A) Dünya. Toplumcu Düşünce Enstitüsü Haftalık Değerlendirme Notu. Haftalık Değerlendirme Notu/ Ekim 2014 Hazırlayan: Mahir BÜYÜKYILMAZ

Transkript

1 Toplumcu Düşünce Enstitüsü Haftalık Değerlendirme Notu Haftalık Değerlendirme Notu/ Ekim 2014 Hazırlayan: Mahir BÜYÜKYILMAZ A) Dünya A1) Avrupa ve ABD borsaları geçtiğimiz hafta sert düşüşler yaşadı. Borsalarda gözlemlenen düşüşleri tahvil piyasalarındaki düşüş takip etti. Avrupa borsalarında Ekim ayı içerisinde toplamda yüzde 10 ile 15 arasında ortalama kayıp yaşanacağı öngörülüyor. ABD borsasında meydana gelen yüzde 3 e yakın kayba 10 yıllık tahvil faizinin 2.20 ler seviyesinden 1.89 seviyesine inip tekrar 2.20 seviyesine yükselmesi eşlik etti. Borsa düşüşlerini, tahvil piyasalarında yaşanan aşağıya inişin normal şartlarda yükselmesi beklenirdi- bütünlemesi, gelişmiş ekonomilerin borsalarının fazla şişmiş halde olduğuna ve bu nedenle çöküşlerinin yakın olabileceğine dair bir korkunun varlığına işaret etmekte. Bu algının gelişmesi ve piyasaların çalkantılı halinin devam etmesi yatırımcıları güvenli limanlar aramaya daha hızlı şekilde sevk edebilir ki bu şartlar altında güvenli yatırımlar olarak gelişmiş ekonomilerin devlet tahvilleri öne çıkacaktır. A2) Geçtiğimiz hafta son dört yıllık süreçte enerji fiyatlarının en sert düşüş, yaşadığı görüldü. Geçtiğimiz hafta yayınlanan Uluslararası Para Fonu (IMF) Dünya Görünüm Raporu nda Avrupa ve Çin gibi büyük ekonomilerin büyüme rakamları aşağıya çekilmişti. Bu küresel ekonominin yavaşlayacağı, üretim ve altyapı harcamalarının azalacağına dolayısıyla hammadde ile enerji ihtiyacının düşeceğine dair bir algı oluşturmuş durumda. Brent tipi ham petrolün varili 100 dolar/varil seviyesinden önce 90 dolar/varil seviyesine geriledi devamında ise fiyatın 80 dolara dayandığı toplam yüzde 20 lik bir düşüş meydana geldi. A3) CreditSuisse Küresel Servet Raporu nu geçtiğimiz hafta açıkladı. Rapora göre Türkiye de orta sınıf yüzde 25 küçüldü. Araştırma Türkiye de 10 bin dolar altı servet sahibi kişilerin toplumun yüzde 75.3 ünü, 10 ile 100 bin dolar arasında servete sahip olan kitlenin (orta sınıf) toplumun yüzde 22.8 ini, 100 bin dolar üzerinde servete sahip olanların ise yüzde 1.8 lik dilimi oluşturulduğunu gösteriyor. Aynı araştırmanın 2013 verileriyle yapılacak bir kıyaslama ise çarpıcı sonuçlar ortaya koyuyor yılında orta kesim toplumun yüzde 30.3 ünü meydana getirirken 2014 yılında bu dilimin 22.8 e tespitinde bulunuluyor. A4) Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) yılı geçici üyelik oylaması geçtiğimiz hafta gerçekleştirildi. Türkiye, Batı Avrupa ve Diğerleri grubunda yıl sonu boşalacak 2 sandalye için İspanya ve Yeni Zelanda yla karşı yarıştı ve oylamayı üçüncü tur sonunda kaybetti. Oylamada herhangi bir turda seçilebilmek için genel kurulda oy kullanan üyelerin üçte ikisinin oyunu almak gerekiyor. Oylama sonuçları şu şekilde oluştu: İlk tur Yeni Zelanda 145 oy, İspanya 121 oy, Türkiye 109 oy; İkinci tur İspanya 120 oy, Türkiye 73 oy; Üçüncü tur İspanya 132 oy, Türkiye 60 oy. 1

