ENFEKSİYONLAR DA MI KÜRESELLEŞİYOR?

Transkript

1 ENFEKSİYONLAR DA MI KÜRESELLEŞİYOR? Yrd.Doç.Dr. Rüştü TAŞTAN Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Hizmetleri MYO. Öğr.Gör. Ertuğrul MORAL Çokamaçlı Toplantı Salonu B.Derbent /İzmit; 21 Mayıs 2008 E-iletişim;

2 ENFEKİYONLAR DA MI KÜRESELLEŞİYOR? Konferansın İçeriği Giriş Küreselleşme Olgusu Nedir? Küreselleşmenin Etkileri? Enfeksiyon Kavramı? Enfeksiyonların Etiyolojik Özellikleri? Dünya da ve Türkiye de Enfeksiyonlar, Gerçekten Enfeksiyonlar da mıküreselleşiyor? Sonuçlar. Sorular ve Yanıtlar KSHMYO 2

3 Küreselleşme ve Terminolojisi Türk Dil Kurumu nun Güncel Türkçe Sözlük tanımına göre; Küreselleşme: ( TDK ) Küreselleşmek durumu, globalleşme: "Küreselleşmenin ters sonuçlarınıanlatan dürüst uzmanların kitaplarını alırım. R. Erduran. Globalleşme = Küreselleşme. ( TDK ) KSHMYO 3

4 Küreselleşme ve Terminolojisi Globalization Globalization Terimi; websters-online-dictionary de Dünya ölçeğinde gelişme veya Küresel gelişme olarak tanımlanmaktadır. İletişim Endüstrisinin küreselleşmesi örnek verilmektedir. * Growth to a global or worldwide scale; "the globalization of the communication industry". KSHMYO 4

5 Küreselleşmenin Etkileri 1 Uluslararasıticarette, dünya ekonomik gelişmelerinden daha hızlı artış. Uluslararası Sermaye akışında ve yabancıların doğrudan yatırımlarında genişleme. İletişim uyduları, İnternet, Telefonlar vs. iletişim teknolojileri sayesinde genişleyen, sınıraşan bilgi akışı, KSHMYO 5

6 Küreselleşmenin Etkileri 2 Hollywood (Amerikan sineması ) ve Bollywood (Hindistan sineması ) aracılığı ile kültür ithali ve Uluslararasıkültürel değişimler, Dünyadaki kültürlerin Batılılaştırılması (Westernization), Amerikalılaştırılması (Americanization) veya hibridizasyonun sağlanıncaya kadar, küresel kültür farklılıklarının azaltılması. KSHMYO 6

7 Küreselleşmenin Etkileri 3 WTO (Dünya Ticaret Örgütü) gibi örgütlerle uluslararası antlaşmalar yapmak için ulusal egemenliklerin ve ulusal sınırların aşındırılması, Erozyona uğratılması, Uluslararası seyahatlerde ve turizm sektöründe artış, Göçlerde veya yasal olmayan göçlerde atış, KSHMYO 7

8 Küreselleşmenin Etkileri 4 Küresel teleiltişim sistemlerinin geliştirilmesi, Küresel finansal sistemlerinin geliştirilmesi, Çokuluslu şirketlerin (ÇUŞ) kontrolünde olan dünya ekonomilerinde paylarının arışı, WTO,IMF gibi uluslararası örgütlerin, uluslararası iş ilişkilerinde rollerinin ve etkinliklerinin artması, Küresel olarak uygulanan standartlarda artış görülmesi, Örn; Telif Hakları yasası vs. KSHMYO 8

9 Küreselleşmeyi Doğrulayan Bazı Uygulamalar... Küreselleşme, Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları Emerging Infectious Diseases; 2 (2) 1996 Küreselleşme Olgusu, 20. yüzyılın son çeyreğinde çeşitli boyutlarıyla tartışılmaya başlamıştır. 21. Yüzyılın başında ise tartışma ve araştırmalar sadece sosyoekonomik, sosyokültürel boyutuyla değil; aynı zamanda, Yerel ve Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyonlar ve Yeniçıkan Enfeksiyonların Küresel etkileri boyutuyla sürmektedir. KSHMYO 9

