T M M O B M A K İ N A M Ü H E N D İ S L E R İ O D A S İ A Y L I K Y A Y İ N O R G A N I

Transkript

1 MÜHENDİS f MAKİNA T M M O B M A K İ N A M Ü H E N D İ S L E R İ O D A S İ A Y L I K Y A Y İ N O R G A N I NİSAN'93 Sızdırma/ilk Elemanlarında Sızıntı Kayıpları Yeni Hassas Krank Muylu Taşlama Tezgahı lı MTilEElî "W "^ i nmmm KDRUUM EKİM 1993

2 D A SON TEKNOLOJİ ya artık bu vanayı kullanıyor. DENGE PİSTONLU VANA % loosızdırmazlık Kolay Açma - Kapama Enerji tasarrufu Uzun süre bakım gerektirmez Ekonomik Tip: KVNB Basınç : PN 16 PN40 Sıcaklık : 400 C DENGE PİSTONLU VANALAR ORIGINAL KLINGER PATENTLİDİR. Bayındırlık Bakanlığı Birim Fiyat Tarife No: (BBF) PN 16 Sınıfı PN 40 Sınıfı YAKACIK MAKİNE FABRİKASI DÖKÜM, VALF SANAYİ ve TİCARET A.Ş. MERKEZ: Kemeraltı Cad. Bankalar Han K Karaköy-istanbul Tel: (4 Hat) Tlx: ymf tr. Fax: FABRİKA: Ankara Asfaltı Üstü Kartal-istanbul Tel: Fax: MAĞAZA: Necatibey Cad. Karantina Sok. No. 7 Karaköy-istanbul Tel: ANKARA Tel: İZMİR: Tel: ADANA: Tel: BURSA: Tel:

3 kondenstop ve kontrol cihazlarında dünyada lider.. spira / sarco KONDENSTOPLAR Termodinamik Basınç Dengeli Termostatik Şamandraiı Ters Kovalı Bimetalik BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ TERMOSTATİK VANA NEMLENDİRİCİ BUHAR SAYACI HAVA ATICI (Air vent) AIR TRAP (Hava Kapanı) ŞİRKET MERKEZİ Kemeraltı Cd. Bankalar Han K Karaköy-istanbul Tel : (4 Hat) Tlx : ymf tr Fax: YAKACIK MAKİNE FABRİKASI DÖKÜM, VALF SANAYİ ve TİCARET A.Ş. FABRİKA Ankara Asfaltı Üstü Kartal-istanbul Tel : Fax : MAĞAZA Necatibey Cad. Karantina Sk No.7 Karaköy-istanbul Tel: ANKARA Strazburg Cad No: 32/3 Sıhhiye-Ankara Tel : Fax : İZMİR Akdeniz Cad Anba İş Hanı No:8 1/107 Pasaport-lzmır Tel : Fax : 4' ADANA Abidinpaşa Cad. Bakır iş Hanı Kat 2 No: 202 Adana Tel ha> BURSA Ulu Cad Onur iş Hanı No: 16 Kat 1 Bursa Tel:

4 Hatifti Değerli metalleriniz için mükemmel koruma Yanlış gres kullanmak size pahalıya mal olabilir ve bunun sonucu olarak zamanla, makina parçalarınızın aşınmasına ve verim kaybına yol açar. Paslanma, korozyon ve aşınmaya karşı koruyucu; yüksek ısıya dayanıklı; rutubetli ortamlarda dahi üstün performanslı; sürtünmeyi azaltan ve böylece enerji tasarrufu sağlayan gresleriyle Mobil, müşterilerine her türlü kullanımları için mükemmel bir koruma sağlar. Mobil kaliteli ürünleriyle birlikte müşterilerine mühendislik desteği de sağlıyor. Böylece sizin masraflarınızı azaltarak kârınızı artırmayı amaçlıyor. Daha fazla kazanç için şimdi Mobil Sınai Programlar Müdürlüğü'nü arayın. (Tel: ) Mobil ''* *

5 Su, HAVA, DOGALGAZ, BUHAR VE ÇEŞİTLİ AKIŞKANLAR İÇİN KÜRESEL VANALAR vs K«mnttı Cad No 8S< KaraKoy - İSTANBUL Tel (1) « " Fax (1) '

6 Üretim Programımız Glob (baskılı) vanalar, Pistonlu vanalar, Sürgülü vanalar, Küresel vanalar (doğal gaz vanaları) m Çek vanalar Pislik tutucular, Emniyet vanaları, Seviye göstergeleri, Buhar kapanları (kondenstoplar), Yangın hidrantları, Akış gözlem cihazları, m Genleşme elemanları, Her nevi özel vana ve armatürler, BUHAR CİHAZLARI SANAYİ ve TİCARET A.Ş. ANKARA BÜROSU İZMİR BÖRGSU ADANA BÜROSU BURSA BÜROSU Yayalar, Yayalar Caddesi No: 78 Pendik İstanbul. Tel: (9-1) Tel: (9-1) Tel: {9-1) Fax: (9-1) Demirtepe Sümer Sok. No. 13/8 Kızılay-ANKARA Tel : (9-4) (9-4) Fax : (9-4) Cumhuriyet Bulvarı No. 131 Cevher Apt. No. 3/4 İZMİR Tel : (9-51) (9-51) Fax: (9-51) Atatürk Cad. Burduroğlu Apt, 37/3 ADANA Tel : (9-71) (9-71) Fax: (9-71) Çekirge Cad. Mutlu Sok. Intam 99 No K. 7 BURSA Tel : (9-24) B6 (9-24) Fax: (9-24)

7 esinde Türkiye'nin ilk TSEK belgeli Hortum Kelepçesi. Dünya pazarlarında da kendini kabu! ettirmiş, kalitesini kanıtlamış ER-Bİ Hortum Kelepçelerini kullanın,.. ERBİ YEDEK PARÇA SANAYİ ve TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ Fabrika: Aydınlı Mahallesi Aydınlı Caddesi No:83 Pendik İSTANBUL Yazışma Adresi: P.K. 48 Pendik İSTANBUL Tel: (1) Hat Fax: (1) Telex: Hose tr

