ANKARA BAROSU. Yıl: 68 Sayı: 2010/3 ISSN DERGİSİ

Transkript

1

2

3 ANKARA BAROSU Yıl: 68 Sayı: 2010/3 ISSN DERGİSİ

4

5 ANKARA BAROSU DERGİSİ Üç Aylık Hakemli, Bilimsel ve Mesleki Yerel Süreli Yayın Ankara Barosu Başkanlığı, 2010 Tüm hakları saklıdır. ISSN Ankara Barosu Dergisinde ileri sürülen görüşler yazarlarına aittir. Ankara Barosunu bağlamaz. Sahibi Ankara Barosu adına Av. Prof. Dr. Metin FEYZİOĞLU Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Av. Ramiz Erinç SAĞKAN Yayın Kurulu Başkanı Prof. Dr. Muharrem ÖZEN Genel Yayın Yönetmeni Av. Prof. Dr. A. Mehmet KOCAOĞLU Editör Av. Dr. iur. Serhat Sinan KOCAOĞLU Av. İbrahim AKGÜL Av. Şerafettin AKKAYA Av. Melih AKKURT Av. Zeynep ALEMDAROĞLU Av. Hasan Oğuz ALTINKAYNAK Av. Tuğba Gül ATEŞ Av. M. Fatih ÇALIŞKAN Av. Şamil DEMİR Yayın Kurulu Grafik - Tasarım [Ankara Barosu] Mustafa HORUŞ Basım Tarihi: 21 Aralık 2010 Av. Oğuz Emre KILIÇ Av. Kumru KILIÇOĞLU Stj. Av. Ş. Elif KOCAOĞLU Av. Yasemin OĞUZ Av. Salih ÖNDER Av. İlknur Sezgin TEMEL Av. Gülşah YEŞİLOĞLU Stj. Av. Nur YILMAZ Baskı ve Cilt Sistem Ofset İvedik Organize Sanayi Ağaç İşleri Yapı Kooperatifi 521. Sokak No: 32/34 Yenimahalle / ANKARA Tel: [0.312] İletişim Adresi Ankara Barosu Başkanlığı, Adliye Sarayı Kat: 5 Sıhhıye/Ankara Tel: [0.312] [Pbx] Faks: [0.312] ankarabarosu.yayin@gmail.com

6 YAYIN DANIŞMANLARI Mustafa AKKAYA, Prof. Dr. Müslüm AKINCI, Doç. Dr. Yusuf AKSAR, Prof. Dr. Tuğrul ARAT, Prof. Dr. Ramazan ARSLAN, Prof. Dr. Zehrettin ASLAN, Prof. Dr. Zühtü ASLAN, Prof.Dr. İbrahim AŞIK, Yrd. Doç. Dr. Süleyman BAŞTERZİ, Doç. Dr. Sanem BAYKAL, Doç. Dr. Herdem BELEN, Doç. Dr. Halil CİN, Prof. Dr. Nami ÇAĞAN, Prof. Dr. Tacar ÇAĞLAR, Av. Yusuf ÇALIŞKAN, Doç. Dr. Anıl ÇEÇEN, Prof. Dr. Selma ÇETİNER, Prof. Dr. N. İlker ÇOLAK, Doç. Dr. Mehmet DEMİR, Doç. Dr. İsa DÖNER, Yrd. Doç. Dr. Ali İhsan ERDAĞ, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Ruhan ERDEM Fikret EREN, Prof. Dr. Doğu ERGİL, Prof. Dr. Uğur ERİŞ, Yrd. Doç. Dr. Muzaffer EROĞLU, Yrd. Doç. Dr. Erzan ERZURUMLUOĞLU, Prof. Dr. Metin FEYZİOĞLU, Prof. Dr. Neslihan GÖKTÜRK, Yrd. Doç. Dr. Celal GÖLE, Prof. Dr. Levent GÖNENÇ, Doç. Dr. Devrim GÜNGÖR, Yrd. Doç. Dr. Nadi GÜNAL, Prof. Dr. Metin GÜNDAY, Prof. Dr. Kudret GÜVEN, Prof. Dr. Levent KORKUT, Yrd. Doç. Dr. Erkan KÜÇÜKGÜNGÖR, Prof. Dr. Gülin GÜNGÖR, Prof. Dr. Zeki HAFIZOĞULLARI, Prof. Dr. Hasan İŞGÜZAR, Prof. Dr. İbrahim Özden KABOĞLU, Prof. Dr. İbrahim KAPLAN, Prof. Dr. Ahmet KILIÇOĞLU, Prof. Dr. Çiğdem KIRCA, Prof. Dr. Arif B. KOCAMAN, Prof. Dr. A. Mehmet KOCAOĞLU, Prof. Dr. N. Kağan KOCAOĞLU, Dr. Iur S. Sinan KOCAOĞLU, Dr. Iur Fahrettin KORKMAZ, Prof. Dr. İonna KUÇURADİ, Prof. Dr. Akif KURTULUŞ, Av. Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU, Prof. Dr. Maksut MUMCUOĞLU, Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ, Prof. Dr. Erdal ONAR, Prof. Dr. Ergun ÖZBUDUN, Prof. Dr. Fatma ÖZCAN, Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZEN, Prof. Dr. Yekta Güngör ÖZDEN, Av. İzzet ÖZGENÇ, Prof Dr. Bahri ÖZTÜRK, Prof. Dr. Hüseyin PAZARCI, Prof. Dr. Engin SAYGIN, Yrd. Doç. Dr. Atila SAV, Av. Doğan SOYASLAN, Prof. Dr. Cumhur ŞAHİN, Prof. Dr. Kemal ŞENOCAK, Doç. Dr. Ayhan TAN, Prof. Dr. Süha TANRIVER, Prof. Dr. M. Ayhan TEKİNSOY, Yrd. Doç. Dr., Erdal TERCAN, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN, Prof. Dr. Betül TİRYAKİ, Yrd. Doç. Dr. Bilgin TİRYAKİOĞLU, Prof. Dr. Asuman TURANBOY, Prof. Dr. Nur ULUŞAHİN, Yrd. Doç. Gülriz UYGUR, Doç. Dr. İlhan ÜZÜLMEZ, Doç Dr. Turan YILDIRIM, Prof. Dr. Ejder YILMAZ, Prof. Dr. Aynur YONGALIK, Prof. Dr. Recep YÜCEL, Yrd. Doç. Dr. Yahya ZABUNOĞLU, Prof. Dr.