10 Küreselleşmeyi Doğrulayan Bazı Uygulamalar... Küreselleşme, Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları Emerging Infectious Diseases; 2 (2) 1996 David P. Fidler Küreselleşme, UluslararasıHukuk ve YeniçıkanEnfeksiyon Hastalıkları adlı makalesinde Küreselleşmeyi İçilişkiler ve dışilişkiler arasındaki geleneksel ayırımın, farklılıkların aşındırılması olarak tanımlamaktadır. Aynı yazıda Küreselleşme; İnsanları veya halkları ortak iyilik uğruna birbirine bağlanma duygusu yaratmak için piyasaların, hukukun veya kuralların ve politikaların Ulussuzlaştırma, devletsizleştirme süreçleri olarak tanımlanabilir. denilmektedir. KSHMYO 10

11 Küreselleşme olgusu nedir? Küreselleşme uzunca süredir Ekonomik, Sosyal, Teknolojik, Kültürel, Politik Ve Ekolojik / Çevre sorunları açısından değerlendirilmekte, tartışı ışılmaktadır. KSHMYO 11

12 Küreselleşme Olgusunun Sosyoekonomik Boyutları? Çokuluslu şirket (ÇUŞ) lerin üretim ve karlarını dünya yüzeyinde genişletmeleri, Para piyasaları arasında sınırların ortadan kalkması, Uluslararası finans dalgalanmalarının herkesi etkilemesi, Ulusal politikaların piyasalara bağımlı olması, Piyasalarda ani artış ve düşüş hareketlerinin olması, Enerji ve doğal kaynaklara egemen olma savaşları. Ar-Ge teknolojilerinin önem kazanması, Bilgiye Dayalı teknolojilerin ekonomik önem kazanması, Emeğin etkisinin azalması. Uluslarötesi kapitalizm, vs. vs. KSHMYO 12

13 Küreselleşme Olgusu Dünya Kamuoyunda ve Akademik Çevrelerde Tartışılmaya Devam Ediyor. KSHMYO 13

14 Küreselleşme Olgusunun Çevresel Boyutları? Dünyanın Bir Köşesi.. Güney Afrika KSHMYO 14

15 Türkiye nin Güzellikleri!! Tortum Şelalesi - ERZURUM Karpuzbaşı Şelaleleri - KAYSERİ KSHMYO 15

16 Küreselleşme Olgusunun Enfeksiyon / Sağlık Boyutları? İklim Değişikliğinden SAĞLIĞIN KORUNMASI KSHMYO 16

17 KSHMYO 17

18 WHO Raporunda Küresel Isınmaya Bağlıolarak Hastalıkların Yayılma Göstereceği Vurgulanmaktadır. KSHMYO 18

19 Küresel Isınma ve Doğal Felaketler de Enfeksiyonların Çıkış Sebebidir. KSHMYO 19

20 KSHMYO 20

21 DOĞAL ÇEVRE - HASTALIK İLİŞKİSİ EID YÇE; Emerging Infection Diseases / Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları Genetik ve Biyolojik Faktörler (Süs ve Çiftlik) HAYVANLARI E I D Vahşiyaşam Fiziksel ve Çevresel Faktörler insanlar Sosyal, Politik, Ekonomik ve Yönetimsel Faktörler Ekolojik Faktörler Kaynak; CDC. KSHMYO 21