8 MÜHENDİS flmakina 399 ITİHVOMMİ lillilliali MMO Adına Sahibi (Publisher) Murat ÖNDER Sorumlu Yazı İşleri Müd. (Managing Editör): Suat Sezai GÜRÜ Yayın Sekreteri (Publishing Secretary): MetinŞİMŞEK Yönetim Yeri (Head Office) Sümer Sk. 36/1-A Demirtepe, ANKARA Tel: Fax: Yayım Koşulları -Yazılar daktilo ile iki satır aralıkla iki kopya yazılmış olarak, sözcükten oluşan Türkçe ve İngilizce özeti, yazı başlığının Ingilizcesi, yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaralan ile birlikte Dergi Yönetim Yeri Adresi'ne gönderilmelidir. - Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde birbirini izleyen sayılarda yayımlanabileceği' düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmesi gerekir.) - Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir. - Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir. - Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir. - Yazılar başka bir süreli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangi bir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise bu açık olarak belirtilmelidir., Dergide yayımlanan yazılara bir dergi sayfası için, özgün ve derleme yazılarda TL. çeviri yazılarda TL. net ödeme yapılır. - Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir. Yazıların Değerlendirilmesi Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kurulun belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir. Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçları yazara da iletilecek, uzmanların önerdiği ve Yayın Kumlu'nun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan istenecektir. Bu düzeltmelerin yazar tarafından yapılması durumunda yazı yayınlanabilecektir. Yayın Kurulu (Publishing Board) Barbaros TUNCER Yusuf TEKİN Müfit GÜLGEÇ Vedat HAKSAL Melih ŞAHİN Ali Ekber GÖÇMEN Dizgi (Type Setting) Makina Mühendisleri Odası Baskı (Printing by) Pano Matbaacılık Itd NİSAN / APRIL Cilt/Vol.: 34 Sayı/No: 399 Katkıda Bulunanlar Doç. Dr. ibrahim UZMAY Dr. Emin GÜLLÜ Doç. Dr. Aydın BIYIKLIOGLU Baskıya Hazırlık M. Yüksel KÖKEN Reklam Yönetmeni (Advertising Representative) Nermin ÖZBAKI İÇİNDEKİLER-CONTENTS D Nükleer Teknoloji Kurultayı 8 I'W \<n'icar Technology Forum O Yeni Hassas Krank Muylu Taşlama Tezgahı Vtv : Mümtaz KRDEM Snv I'recisioıı Crank JournalGrinder 1993 Sanayi Kongresi 12 İW.1 Conarcss on Industry O Taşıtlarda Havalı Süspansiyon 1 Muştulu KAYHAN l'neunıaıic Suspvnsions in Vehicles L"J Kalite Sağlama Eğitimi 21 Ijıiıilily Assuraıu e. Training O Tüketici ve Kalite Paneli 21 Panel: Consınner and Quality fi Sızdırmazlık Elemanlarında Sızıntı Kayıpları Cahit Kl'KKÂNOĞLU Leakage Losses in Slipping Ring Packings \3 Vakum Kaplama Nedir? 2< Mustafa IIATİI'OĞLU \\iaium ('( ıiıinı; D Doğul (.azda Yetki Tartışması 3< Dchaie for Auılıority in Natural Gas Installtions İC 2^ ANKARA ŞUBESİ Sjme- Sok 36/ OemiitopaANKARA Tel 14) (2 hail F «.(4) İSTANBUL ŞUBESİ İstiklal cad. No: 99 Ankui Iştınnı kal4 B0D60 Beyoğlu İSTANBUL Tal:(1)24S03 63 F«:(1)249B6 74 İZMİR ŞUBESİ Al Ç.br*ay«Bul No' 12 Kati Daira.1 Alsancak/IZMIR TM {51)2174» Fax(51) ADANA ŞUBESİ 1U1. Yıl Bulvarı No. 122 *ldatm«2 Apl Anna kal ADANA Tel (71) Fai (71) BlinSA ŞUBESİ Ehvreoahçd.c Mh Saluıevı Sok Munvndıplvr tyn. No'1v Kal BURSA Tal (24) (4Hal) Fax.(24)S KOCAELİ ŞUBLSİ n«miryokı Cad Eükt PTT Sok. Bilginia!ı 11/ IzmıVKOCAELI Tel.(21) Faa(21) DİYARBAKIR HÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Linecad 2 Sok Çavus<4U-2Apl No.5 Yenişehir DİYARBAKIR Tel: («31) DENİZLİ BÖLGE TFMSİLCİU Atatürk Bulvarı SSK ıahanıkal2 DENİZİ Tel (62) Fa> (62) B GAZİANTEP BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Xürnyet Cad. Yıldız IBhanı Kat 7 D 26 SAZİANTtP Tel' (65) Fat(eS) ESKİŞEHİR BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Hoanudiya Mah. lam») İnönü Cad Ytanı Apl. No.2 Kal 3 Dair.,5 ESKİŞEHİR Tal (22) FK' (?2) ZONGULDAK BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ MearunyatMa» Hoslapa Sk No.l/E-S ZONGULDAK Tel (38) 53 G9 64 KONYA BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Vat luelbey Cad A Topcuojlu Sk No:6'101 KONYA Tel' (33) KAYSERİ BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ vatan Cad Haıb-ls Apt No:48 Kat:4 KAYSERİ Tel (35) TRABZON BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Uzun Sok Ebe Çaraını Kat:4 No' TRAB7ON Tel İ03) S SAMSUN BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ latoibi Cad. No 35 Daire 3 SAMSUN Tal: (36) ANTALYA BÖLGE TEMSİLCİLİ AtaluftCed Uçar lal Kal.4 No S ANTALYA Tel: (31) Fax.(31)

9 SUNUŞ 1993 Sanayi Kongresi hazırlık çalışmaları sürüyor. TMMOB adına Oda'mızca düzenlenen Sanayi Kongresi sadece beş güne sığdırılan bildiriler toplantıları değil. Amaç kongre günlerini tabanını, bölgelere yayılmış somut ve güncel temaların en geniş katılımlarla objektif-bilimsel perpektifle incelendiği çalışmaların oluşturulduğu piramidin doruk noktası haline getirmek. Meslek örgütlenmemize bu gücü veren ayırdedici özellikler bu dinamizmin kaynağını oluşturuyor üyeyi kucaklamak; odaları, şubeleri, bölge ve il temsilcilikleri ile ülkeyi bir ağ gibi örmek; seçkin ve sorumluluğunun bilincinde üyeleri ile, bilim-teknoloji ve sanayinin her alanına nüfuz etmiş olmak; örgütünü her kademede seçimlerle yenileyerek üyelerin iradesini yansıtmayı ilke edinmek; bilim adamlarının-teknik elemanların yaratıcılıklarını geliştirme isteklerinin canlı organizması olmak; ve insanı genel anlamda, sınır-ırk-cinsiyet ayırmaksız.ın, araç değil, amaç olarak yaşamın odağına koymak. Sanayi Kongrelerinde kavramları da yerli yerine oturtmaya çalışıyoruz. Sanayileşmenin ülkenin yaratıcılık yeteneklerini kullanması ve geliştirmesiyle mümkün olabileceğini vurguluyoruz. Ödevlerini büyüklerine yaptıran bir öğrenci ne ölçüde başarılıysa, bilim ve teknolojiye değer kalmayan ülkeler de sanayileşmede o ölçüde başarılı sayılır. Taklitçilik yerine yaratıcılığı, takipçilik yerine önderliği vıırgulatnaya çalışıyoruz. Ülkemizin bunu başaracak potansiyele sahip olduğuna yürekten inanıyoruz. Kongre Türkiye'den bir kesit alınmasını ve bunun gelişen dünya dinamiği içerisinde değerlendirilmesini hedefliyor. Her türlü önyargı ve öznel çıkarlardan uzak bu platformu düşünenlere, üretenlere ve yaratanlara açıyor. Bunu başardığımız oranda bu platformun sahipliğini de topluma yaymak istiyoruz. Saygılarımızla Mühendis ve Makina

10 ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI desteği ile düzenleyen TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ULUSLARARASI NÜKLEER TEKNOLOJİ KURULTAYI NÜKLEER GÜÇ SANTRALLERİNİN GELECEĞİ VE TÜRKİYE EKİM 1993, ANKARA Amaç Makina Mühendisleri Odası Ekim 1993 tarihleri arasında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın desteği ile NÜKLEER TEKNOLOJİ KURULTAYI düzenleyecektir. Uluslararası nitelikte iki yılda bir yapılması düşünülen toplantılardan ilki olacak bu yılki toplantının konusunu Nükleer Güç Santrallerinin geleceği ve Türkiye'nin enerji politikası içerisindeki yeri oluşturacaktır. Toplantıda nükleer teknoloji üreten, satan ve kullanan kurum ve firmalar ile nükleer enerji kullanımını plan layan ülkelerden ilgili yöneticilerin biraraya gelerek günümüzdeki nükleer reaktör tasarımlarını, geleceğin ileri tasarım programlarını, reaktör güvenliğini ve bugüne kadarki deneyimleri teknolojik, ekonomik ve politik boyutlarda tartışmaları hedeflenmektedir. Kurultay'da Türkiye'nin enerji politikalarına ve nükleer enerji kullanımının bu politikalar içerisindeki yerine özel bir önem verilecektir. KURULTAY oturumları içerisinde Nükleer Reaktör yapımcısı kuruluşlar güncel tasarımlarını ve gelecekte düşündükleri tasarımları ilgililere sunacaklardır. KURULTAY sırasında bir de sergi düzenlene-cektir. Kurultay Programı 12 EKİM, O A T TM B^^ 14 EKİM. PHkShMBh HHBHHHBİBB Sabah - Açılış* - Türkiye'nin Enerji Plan ve Programlan İlerisinde Nükleer Enerji - Türkiye'de Nükleer Teknoloji Üzerine Geçmişteki Çalışmalar Sabah - Nükleer Reaktör Satıcıları Sunuşu : Günümüzdeki ve Gelecekteki Nükleer Reaktörler Öğleden Sonra - PANEL.: Türkiye'nin Enerji Plan ve Politikaları İçerisinde Nükleer Teknoloji Öğleden Sonra - PANEL : Nükleer Güvenlik ve Çevre n : I', mmm^ami^mmmamam 15 EKIM. CUMA m^^nr^ı^rt^i'm^im'^m^k : Sabah - Nükleer Reaktör Satıcıları Sunuşu : Günümüzdeki ve Gelecekteki Nükleer Reaktörler Sabah - Dünyada Nükleer Reaktör Teknolojisi - Türk Firmalarının Nükleer Teknolojiye Yaklaşımı Öğleden Sonra - Yeni Sanayileşen (ilkelerin Nükleer Teknoloji Deneyimleri Öğleden Sonra - PANEL : Siyasi Partiler Nükleer Teknolojiyi Nasıl Değerlendiriyor? MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı: 399 NİSAN 1993