2 Malezya, Angola, Venezüella, Yeni Zelanda ve İspanya yla beraber seçilen diğer ülkeler oldular. Türkiye 2008 yılında BMGK dönemi üyeliği için girmiş olduğu seçimde Avusturya ve İzlanda ya karşı yarışmış ve ilk turda 151 oy alarak birinci gelmiş ve büyük bir diplomatik başarı yakalamıştı. Son oylamada ortaya çıkan tablo, Türkiye nin son 6 yıl içerisinde uluslararası toplumda zemin kaybetmiş olduğu şeklinde yorumlanmaya açık. A5) Ebola virüsü Şubat ayından itibaren 4 binden fazla insanın canını kaybetmesine yol açtı. Batı Afrika da başlayan salgının Kuzey Amerika ya ve Batı Avrupa ya geçiş yaptığı tespit edilmiş durumda. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Ban Ki-mun Ebola virüsüyle mücadele için acil olarak 1 milyar dolar seviyesinde bir kaynağa ihtiyaç duyulduğunu geçtiğimiz hafta açıkladı. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Irak Şam İslam Devleti nin (İŞİD) küresel cihat çemberi dahilinde bir çekim merkezi haline dönüşmesinden dolayı Afrika ülkelerinden Suriye ve Irak a yönelik bir insan trafiğinin ortaya çıkmasının hastalığın bölgeler arası transferine olanak sağlayabileceğine dikkat çekiyor. A6) Amerikan savunma sanayi firması Lockheed Martin, bir kamyona sığabilecek boyutta ve 100 Megavatlık güç üretebilecek mini nükleer santral prototipi geliştirdiğini açıkladı. ABD Savunma Bakanlığı Pentagon un en önemli tedarikçisi konumunda bulunan şirketin bünyesinde yer alan İleri Geliştirme Departmanı kod ismi Skunk Works- tarafından geliştirilen füzyon reaktörü sadece enerji sektörünü değil savunma sanayini de tamamen dönüştürebilir. Nükleer rektörlerde hakim teknoloji olan fizyona kıyasla daha güvenli ve yüksek üretim kapasitesine sahip olacağı ön görülen füzyon rektörleri fosil yakıtların hakimiyetine yönelik küresel jeo-stratejik mücadeleyi sona erdirebilecek bir gelişme haline dönüşebilir. Savunma sanayinde bu teknolojinin öncül olarak nükleer denizaltı ve uçak gemilerinde kullanılabileceği, bu adımın ABD askeri kapasitesini çok daha etkili hale getirileceği düşünülüyor. B) Bölge B1) ABD Savunma Bakanlığı Pentagon Sözcüsü John Kirby hafta içerisinde yaptığı açıklamalarda bölgesel gelişmeler ve Türkiye konusunda önemli mesajlar verdi. Türkiye ile müzakerelerin olumlu yönde ilerlediğini ancak Türkiye nin eylem haritasının netleşmediği belirtildi. Kirby, yoğun hava harekatına rağmen hava saldırılarının bir kenti kurtarmaya tek başına yetmeyebileceğini ve Kobani nin halen düşebileceğini söyleyerek, Kobani nin geleceği hakkında olumlu mesajlar vermekten kaçındı. Suriyeli yerel güçlerin katılacağı Eğit/Donat programı için Kongre den yeni onay çıkmasına karşın, programın olgunlaşması ve sonuç vermesi için 3 ile 5 ay arasında zamana ihtiyaç olduğunun altını çizen, Kirby nin ABD nin bölgeye yönelik güvenlik bakış açısına ilişkin en önemli husus ABD nin önceliğinin İŞİD tehdidi karşısında Irak ın bütünlüğünü sağlamak olduğuydu. B2) ABD Dışişleri Sözcüsü JenPsaki ABD nin PYD ile ilk resmi teması kurduğunu açıkladı. Psaki, PKK ile PYD bağlantının olduğunun farkında olduklarını belirtirken ikisini ortak bir yapılanma olarak tarif etmekten kaçındı ve PKK ya yönelik kaygılarının devam ettiğinin altını çizdi ve örgütün terörist organizasyonlar listesinde tutulmaya devam edileceğini belirtti. 2