22 Çevresel Değişiklik Etkileri, Hastalıklar ve Sonuçları Çevresel Değişiklik Baraj, Kanal, Kanalet, Tarımsal Sulama Hastalık Schistosomiasis Etki Mekanizması Etkeni taşıyan konak sümüklüböceğin yaşam alanı genişler, insanlarla teması artar Tarımsal Uygulamalar Kentleşme Ormanların Kesilmesi, Yeni yaşam alanlarının kurulması Malarya / SITMA Helmintiyazisler Malarya Kolera Dengue Malarya ve Lyme Hastalığı Vektör Sineklerin (Anopheles spp. )üreme alanları artar. Parazitlerin Larvaları nemli topraklarda yaşar. İnsektisidlerin kullanımı Vektörlerin direncini artırır. Hijyen, Sanitasyon bozulur, Suların bulaşma olasılığı artar Atıksu toplama sistemleri A. aegypti nin yaşam alanını artırır. Vektörlerin (Sivrisinek, Kenelerin ) yeni yaşam alanları bulmasını sağlar, insanlarla temas artar. Tekbaş, F., 2005 KSHMYO 22

23 Ekosistemini Değiştiren İnsan.! conference.ifas.ufl.edu/zoonotic/ppts/king.ppt KSHMYO 23

24 Golf Turizmi Uğruna DOĞA! 2005 yılında BÖYLEYDİ yılında BÖYLE OLDU? KSHMYO 24

25 Halk Sağlığı İle İlgili Dünya Gündemi KSHMYO 25

26 21. Yüzyılda KÜRESEL ISINMA DÜNYANIN DERDİ 9 Nisan Nisan 2007 KSHMYO 26

27 KSHMYO 27

28 H5N Outbreaks of avian flu in chicken farms in Hong Kong in March / April 1997 May 1997: Child with flu like illness, died of complications Virus was H5N1 KSHMYO 28

29 Enfeksiyöz Etkenler, Enfeksiyöz Hastalıklar? KSHMYO 29

30 Enfeksiyöz/BulaşıcıHastalık Nedir? Mikroorganizmalar; Prionlar Viruslar Bakteriler Mantarlar Parazitler (Protozoon ve Helmintler ) tarafından oluşturulan, hastalıklara Enfeksiyöz / Bulaşıcı Hastalık denir. KSHMYO 30

31 Enfeksiyöz/BulaşıcıHastalıkların Genel Özellikleri Nelerdir? Bu hastalıklar bulaşıcıdırlar, Doğrudan / dolaylı bulaşma özelliğine sahiptirler, Yerel, Ülkesel, Bölgesel, Kıtasal, Kıtalararası ve/veya Küresel yayılma potansiyeline sahiptirler. KSHMYO 31

32 1973 den Beri Görülen YENİÇIKAN BULAŞICI HASTALIKLAR Rotavirus. Türkiye* Parvovirus B Cryptosporidium spp, Türkiye* Ebola L. pneumophilia Hantan virus C. jejuni, Türkiye* KSHMYO 32

33 1973 den Beri Görülen YENİÇIKAN BULAŞICI HASTALIKLAR HTLV S. aureus - Toxic Shock Türkiye* E. coli O157:H HTLV B. burgdorferi, Türkiye*??? HIV, Türkiye* H. pylori, Türkiye* KSHMYO 33

34 1973 den Beri Görülen YENİÇIKAN BULAŞICI HASTALIKLAR Cyclospora cayatanensis HHV Hepatitis E Erlichia chafeensis Hepatitis C, Türkiye* Guanarito virus Babesia species KSHMYO 34

35 1973 den Beri Görülen YENİÇIKAN BULAŞICI HASTALIKLAR Vibrio cholerae O Bartonella henselae Sin nombre virus Encephalitozoon cuniculi Hanta pulmonary syndrome Veba Plague- (India) HHV-8 KSHMYO 35

36 1973 den Beri Görülen YENİÇIKAN BULAŞICI HASTALIKLAR Ebola (Zaire) vcjd (United Kingdom) H5N1 virus, 32. Vancomycin resistant S. aureus, (Hong Kong;Japan, USA; Malaysia) Nipah virus(taiwan, Malaysia, Singapore) West Nile (Russia, USA) KSHMYO 36