11 Düzenleme Kurulu Başkan Murat ÖNDER (TMMOB Makina Mühendisleri Odası Başkanı) Kurul Üyeleri Emine AYB AR (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) Alev BAÇ (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) Nazım BAYRAKTAR (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) Prof. Dr. Osman KADİROĞLU (Hacettepe Üniversitesi) Metin ŞİMŞEK (Makina Mühendisleri Odası) Ali TANRIKUT (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) Prof. Dr. Orhan YESİN (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Genel Bilgiler TAKIH : likinı 1991 YER :Türkiye Hlektrik Kurumu (TEK) Konferans Salonu Knıet tnöııü Bulvarı No : 27 Baheehevler. ANKARA KAYIT ÜCRETİ : (K)0 Tl../kişi (öple yemeği ve vay/k.slıvc ikramı dahil) Geç Kayıl : 1 Eylül 1993 elen sonra TL. ÖDENTİ : Türkiye U Bankası Yenişehir Şubesi, Ankara Hesap No: İPTAL / İSİM DEĞİŞİKLİĞİ:Kayıt iptalleri ıcm 1 Lylül İ9'H tarihinden önce yazılı olarak ruşvu-rulnııılıdır. Katılacak delegelerde isim değişikliği yapmak her /aman mümkündür. TEIÎLİĞIER : Tebliğler ıkı kopya olarak 15 Ağustos 1993 tarihine kadar gönderilmelidir. BAŞVURU İÇİN SON < IONDERME TARİHİ: Kayıt Formu M Ağustos 1993 tarihinden önce gönderilmiş olmah-dır. YAZIŞMA ADRESİ : Metin ŞİMŞRK Nükleer Teknoloji Kurulla w MMO Genel Merkezi Sümer Sok. No : 36/1-A Demuıepe. ANKARA Tel : (4) (4) l : ax : (4) SERGİ : Sergi, Konferans Salonunun hemen dı-şıııdaki 'l';ıaye' alanında yer alacaktır. Tam techizatlı stand m*- ücreti Yabancı kuruluşlar / firmalar I fss 500: Yerli firmalar : İKK). TL. KAYIT FORMU (Fotokopi ile çoğalabilir) n aşağıdaki formu doldurup ödenti ile birlikte KURULTAY yazışma adresine önderiniz. Adt Soyadı:. Kuruluş : U hv Adres luleftın : Hıks: Forum katılım nereli TL. Yaka Kartı için İsim ve Kuruluş Adı: Adı - Soyadı : Im/a:....Bnölı Olduğu Kunıju;,:. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı :399 NİSAN 1993

12 YENİ HASSAS KRANK MUYLU TAŞLAMA TEZGAHI" Çeviren : Mümtaz ERDEM" Toyota makina fabrikası, otomobil üreticileri için hassas krank muylu taşlama tezgahı geliştirmiştir. Muylu taşlama yöntemi klasik silindirik taşlama yöntemidir. Ancak kolaylık önemlidir. Muylu ekseni, yatak bölümü ekseni ile son derece hassas olarak aynı hizaya getirilir. Böylece krankın her iki yatak ucu eksantrik olarak bağlanır. Düzenekte bulunan sol ve sağ tahrik milleri çalıştırılmaya başlanır. Bununla beraber her iki iş mili de eşzamanlı olarak çalıştırılabilmelidir. Hatalı bir eşzamanlı dönüş burulma hasarlanmasına neden olacağı gibi krankın taşlama yüzdesindeki doğruluğu bozabilir. Geleneksel muylu taşlama tezgahı mekanik eşzamanlı bir sistemle donatılmış olup eşzamanlı dişli ve mil grubunu içerir (Şekil-1). Yeni geliştirilen mekanik sistem (Şekil-2) tasarım, maliyet ve bakım olarak son derece uygundur. Kolaylıkla yapımı mümkündür. Yeni sistemde sağsol iş milleri birbirinden bağımsız servomotorlarla çalışır. Ve iki iş mili arasındaki faz farkı gerçek zaman sıfır olacak şekilde kontrol edilir (Şekil-2). Şekil-3 te de yeni sistem ile geleneksel sistem için 6 silindirli bir araç motoru krankında yapılan eşzamanlılık karşılaştırmaları ve örnek gerçekleş- C s eknn'ı»rv-j i u.- tart*»"*, 1 Elektrik motor Milfr eni eksantrik ayna tanrik dişlisi vasat. J iş mili (sol) eş zamanlama.... VS Şekil-1. Geleneksel sistemde kullanılan eşzamanlı mil tahrik sistemi. Şekil.2- Geliştirilmiş sistemde kullanılan servo-eşzamanlı mil tahrik sistemi. (') TECHNO JAPAN, Vo. 24 No. 11, November, (") TÜLOMSAŞ. 10. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı :399 NİSAN 1993

13 < 2 t -o Kİ k Et=6. 8 Bt=3. T / * >1 Ts= O Örnekleme z<*m«*nı i îiı Es=5. 2 Bs=l meler gösterilmektedir. Şekil-4'te ise iki sistem arasındaki dairesel taşlama aralıkları, Şekil-5'te ölçme yapılan bir krank örneğinde yeni ve geleneksel sistem için dairesellik ölçümleri gösterilmek» tedir. Sonuç olarak, bu tezgah 200 dev/dak. gibi bir hız ile mükemmel kalitede taşlama yapabilir. Diğer bir değişle, tezgah geleneksel sisteme göre 13 kez daha üretkendir. Ayrıca kaliteyide hesaba kat mak gerekirse yeni sistem çok daha üstündür X -8 Şekil.3- Geleneksel ve geliştirilmiş sistemde eşzamanlama duyarlılıkları arasındaki karşılaştırma. s. 0. iti. Ja -- MİL dârnnı Geta \ \ ' 0. 8 Şekil.5- Taşlamadan sonra ovallik ölçümleri IP karşılaştırma. Şekil.4- Eski-yeni sistem ovallik karşılaştırması. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt : 34 Sayı :399 NİSAN

14 TMMOB 1993 SANAYİ KONGRESİ Kasım 1993, Ankara a. Rekabet gücü ve st: iîejisi : Mümin ve teknolojinin arl;ın önemi, ülkelerin başvurdukları kısıtlayıcı önlemler, yeni sanayileşen ülkelerin (YSÜ) gösterdikleri gelişme, pazarların globalleşme eğilimi gibi bir dizi faktörün etkisiyle değişen uluslararası rekabet koşulları karşısında Türkiye'nin sanayi ve teknoloji politikalarının belirginleşlirilmesine duyulan ihtiyaç büyümektedir. Kısa ve uzun uluslararası rekabet koşullarıyla ilgili bu ihtiyaç Türkiye'de imalat sanayii yatırımlarının u/unca bir süredir düşük bir düzeyde kaldığı bir dönemde ortaya çıkmaktadır. Kısa vadede 1995'den sonra Avrupa Topluluğu ile gümrük birliği, orta ve uzun vadede Avrupa Topluluğu'na üyelik, Türki Cumhuriyetler ile ileri düzeyde ekonomik işbirliği ve değişik ekonomik güçlerle dünya çapında rekabet gibi hedefler nedeniyle bugün sanayi ve teknoloji politikalarının yeterince ayrımlı bir biçimde oluşturulması zorunlu hale gelmiştir. Sözkonusu hedef ve politikalar kapsamında : öncelikle devletin, fakat aynı zamanda da özel sektörün teknoloji geliştirme ve sektörel gelişine stratejilerinin belirlenmesi; ekonomideki karar alıcıların işletmelerin gelişine perspektifleri ile ilgili tercihlerinin ortaya konması ve tüm bu konularla dış ekonomik ilişkiler arasındaki bağlantı da yer almaktadır. Bu noktalardan hareketle 1993 SANAYİ KONG- RESİ çalışmalarının "Türkiye'nin Sanayi ve Teknoloji Politikaları ve Uluslararası Rekabet Hedefleri" çerçevesinde yürütülmesinin yararlı olacağı sonucuna varılmıştır. Sözkonusu ana temanın iki ana alan çerçevesinde geliştirilmesi tasarlanmıştır. Böylece 1993 SANAYİ KONGRKSİ sürecinde ortaya konması beklenen verimli katkıların çok sayıda alana dağıtılarak dikkatlerden uzak kalması tehlikesinin de önlenmesi amaçlanmaktadır. Öngörülen iki ana alan ve kapsamları aşağıda belirtilmiştir. 1. Kamu ve özel sektör sanayi işletmelerinin gelişme çerçeve ve perpektifleri 2. Bu altbaşlık altında yapılacak çalışmaların kapsaması öngörülen boyutlar şunlardır : - Sektöre] boyut, rekabet stratejileri ve temel tercihler - Teknoloji faktörü - Yalının faktörü - Devletin yönlendiriciliği konusundaki beklentiler - Kurumsal boyut - AT'na yönelik perspektifler (gümrük birliği, tıun üyelik, sektörel rekabet) - YSİI ile karşılaştırma ve rekabet - Küçük ve Orta Ölçekli işletmelerin konumları b. KiT'ler i) Örnek-inceleme Sözkonusu incelemeler için ayrı bir çerçeve hazırlan-mıştır. ii) Özelleştirme - I Iluslararası uygulama ve deneyim - Türkiye'de özelleştirme; sektörel boyut, teknoloji yatırım vb. boyutları, uluslararası ekonomik ilişkiler açısı; devletin ekonomik işleri ile ilişkili yönler; ekonomi üzerindeki çeşitli etkileri Yeni üretim süreçleri ve uluslararası rekabet perspektifinde 'kalite' Bu altbaşlık altında kalite olgusunun geniş anlamıyla dünyadaki yeni üretim süreçleri bağlamında ele alınması öngörülmektedir. a. Yeni üretim, pazarlama, işgücü ve yönetim süreçleri çeçevesinde Kalite. i) Kalite olgusunun yeni işlev ve çerçevesi, Toplam Kalite Kontrolü (TKK) ve diğer yöntemlerin değerlendirilmesi ii) Yeni ürün tasarımı ve kalite iii) Türkiye'de işletmelerin kaliteye yaklaşımı iv) Küçük ve Orta Ölçekli Lşleunelcr ve kalite lı. Belgelendirme, akreditasyon, ISO 9000, metroloji vb. konularda Türkiye'de durum c) Türkiye sanayiinde sınai mülkiyet (patent) 12 MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı : 399 NİSAN 1993

