Tez Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Teknik Kurallar

Transkript

1 Tez Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Teknik Kurallar Ahmet Onat 2007, 2009, 2010 Bir tez hazırlanırken içerik, teknik, zamanlama ve sunumda bazı kurallara dikkat edilmesi gerekir. Bu yazıda izlenmesi gereken en temel kurallar ele alınmıştır. Tez içeriği danışman ile yoğun biçimde konuşulduğundan burada sadece en temel kurallar anlatılmıştır. 1 İçerik hakkında Araştırma yapılırken atılan adımlar son derece mantıklı ve akılda kalacakmış gibi görünmesine rağmen iş tazi yazmaya gelince genellikle nasıl kurgulanacağı açık değildir. Aşağıda bu konudaki temel beklentiler anlatılmıştır. 1. Tez yazılmaya başlandığında ilk yapılacak iş neyin anlatılacağı ve tezin nasıl kurgulanacağının düşünülmesidir. Araştırma aşamasında yapılan bütün çalışmaların tezde yer alması uygun olmayabilir veya gerekmeyebilir. Bundan sonra tezin iskeleti çıkartılır. Önce bölüm başlıkları konulur, sonra her bölümün alt başlıkları düşünülür. Bu şekilde gidilirse tezin metninin yazılması zaten çok doğal bir hale gelir. 2. Tezi yazarken birinci sayfasından başlamak veya deneyleri açıklarken kronolojik sırayla gitmek mantıklı gibi gözükse de oldukça zordur. (a) Özellikle tezdeki deneyler veya benzetimler belirli bir sebep sonuç ilişkisi ile düşünülüp yapıldığından, kronolojik sıralamada bu ilişkinin anlatılması genellikle zor olur. Deneylerin neden yapıldığının ve alınan sonuçların nasıl yorumlanması gerektiğinin anlaşılmasını sağlamak asıl amaçtır. (b) Metin yazılırken ilk olarak daha önce yapılmış çalışmalar (Background) kısmından başlamak, daha sonra tez konusunu anlatan ve 1

2 teorinin verildiği bölümün yazılması, sonra Deneyler veya Sonuçlar (Results), en son da Giriş (Introduction) ve Vargı (Conclusion) bölümlerinin kaleme alınması tavsiye edilir. 3. Aşağıdaki konuları açık ve net olarak belirtmek gerekir: (a) Bu araştırmanın yapılmasına niye gerek duyuldu, (b) Tezde ne yapmayi hedefledik, (c) Dünyada başka aratırmacılar bu konuda daha önce neler yapmışlar. Bunlar genelde Giriş te (Introduction) verilir, Özetçe (Abstract) ve Vargı (Conclusion) bölümlerinde de kisaca değinilir. Bizim yaptığımız işin diğerlerinden ne farkı var? Diğerlerinin ne eksiklikleri var? Biz ne yapmayı amaçladik, var olan yöntemler (existing methods) nerede yetersiz kalıyor, biz var olan bilgi denizinde hangi açık noktayı kapatmayı planlıyoruz konularına değinip bizim hedeflerimizi yaptıklarımızı ve katkılarımızı açık olarak bildirmeliyiz. 2 Teknik kurallar Tez günük hayatta kullanılan yazı biçimlerinden farklı bazı kurallara uymalıdır. Bunun amacı bilimsel içerikte kuşku ve anlaşılmazlığa yer bırakılmamasıdır. İngilizce tezlerde uyulması gereken teknik kuralların en iyi açıklandigi kaynak Strunk W., The Elements of Style kitabıdır. Çok kısa olan bu kitabın metni Internet te ücretsiz olarak bulunabilir. Tez yazılırken içerik ve şekil birbirinden ayrı ele alınmalıdır. Bir yandan başlıkların büyüklüğü, şekillere yapılan atıfların numaralarının doğru olup olmadığı gibi ayrıntılarla uğraşırken bir yandan da dünyada ilk sizin yaptığınız karmaşık konuları anlatmaya çalışmak gereksizce emek harcanmasına ve dikkatin dağılmasına neden olur. Bu nedenle tezin yazıldığı yazım programı önemlidir. Alışılagelmiş MS Word ve benzeri programlar kısa yazılar yazarken uygun olsa da tez gibi uzun ve her kısmının belli bir formata uyması gereken yazılarda zorluk yaratır. En uygun yazım programı LaTeX dir. Bu program içerik ve formatı tamamen birbirinden ayırdığı, metin içindeki göndermeleri otomatik numaralandırdığı ve bibliyografiyi kendi oluşturduğu için tez yazımını çok kolaylaştırır. İlk tanışmada karmaşık gibi gelen kullanıcı arayüzü ise çok kısa sürede akla yerleşir. Teknik içerik olarak asağıdaki kurallara uymak gerekir. 1. Kısaltmalar ilk kullanıldığı yerde tanımlanmalıdır. 2