37 1973 den Beri Görülen YENİÇIKAN BULAŞICI HASTALIKLAR Rift Valley Fever, Ebola (Kenya, Saudi Arabia, Yemen;, Uganda) Anthrax, Türkiye*,FMD Türkiye* (USA; UK) Ebola, SARS, Monkeypox (Congo; USA) H5N1 Viet Nam, Thailand, etc.; KSHMYO 37

38 Türkiye de Ekim 2005 / 2006/ ? 10 Ekim 2005 H5N1 Türkiye* Hindilerde 4 Ocak 2006 H5N1 Türkiye* Tavuklarda ve İNSANLARDA 2007 nin ilk 4 ayında (Ocak- 10 Nisan 2007) TAVUKLARDA H5N1 Avian İnfluenzaenfeksiyonu endemik olarak görülmüştür. KSHMYO 38

39 Yeniçıkanve/veya Yenidençıkan Zoonoz Hastalıklar ( ) Cryptospporidiosis Leptospirossis Lyme Borreliosis Brucellosis E Coli O157 Multidrug resistant Salmonella CCHF and Ebola Influenza H5N1 Hantavirus Lassa fever Monkeypox Nipah Hendra NV-CJD Rift Valley Fever SARS CoV VEE Yellow fever West Nile Plague KSHMYO 39

40 rover.vetmed.lsu.edu/student/2009/ph% %20emerging%20infectious%20diseases%20i.ppt Dünyada 1990 larda Yeniçıkan ve Yenidençıkan Enfeksiyon Hastalıklar. Cyclospora,, 1996 Variant CJD, 1996 West Nile, 1996 Diphtheria, 1993 Influenza H5N1, 2005/2006 Hantavirus, 1993 West Nile, 1999 E. coli O157:H7, 1996 Dengue, 1993 Yellow fever / VEE, 1995 Cholera, 1991 Bolivian hemorrhagic fever, 1994 Dengue, 1994 Ebola, 1994 HIV-1 subtype O, 1994 Hantavirus, 1996 Ebola,1995 Marburg,1999 Rift Valley fever, 1993 Rift Valley fever, 1998 Yellow fever, 1990 Monkeypox, 1997 V. cholerae O139, 1992 Influenza H5N1, 1997 Nipah virus, 1999 Australian Bat Lyssavirus, 1996 Hendra virus, 1994 Plague, 1994 Dengue, 1997 Menangle virus, 1997 KSHMYO 40

41 Denizyoluyla Oluşan Kolera Pandemileri ( ) Kolera Pandemi Kolera Pandemisi Britanya Deniz Ticareti İle Yaygınlaştırılmıştır.

42 SARS (Severity Acute Respiratory Syndrome ) Yayılması TEHLİKE ÇİNDE DOĞDU Doğudan, Batıya SARS ın Yayılması KSHMYO 42

43 DÜNYADA 2005 YILINDA H5N1 SALGINLARI VE GÖÇMEN KUŞLARIN BÜYÜK KSHMYO GÖÇYOLLARI 43

44 KSHMYO 44

45 Küresel Et Ticareti Haritası. Newcomb, J., 2004 Kaynak: Center for Global KSHMYO Food Issues 45

46 VAHŞİ HAYVANLAR İLE EVCİL HAYVANLAR ARASI BAĞLANTI KESİLMELİDİR. KUDUZ HASTALIĞI KAYNAKLARI VE TAŞIYICILARI KSHMYO 46

47 Toplum Sağlığı İçin; Yabanıl Hayvanlarla, KentlerdeYaşayanların İlişkileri Kesilmelidir. KSHMYO 47

48 KUDUZ; Türkiye de Ciddi Sorun KSHMYO 48

49 KSHMYO 49

50 KSHMYO 50

51 KSHMYO 51

52 Kaynak: Dr.Vet.Hekim Ramazan UZUN- I.Türkiye Zoonoz Hastalıkları Sempozyumu Kasım 2006-ANKARA KSHMYO 52

53 Şarbon(Antraks)Hastalığı İnsandan insana bulaşı bilinmemektedir. Dünyada en çok Veteriner Halk Sağlığı hizmetlerinin bulunmadığı veya iyi olmadığı ülkelerde hâlâ ciddi halk sağlığı sorunudur. KSHMYO 53