15 K f % t. i IV I İvi Mı SALI f ARTİ TEMSİLCİSİ PERŞEMBE mmm PARTİ TEMSİLCİSİ REKABET GÜCÜ VE ; STRATEJİSİ (Devam) Yabancı sermaye yatırımla- j rtffln Türkiye Sanayiinin nü fl2esriadı*i etkileri -i Yem Sanayijeşen Ül-J ve Ttekıye'ma sanayvl " ki gelişiminin kar- j şiîaştınlması t sanayi-bilim-teknoloji Politikaları alanında temel j beklentiler. ÖZELLEŞTİRME Özelleştirmede uluslararası uygulama ve perspektifler Türlciye'de özelleştirme: sorun, de erlendirme ve yaklaşımlar Türkiye'de özelleştirme konusunun uluslararası boyutu ORTA VE KÜÇÜK ÖLÇEKLİ SANAYİ İŞLETMELERİ Türkiye'de işletme türü ve sektörel nitelikler açısından küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri profili Türkiye'de küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin rekabet gücü Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi işletmeleri alanında politikalar. Bildiri KALİTE Dünya'daki Yeni Üretim ve pazarlama süreçleri çerçevesinde kalite Türkiye'de Sanayi İşletmelerinin kaliteye yaklaşımı Dünya'da ve Türkiye'de yeni üıün-üretim yöntemleri tasarımı ve kalite Bildiri

16 BİLDİRİLER HAKKINDA GENEL BİLGİLER d C~\ Yukarıda belirtilen Bildiri Konularında bildiri sunmak isteyenler seçtikleri konu ve kısa açıklamalarla ana başlıklarını 31 Mayıs 1993 gününe kadar, kısa bir özgeçmişleri ile birlikte, Oda Merkezine göndereceklerdir. Bildiriler için son gönderme tarihi 1 Eylül 1993'dür. Gönderilen bildiriler Değerlendirme Kurulu'nca değerlendirilecektir. Programı taşacak kadar bildiri gelmesi durumunda bildiriler arasında seçim yapmak Yönetim Kurulu'nun yetkisindedir. D Kongreye sunulacak bildirilerin sorumluluğu bildiri sahibine aittir. Kongre'de bildiri sunanlara Oda'mız tarafından bildiri başına net TL. telif bedeli ödenecektir. Bildiri sunanların yol, konaklama giderleri ve harcırahları Oda'mız tarafından karşılanacaktır. BİLDİRİLERİN YAYINLANMASI Kongrede sunularak tartışılacak olan bütün bildiriler, kongreden önce kitap halinde yayımlanacak ve bildiri sunanlara bedelsiz olarak dağıtılacaktır. Değerlendirme Kurulu tarafından incelenerek, kongre programına alınamayan bildiriler yayımlanmaya değer bulunursa Bildiriler Kitabı'nda yer alacak ve TL. net telif bedeli ödenecektir. Yayımlanan bildirerin yayın hakları Oda'mıza aittir. Yayımlanmayan bildiriler için ödeme yapılmayacak ve geri gönderilmeyecektir. KATILIM VE BİLDİRİ KOŞULLARI 1. Kongreye katılacakların Oda üyesi olmaları zorunlu değildir. 2. Kongreye bildiri ile, delege veya izleyici olarak katılınabilir. 3. Delegeler; Bildiriler Kitabı, öğle yemeği, kokteyl, eşantiyonlar, vb. hizmetlerden yararlanırlar. 4. Delege katılım ücreti kişi başına TL. dır. 5. Bildiri dili Tükçe'dir. 6. Bir kişi birden fazla bildiri verebilir. 7. Bildiriler A-4 normuna uygun kağıda tek taraflı ve selektrik daktilo ile yazılmalıdır. 8. Başlıklar büyük harf ile yazılmalıdır. 9. Bildiri metni 20 daktilo sayfasını geçmemeli ve 3 kopya olarak gönderilmelidir. 10. Bildiri başlığı sayfa ortalanarak ve büyük harfle DÜZENLEME KURULU Murat ÖNDER Eteni ÖZTÜRK Atilla ÇINAR Muammer KOÇER Doğan YILDIZ SERGİ MMO Başkanı MMO Sekreteri MMO Y.K. Üyesi MMO istanbul Şube Başkanı MMO Ankara Şube Saymanı Sanayi Sergisi kongreyi bütünleyici niteliktedir. Kongre ile aynı sürede açık kalacak ve aynı mekanda düzenlencektir. Sanayi Sergisi'nde ileri teknolojiye yönelik firmalarla, tasarımcılara ve aynı zamanda kendi alanlarında AR+GE çalışması yürüten kuruluşlara ve kalite yönetimi konusunda aşama gösteren ve kalite konusunda çalışmalar yürüten kuruluşlara tanıtun olanağı sağlanması amaçlanmaktadu'. yazılmalı, yazarın adı (soyadı büyük harflerle yazılmak üzere), kuruluşu, bildiri başlığının sağ alt köşesinde olmalıdır. 11. Alt konu başlıkları 1.; 1.1.; 1.2.; 2.; 2.1.; 2.2.; dizimi ile kodlandırılmalıdır. 12. Şekil ve grafikler aydıngere siyah çini kalem ile çizilmeli ve metin içinde yerlerine iliştirilıneli, ayrıca arkalarında kurşunkalem ile yazarın adı ve ilgili sayfa numarası yazılmalıdır. 13. Fotoğraflar net ve temiz olmalı, renkli fotoğraflar için negatif film gönderilmelidir. Fotokopi kabul edilmeyecektir. 14. Bildiriler, Türkçe ve ingilizce özetler, yazarın kısa özgeçmişi, bildiri sunulurken kullanılması gereken tepegöz, slayt vb. teknik cihazlar ile yazışma adresi en geç 1 Eylül 1993 tarihine kadar; başvuru adresine gönderilmiş olmalıdır. Ali GÜNGÖR, Doç. Dr MMO izmir Şube Başkanı Hüseyin SAYAR MMO Adana Şube Başkanı Yusuf ÜNLER MMO Bursa Şube Başkanı Serhat GİRGİN MMO Kocaeli Şube Başkanı Kemal GÜNAYDIN '. TMMOB Rıfat DAĞ TMMOB Ziraat M.O. Taner YÜZGEÇ TMMOB inşaat M.O Mehmet KAYADELEN TMMOB Maden M.O. Nilgün ERCAN TMMOB Kimya M.O. Süleyman ALTLIN TMMOB Metalürji M.O. Kadir ÖZKAN TMMOB Elektrik M.O. DRES Metin ŞİMŞEK MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI GENEL MERKEZİ 1993 Sanayi Kongresi Düzenleme Kurulu Sümer Sokak No. 36/1-A Demirtepe ANKARA 14 MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı : 399 NİSAN 1993