3 2. Kısaltmalar cümle başına denk gelirse açık şekliyle yazılmalıdır. Buna Fig. 2 gibi standart kısaltmalar da dahildir. Benzer şekilde cümleler değişken isimleriyle başlamamalıdır ve sayıyla başlayan cümlelerde sayı harflerle yazılmalıdır ( İkinci deneyden anlaşılacağı gibi... ) 3. Şekillerde ne anlatıldığı altındaki açıklamada detaylı olarak anlatılmalıdır. Her eğrinin ne anlama geldiği, gerekiyorsa hangi yöndeki değişimin avantajlı olduğu vb. açıklanmalıdır. Okuyucudan yorum beklenmemelidir. Şekil tablolar vb. sadece başlıkları okunduğunda bile içeriği yeterince anlaşılmalıdır. 4. Şekillerde eksenlerin mutlaka isimlendirilmesine ve grafik olarak yer alan yazıların tezin içine yerleştiridiğinde en az 8 punto büyüklüğünde olmasına dikkat edilmelidir. Grafiklerdeki her eğrinin neyi ifade ettiği açıkça belirtilmelidir. 5. Şekiller tarama grafik türünde (raster graphics) değil (örn: jpeg, gif, png) vektör grafik türünde olmalıdır (örn: ps, eps, svn). Bu sayede çözünürlük boyuttan bağımsız hale gelir. 6. Şekillere, tablolara denklemlere konu başlıklarına vb. following Figure degil de Fig.x olarak numara ile gönderme yapılmalıdır. 7. Şekil tablo denklem konu başlığı gibi metnin parçaları özel isim olduklarından Table 3 gibi büyük harfle gönderme yapılmalıdır. 8. Her denklemin içinde ilk defa geçen sembollerin ne anlama geldiği denklemin ardındaki ilk cümlede açıklanmalıdır. 9. Metinde aynı kavramlar icin hep aynı kelimeler veya tamlamalar kullanılmalıdır. Aynı kavramı açıklamak için birden fazla kelime kullanılmamış olduğu yazı bittikten sonra kontrol edilmelidir. Mesela Control signal Control Output Control output signal vb. yazar tarafından seçilecek tek bir terimde birleştirilmelidir. 10. Kaynakça bölümündeki her kaynağın aynı formatta olduğuna dikat edilmelidir. Sonunda nokta konulup konulmadığı kontrol edilmelidir. Önemsiz detay gibi görünen bu özellikler okuyucu tarafından teze verilen değerin göstergesi olarak algılanır. 11. Bölüm, tablo, şekil ve referans numaraları yazım programı tarafından otomatik koydurulmalıdır. Yöntemi bilinmiyorsa öğrenilmelidir. Elle yapılmamalıdır çünkü hatasız yapma ihtimali azdır ve yazının içeriğine verilecek dikkatin dağılmasına yol açar. 3