7 İçindekiler Başkandan... 9 Hakemli Makaleler (Peer Reviewed Articles) The Free Movement of Judgments within the European Union Doç. Dr. Yusuf Çalışkan Av. Zeynep Çalışkan Kültürel Savunma: Kavram ve Argümanlar Yrd. Doç. Dr. Saim Üye Intuitu Personae veya İmtiyaz Sözleşmelerinde İdarenin İmtiyazcıyı Seçme Hakkı Üzerine Dr. Sedat Çal Tarihsel Perspektifi ile Batı Hukukunda Savunma Hakkı ve Müdafi Dr. iur. Serhat Sinan Kocaoğlu Development of Competition Policy in The Turkish Banking Sector: Dr. Necip Kağan Kocaoğlu, Esq. Avrupa Patent Sözleşmesi nin Avrupa Patentinin Koruma Kapsamının Tespitine İlişkin 69 uncu Maddesi ve Buna İlişkin Protokol M. Aslı Küçükgüngör Alman Temyiz Mahkemesi 8. Hukuk Dairesi nin İstinaf Derecesinde Yeni Vakıa İleri Sürülmesine İlişkin Tarih ve 123/06 Sayılı Kararı Çev.: Dr. iur. Cenk Akil Makaleler Bilgi Çağı Lideri Dr. Birol Kırmaz 7

8 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 Avrupa Toplulukları Hukuku, Uluslararası Hukuk, Kıbrıs Cumhuriyeti ve KKTC İç Hukuku Açısından Değerlendirilmesi, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı Nezdinde Başvurulabilecek Yargı Yolları Ferhat Aznevi Mernis Projesi ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Çevresinde 7201 Sayılı Tebligat Kanunu ve Bu Kanuna Dayalı Çıkarılan Tebligat Tüzüğünde Yapılması Gerekli Değişiklik Önerisi Av. H.Erdal Demir Av. Ertuğrul Bayram Stj. Av. Burak Kocaoğlu Adli Sicil ve Arşiv Kayıtlarının 5352 Sayılı Yasaya Göre Silinmesi Nejat Özkan Anonim Şirketlerin Kısmi Bölünmelerinde Değerleme Sorunu ve Azınlık Hakları Av. Ömer Gören Avukatlık Kimliği ve Avukatın Yargı Sistemi İçindeki Yeri Av. Fahrettin Kayhan Ölüm Sigortası Av. Çiğdem Yorulmaz Adli Muhasebe Kavramı ve Adli Müşavirlik Mesleği Selçuk Gülten Tarihi Gelişimi, Kurumları ve İşleyişi Bakımından Yeni Zelanda Devleti nin Hükümet Sistemi Av. Kerem Canbazoğlu Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Türkiye nin Durumu Müge Çetin 8

9 Başkandan Kıymetli Meslektaşlarım, Ankara Barosu Dergisi, Türkiye nin en büyük ikinci barosunun dünyaya açılan penceresidir. Yılda dört kere yayımlanan (quarterly) bu bilimsel derginin asıl amacı, uygulama ve kuramı bir araya getirerek hukuk sistemimizi evrensel standartlara ulaştıracak kilometre taşlarını belirlemektir. Hakemli bir bilimsel dergi olan Ankara Barosu Dergisi nde, birbirinden kıymetli avukat, akademisyen, hakim ve savcılar yıllardır ülkemiz için önem arz eden pek çok konu üzerinde inceleme ve araştırma yapmakta ve böylece sorunları birinci elden tespit ederek çözümler getirmeye çalışmaktadır. Bu çerçevede Baro Dergisi nin var olan yüksek çıtasını daha da zirvelere taşımak; bu şekilde derginin nitelik ve niceliğini arttırmak için uzunca bir süredir beyin fırtınası yapmakta idik. Ankara Barosu nun yönetimine seçildiğimiz tarihinden itibaren sadece baromuz üyelerine değil, bütün ülke hukukçularına hitap edebilecek; daha ulaşılabilir, etkin ve etkili bir baro dergisi için bir takım yeni yaklaşımları hayata geçirmeyi hedefledik. Öncelikle Ankara Barosu Dergisi ni Türkiye Bilimsel ve Teknoloji Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından kurulmuş olan üniversiteler ve araştırma kurumlarını birbirine bağlayan akademik bilgi ağı olan Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi ne (ULAKBİM) başvurusunu geçtiğimiz haftalarda yaptık. 1 Önümüzdeki sene TÜBİTAK tarafından dergimizin çeşitli bilimsel yayın kriterlerine uygunluğu denetlenecek ve umarız ki sonuçta bu bilimsel veri tabanına üye, nadir ulusal hakemli hukuk dergilerinden birisi haline geleceğiz. Hedefimiz bir sonraki adımda, dergimizi uluslararası tanınırlığa sahip bir niteliğe kavuşturmaktır. Baro Dergisi nin sadece avukatlara değil, bütün hukukçu meslektaşlarımıza da ulaşılabilirliği meselesi, aynı zamanda derginin içeriğindeki bilgilerin özümsenebilmesini; bu bağlamda da dergide çeşitli yazarlar tarafından işlenen önemli konuların ülkemizde uygulamada etkin ve etkili hale gelmesini sağlayacaktır. Bu amaçla, bu sayı dahil olmak üzere, Ankara Barosu Dergisi ni yüksek mahkemelerin (Anayasa Mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi, Yargıtay, 1 ULAKBİM, ülkemizdeki tüm akademik kurumları birbirine ve küresel araştırma ağlarına bağlayan Ulusal Akademik Ağ alt yapısını işletmekte ve bu ağ üzerinden yeni ağ servisleri sunarak, bir yandan ağ için araştırma geliştirme yapmakta, diğer yandan araştırmacıların ağı Ar-Ge yapmak için kullanmalarını sağlamaktadır. Ayrıca, ülkemizdeki en zengin bilimsel basılı ve elektronik bilgi kaynaklarına sahip olan Cahit Arf Bilgi Merkezi aracılığı ile ülke çapında yaygın bilgi ve belge erişim hizmetleri sunmaktadır. Daha geniş bilgi için bkz. (Erişim Tarihi: ). 9