17 TAŞITLARDA HAVALI SÜSPANSİYON Mustafa BAYHAN * Havalı süspansiyonların avantajları elastik elemandaki sürtünmenin olmayışı, ehemmiyetsiz kütle ve düşük gürültü seviyeleridir. Havalı süspansiyon sistemleri titreşim izolasyonunda titreşim izolatörü olarak kullanılabilir. Havalı yayların kullanımı özellikle yükün ağır ve statik sapmanın büyük olduğu hallerde başka avantajlar da sağlar. Havalı süspansiyonun dezavantajları süspansiyon yatağı ve damperinin ayrı olarak bulundurulmasına ihtiyaç duyulması, karışık tasarımları, yüksek fiatlı olmaları ve kompresör, regülatör, valfler ve diğer süspansiyon elemanlarının ömürlerinin sınırlı olmalarıdır. Ölü ağırlık altındaki havalı süspansiyon sisteminin sapması doğal frekansın karesiyle ters orantılıdır. Buna göre doğal frekans düşük olduğunda statik sapma büyüktür. The advantages ofpneumatie suspensions are absence offriction in elastic element, insignificant mass, and low level of noise. Pneumatic suspension systems can be used as vibration isolator. The advantages of pneumatic springs, particularly where the had is large and the static deflection is great. The disadvantages ofpneumatie suspensions are the need to separately locate the suspension guide and damper, complicated design, high cost, and limited life of coınpressor, regülatör, valves and other elements. The deadweight load is inversely proportional to the scjuare of the natural frequency. Thus, the static deflection is large when the natural freauency is Unv. ( ) Doç. Dr.. S.D.Ü. Müh. Fak. Makina Böl. - İSPARTA Havalı süspansiyon sistemlerin taşıtlarda Kul lanılma alanları şöyle özetlenebilir. Birincisi, hava basıncıyla çalışan yayların titreşim izolatörü olarak kullanıldığı titreşim izolasyonlarıdır. Etkili bir titreşim izolasyonu için gerekli alçak doğal frekansı servo kontrol sistemi ile korunur. Servo kontroi sistemi büyük miktarlar söz konusu olduğunda ortaya çıkar ve istenmeyen sahte ve yanıltıcı sapmaları ortadan kaldırmakta eşsiz bir sistemdir. Özellikle hava ile çalışan yay sistemlerinde uygulanmışlardır. Hava ile çalışan yayların kullanımı sırasında özellikle yükün ağır ve statik sapmanın büyük olduğu hallerde başka avantajlar aa sağlar. Titreşim izolasyonu geleneksel olarak bir Kütlenin doğrusal yay veya titreşim izolatörü ile desteklenmesiyle elde edilir. Genel bir kural oîarak kütle ve izolatör sisteminin doğal frekansı değer olarak çıkış frekansından düşük olmalıdır. Desteklenmiş kütlenin büyük ağırlığı altındaki izolatörün yer değiştirmesinde frekans düşük ol duğundan statik yer değiştirme büyukiur. Sıkıştırılabilir bir gazla çalışan yaylarda Düyük statik yer değiştirme görülmez. Çünkü gaz. hem yükü taşımak için gereken basıncı sağlayacak kada» sıkıştırılabilir, hem de bu arada titreşim izolasyonu için gerekli sertlik sağlanabilir. Havanın birim ağırlığına göre enerji depolama kapasitesi mekanik yay malzemelerinin enerji depolama kapasitesinden çok daha fazladır. Eğer ağırlık ve statik sapma büyükse genellikle hava ile çalışan yayların kullanımından kaynaklanan büvük bir ağırlık azaltılması olacaktır. Eğer izolatör bir otomobilin yay sisteminde olduğu gibi büyük bir ağırlıkla çalışmak zorunda ise alçak doğal frekans gereksinimini karşılayabilmek açısından tasarım problemleri ortaya çıkar. Mekanik titreşim izolatörü sistemlerinde yayın düşük sertliği yüzünden desteklenmiş kütlenin ağırlığında yapılacak küçük bir değişim yayın statik sapmasında büyük değişikliklere yol açar. Ancak bir çok durumda buna izin verilmez. Bu sebepden dolayı havalı titreşim izolatörleri mekaniklere oranla daha çok tercih edilirler. Mekanik titreşim izolasyon sistemlerinin bu özelliğine örnek olarak 0,75 ı'1/s) doğal frekansı olan bir yay sistemine sahip bir otomobilin yayları MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt : 34 Sayı :399 NİSAN

18 44 mm'lik bir statik sapma yapabilir. Buna karşılık otomobilin süspansiyon sistemiyle desteklenen ağırlıktaki %30'luk bir değişme onun normal yüksekliğinde 13 mm'lik değişime sebep olur. Pozisyondaki bu değişim yayların gereken ağırlıkta istenilen biçimde çalışabilmesi için çok fazladır. K = df 1 ds 1 - (S/V) 5 Eğer S5 «Vj ise K (2) Geleneksel yay elemanlarında meydana gelen büyük sapmalar ağırlık değişimlerini karşılayabilen ve bu arada desteklenmiş kütleyi belli bir pozisyonda tutmayı başarabilen servo mekanizmanın kullanımı ile azaltılabilir. HAVA İLE ÇALIŞAN YAYLAR Hava ile çalışan yaylar desteklenmiş büyük ağırlıklar için basit araçlardır. Dolayısıyla titreşim izolasyonu sisteminde ağırlık taşıyıcı olarak kullanılabilirler. Hava ile çalışan yayların sertliğini yazalım. Yer değiştirme olarak kuvvet (F)'in bir türevidir. K = n M- (3) olur. Yukarıdaki türevde sabit bir alan S gözönüne alınmıştır. Hava ile çalışan yayların ağırlık destekleyici alanlarının, sapma oranında değiştiği durumlarda basınç P ve alan S'de değişken olarak kabul edilmelidir. Bunun sonucunda sertlik K K df d5 dp d5 S + P ds d5 (4) K -. df do dp H) T 1* i 1 HACıM oawı H' p«.v. p. v (a) s/ (b) Şekil-1 Tek ve çift tesirli havalı yaylar (v. Şekil-1'deki yay sisteminin sertiliği, basınç ve hacim ilişkisini kapsayan gaz kanunlarından türetilip df/ds türeve alındıktan sonra yayın sertlik (K) fonkisoyununu yazalım. Şekil-2 Sönümlü havalı yayın optimum sönüm eğrisi^ eşitliği ile bulunur. Şekil-2 incelendiğinde, havalı yay sisteminin geleneksel tek dereceli izolasyon sistemine karşı eşsiz özelliği görülür. Yüksek frekansta havalı izolasyon sisteminin geçirgenliği kuvvetlendirme frekansının karesine orantılı olarak azalırken, geleneksel sistemde bu azalma sadece kuvvetlendirme frekansının ilk gücü ile orantılıdır. Onun için yüksek frekanslarda havalı yay sisteminin izolasyon etkinliği geleneksel sistemden çok fazladır, iki sistemin geçirgenlik asimptotları aşağıda verilmiştir. 16. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı :399 NİSAN 1993

19 Geleneksel sistemin geçirgenlik asimptotu; 2(C/C C ) T, = Havalı sistemin geçirgenlik asimptotu; (5) np,s w V V 2 (7) Piston merkez pozisyonunda olduğunda havalı yaydaki kuvvet sıfır ise P 1 = P 2 = P, ve V-, = V 2 = V, olur. Buna göre sertlik formülü; T p = - 1 (6) N (O 2 m Servo kontrollü izolasyon sistemleri, izolasyon sisteminin doğal frekansı düşük olduğunda ve ayrıca desteklenmiş kütlenin bağlı olduğu temelden sabit bir uzaklıkta kalmasının gerektiği durumlarda kullanılır. Kütlenin pozisyonu yani izolasyon sisteminde meydana gelecek sapma bir servomekanizma aracı ile kontrol edilebilir. Servomekanizma iki temel elemandan oluşur: 1- Kütlenin yer değişimiyle orantılı olarak sinyal verecek bir hassas sensör, (strain-gauge) 2- Hassas sensörden aldığı sinyallere orantılı olarak kuvvet uygulayabilecek bir motor ya da tahrik elemanı. Hassas sensör ile tahrik elemanın birleşmesiyle servo-mekanizma teknolojisinde "yerdeğişiminin integral kontrolü" olarak bilinen sistem oluşur. Yer değişimlerinin geri dönüşü için izolasyon sistemine enerji verilmesi gerektiğinden sistem sabitlerini uygun olmayan orantılarda dinamik olarak hareketli hale getirmek mümkün olabilir. Bu yüzden iyi çalışan bir izolasyon sistemi elde etmekteki en önemli faktör sistemin dinamik dengesinin sınırını saptamaktır. Sabit alanlı bir havalı yay, doğrusal sapma özelliği olmayan ağırlığı minimuma indirmektir. Bir havalı yayın ağırlık destekleyici alanındaki değişimi genellikle bir döner diyaframla sağlanır. Çift etkili yay için sertlik formülü; K = 2n V, Buradan, piston çubuğunun alanı piston alanına göre çok küçük olduğu kabulü yapılıp S 1 = S 2 = Sj alınmıştır. Yaydaki kuvvetin tek yönde olduğu otomobil süspansiyonları ve endüstriyel makinalar için titreşim izolatörlerinde tek eylemli yaylar kullanılır Çift eylemli yayların kullanıldığı alanlara örnek olarak yüksek sabit hızlanmaya maruz kalan roket atar verilebilir. (8) Bu yaylar şekil ŞekiMa ve 1b'de görülmektedir. Sönümlü havalı yaylarda genleşme tankları kullanıldığından kuvvet ve basınçların analizi zordur Çünkü silindir ve tanklar arasında bir gaz akımı sözkonusudur. Bir sönümlü havalı yay, hacimlerde meydana gelen enerji değişim oranı göz önüne alınarak incelenebilir. Silindir hacmi gözönüne alındığında enerjinin silindirden çıktığı andaki oranı bulmak için toplam enerji miktarının gazın birim ağırlığına oranıyla, akımın ağırlık oranı çarpılmalıdır. Toplam enerji miktarı belli bir ısıdaki gazın iç enerjisiyle daralma ve genişleme sonucu gazın kazandığı ya da kaybettiği enerjiden oluşur. dt + dt dt Burada dh/dt entalpi değişim oranı, du/dt iç enerjideki değişimi, de/dt gazın yaptığı iş oranıdır. Değişim oranı silindirin iki ucu arasında yazılırsa; p W t C P T O = R dt (10) MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt : 34 Sayı :399 NİSAN 1993