54 Kaynak: Dr.Vet.Hekim Ramazan UZUN- I.Türkiye Zoonoz Hastalıkları Sempozyumu Kasım 2006-ANKARA KSHMYO 54

55 KKKA Vakalarının n GörüldG ldüğüiller ller (Türkiye, ) 2003) Kaynak: Dr.Vet.Hekim Ramazan UZUN- I.Türkiye Zoonoz Hastalıkları Sempozyumu Kasım 2006-ANKARA KSHMYO 55

56 Dünyada Yıllarında FMD /Şap Hastalığı Salgınları KSHMYO 56

57 AB de dönemi için Geliştirilen Yeni Hayvan Sağlığı Stratejisi KORUMA, SAĞALTIMDAN İYİDİR ŞAP SALGININDA BİYOGÜVENLİK? KSHMYO 57

58 İngiltere de ŞAP Salgınında itlaf Çalışmaları. KSHMYO 58

59 Biyogüvenlik mi, Katliam mı? KSHMYO 59

60 ? Hayvanları Gömme Çukuru Malaysia da Nipah virus Enfeksiyonu Salgınında Domuzlarda Bulaşmayı Önlemek Ticaret ve hareketlerini Kontrol KSHMYO Amaçlı Biyogüvenlik Çalışmaları. 60

61 SARS Hastalığının Temmuz 2003 de Küresel Yayılımı KSHMYO 61

62 28 Mart 2003 de Hong Kong da METROPOL HOTEL den Dünyaya SARS Olgularının Yayılışı KSHMYO 62

63 Ekim 2001 de Kaliforniya da Düzenlenen Model Uçak Uçurma Dünya Yarışmalarına Katılanlar arasında görülen Coccidioidomycosis Olgularının Yayılışı. (Kaynak;7) KSHMYO 63

64 Dünya Ölçeğinde SARSSalgını, Ülkelere Göre Olgular(3Haziran 2003) Germany: 10 Sweden: 3 Finland: 1 Russian Federation: 1 Canada: 198 United States: 66 Colombia: 1 Brazil: 2 United Kingdom: 4 Ireland: 1 France: 7 Spain: 1 Switzerland: 1 Italy: 9 Romania: 1 China: 5,328 India: 3 Kuwait: 1 Thailand: 8 Singapore: 206 Malaysia: 5 Mongolia: 9 Rep. Of Korea: 3 Taiwan: 684 Hong Kong: 1,746 Macao: 1 Philippines: 12 Vietnam: 63 Indonesia: 2 Australia: 5 South Africa: 1 DSÖ / WHO kayıtlarına göre, 2003 yılında SARS salgınının görüldüğü ülkeler; toplam 8,098 kişi dünya çapında SARS ile New Zealand: 1 enfekte olmuş, bunlardan 774 kişi ise ölmüştür. KSHMYO 64

65 Sorunun Giderilmesine Yönelik KURUMSAL ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Enfeksiyon Hastalıkları Sorunu; Ortaya çıktıkları, Görüldükleri bölge veya ülkenin sorunuymuş gibi algılansa da; Aslında sorun insanlığın ortak sorunudur. Çözümler de Kurumsal Olmalıdır!! KSHMYO 65

66 WHO İNSAN HASTALIKLARI VE KORUNMA YOLLARI FAO BİTKİSEL BESİNLER VE PESTİSİT KALINTILARI İNSAN SAĞLIĞI OIE HAYVANSAL BESİNLER VE ZOONOZLAR DÜNYADA İNSAN SAĞLIĞI İLE İLGİLİ ÖRGÜTLER* * MacKenzie,AA. At all. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz., 2004, 23 (2), KSHMYO 66