10 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 Danıştay, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi) Başkan, Başsavcı, Daire Başkanı, Üye, savcı, raportör gibi meslektaşlarımıza gönderme kararı aldık. Buna ek olarak, ideoloji veya siyasi görüş ayrımı yapmadan, hızla değişen siyaset ve dolayısıyla da hukuk gündemine meslektaşlarımızın bakış açısını medya kanalı ile yansıtabilmek için ülkemizin kanaat önderi pozisyonundaki bütün gazete köşe yazarlarına; ayrıca Türkiye de ve KKTC de bulunan bütün hukuk fakültelerindeki öğretim üyelerine de birer nüsha göndermeyi, bilginin nurunu geniş kesimlere yayabilmek için elzem bir yaklaşım olduğunu düşünmekteyiz. Bu yaklaşımla zaten her sayıda adet basan Ankara Barosu Dergisi nin yaklaşık adet ile ülkemizin en çok basılan ve dağıtılan bilimsel ve hakemli hukuk dergisi haline gelmesini sağlamış durumdayız. Yukarıda sayılan özellikler ile Ankara Barosu Dergisi nin düşüncelerini kamuoyu ile paylaşmak isteyen pek çok hukukçu için bir cazibe merkezi haline geleceğine inancımız tamdır. Bu samimi niyetler ile, baromuzun 2010/3 sayılı dergisini siz kıymetli meslektaşlarımızın istifadelerine sunarken, eli kalem tutan ülkemizin bütün hukukçularını, dergimizde hukuki meselelere dair düşüncelerini, Ankara Barosu avukatları, Yüksek Mahkeme hakimleri, akademisyenler ve köşe yazarları ile paylaşabilecekleri, fikri çalışmalarının karşılığını hem manen ve hem de madden alabilecekleri keyifli bir bilimsel platforma çağırıyoruz. Çünkü Latinlerin dediği gibi söz uçar, yazı kalır 2. Tek dileğimiz, Ankara Barosu Dergisi nin ülkemiz hukuk hayatına her açıdan katkı sağlayabilmesidir. Dileriz öyle olur! Saygılarımla, Av. Prof. Dr. Metin FEYZİOĞLU Ankara Barosu Başkanı 2 [lat.] Verba Volant, Scripta Manent 10

11 Hakemli Makaleler Peer Reviewed Articles

12

13 Hakemli (Peer Reviewed) The Free Movement of Judgments within the European Union * Doç. Dr. Yusuf Çalışkan ** Av. Zeynep Çalışkan *** I. Introduction The main objective set out in the Treaty of Rome (1957) was to establish common markets and to create the European Economic Community through providing four freedoms: free movement of goods, services, capital and person. 1 For the free movement of goods, services and capital, it is necessary to provide legal certainty and legal security in the EU. Thus, the free movement of judgments between Member States should be regulated. In fact, the European States and later on the European Union Institutions have been working to harmonize the European Union conflicts of laws. 2 The EC Commission has promulgated a Regulation on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters known as Brussels I which replaces the Brussels Convention. The main goal of the EC Council Regulation no 44/2001 (Brussels I Regulation) is to facilitate the free movement of judgments between Member States. This study will examine as to what extent the Brussels I Regulation achieved the free movement of judgments between the Member States of the EU. In order to find out to what extent the Regulation achieved its aim mainly free movement of judgment, this study first of an analyzes the main principles of Brussels I Regulation. Then, it examines the grounds for refusal of recognition and enforcement, and the procedure of recognition and enforcement. * Bu makale hakem incelemesinden geçmiştir. (This Article has been peer reviewed.) ** Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi *** İstanbul Barosu Avukatı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Bölümü Doktora Öğrencisi, University of Exeter, LLM. 1 Kathryn A. Russell, Exorbitant Jurisdiction and Enforcement of Judgments: the Brussels System as an Impetus for United States Action, 19 Syracuse J. Int l L. & Com. 57, Spring, (1993). 2 Ronald A. Brand, The European Union s New Role in International Private Litigation, Loyola University Chicago International Law Review, Spring/Summer 2005; Susan M. Nott, For Better or Worse? The Europeanization of the Conflict of Laws, Liverpool Law Review, January 2002,