3 B3) Almanya Dışişleri Bakanı Frank-WalterSteinmeier; PKK ya silah yardımında bulunmayacaklarını açıkladı. Almanya bir süredir Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) peşmerge kuvvetlerini eğitmekte ve ağır silah yardımı yapmaktaydı. Almanya Hıristiyan Birlik Partileri (CDU/CSU) Federal Meclis Grubu Başkanı Volker Kauder, yaptığı değerlendirmede PKK nın desteklenmesi konusuna açık kapı bıraktı. B4) Italya Savunma Bakanı Roberta Pinotti, Irak ın Erbil bölgesine eğitim için 280 uzman askeri personel göndereceklerini açıkladı. Bölgeye 2 predatör tipi insansız hava uçağı ve havada benzin ikmali yapmalarını sağlayan bir KC-767 tanker uçağının da yollanacağı belirtildi. İtalya tarafından IKBY e geçtiğimiz aydan itibaren silah yardımı yapılmaya başlanmıştı. Verilen silahların eğitimini almak üzere bir grup Kürt peşmerge İtalya ya gidecek. B5) İŞİD in cihat yanlısı İslamcı örgütler ile bireyler (özelikle genç kuşak) için hızla küresel bir çekim merkezi haline geldiği görülmektedir. Kuzey Afrika da doğrudan El Kaide uzantısı ya veya örgütle ilişki içerisinde olan pek çok örgütün sırayla İŞİD e bağlılık yemini etmesi ya da örgütün mücadelesini tanıdığını açıklaması bu gözlemi destekler niteliktedir. Kuzey Afrika coğrafyasına ek olarak, küresel cihat haritasında önemli bir cephe noktası olan Afganistan ve Pakistan da da örgüte katılımların arttığına dair işaretler mevcuttur. Taliban örgütünün Pakistan koluna mensup beş önemli üst düzey kişinin örgütten ayrılarak İŞİD e katıldıklarını açıklaması önemli bir gelişme olarak not edilmelidir. B6) IKBY Başkanı Mesud Barzani nin girişimiyle bölgesel Kürt siyasetinin önce gelen aktörleri Duhok tabiraraya gelerek Kobani nin geleceğine ilişkin geniş katılımlı bir toplantı gerçekleştirdiler. ABD yetkili makamlarının PYD yetkilileriyle bu toplantıda görüştükleri tahmin ediliyor.toplantıya PYD Eşbaşkanı Salih Müslim, Kürt ulusal Koalisyonu (ENKS) ve Demokratik Toplum Hareketi (TEV-DEM) önemli katılımcıları arasındaydı. Barzani nin Erbil ne ise Kobani odur diyerek bölgesel bütünlük mesajı vermesi not edilmeli. Barzani coğrafi imkansızlıklar nedeniyle Kobani ye silah ve takviye güç gönderemediklerini belirtti. Salih Müslim Türkiye nin bölgeye yönelik tampon yada güvenli bölge taleplerine karşı olduklarını yineledi. B8) İŞİD Irak ın Anbar vilayetindeki geniş alan kontrolünü devam ettiriyor. Eyaletin Başkenti Ramadi (Bağdat!a 120 km uzaklıkta) örgütün ablukası altında kalmaya devam ediyor. Ülkenin başkenti Bağdat ın batısında yer alan vilayetin başkent için tehdit oluşturduğu not edilmeli. Örgüt Anbar da ilerleyişini sürdürürken Bağdat a yönelik terör saldırıları da gerçekleştiriyor. Geçtiğimiz hafta örgüt tarafından gerçekleştirilen intihar ve bombalı araba saldırılarında 150 den fazla kişinin hayatını yitirdiği kayda geçti. B9) Kıbrıs ta Şubat 2014 de yeniden başlayan müzakere süreci askıya alındı. Süreç 11 Şubat 2014 te iki ülke liderleri tarafından yayınlanan ortak deklarasyonla yeniden başlamıştı. Müzakereler hem liderler düzeyinde hem atadıkları özel temsilciler düzeyinde sürmekteydi. Rum Lider NikosAnastasiadis, 9 Ekim de gerçekleştirilecek müzakere turundan hemen önce liderler ve müzakereciler görüşmelerine katılmayı askıya alma kararı açıklamasıyla süreç şimdilik duraksamış durumda bulunuyor. KKTC Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu, in bu duruma ilişkin hayal kırıklığını ve KKTC nin müzakerelere devam etmek noktasındaki tutumunu geçtiğimiz hafta BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun a bir mektup kaleme alarak kendisine bildirdi. 3