20 W tb C p T 0 = - a - _d_ dt dvb dt (11) Burada, W ta, W tb silindirin uçlarında akıcı gazın ağırlık oranı; Pa, Pb basınçlar; V a, V b hacimler; C p gazın izobarik özgül ısısı; c v gazın izotropik özgül ısısı; g yerçekimi ivmesi ve R gaz sabitini göstermektedir. Formülün düzenlenmesiyle; (12) (13) oluşur. Akım kısıtlamasının sonucunda eğer silindir tank arasındaki aralık, akımın herhangi bir kısıtlamayla karşılaşmasına neden olmayacak kadar büyükse, çok küçük basınç değişmelerinde büyük oranda akımlar (W ta,w t - ) ) meydana gelir. O zaman sistem yüksek sertliğe sahip bir sistem gibi çalışır. Böyle bir sistemin frekansı (CD 0 ) V 2nP S V,+ V c ) m 0Û n = (15) Burada; N = V t /V c (tank hacmi / silindir ölü hacmi), co n fiziksel olarak V t hacimli bir yaylı sistemin doğal frekansıdır. Eğer kısıtlama silindir ve tank arasında hiç akım olmayacak şekilde ise sistem sertliği : Sonuçta akım oranı ise; K = 2 n Pj S 2 (16) olup, böyle bir sistemin doğal frekansı : Burada, n politropik üs, V c silindir ölü hacmi, 8 yer değiştirme, S piston yüzeyidir. Silindir içindeki olayları frekans ve akım kısıtlaması etkiler. Bunları incelersek; Frekansın etkisindeki pistonun küçük hareketleri için P a 'daki artış hemen hemen P b 'deki azalmaya eşittir. Piston başlangıçtan hareket ettiğinde oluşan basınç, silindir ve tanklardaki hacimlerle ilgilidir. Bu basınç aynı zamanda, piston alçak frekans titreşimiyle hareket ettiğinde gerçekleşir. Titreşim frekansı arttıkça bir hacimden diğerine akan hava miktarı azalır. Çünkü süre azalır. Çok yüksek frekanslar için ise hiç akım olmaz. Alçak frekanslarda sıkışma olayı adyabatikten çok izotermal olmaya yakındır. Adyabatik durumlar için 1,4 olan parametre, izotermal için 1'dir. Ortalama 3 (1/s) altındaki frekanslar için izotermal durumlar CÛ = 1. CÛ 2 2nP S V c m co n = VTT dir. (17) eşitliği doğal frekansa oo 0 sahip tek dereceli bir sistemin kuvvetlendirilmiş tepkisini ifade eder. Doğal frekansı co olan tek dereceli bir sistemin titreşimi azaltılmamış tepkisi ise; T = (0 18. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt : 34 Sayı :399 NİSAN 1993

21 Yerdeğişiminin integral kontrolünü sağlayan elemanlar çeşitli şekillerde olabilir. Hassas aygıtların ve kontrol sistemlerinin tasarımında mümkün olabilen kombinasyonlar hemen hemen sınırsızdır. Eldeki gücün uygulamasının ve benzen diğer durumların tipine göre en uygun kombinasyonlar seçilmelidir. Aktif izolasyon sisteminde yer değişimi integral kontrolünü sağlayan bir eleman, desteklenmiş kütlenin bağlı olduğu temelden sabit bir uzaklıkta kalmasını sağlar. Desteklenmiş kütle, kuvvet fonksiyonu uygulandığında sistemin verdiği tepki, istenilen fonksiyonu elde etmek için elemanın etkinliğini gösteren bir ölçüdür. Aktif sistemin geçici tepkisinin geleneksel pasif sistemin tepkisiyle karşılaştırılması aktif sistemin avantajlarını kanıtlar. Geçici tepki incelendiğinde ; pasif izolasyon sistemindeki kütle için hareket eşitlikleri şöyledir; m il* +c ^Xdt 2 dt x = F (t) (20) Şekil-3 Sönümlü havalı yayın geçirgenlik eğrileri ( 3 K x (s) = m s s + (c/m)s + k/m (21) ile ifade edilir. Şekil-3'de, her değerde geçirgenlik eğrileri için verilen tepkilerin ifadesi taralı alan ile gösterilmektedir. Sistemin ortak geçirgenlik frekansı ise iki değerin birbirine eşitlenmesiyle bulunur. Bu sistemi aktif hale getirmek için elemanlar eklendiğinde denklemler şu hale gelir; m dt 2 dt ü) r = Cû, (18) X (S) = ^ i-j-- 2 m 3 2 s + 2(C/Q)w n s +co n s "3 (23) 0) n dir. Eğer verilmiş herhangi bir N değeri için mümkün olan en alçak ses amplifikasyonu istenirse ses frekansını co c ile uygun hale getirmek gerekir. Optimum sönüm değeri, Burada; C/C c, co 0, m, F o sabitlerdir. Eşitlikleri, ters fonksiyonlarını alıp değişik parametreleri gözönüne alarak tekrar yazarsak; op (N + 1) (N + 2) 8N (19) (24) MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı :399 NİSAN

22 co d = co n 7 1- (ûp = Karakteristik açısal frekans. q ve p boyutsuz sabitlerdir. 6 2 = tan q -p s +2(C/C()cû n s + co n s 2 2 (s Damper doğal frekansı 3 mco n <D n = (25) Eşitliğinde aktif sistemdeki birim q ve p'nin pasif sistemde karşılığı yoktur ve q co p aktif sistemde kütlenin ne kadar çabuk orjinal pozisyona döneceğini belirler. q co p ne kadar büyükse geri dönme o kadar hızlı olur. Sabit durum tepkisi incelenirse; aktif ve pasif sistemlerdeki sabit durum tepkisinin karşılaştırılması servokontrollu aktif sistemlerdeki dezavantajların bir kısmını gösterir. Yüksek frekansta servokontrollu sistemin geçirgenliğinde co/cû n ifadesi sonsuz olacağından servokontrol elemanının eklenmesinin sistemin yüksek frekans titreşimlerini izole etmesinde önemli bir etkisi yoktur. Eğer sistemde G/mco n > 2C/Cc durumu meydana gelirse; sistem sabit olmaz. Bu şartlar altında kütle çok ufak bir etkiyle bile hiç durmadan sallanmaya başlar. p ve q için sık sık kullanılan değerler P = 0.25 ve q = 0.15'dir. Bu değerler etkileri oldukça çabuk tepki gösteren ve henüz dinamik olarak durgun olmayan bir sisteme neden olmuştur. Integral geri besleme kontrolü kullanılan havalı izolasyon sistemine servokontrol ilave edilirse, istenilen kontrolü sağlamak için havalı yayın içindeki basıncın desteklenmiş kütlenin dış kuvvetleri üzerindeki etkisine bakmaksızın önceden belirlenmiş bir eşitlik pozisyonuna sahip olmasını sağlayacak şekilde değiştirilmesiyle oluşur. Bu tip bir kontrolü sağlamak için kütlenin pozisyonuna göre otomatik olarak çalışacak bir valfe ihtiyaç vardır. Kütleye kuvvet uygulandığında kütlenin hareketine göre bu valf açılır ve silindirin bir ucundaki pistondan havanın kaçmasını veya diğer ucundaki pistondan silindirin içine dolmasını sağlar. Bu valf kütleye mekanik olarak bağlanmış olabilir. Her iki durumda valfin özelliği yani saniyedeki her yer değişimine göre ne kadar hava akımı olacağının bilinmesi gerekir. Sıkıştırabilir bir sıvı kullanıldığında valf açılımının akıma oranı bir ya da ondan fazla olmalıdır. O zaman valfin akım özelliği; W = Gv Xv (26) olarak gösterilir ve burada W, valfden geçen akımın ağırlığa oranı; Xv valfin ya da valfin hareketini kontrol eden elemanın hareketi ve Gv'de valfin kontrol elemanın her darbeye ve her saniyedeki akıma göre belirlenen sabitidir. Silindir içine yapılan net akım oranı şöyledir: (W a -W ta ) = - a D(P a )+P a D(V a ) (27) RT n (W b -W tb ) = RT 0 ^a D(P b ) + P b D(V b) ] (28) Yüksek frekanstaki sistemin izolasyon özellikleri için integral geri besleme elemanının eklenmesinin önemli bir etkisi yoktur. Hava süspansiyonlu ve servo kontrollü izolasyon sisteminin fonksiyonel blok diyagramı tipik servokontrol sistemi olarak gösterilmiştir (Şekil-4). r d KOımOL SİSTEMİ Şekil-4 Hava süspansiyonlu ve servokontrollu izolasyon sistemi blok diyagramı ( 5 ). d 20. MÜHENDİS ve MAKINA Cilt: 34 Sayı :399 NİSAN 1993