14 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 II. The Main Principles of the Brussels I Regulation for Recognition and Enforcement of Judgments One might rightly argue that the Brussels I Regulation is based on the mutual trust of the EU Member States for their judicial system and basically for their court decisions. In fact, the Paragraph 16 of the Brussels Regulation provides that Mutual trust in the administration of justice in the Community justifies judgments given in a Member State being recognized automatically without the need for any procedure except in cases of dispute. 3 The European Court of Justice rightly concluded that the mutual trust should exist between the courts of EU Member States so as to simplify for the recognition and enforcement of judgments. 4 Moreover, mutual trust is the implication that Member States of the European Union not only respect, but also blind trust in each other s court. 5 For example, in Gasser case, the European Court of Justice stated that Member States have to trust each other s legal system. 6 The Regulation constitutes uniform rules on jurisdiction and recognition and enforcement which are effective among the Member States. One rightly may assert that the Regulation scheme is simple, single and unified. Thus, the regulation facilitates the free movement of judgements. It can be argued that the aim of the Chapter II (Jurisdiction) of the Regulation is to simplify Chapter III (Recognition and Enforcement). 7 It can be asserted that the uniform rules on jurisdiction are prerequisite for abrogating exorbitant bases of jurisdiction within the EU, in order to eliminate the review of personal jurisdiction at the recognition and enforcement procedure. 8 Thus, it is necessary to abolish the exorbitant bases of jurisdiction in order to facilitate the free movement of judgments within the EU. Indeed, the Regulation does not have exorbitant bases of jurisdiction provisions. The uniform rules on jurisdiction of the Regulation significantly facilitate the recognition and enforcement of judgments within the EU. Nationality of the defendant is not deemed as a connecting factor in the jurisdiction. The general rule for jurisdiction under the Brussels I Regulation is that persons should be sued in the courts of Member States in which they are domiciled. However, there 3 Council Regulation (EC) No.44/ Thalia Kruger, The Anti-Suit Injunction in the European Judicial Space, International and Comparative Law Quarterly, 2004, p Ibid, p Ibid.p C.M.V. Clarkson, Jonathan Hill, The Conflict of Laws, Third Edition, Oxford University Pres, 2006, p Peter Gottwald, Principles and Current Problems of Uniform Procedural Law in Europe Under the Brussels Convention, Saint Louis- Warsaw Transatlantic Law Journal, 1997,p

15 Yusuf ÇALIŞKAN Zeynep ÇALIŞKAN The Free Movement of Judgments within the European Union are various provisions regarding the alternative jurisdiction. 9 In these provisions, there are several connecting factors that are utilized in order to either protect the weaker party in the transactions. Moreover, Article 23 of the Regulation includes the prorogation of jurisdiction issue which addresses the freedom of contract principle in the civil procedural law. In cases where the parties to the contract agreed on a certain jurisdiction in settling any dispute that may arise with respect to this specific relationship, the courts of that jurisdiction shall have exclusive jurisdiction unless the parties agreed otherwise. 10 This agreement can be any communication by electronic means which provides a durable record of the agreement. This is remarkable provision since it may increase the electronic commerce. Overall, it can truly be said that after the evaluation of the rules on jurisdiction of the Brussels Regulation, the free movement of judgments is achieved. It must be noted that the same substantive requirements apply to both recognition and enforcement. 11 However, there is one additional substantive condition for enforcement that is to say the judgment should be enforceable in the original country in order to be enforced in other Member States. 12 Nevertheless it is immaterial whether the judgment can in reality be enforced in the State of origin. The Court in the Coursier v Fortis Bamk Case 13 spelled out that The term enforceable in Art.38 refers solely to the enforceability, in formal terms, of foreign decisions and not to the circumstances in which such decisions may be executed in the State of origin. Hakemli A. Conditions Related to Judgments The followings are the substantial requirements for the recognition and enforcement of judgments the under Brussels I Regime: 1. A judgment of Member State and the scope of the judgment, 2. The meaning of the judgment, and 3. The exceptional aspects of the jurisdiction 1. A Judgment of Member State and the Scope of the Judgment The judgment must be rendered by a court of Member State so as to be recognized and enforced in other EU Member States. In addition, the scope of the Brussels Regulation is limited by its terms to civil and commercial matters. 14 Therefore, 9 Koji Takahashi, Jurisdiction in Matters Relating to Contract: Article 5 (1) of the Brussels Convention and Regulation, 27 E.L.Rev. 530 (2002). 10 Louise Merrett, The Enforcement of Jurisdiction Agreements within the Brussels Regime, International and Comparative Law Quarterly, 2006, p Peter Stone, EU Private International Law Harmonization of Laws, Edward Elgar Publishing, 2006, See Article 38, Article 45, Case C-267/97, (1999) ECR I See Article 1 of the Regulation. 15