4 C) Türkiye C1) Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afganistan seyahati dönüşünde İŞİD e karşı mücadeleye katılmak için Türkiye nin 3 temel şartı olduğunu belirtti ve nihai hedefin Suriye rejiminin ortadan kaldırılması olduğunu açıklayarak Türkiye nin resmi pozisyonunu ilk kez bu açıklıkta ortaya koydu. 3 temel şartın; Türkiye sınırı boyunca Suriye topraklarında Güvenli Bölge oluşturmak, Türkiye sınırın boyunca, Suriye hava sahasında Uçuşa Yasaklı bölgenin ilanı ve Özgür Suriye Ordusu na mensup güçlere, ılımlı bulunan İslamcı gruplar da dahil olmak üzere, eğitim ve üstün silahların verilmesi, olduğu biliniyordu. C2) ABD Başkanı Barack Obama, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Başkan Obama nın talebi üzerine 19 Ekim de bir telefon görüşmesi gerçekleştirdiler. Görüşmeden sonra iki liderin Kobani dahil Suriye ve Afganistan konularında görüştükleri ve İŞİD le mücadele konusunda yakın işbirliğini sürdürme noktasında mutabık oldukları belirtildi. C3) ABD Dış İşleri Bakanı John Kerry, 20 Ekim de Endonezya gezisi sırasında açıklama yaptı ve sürece ilişkin bazı hususları Türkiye ye aktardıklarını kamuoyuyla paylaştı. Kerry, Kobani de İŞİD e karşı mücadele eden grupları desteklememenin sorumsuzluk olacağını belirtti. Buna karşı, aynı gün Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Peşmerge güçlerinin Kobani ye geçmesine yardımcı oluyoruz, bu konuyla ilgili olarak IKYB ile görüşmelerimiz devam ediyor açıklamasını yaptı. C4) ABD nin Avrupa Merkez Komutanlığı ve Geniş Ortadoğu coğrafyasından sorumlu Merkez Kuvvetler Komutanlığı temsilcileri Ankara da temaslarda bulundular. Temasların ana gündem maddesinin ABD ile Türkiye arasında İŞİD e karşı mücadele cephesinde mutabık kalınan yerel kuvvetlerin Türkiye de eğitilerek, bu kuvvetlere teçhizat sağlanması olduğu biliniyor. Taraflar arasında Türkiye de yer alan üstlerinin İŞİD karşıtı koalisyon güçleri tarafından olası kullanım şartları görüşülmeye devam edildi. İncirlik, Malatya ve Diyarbakır üstlerinin hava saldırılarında kullanılmaları konusunda süregelen müzakere süreci devam ediyor. C5) Başbakan Davutoğlu, Türkiye nin istediği güvenli bölgenin sınırlarını açıkladı ve Halep in kuzeyi, İdlib in Türkiye ye yakın bölgeleri, Lazkiye nin kuzeyi,haseke nin belli bölgelerinde, Cerablus ve Kobani yi de içine alacak şekilde bir planlamanın yapılması gerektiğini açıkladı. Bu kuşakta yer alan yerleşim merkezlerini sınırlarını içerisine alacak şekilde güvenli bölgenin derinliğinin esnekliğe sahip olması gerektiğini belirtti. Davutoğlu, güvenli bölgenin oluşturulmasına dair kararın alınması gereken platformun BM olduğunu fakat bu şekilde bir kararın çıkmaması halinde oluşan uluslararası koalisyonun inisiyatif alması gerektiğinin altını çizdi. C6) Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande, Türkiye nin Kobani deişid e karşı savaşan PYD güçlerine gönderilecek askeri yardımlara imkan tanıması ve direnişe destek olacak olan IKYB kuvvetlerine güvenli koridor sağlaması gerektiğini belirtti. Hollande nin, Türkiye nin Suriye de güvenli bölge ve uçuşa yasaklı bölge taleplerine olumlu yaklaştığı ve destek olduğu biliniyordu. 4