23 Taşıtlarda görülen havalı süspansiyon ör- ^, neklerinin çok değişik etkileri mevcuttur. Şekil-5'de rijit akslı silindir tipinde havalı süspansiyon sistemi Şekil-7 Daimler-Benz 600 sol ön tekerlek havalı süspansiyon sistemi W. Şekil-5 Rijit akslı silindir tipinde havalı süspansiyon sistemi ( 5 ). gösterilmektedir. Bu sistem bir tekerlek için verilmiş olup, yolcu taşıma maksatlı otobüslerde kullanılmaktadır. Burada 1 bağlama kolu, 2 silindir, 3 regülatör, 4 rezerve tank, 5 şok absorber, 6 kiriş, 7 geri tepme stoperi olarak gösterilmiştir (Şekil-5). Şekil-7'de Daimler-Benz 600 sol ön tekerlek havalı süspansiyon sistemi gösterilmiştir. Burada, 10 hava haznesi, 11 spiral körük, 12 destek pistonu, 13 itici kol, 14 alt kol, 15 bağlantı elemanı, 16 seviye ayarlayıcı kol, 17 seviye ayar yeri gösterilmektedir. Taşıtlarda titreşim izolasyonu için hava basıncıyla çalışan süspansiyon sistemleri kullanımı yaygınlaşmaktadır. Bu sistemlerde gerekli olan sönümlerin kolayca elde edilebilmeleri ve ayrıca ayarlarının yapılabilmeleri avantaj olmaktadır. SONUÇ Şekil-6 Disk tipinde havalı süspansiyon sistemi Otomobillerde görülen havalı süspansiyon sistemleri ağır vasıtalara göre farklılıklar göstermekte ve değişik tarzlarda tasarlanmaktadırlar. Şekil-6'da otomobillerde kullanılan disk tipinde havalı süspansiyon sistemi gösterilmektedir. Bu sistem otomobil ön tekerleği için tasarlanmıştır. Burada, 1 disk, 2 piston, 3 gövde, 4 yatak verilmektedir (Şekil-6). Taşıtlarda havalı süspansiyon sistemlerinin kullanılmasında avantaj bu sistemlerde elastik eleman sürtünmelerinin olmayışıdır. Ayrıca kütlelerinin küçük olması ve düşük gürültü seviyelerine haiz olmaları da unutulmamalıdır. Bununla beraber kısmi süspansiyon yatağı ve damperi, karışık tasarımı, sınırlı kompresör ömrü, regülatör, valfler gibi süspansiyon elemanlarıyla pahalı olmaları da dezavantaj olarak görülür. Taşıt titreşimlerinin izolasyonunda havalı süspansiyon sistemleri büyük önem arzeder ve titreşim izolatörü olarak görev yaparlar. Yüklerin ağır olduğu dolayısı ile statik sapmanın fazla olduğu durumlarda özellikle havalı süspansiyon sistemleri kullanılırlar. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt : 34 Sayı :399 NİSAN

24 KAYNAKÇA 1- Derbaremdiker, A.D., "Shock Absorbers of Transport Vehicles" Mashinostroenie, Moscow, Bocharov, N.F., "Designing and Calculating VVheeled Cross Country Vehicles", Mashinostroenie, Moscovv, Parchilovvski, I.G., "Issledovvanije VVierojadnostnych Charakteristik Povvierchnostiej Rasprostraniennych Tipovv Dorog", Avvtomobilnaja Prpmysslennost, Warssawa, Mitschke, M., "Dynamik der Kraftfahrzeuge" Springer Verlag, Berlin, Grishkevich, A.I., "Designing Drive Lines of Automobiles" Mashinostroenie, Moscovv, SANAYİ KONGRESİNE GİDERKEN : KALİTE KALİTE SAĞLAMA EĞİTİMİ TOPLANTISI 14 Mayıs 1993, Ankara Son yıllarda 'Kalite Kontrolü 1 kavramı yerine 'Kalite KONUŞMACILAR : sağlama 1, 'Kalite Güvencesi' gibi kavramlar yaratıldığını biliyoruz. Bu kullanım farklılığının sanayi yaşamında çok farklı içerimleri olduğu açık. 'Kalite Kontrolü' kalitede teknoloji / donanım yanını vurgularken 'Kalite Sağlama / Güvencesi' sistem yanını, ve hatta daha da ileride 'felsefe' boyutunu da vurgulamaktadır. Bu da teknoloji-sistem-insan ilişkisini zorunlu kılmaktadır. Kalite kavramının kazandığı bu boyut, ona özgü bir eğitimi (gerek kurumlaşma, gerek akdemik / sınai işbölümü ve gerekse de müfredat anlamında) gündeme getirmektedir. 'Kalite Sağlama Eğitimi' yuvarlak masa toplantısında bu alanda çağdaş örnekler, mevcut durum ve önerilerin uzman düzeyinde ayrıntılı olarak tartışılması amaçlanmaktadır. Oda Genel Merkezinde yapılacak olan toplantıya şu konuşmacılar çağrılıdırlar: Milli Eğitim Bakanlığı Milli Prodüktivite Merkezi KOSGEB Prof. Dr. Öner SAATÇİOĞLU (ODTÜ Endüstri Müh. Bölümü) Prof. Dr. Alp ESİN (ODTÜ Mak. Müh. Bölümü MMO Kalite Komisyonu ) Prof. Dr. Macit KARABAY (ODTÜ Mak. Müh. Bölümü. MMO Kalite Komisyonu Başkanı) Yrd. Doç. Dr.'Ali ŞEN (MMO İzmir Şube Kalite Danışma Merkezi - Dokuz Eylül Üniversitesi ttbf). Prof. Dr. İbrahim KAVRAKOĞLU (ŞtŞECAM) Dr. Ender ÖNÖZ (ARÇELfK) Regaip BARAN (ARÇELİK). Selim GÜVEN (KALDER) Hazım KANTARCI (BRtSA) Feryal Arnas IŞIK (DUŞA) Serap AKBULUT (SÎMKO) Eyüp YÜCEL (TELETAŞ) tmmob makina mühendisleri odası 3 o u. İNGİLİZCE İŞ MEKTUPLARI NASIL YAZILIR Çev. H. Aykut Göker (Mak. Yük. Müh) İÇİNDEKİLER 1. iş Mektubu Yazılması 2. Mektupların Başlığı ve Genel Düzenleme 3. istek Mektubu 4. istek Mektuplarına Yanıt: Teklifler 5. Sipariler ve Siparişlerin Yerine Getirilmesi 6. Malın Ambaljlanması ve Gönderilmesi 7. Fatura Düzenlenmesi, Hesap Çıkarılması ve Uyuşma (Mutabakat) Sağlanması 8. Malı Gemiye Yükleme ve Gflnderme-Sevk 9. Dış Ticarette Banka işlemleri ve ödemeler 10. Sigorta 11. Şikayetler ve Şikayetlere Verilen Yanıtlar 12. Temsilcilikler (Mümessillikler) - Acentalar 13. Telgraflar 14. Sekreterlik Hizmetleri YAYIN NO: 125 m N 2 _l 55 < i UJ S uy uı O -o -6 < O < 22. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı :399 fjisan 1993