16 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 a judgment which falls within the scope of the regulation must be recognized and enforced in the courts of every member state. On the contrary, a judgment that is outside of the scope of the regulation is not be recognized or given effect under the Brussels I Regime. Thus, the determination of civil and commercial matters is important since it may reversely affect the recognition and enforcement of judgments. However, the regulation does not define civil and commercial matters. That is why, it is so significant to interpret and know through judicial practice what the civil and commercial matters mean under the Brussels I Regime. Moreover, the Regulation expressly excludes revenue, customs or administrative matters, the status or legal capacity of natural persons, rights in property arising out of a matrimonial relationship, wills, and does not apply to the bankruptcy proceedings, social security and arbitration The Meaning of the Judgment Article 32 of the Regulation gives a very wide meaning to judgment. Pursuant to this article, any judgment rendered by a court or tribunal of a member state whatever the judgment may be called including a decree, order, decision or writ of execution as well as the determination of costs or expenses by an officer of the court. 16 Thus, it is not important what the judgment may be called and there is no distinction made between judgments in personam and judgments in rem. 17 In the Maersk Olie & Ga v.de Haan & de Boer Case 18, the European Court decided that the admiralty judgment ordering the establishment of a limitation of fund can be recognized. In the Solo Kleinmotoren v. Bosch Case 19, the European Court held that a court settlement does not fall within the Chapter III of the Brussels Regulation, even though a court settlement is essentially ended the legal proceedings. However, there are special rules on the enforcement of court which settlements are laid down on the Regulation. As have been mentioned above, judgment is very broadly defined. The importance of this is that proceedings for recognition and enforcement under the Brussels I Regulation are not limited to money judgments. 20 The Brussels I Regulation varies considerably from the national laws and international treaties on recognition and enforcement. Pursuant to Article 32, every decision rendered by a court of Member State must be recognized or enforced irrespective of its forms or the kind of procedure applied. In addition, the judgment should not necessarily 15 See Article 1 of the Regulation 16 See Article 32 of the Regulation. 17 C.M.V. Clarkson, Jonathan Hill, The Conflict of Laws, Third Edition, Oxford University Pres, 2006, p Case C-39/02, (2004) ECR I Case C-414/92, (1994) ECR I Peter Stone, p

17 Yusuf ÇALIŞKAN Zeynep ÇALIŞKAN The Free Movement of Judgments within the European Union be final decision for recognition and enforcement. 21 However, if there is a review or appeal at the original court jurisdiction, Article 37 and 46 ensure that a court may decide stay in proceedings. Therefore, the preliminary and interlocutory judgments can be recognized and enforced in other Member States. However, the following judgments are not considered judgment in the sense of Article 32: a) Interlocutory decisions which regulate conduct of proceedings; b) provisional measures which are not given under article 31 of the Regulation, and c) provisional measures that are granted without notice for the defendants. 22 Hakemli 3. The Exceptional Aspects of the Jurisdiction Unlike bilateral treaties and national laws on the recognition and enforcement of judgments, the Brussels I Regulation did not require that the original court should have a competent jurisdiction. In other words, the reviewing of the jurisdiction of original courts is not required as a condition for the recognition and enforcement of judgments under the Brussels I Regime. On the other hand, there are three exceptional situations which require the court to review the jurisdiction of the original court and to refuse recognition and enforcement of judgments, if the original court do not have jurisdiction under the Regulation. These exceptions are: 1. The exception for insurance, consumer contracts and exclusive jurisdiction by subject matter. (These exceptions were stipulated in Articles 8-14, and 22 of the Regulation), 2. The exception for existing agreements with external countries (Article 72 of the Regulation), 3. The transitional exception (Article 66(2) (b) of the Regulation. 23 B. Essential Issues Regarding Recognition and Enforcement The Regulation has also specific provisions that are really essential for the free movement of judgments. Especially, Article 36 of the Regulation stipulates that there is no review of substance. The defendant in the enforcement case may not contest the essential validity of the original court judgment (the prohibition of revision au fond principle). It should be noted that it does not matter whether the error done in original courts is related the fact or law. 24 For example, the court in the Renault v Maxicar Case 25 held that the recognition can not be refused due to the fact that the original court did wrongly apply the Community Law. 21 Peter Stone, p Peter Stone, p , C.M.V. Clarkson, Jonathan Hill, p Peter Stone, p Peter Stone, p Case C-38/98, (2000) ECR I

18 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 One of the most important aspects of the Brussels I Regulation regarding the facilitation of free movement of judgments is that the recognized judgment has the same conclusive effect of the original court judgment. Indeed, the court in the Hoffmanv Krieg 26 Case stated that a judgment which is recognized under Chapter III must in principle have the same effects in the State addressed as it has in the State in which it was given. III. Grounds for Refusal of Recognition and Enforcement As has been indicated above, the foreign judgment cannot be reviewed on its merits. Nevertheless, Articles 34 and 35 contain a number of grounds on which recognition and enforcement shall be refused. The grounds for refusal of recognition and enforcement are exhaustively spelled out in the Brussels I Regulation. The recognition and enforcement can be refused if it violates public policy in the Member State in which recognition is sought, or if a judgment by default has been given because the complaint has not been correctly served to the defendant, or if a judgment is irreconcilable with an earlier judgment. The first ground for refusing of recognition is the concept of public policy. A judgment shall not be recognized, if such recognition is manifestly contrary to the public policy in the State in which recognition is sought. However, it is commonly accepted that this ground must be narrowly construed For example; the European Court has interpreted the public policy issue narrowly in Duyn v Home Office 27 (1974) Case. Article 34(1) provides that a judgment shall not be recognized if such recognition is manifestly contrary to the public policy in the State in which recognition is sought. Nevertheless, the Regulation does not indicate under what circumstances the concept of public policy will be violated. The European Court in the Krombach v Bamberski 28 Case elucidates the limits of public policy concept stating that a rule of law regarded as essential in the legal order of the state in which enforcement is sought or a right recognized as being fundamental within that legal order. It is also important to note that for refusal of recognition or enforcement, it is the recognition of the judgment that the original judgment must be clearly contrary to public policy. Moreover, there are some issues that the invoking public policy exception is not allowed. The first one is that Article 35 (3) of the Regulation explicitly prohibits utilizing of public policy to extend jurisdictional review. The Second one is that public policy exception does not apply if any other paragraphs of Article 34(2) (on notification of the defendant) and 34(3) (on irreconcilability with a local judgment) of the Regulation already apply Case 145/86, (1988) ECR Van Duyn v Home Office [1974] 1 W.L.R [ Case C-7/98, (2000) ECR I Peter Stone, p

