο και καλό μισθό. Τελικά δεν άντεξα, είπα μακριά από τη Θράκη, όσο πιο μακριά τόσο πιο καλά, και κατέβηκα την Αθήνα να δουλέψω στις οικοδομές. Τώρα όταν ανεβαίνω στο χωριό, αυτοί που προσπαθούσαν να με πείσουν να γίνω δάσκαλος, ακόμα κι αυτοί μου λένε πως καλά έκανα και δεν δέχθηκα να γίνω.» Ο Χαλήλ έχει τρία παιδιά, δυο κόρες και ένα γιο μικρότερο. Έλεγε για τα παιδιά του: «Μόλις έφτασαν σε ηλικία να πάνε σχολείο τα έστειλα ένα ένα στην Τουρκία. Μακριά από τα σχολεία της Θράκης, δεν είχα καμιά εμπιστοσύνη σ αυτά.» Η μεγαλύτερη κόρη σπούδαζε αγγλική φιλολογία, γνωρίσθηκε με έναν νεαρό συγχωριανό του, ο οποίος ζούσε και σπούδαζε στη Γερμανία, τον ερωτεύτηκε, παράτησε τις σπουδές της στην Τουρκία, παντρεύτηκε και τώρα είναι στη Γερμανία. Ο γιος σπουδάζει στην Πόλη διεθνείς σχέσεις. Η μικρότερη κόρη σπούδασε νηπιαγωγός, τελείωσε τις σπουδές της και τώρα εδώ και δυο μήνες είναι στην Αθήνα με τους γονείς της. Του λέω πως στη Θράκη τώρα ανοίγουν πολλά νηπιαγωγεία και η κόρη του θα μπορούσε να προσληφθεί εκεί. «Μα δεν ξέρει γκρι ελληνικά, μόνο τούρκικα και αγγλικά.» Ενώ ο ίδιος την ώρα που συζητάμε δέχεται ένα τηλεφώνημα από τη γυναίκα του με την οποία μιλάει πομάκικα. Μαζί μου μιλάει τούρκικα, αλλά εκεί που δεν τα καταφέρνει καλά με τα τούρκικα το γυρίζει στα ελληνικά. Μεταξύ μας πάντα μιλάμε μικτή γλώσσα, μισά τούρκικα και μισά ελληνικά. Λέγει για την κόρη του που τώρα την έχει μαζί του στην Αθήνα. «Πήγα να της μιλήσω για δουλειά, πού και πώς μπορώ να την τακτοποιήσω. Ούτε που με άκουσε. Αργότερα μου λέει. Μεγάλωσα και σαν παιδί δεν έζησα καθόλου μαζί σας. Θέλω να χαρώ αυτό το διάστημα που επιτέλους είμαι με τους γονείς μου.» Δεν ξέρω, αλλά πολύ με συγκίνησε αυτό το τελευταίο. Ήταν συγκινημένος και ο Χαλήλ. Ο φίλος μου ο Χασάν, Κομοτηναίος, απόφοιτος της ΕΠΑΘ, κι αυτός δεν έγινε δάσκαλος, όχι τόσο για λόγους αρχής, όπως ο προηγούμενος, αλλά επειδή βρήκε μια δουλειά που τον εκφράζει καλύτερα, είναι πιστός και παραδοσιακός μουσουλμάνος, αλλά και με προοδευτικές αντιλήψεις. Μετά το μειονοτικό δημοτικό δεν μπορούσε τα παιδιά του να τα στείλει στο μειονοτικό γυμνάσιο που έχει κεμαλικές και κοσμικές επιρροές. Βλέπετε ήταν θέμα αρχής γι αυτόν, που πηγάζει από τις ιστορικές ενδομειονοτικές διενέξεις. Έτσι για τον γιο του προτίμησε ένα ιδιωτικό γυμνάσιο-λύκειο μιας ισλαμικής αδελφότητας στην Τουρκία, ενώ την κόρη του, κατά τρία χρόνια μικρότερη, έστειλε σε ελληνικό δημόσιο γυμνάσιο στην Κομοτηνή. Ο γιος σπούδασε ιατρική στην Πόλη, πήρε το πτυχίο του, έκανε αναγνώριση και τελειώνει την ειδικότητά του στην Αλεξανδρούπολη. Η κόρη μετά το λύκειο έκανε