5 C7) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) seçimlerinde siyasi iktidarın da yakın durduğu bilinen Yargıda Birlik Platformu adayları yana ağır bastı. 12 bin 311 hakim ve savcının sandığa gitmesiyle gerçekleşen seçimlerde 22 üyeden oluşan HSYK nin yedisi adli, üçü idari yargıdan olmak üzere on yeni üyesi belirlendi. YBP adli yargıdan gelen yedi üyenin tamamını elde etti. İdari yargıdan gelen 3 kişiden birinin YBP listesinden olduğu bilinirken, diğer ikisinin farklı sosyal olumşumlara yakın isimler olduğu ileri sürülüyor. C8) Başbakan Ahmet Davutoğlu Emniyet Teşkilatı ve Yargı'nın toplumsal olaylara müdahalelerde yetkilerinin genişletildiği bir yasal düzenleme üzerinde çalışılmakta olduğunu ve bu düzenlemenin temel hak ve hürriyetler kapsamlı yargı paketi taslağına ekleneceğini açıkladı. İlk şekliyle hazırlık yargı mensuplarına bir takım ek idari ve mali haklar tanıyordu. Yapılması planlanan eklemelere güvenlik güçlerine ve yargı mensuplarına dinleme, gözaltı ve arama başlıklarında daha geniş imkanlar tanıyan hususların ekleneceği açıklandı. SONUÇ Değerlendirme ve Öneriler - Türkiye tarafından İŞİD e yönelik mücadeleye katılmanın şartı olarak Suriye rejiminin ortadan kaldırılmasının ileri sürülmesi ve İŞİD karşıtı koalisyonun nihai hedefinin Esad la mücadele etmek olması noktasındaki ısrarı, Türkiye nin sadece Suriye de rejim yanlısı Rusya, Çin ve İran bloğu arasındaki karşıt konumunu beslemekle kalmamakta, mensubu olduğu Trans-Atlantik ittifakı ile arasında da uyum sorunlarına zemin hazırlamaktadır. - Türkiye'nin ABD yönetiminin Başkan dahil farklı kademelerinde gerçekleşen doğrudan temaslar sonrasında, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu nun peşmerge kuvvetlerine Suriye'de koridor sağlanacağını açıklaması, Türkiye nin Suriye siyasetinde önemli bir yaklaşım değişikliği, büyük bir ödün olarak değerlendirilmektedir. - Küresel piyasaların farklı cephelerinde gözlemlenen düşüş eğiliminin Türkiye ye ilk ve en önemli etkisinin Türkiye'nin enerji maliyetleri üzerinde yapacağı olumlu etkilerde gözlemlenecek. Brent petrol fiyatındaki her 10 dolarlık aşağıya inişin cari açık üzerinde 4 milyar dolar düzeyinde bir tasarruf etkisi olduğu düşünülürse, piyasalardaki gelişmelerin Türkiye'nin dış ticaret dengesi üzerinde etkileri çok önemli olacaktır. Bu durumun, girdi maliyetleri üzerindeki etkileri ile ekonomideki enflasyonun düşürülmesi ve kontrolü yönünde olumlu etkileri olacaktır. - Öte yandan, bu olumlu gelişmelerin karşısında, finansal piyasalar ve dış talep alanlarında bazı sıkıntıların ortaya çıkabileceği de değerlendirilmektedir. Şöyle ki; finansal piyasalardaki oyuncuların, içinde bulunulan belirsizlik ortamında likit kalma tercihleri ve kısa vadede güvenli limanları arayacak olmaları beklenmelidir. Ayrıca, Türkiye'nin en önemli ticaret ortakları olan Avrupa ekonomilerinde yavaşlamış ve nerede ise ekonomik durgunluk seviyesine gelen talep, Türkiye'nin dış talep düşüşü karşında iç piyasasında da bazı talep sıkışmalarına ve ekonomik yavaşlamaya neden olacaktır. 5