19 Yusuf ÇALIŞKAN Zeynep ÇALIŞKAN The Free Movement of Judgments within the European Union The aim of Regulation is to ensure that the procedural rights of defendant are provided. Pursuant to Article 34 (2) of the Brussels I Regulation, recognition and enforcement of a judgment must be refused when the original court failed to respect certain procedural rights of defendant. This is the most commonly raised refusal grounds for recognition and enforcement. 30 For recognition to be refused under Article 34 (2), the judgment must have been rendered in default of appearance and the defendant was not served with the documents instituting the proceedings, and the defendant had no sufficient time to enable him to arrange for his defense, unless the defendant has failed to commence proceedings to challenge the judgment when it was possible for him to do so. 31 One of the essential developments on the Regulation is that unlike the Brussels Convention, the defense of invalid service is no longer applied under the Regulation. This situation is helpful for the facilitation of free movement of judgment within the EU. Indeed, the Court in the Application of Enforcement of Portuguese Judgment Case 32 stated that By contrast, Art.34 (2), last half sentence of the Brussels I Regulation contains significant change from the previous rule. The provision expresses the wish of author of the Regulation to restrict the defences available in enforcement proceedings and thereby to achieve a more efficient cross-border enforcement of the judgments of courts. This case deals with the conditions for non-recognition mainly default judgment. The appellant Portuguese creditor (C) obtained a default judgment in the Lisbon District Court on July 10, 2000 against the defendant debtor (D), who was resident in Germany. When (C) applied for enforcement order in Germany, (D) argued that he had not been properly served with the application, since it had been sent by post as a recorded delivery without any translation into German. The appeal court had rejected the application for enforcement since C s claim was made before the Regulation came into force. Thus, in this case Article 27 of the 1968 Brussels Convention applied pertaining to the default judgment. D had not been properly served, so C can not enforce the Portuguese decision in Germany. However, if this case is occurred after the March , date of entry into force of the Brussels I Regulation, the result would have been different based on the fact that, the defense of invalid service is no longer applied. The Regulation tries to avoid contradictory judgments. There are various kinds of conflicts in this issue and Articles 34 (3) and (4) and 45 (1) of the Brussels I Regulation cover the problem of irreconcilable judgments. If the judgment is irreconcilable with a judgment given in a dispute between the same parties in the State in which the recognition is sought, the recognizing court give Hakemli 30 Ilse Couwenberg, Recognition and Enforcement of Judgments, Practical Issues, 31 Peter Stone, p Re Enforcement of Portuguese Judgment, 2005 I.L.Pr

20 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 preference to its own judgment. In the Hoffmann v Krieg 33 Case the European Court applied Article 27 (3) (of the Brussels Convention) and held that a foreign decision ordering a husband to pay maintenance to his wife was irreconcilable with a national decision decreeing a divorce between the same parties. The Court in the Solo Kleinmoteren v. Boch 34 Case decided that Article 27 (3) (of the Brussels Convention) must be strictly interpreted. According to Article 34 (4), the requirements to refuse recognition or enforcement are: the judgments are between the same parties and must involve the same cause of action, they must be irreconcilable, and the judgment given in another Member State or in a third State is from an earlier date than the judgment of which enforcement is sought. 35 IV. The Procedure of Recognition and Enforcement The Brussels I Regulation introduces a new and more expeditious procedure for recognizing and enforcing foreign judgments. It should be worthwhile to note that the recognition of a judgment given in one court of an EU Member State is automatic in another Member State unless challenged. Likewise, a declaration that a judgment is enforceable is nearly automatic after only formal checks of the documents. The enforcement can only be refused by the exceptional circumstances that exhaustively laid down in the Regulation. Thus, this procedure is simple, useful and expeditious for providing and facilitating the free movement of judgments in the EU. The recognition of foreign judgments is automatic and directly effective in other Member States since the Regulation does not require any formal and special procedure for recognition proceedings. It should be noted that only the person who seeks recognition of a judgment could file an application for recognition. However, the party opposing recognition could present his/her grounds of refusal in later stage. Namely, the Chapter III (Recognition and Enforcement) procedure can not be utilized in obtaining a declaration of non-recognition. 36 As the First Instance Court of Athens truly concluded in the Application by National Organisation System SA Case 37 that the applicant, a Greek company can not apply for a finding that an order issued by the High Court of England and Wales had no legal effect in Greece since the application for non-recognition by judgment debtor not admissible according to Article 33 of the Regulation. The result of this case indicates that the Brussels I Regulation without allowing a declaration of non-recognition brings about the freedom of movement of judgments within EU Member States. 33 Case , (1988) ECR C-414/92, Solo Kleinmotoren GmbH v. Boch (1994) E.C.R. I Ilse Couwenberg, Recognition and Enforcement of Judgments, Practical Issues, 36 Peter Stone, p Re an Application by National Organization System Sa (Decision 3265/2003), [2005] I.L.Pr