4 3 Tez tesliminde zamanlama 1. Tezin yazılmasına başlamak için sonuçların çıkmasını veya her şeyin tamamlanmasını beklemek gerekmez. Hatta tezin sonçları tam olarak edinilmeden yazılmaya başlanılması tavsiye edilir çünkü yazım sırasında, yapılan işteki eksiklikler ortaya çıkar. Tezin yazılmasına tahmini sunum tarihinden 3 ay önce başlanmalıdır. 2. Tezin tahmini savunma tarihinden bir ay önce savunma hazırlıklarına başlanır. Bunlar: (a) Tez jürisinin belirlenmesi (5 asıl ve 1 yedek üye; bir asıl üye kurum dışından), (b) Jüri üyelerine uygun olan savunma tarih ve saatlerinin belirlenmesi, (c) Kesin tez savunma tarihinin ve saatinin belirlenmesi, (d) Tarihin ilgili fakülte sekreterine bildirilmesi ve odanın ayırtılması. 3. Teze konulacak sonuçların jüriye teslim tarihinden en az 15 gün önce edinilmesi gerekir. Son anda edinilen sonuçların doğrulanması mümkün olmayacağından, bu tarihten sonra edinilecek sonuçlar ancak aynı konuda yazılacak başka bir çalışmanın içeriği olabilir. 4. Tezin son haline gelebilmesi için normalde danışmanın iki veya üç kez kontrolü gerekir. Danışmanın tez müsvettesini okuması iki gün ve öğrencinin düzeltmeleri yapması da 3 5 gün süreceğinden her kontrolün bir hafta olacağı varsayılarak, tezin jüri üyelerine verilmesinden en geç 3 hafta önce ilk tez müsvettesinin hazırlanıp danışmana verilmesi gerekir. Danışmanın hayattaki tek işinin tez düzeltmek olmadığı unutulmamalıdır! 5. Tez savunma tarihinden bir hafta önce tezin son haline getirilmesi, SÜ tez formatına sokulması ve basılı olarak jüri üyelerine dağıtılması. Kağıt israfını önlemek için bu aşamada tezler iki taraflı basılabilir. Bu noktadan sonra teze ancak kozmetik değişiklikler yapılabilir, temel değişiklikler veya ekler yapılamaz. 6. Sunumun hazırlanmasına başlanılması. Tez savunma tarihinden üç gün önce tez sunumunun tamamlanması, saat tutularak danışmana sunulması ve gerekli değişikliklerin yapılması. (Sunum hazırlıkları için bkz. Bölüm 4) 4

5 Örnek olarak 15 Temmuzda sunulması planlanan tezin yazılmasına 15 Nisanda başlanmalı, 15 Haziranda ilk tez müsvettesi danışmana verildikten sonra tez jürisi ve tarihi kesinleştirilip fakülte sekreterine bildirilmelidir. Yirmi üç Haziranda alınacak sonuçlar teze girecek en son sonuçlar olmalıdır. Yedi Temmuzda tezin son hali jüri üyelerine verilmeli ve sunum hazırlanmasına başlanmalı, 12 Temmuzda da danışmana sunum yapılmalıdır. 4 Temel Sunum kuralları 1. Sunum normal tez sunumlarında olduğu gibi 25dk olacak şekilde yapılmalıdır. Sunumun süresini aşması, kalitesinin düşük olduğu ve yeterince hazırlanılmadığı izlenimini bırakır. 2. Konuyu tamamen kapsamalı, izleyicilerin genel bilgisi göz önüne alınarak hazırlanmalıdır. İzleyicilerin iyi bildikleri konular yeniden geniş olarak anlatılıp vakit kaybettirilmemeli ve sıkıntı yaratılmamalıdır. 3. Ekrana yansıtılan sunumun temel amacı konuşmacıyı desteklemektir. Ön plana çıkan konuşmanın kendisi, sunum ise konuşmayı destekleyici olmalıdır. Uzun metinlerden oluşup konumacının sadece okuduğu sunumları takip eden pek olmaz. Sunumun resim, şekil ve videolardan oluşması izlenebilirliğini arttırıp akılda kalmasını kolaylaştırır. 4. Sunumda her sayfa bir tek fikre adanmalı ve yaklaşık 1 dakikada anlatılacak şekilde hazırlanmalıdır. 5. İzleyici her sayfada en çok 7 nesneyi hazmedebilir (şekil, fikir, denklem, sonuç vb.) Daha fazlasını çoğunluk takip edemez. Yolda bırakılan izleyici sunum sonunda terletici sorular sorabilir! 6. Karmaşık denklemleri alt alta dizmek yerine anlattığı fikirleri açıklayacak ve akılda kalabilecek başka bir yol bulunmalıdır. Bu kolay bir iş değildir. 7. Sunum danışmana yapılmadan önce öğrenci iki kez saat tutarak tekrar yapmalı, daha sonra da en az bir kez arkadaşlarına sunmalı ve fikir almalıdır. Hazırlık sunumlarında yaşanan tutukluklar sunum gününde mucizevi bir biçimde yok olmaz. Anlatımında zorluk çekilen kavramlar varsa bunların anlatımını yazılı olarak hazırlayıp sunumu bu metinlerden çalışmak yararlı olur. 8. Sunum saatinden önce mutlaka sunum yerine gidip aletlerin düzgün ve uyumlu çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. 5