67 SAĞLIK HİZMETLERİİLE İLGİLİ DÜNYA ÖRGÜTLERİ WHO; OIE; FAO; KSHMYO 67

68 WHO FAO OIE whqlibdoc.who.int/hq/2004/who_cds_cpe_zfk_ pdf KSHMYO 68

69 Türkiye de Sağlık Örgütleri SB İNSAN HASTALIKLARI VE KORUNMASI TKB KKGM BİTKİ SAĞLIĞI ve BİTKİSEL BESİNLER İNSAN SAĞLIĞI TKB KKGM HAYVAN SAĞLIĞI, HAYVANSAL BESİNLER VE ZOONOZLAR KSHMYO 69

70 ??????????????????? Siz ne dersiniz? ENFEKSİYONLAR DA KÜRESLLEŞİYOR MU? KSHMYO 70

71 Enfeksiyonlar da mıküreselleşiyor? Başlangıçta Sormuştuk; Gerçekten Enfeksiyonlar da mı Küreselleşiyor? Sorunun YanıtıKoşullara bağlıve Karmaşık! KSHMYO 71

72 Enfeksiyonlar da mıküreselleşiyor? Eğer insanoğlu doğayı böylesine katlederse, Çevreyi ve Doğayı, Doğal Hayatı korumak için etkin bilgilendirici önlemler almaz ise, KSHMYO 72

73 Enfeksiyonlar da mıküreselleşiyor? Uluslararası Bilim Kuruluşlarının önerileri Yerinde ve Zamanında uygulanmaz ise, Ulusal ve Uluslararası Hizmet Kuruluşları Bilimin sesine kulak vermez ise, Enfeksiyonlar da Küreselleşmeye devam edecektir. KSHMYO 73

74 Enfeksiyonlar da mıküreselleşiyor? Küreselleşen dünya da, Küreselleşen enfeksiyonların etkileri iki şekilde kendini gösterdiğini söyleyebilirsiz; 1. Enfeksiyon etkenlerinin çeşitli ulaşım araçlarıyla Uzak Diyarlara giderek yer değiştirmeleri, 2. Meydana gelen veya olası salgınların ulusal ekonomileri doğrudan veya dolaylı etkilemesi. KSHMYO 74

75 Enfeksiyonlar da mıküreselleşiyor? Küreselleşme olgusu sadece Sosyal, Politik, Ekonomik alanda değil, Sağlık alanında da vahşi etkilerini hissettirecek gibi görünüyor. Psikososyal fobilerin yıkıcı etkilerinin Yıkıcı dip dalgası olacağını söylemek kehanet olmaz herhalde! KSHMYO 75

76 Knowing is not enough; we must apply. Willing is not enough; we must do. (Goethe) KSHMYO 76

77 ? TÜRKİYE Sormak İstediğiniziniz SORULARINIZ Lütfen KSHMYO 77

78 E- İLETİ; KATILDIĞINIZ INIZ İÇİN TEŞEKK EKKÜRLER KSHMYO 78

79 BİR DÜNYA- BİR SAĞLIK- BİR HEKİMLİK.NEDEN.? KSHMYO 79

80 Kaynaklar 1) 2) kongar.org/makaleler/.org/makaleler/mak_kum.php 3) online-dictionary.org/ 4) websters-online-dictionary.org/.org/definition/globalization 5) 6) rover.vetmed.lsu.edu/student/2009/ph% %20emerging%20infectious%20diseases%20i.ppt 7) CDC 2001, Coccidioidomycosis among persons attending the world championship of model airplane flying, Kern County, California, October 2001: Morbidity and Mortality Weekly Report, v. 50, p ) 9) Kıng, L., Global Animal Health Initiative:The Way Forward Veterinary and Public Health Collaboration, CDC. 10) Serpen, Adnan; 11) Tekbaş, F. ve ark.; Küresel Isınma, İklim Değişiklikleri ve Sağlık Etkileri, Ankara, ) KSHMYO 80