21 Yusuf ÇALIŞKAN Zeynep ÇALIŞKAN The Free Movement of Judgments within the European Union The Regulation has detailed and effective provisions on enforcement proceedings. These provisions are exclusive, thus additional requirements for the enforcement procedure cannot be imposed by Member States. Article 41 of the Regulation provides that the judgment shall be declared enforceable immediately on completion of the formalities without any review under Articles 34 and 35. Namely, the defendant to the enforcement proceedings do not at this stage have an opportunity to argue that one of the exceptions to enforcement is applicable 38. However, the person against whom enforcement is sought can lodge an appeal on this basis according to Article 43. Thus, this system is much faster and simpler than the enforcement procedures of most countries. 39 It is worthwhile to mention that the enforcement procedure stipulated in Articles is exclusive. Therefore, a claimant who got a judgment which is enforceable in another member state under the Brussels I Regulation in one Member State cannot file an ordinary action in latter state against the same defendant regarding the same cause of action. 40 It must also be noted that according to Article 51 of the Regulation, no security or deposit is required in proceeding for recognition and enforcement. This provision not only simplifies the enforcement process but also secures swift enforcement process. Hakemli V. Conclusion The Regulation on jurisdiction and enforcement of judgments in civil and commercial matters ensures the free movement of persons and capitals since it allows the free flow of judgments among Member states of the EU. So as to provide free movement of judgment, the Brussels I Regime, creates a legal environment in the EU that facilities recognition and enforcement of judgments. The main idea behind the Regulation is that there will be a simple way to recognize and enforce judgments of the national courts within the EU. Chapter III of the Regulation lays down the rules on recognition and enforcement. It must be noted that the judgment to be recognized and enforced must be within the scope of Article 1 of the Regulation. However, the issues that are not within the scope of the Regulation are regulated in other legal instruments. For example, the EC Council has adopted a Regulation No.1347/2000 on Jurisdiction and the Recognition and Enforcement of Judgments in Matrimonial Matters and in Matters of Parental Responsibilities for Children of Spouses, known as Brussels II. Thus, the free movement of judgment can be achieved in these matters as well. 38 Johathan Harris, The Brussels Regulation, Civil Justice Quarterly,2001, p Peter Gottwald, p Peter Stone, p

22 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 The regulation has a fast procedure for the recognition and enforcement of judgments since judgment given in EU Member State must be recognized without any special procedure being required. The grounds for refusal to recognition and enforcement are exclusively laid down in the Regulation and they are narrowly construed by the courts. Thus, this situation shows that the Brussels I Regulation achieved its aim of the free movement of judgments to a great extent. In the light of the examinations of the conditions related to the judgment, and the procedure with respect to recognition and enforcement, it can be conclude that the Regulation s scheme is contemporary, simple and expeditious. Thus, it successfully provides the free movement of judgments within the EU Member States to in a great extent. BIBLIOGRAPHY Peter Stone, EU Private International Law Harmonization of Laws, Edward Elgar Publishing, C.M.V. Clarkson, Jonathan Hill, The Conflict of Laws, Third Edition, Oxford University Pres, 2006, p.160. Kathryn A. Russell, Exorbitant Jurisdiction and Enforcement of Judgments: the Brussels System as an Impetus for United States Action, Syracuse Journal of International Law and Commerce Ronald A. Brand, The European Union s New Role in International Private Litigation, Loyola University Chicago International Law Review, Spring/Summer Susan M. Nott, For Beter or Worse? The Europenisation of the Conflict of Laws, Liverpool Law Review, January 2002 Thalia Kruger, The Anti-Suit Injunction in the European Judicial Space, International and Comparative Law Quarterly, 2004, p Louise Merrett, The Enforcement of Jurisdiction Agreements within the Brussels Regime, International and Comparative Law Quarterly, 2006, Peter Gottwald, Principles and Current Problems of Uniform Procedural Law in Europe under the Brussels Convention, Saint Louis- Warsaw Transatlantic Law Journal, Koji Takahashi, Jurisdiction in Maters Relating to Contract: Article 5 (1) of the Brussels Convention and Regulation, 27 E.L.Rev. 530 (2002). Ilse Couwenberg, Recognition and Enforcement of Judgments, Practical Issues, Jonathan Harris, The Brussels Regulation, Civil Justice Quarterly, 2001, p

23 Hakemli Kültürel Savunma: Kavram ve Argümanlar * Yrd. Doç. Dr. Saim Üye ** 1 ÖZET Bu makale hukuk literatüründe kültürel suç ve kültürel savunma kavramlarına verilen anlamları ve kültürel savunma lehine ya da aleyhine geliştirilen argümanları konu edinmektedir. Konuya ilişkin tartışma hukuki fikirlerin çatışan öncüllerini, bunlar arasında denge kurmanın ve bu dengeyi çağdaş çokkültürlü toplumların ceza mahkemelerinde gerçeğe dönüştürmenin zorluklarını ortaya koymaktadır. Kültürler çatışmasının yarattığı sorunların üstesinden gelmeye yönelik ihtiyaç, hukuk sistemlerini değişmeye ya da çokkültürlü sosyal gerçeklikle uyum halinde olan yeni yorum biçimlerini benimsemeye zorlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Hukuk ve Kültür, Kültürel Suç, Kültürel Savunma, Çokkültürlülük, Kültürel Çoğulculuk. Cultural Defense: Concept and Arguments Abstract This article deals with the meanings attributed to the concepts of cultural offense and cultural defense in the legal literature, and with the arguments raised in favor of or against the recognition of the cultural defense. The debate surrounding the issue figures out the conflicting premises of the legal ideas, the difficulty in balancing them and in realizing that balance in the criminal courts of contemporary multicultural societies. The compelling need to overcome the problems of clush of cultures forces the legal systems to change or to adopt new forms of interpretation in line with multicultural social reality. Keywords: Law and Culture, Cultural Offense, Cultural Defence, Multiculturality, Cultural Pluralism * Bu makale hakem incelemesinden geçmiştir. ** Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi ABD 23