χρήση της ειδικής ποσόστωσης για τους μουσουλμάνους και εισήχθη στη Νομική του Δημοκριτείου, αποφοίτησε και ξεκίνησε την άσκησή της ως υποψήφιος δικηγόρος. Ο τοπικός τύπος έγραψε γι αυτήν πως θα είναι η πρώτη μαντιλοφορούσα δικηγορίνα στα ελληνικά δικαστήρια, ο ελληνόφωνος τύπος έγραψε, ο τουρκόφωνος τσιμουδιά. Ένας άλλος φίλος μου, συνάδελφος ιατρός στην Κομοτηνή, που σπούδασε στην Πόλη μετά το Τζελάλ Μπαγιάρ, «κεμαλικός» αυτός που διαβάζει Cumhuriyet, τη μοναχοκόρη του τη Σεμπάτ μετά το μειονοτικό δημοτικό την έστειλε σε δημόσιο γυμνάσιο. Αντέδρασαν οι γονείς του, αλλά αυτός αντιστάθηκε, όπως είχε αντισταθεί και για τη γυναίκα του να έχει ακάλυπτη την κεφαλή της, όταν αυτοί απαιτούσαν η νύφη τους να έχει την παραδοσιακή ένδυση της πιστής μουσουλμανίδας. Η Σεμπάτ μετά το λύκειο εισήχθη στη Νομική του Διμοκριτείου, πήρε το πτυχίο της πριν δυο χρόνια. Και παντρεύτηκε πρόσφατα τον εκλεκτό της καρδιάς της, ένα νεαρό απόφοιτο του Πολυτεχνείου Ξάνθης, γιο Επαθίτη δασκάλου, ήμουνα παρών στον γάμο τους. Η Σεμπάτ γράφει ποιήματα, πριν μερικά χρόνια εξέδοσε την πρώτη της ποιητική συλλογή με ποιήματα γραμμένα στην τουρκική και την ελληνική. Ο υποφαινόμενος κλήθηκα να μεταφράσω τα τούρκικα ποιήματά της στην ελληνική, κάποιος άλλος φίλος τα ελληνικά στην τουρκική για τις ανάγκες της έκδοσης. Συμμετείχα και στην παρουσίαση της συλλογής μαζί με τον δήμαρχο Κομοτηνής. Ένα απόσπασμα από αυτά που είπα τότε: «Η Σεμπάτ μας παρουσιάζεται ως το πρώτο δείγμα αυθεντικά δίγλωσσου μειονοτικού που και τις δυο γλώσσες έμαθε σχεδόν ταυτόχρονα και τις χρησιμοποιεί το ίδιο καλά τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Εγώ λχ δεν είμαι αυθεντικά δίγλωσσος, διότι τα ελληνικά έμαθα ως ξένη γλώσσα και τα τελειοποίησα μετά τα 18 μου. Γνωρίζω πως υπάρχουν πολλοί από τη νέα γενιά, που θα γίνουν ολοένα περισσότεροι, μπορεί να μη γράφουν ποιήματα, αλλά μιλάνε το ίδιο καλά τις δυο γλώσσες. Η διγλωσσία, αυτό το άγνωστο φαινόμενο μέχρι πριν λίγα χρόνια, είναι μονόδρομος για τη Μειονότητα.» * 12 Azınlıkça

15 Algı(lamak) Herkül Millas Seçme hakkımız olsa, yani bizi bir toprağa bağlıyan anılar ve yakınlar olmasa, nerede yaşamak isterdim? Bu soru aklıma ABD nin insan haklarıyla ilgili raporlarına göz gezdirirken geldi. Şubat ayında ve 2008 yılıyla ilgili yayınlanan bilgilere baktım ve Yunanistan ile Türkiye nin durumunu anlamaya çalıştım. Ama en başta, dev aynasına bakıp ve yanılmalara düşüp sıkıntıların azınlıkla sınırlı olduğunu göz önünde tutmamamızın gereğini gördüm. İnsan haklarıyla ilgili sıkıntılar herkesin. Bu raporlarda ele alınan konular arasında şunlar