25 1993 SANAYİ KONGRESİNE GİDERKEN : KALİTE TÜKETİCİ VE KALİTE PANELİ ANKARA'DA YAPILDI Tüketici kavramı kalite düşüncesinin dayandığı temel dayanakların başında gelir. Kalite hakkında yapılan tanımlar sonuçta gelir tüketiciye / kullanıcıya dayanır. Genel olarak üreticilerin tüketiciyi dikkate alması, bu alanda devletin ve ilgili kurumların tüketiciyi koruması - kollaması vurgulanır. Ancak bu sürecin bir de tersine işleyen yanı vardır. Kalitenin güvenceye alınmasını, korunmasını ve geliştirilmesini zorlayan da ancak ve ancak tüketici / kullanıcı olacaktır. Aksi takdirde 'kalite' üretici için, uzun erimde yararları görülmeyen, bir külfet olacaktır. Bu pazardan aldığımız bir yiyecekten tutunda ana sanayinin yan sanayiye yaptırdığı ürün ya da hizmete dek böyledir. İşte bu noktayı da vurgulamak amacıyla Ankara'da 1 Mayıs 1993 Cumartesi günü bir Panel düzenlenmiştir. MMO Kalite Komisyonun'dan sayın İsmet Öztunalı'nın yönettiği panelde şu konuşmacılar katıldılar ve aşağıdaki konularda görüşlerini dile getirdiler : Turan ÇAKAR (Kimya Yük. Müh. Ankara - Tüketici Hakları Derneği Başkanı) TÜRKİYE'DE TÜKETİCİNİN ÖRGÜTLENMESİ, DÜZEYİ VE ÇAĞDAŞ MODELLER.. Doç. Dr. Nevzat ARTIK (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) TÜKETİCİNİN / KULLANICININ KALİTE KAV- RAYIŞININ KALİTENİN YAYGINLAŞMASI Ü- ZERİNDEKİ ETKİSİ Sinan VARGI (Uzman-Türk iş, Dünya Tüketiciler Birliği Türkiye Temsilcisi) BASIN-YAYIN ORGANLARININ, SINAİ, TİCA- Rİ, MESLEK VE KAMU KURULUŞLARININ ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ÖRGÜTLENMESİNDE VE BİLİNÇLENDİRİLMESİNDE YERİ. Unsal GÜNDOĞAN (Ankara Ticaret Odası Yönetim Kurulu Üyesi) BASIN-YAYIN ORGANLARININ, SINAİ, TİCA- Rİ, MESLEK VE KAMU KURULUŞLARININ ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ÖRGÜTLENMESİNDE VE BİLİNÇLENDİRİLMESİNDE YERİ İsmail Hakkı KARAKELLE (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı iç Ticaret Genel Müdür Muavini) DEVLETİN TÜKETİCİNİN KORUNMASINDAKİ YERİ VE GÖREVİ. Ayşe Saadet ARIKAN (Adalet Bakanlığı - AT Dairesi) TÜKETİCİNİN KALİTE GÜVENCESİNDE ÜRÜN SORUMLULUĞU KALİTE SAĞLAMA SEMİNERİ Mayıs, Ankara 1993 Sanayi Kongresi hazırlık çalışmaları sürerken Türkiye'nin gündeminde önemli bir yer edinen Kalite sağlamada standardlar, belgeleme, akreditasyon ve metroloji gibi önemli bir boyut oluşturan sorunlar Mayıs 1993 Perşembe-Cuma günleri Ankara Sanayi Odası Meclis Salonunda düzenlenecek bir seminerde ele alınacak. Ücretsiz olarak yapılacak olan seminerde yer darlığı nedeniyle önceden isim bildirilmesi yararlı olacaktır.. Seminerde 1. gün (27 Mayıs) şu konulara yer verilecek : KALİTE OLUŞUMUNDA STANDARTLAR KALİTE VE BU ALANDA ULUSAL ÖRGÜTLENME KALİTE SİSTEMLERİ VE ISO 9000 SERİSİ METROLOJİ KALİBRASYON. Çağdaş Uluslararası Kalibrasyon Ağı Uygulamaları. Kalibrasyonun Ulusal Kalite Örgütlenmesinde Yeri. Kalibrasyon Eksikliğinin Sanayi ve Kaliteye Etkileri 2. gün (28 Mayıs) ise şu konular ele alanacak : AKREDİTASYON VE ULUSAL ÖRGÜTLENMEDE YERİ BELGELEME ÖRGÜTLERİNİN AKREDİTASYONU LABORATUVAR VE TEST HİZMETLERİNİN AKREDİTASYONU BELGELEME KAVRAMI VE TÜRLERİ BELGELEMEDE ULUSAL ÖRGÜTLENME VE ULUSLARARASI BAĞLANTI BELGELEME AMAÇLI KALİTE DEĞERLENDİRME VE DENETİM ÜLKEMİZDE DURUM VE DIŞ KAYNAKLI PROJELERİN UYGULANMALARI MÜHENDİS ve MAKINA Cilt: 34 Sayı.399 NİSAN

26 ::,J f SIZDIRMAZLIK ELEMANLARINDA SIZINTI KAYIPLARI Cahit KURBANOGLU* Kaymalı halkalı sızdırmazlık elemanlarında sızma kayıpları çeşitli nedenlere dayanmaktadır. Normal olarak sızıntı kitleleri, sızdırmazlık elemanlarının temaslı her iki kayma yüzeyinin teşkil ettiği radyal sızma aralığından dışarıya akmaktadır. Benzer şekilde, zedelenmiş O ringler, deforme olmuş ve büzülmüş köşeli bilezikler gibi bozuk radyal sızdırmazlık elemanlarının yatak yüzeylerinde, büyük derinlikte açılan kaba sızma yolları, kayıplara yol açmaktadır. İmalat ve montaj esnasında hatalı pres ve sıkı geçmeler ile malzemeleri gözenekli kaymalı sızdırmazlık elemanlarında da aynı durum gözlenmektedir. There are various of leakage losses through the slipping ring pakings. Under normal conditions leakage occurs through the radial clearance between the sliding surfaces of packings Similarly, the rough'leakage Paseages formed över the bearing surfaces of deformed radial packing elements such as deformed O-rings and shrunken cornered rings cause leakage losses. The same problem is also available for mistakenly formed pres and close-fittings during the production and assembly and for packing elements having pores on their surfaces. SIZINTI KAYIPLARI ÜZERİNE YAPILAN ARAŞ- TIRMALAR Sızdırmazlık elemanlarında termik deformasyonlada oluşan sızma kayıpları^1) ve sızdırmazlık elemanlarının alın yüzeylerindeki aralık sızma kayıpları daha önce ele alınmıştır' 2 ). Sızdırmazlık elemanlarında aralık basıncı ve sızıntı miktarlarında ilk göze çarpan araştırma 1949 yıllarında Heinze( 3 ' aittir. Daha sonraları Bonn< 4 ), Brkich< 5 ), SchaffeK 6 ), ScabeK 7 ) ve Kappers* 8 ) gibi yazarlar bir takım kabullerle kendi araştırmalarında kaymalı halkalı sızdırmazlık elemanlarında hidrodinamik bir davranış ortaya çıktığını; laminer akış için radyal halka aralığındaki sızma miktarı: Q _ TC do. ho. (pı - P2 ) 12. T). b 0) eşitliğiyle hasaplanacağını belirtmektedirler. Boon ve arkadaşları eşitlik (1)'e göre düz bir paralel aralık için sızmayı; Nevvton'a göre de güç ihtiyacını hesaplamaktadırlar. Buna göre güç : O Doç. Dr., S.D.O. Müh. Mim. Fak. Makina Bölümü-İSPARTA şeklinde bulunmaktadır. NR = F. n. v? (2) Burada akışkan olarak kullanılan yağ ile su arasındaki vizkozite farkı 1/100'e ulaştığında, aynı işletme şartlarında kaymalı halka sızdırmazlık elemanları için sürtünme kayıpları, yağ için sudan 100 defa büyük olup, bu ise sonucu değiştirmektedir. Araştırmacılar teknik aralıkta, nadiren sabit olan ho akış yüksekliğinde, halkadaki paralel aralığın gerçek aralık formu, ısı farklılıklarından dolayı kuvvetle değiştiğine, denemelerde teorik hesaplarda sapmalar beklendiğine işaret etmektedirler. Scobel araştırmalarını I. ve II. yükleme kademelerinde^) yapmaktadır. Denemeler açık olarak kuvvetli aşınmaların ortaya çıktığını göstermesine rağmen, hesaplar eşitlik (1) ve (2)'ye göre yapılmaktadır. Burada ölçülen sürtünme değerleri f= 0,1 0,6 arasında değişmektedir. Trutnovsky( 1 ), temassızlığın mevcut olduğu bazı işletme şartlarında bir sızdırmazlık aralığının kriterleri önceden belirlenmemiş sızdırmazlık elemanlarını temas sızdırmazlıkları ismi altında sınıflandırmaktadır. Mayer( 11 ) geniş çaplı araştırmalarında, kaymalı halka sızdırmazlık elemanlarının sadece istisnai durumlarda hidrodinamik alanda, ancak ekseriyetle karışık ve sınır sürtünme durumlarında çalıştığını, kayıplarının hesaplanması için eşitlik (1)'den istifade edilemeyeceğini iddia etmektedir. Teknik Sızıntı Aralıkları Normal durumlarda düzgün kesilmiş alın yüzeyli kaymalı halka sızdırmazlık elemanları kullanılmakta olup, özel durumlarda sızdırmazlık başına benzer küresel sızdırmazlık yüzeyleri öngörülmektedir. Bununla beraber sızıntı yüzeylerinin formu kuvvet, sıcaklık ve aşınmayla değişebilmektedir. Düz yüzeyli sızdırmazlık elemanlarının basit araçlarla imal ve kontrol edilebilmeleri, avantajları olarak gösterilmektedir. Bu düzenlerde sadece düz paralel aralıklar dikkate alınmaktadır. Kaymalı halka sızdırmazlık elemanlarıyla ilgili uzun yılların tecrübeleri, sızdırmazlık aralığının her iki yüzeyinin pürüzlüğü ve düzgünlüğü bakımından 24. MÜHENDİS ve MAKİNA Cilt: 34 Sayı :399 NİSAN 1993