var: Devletçe uygulanmış cinayetler, kaçırılmalar, işkenceler, aşağılamalar, keyfî tutuklamalar, haksız yargılamalar, özel hayata müdahaleler, kişilerin ve basının ifade özgürlüğü kısıtlamaları, toplanma ve örgütlenme hakları kısıtlamaları, din alanında sınırlamalar, seyahat ve göç konularında yaşanan kısıtlamalar, seçme ve seçilme gibi siyasî yasaklar, hükümet düzeyindeki yozlaşma ve şeffaflık eksikliği, kadın hakları ihlalleri, özürlü kimselerin sıkıntıları, etnik azınlıkların sorunları, sendika ve iş alanında sorunlar, çocuk hakları ihlalleri, vb. Her başlık altında o kadar çok olay söz konusu ki insanın içi kararıyor. Türkiye raporu 24 bin kelime, Yunanistan raporu yaklaşık 16 bin kelime. Her cümle birer dram; bir çocuğun, bir kadının, sığınma hakkı arayan yabancının, konuşma gibi kötü alışkanlığı olan sıradan bir aydının, bir çalışanın, bir dindarın Nerede yaşamalı? Bir örnek olarak ve özetleyerek din konusuna bakalım isterseniz. Konu azınlık haklarıyla dolaylı olarak ilişkili. Dolaylı dememin nedeni her azınlık üyesinin ille de dindar olmasının gereği olmadığındandır. Zaten azınlıkların ilgili mercilerce doğrudan dinle ilişkilendirilmesi ve böyle algılanması da bir keyfiliğin işareti. Yunanistan da Ortodoks Hıristiyanlık egemen din statüsündedir. Kilise siyasette varlığını duyurmaktadır. Bu dinin dışında İslam ve Yahudilik de resmen tanınmıştır. Katolikler, Metodistler, Evangelistler ve Yahova Şahitleri gibi bazı din grupları da tanınmış din sayılmış ve ibadet evlerine sahip olma hakkına kavuşmuştur. Ancak bazı gruplar yok sayılmıştır. Bunlar arasında Scientologist ler ve Antik Helen dininin çok tanrılarına inananlar vardır. Atina da cami yapımı da hâlâ sorundur. Moshatos semtinde eski bir bina cami olarak kullanılmakta, farklı yabancı uyruklu kimseler kendi özel ibadet mekanlarını oluşturmuşlar ama Votanikos semtindeki cami ve İslam kültür merkezi inşaatı henüz başlamamıştır. Yunan devleti Ortodoks din adamlarının dışında imamların maaşlarını da karşılamaya başlamıştır. Söz konusu olan Batı Trakya da 240 imamdır. Ancak Yahudi hahamların şikayetleri göz önüne alınmamış, onlara maaş bağlanmamıştır. Ama asıl sorunlar resmiyet dışındadır. Irkçı dernekler ve güçler Yahudilere ve genel olarak misyonerlere karşı tacizlerde bulunmuşlardır. Yahudi karşıtı eylem olarak, duvarlara slogan yazmak, aleyhlerine kitap yayınlamak (Plevris adlı yazar bu yüzden mahkemece mahkum edilmiştir), İsrail ile ilişkili gösterilip kişilerin yazı ile yerilmeleri gösterilebilir. Misyonerler de özel kişiler ve hatta polis tarafından gereksiz Azınlıkça 13