24 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 Giriş İngiltere de Nijerya kökenli bir kadın (Adesanya) oğullarının yüzlerini jiletle kazıyarak onlara fiziksel zarar vermek suçlamasıyla karşılaştı. Adesanya savunmasında, mensubu bulunduğu Yoruba kabilesinin sembolünü çocukların yüzlerine çizdiğini, bunun kültürel bir gereklilik olduğunu, kendi kültüründe bunu yapmamanın çocukları kimliksiz bırakarak onlara zarar vermek olarak algılandığını ileri sürdü. 1 Kaliforniya nın Fresno kentinde Laos kökenli Hmong kabilesine mensup Kong Moua, aynı kabileden bir kadını zorla kaçırmak ve tecavüz etmekle suçlandı. Sanık savunmasında, eyleminin Hmong kültüründe olağan kabul edilen bir evlilik ritüeli (zij poj niam marriage by capture) olduğunu iddia etti. Yerel kültürde yaygın olduğu anlaşılan bu uygulamaya göre, kadının kaçırılmaya direnmesi de, erkeğin bu direnci kırmak için güç kullanması da ritüel gereğiydi. 2 Yakın geçmişte ABD de ve Avrupa da örnekleri çoğaltılabilecek bu türden davalarla karşılaşılması hukuk literatüründe kültür odaklı tartışmaların yoğunlaşmasına yol açtı. İçerik bakımından değişseler de, bu tür davalarda ortak bir özelliği saptamak mümkündür. Azınlık kültürüne mensup failler kendilerini içinde yaşadıkları toplumun hukuk düzeninin talepleri ve aidiyet halinde bulundukları kültürün gereklilikleri arasında sıkışmış durumda bulmaktadırlar. Mahkemelerin böyle bir olayla karşılaştıklarında nasıl davranmaları gerektiği, makalenin başlığının ifade ettiği sorunun özünü oluşturmaktadır. Kültür temelli gerekçeler dikkate alınmadan, aynı eylemi gerçekleştiren egemen kültür mensubu diğer herhangi bir fail için nasıl karar verilecekse öyle mi karar verilmelidir? Yoksa failin sorumluluğunu saptarken onun eylemini yönlendiren özgün kültürel normları hesaba katmak, dolayısıyla eylemi farklı bir kategoride değerlendirmek adaletin bir gereği midir? Hukuk doktrinini giderek daha fazla meşgul ettiği anlaşılan bu sorunun 3 ilk bakışta görünenden daha derin bazı felsefi tartışmaları bünyesinde barındırdığı açıktır. Ahlak ve hukuk ilişkisi, cezanın amacı, kanun önünde eşitlik, kültürel çoğulculuk, hakkaniyet, ahlaki rölativizm gibi konular bu bağlamda sözü edilebileceklerden birkaçıdır. Konuyu tartışmak üzere Avrupa doktrininde genellikle ayrı bir suç kategorisini ifade etmek üzere kültürel suç terimi kullanılmakta iken, ABD doktrininde 1 Alison. D. Renteln, The Cultural Defense, Oxford University Press, 2004, s Ayrıntılar için bkz. Deidre Evans-Pritchard & Alison D. Renteln,, The Interpretetation and Distortion of Culture: A Hmong Marriage by Capture Case in Fresno, California, South California Interdisciplinary Law Journal, 4/1, , s İntihar eden kadının küçük çocuklarını da kendisiyle birlikte öldürmesini gerekli gören kültürel norm gereğince çocuklarını öldüren, fakat kendisi kurtarılan Japon kökenli Kimura nın davası için bkz. Saim Üye, Amerikan Hukuku ve Asya Kültürü: Bir Karşılaşma, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 17, 2007, s. 109 vd. 3 Sorun üzerine tartışmalar ABD, İngiltere, Belçika, Hollanda, Kanada, Avustralya gibi ülkelerde yaygın biçimde görülmektedir. Bkz. Alison Dundes Renteln, The Use and Abuse of the Cultural Defense, Canadian Journal of Law and Society, 20/1, 2005, s. 47; Alison D. Renteln & Rene Valladares, The Importance of Culture for the Justice System, Judicature, 92/5, 2009, s

25 Saim ÜYE Kültürel Savunma: Kavram ve Argümanlar kültürel savunma teriminin tercih edildiğini görüyoruz. 4 Bu bir ölçüde, Kıta Avrupası hukuk sistemi ile common law geleneğindeki tarihsel biçimleniş farklılıklarının sorunlara yaklaşım tarzını belirleyişine bağlanabilir. İçtihadilik niteliğinin ağır bastığı common law geleneğinde faillerin yargılama sürecindeki savunma pratiklerinin gözleminden hareket edilerek fikir üretimine girişilirken, yasamaya ve kodlara öncelik tanıyan Avrupa yaklaşımında eylemin mevzuat bakımından suç oluşturma potansiyelinin öncelikle dikkat çektiği ve odak farklılaşmasının bundan kaynaklandığı düşünülebilir. Bu farklılık üzerinde yoğunlaşmak gerekli değildir; zira bu iki terimin birbirini gerektirdiği açıktır. Aynı olgu, fail tarafından bakıldığında bir savunma tarzı, hukuk sistemi tarafından bakıldığında bir suç türü olarak görünür hale gelmektedir. Dolayısıyla, bu iki terimin aslında aynı deneyime işaret ettiği, gerçekliğin iki farklı görünümünü ifade ettiği ve hatta birbirini tamamladığı söylenebilir. Mahkemelerin karara ulaşırken kültürel aidiyeti hesaba katmalarının gerekip gerekmediği sorusu üzerine tartışma, esasen kültürün insan davranışını yönlendirme yeteneğine dair tartışmayla bağlantılıdır. Bu uygulamaya taraftar olmanın temel öncülü, kültürün birey davranışı üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduğu, onu kültürlenme sürecinde kendisine öğretilen tarzda davranmaya yönlendirdiği fikridir. 5 Aşağıda öncelikle bu noktadan hareket edilecek, kültür ve suç algısı arasındaki bağlantıya değinildikten sonra, kültürün hukuken hesaba katılabilirliğine ilişkin soruya olumlu ve olumsuz cevap geliştirenlerin dayandıkları temel argümanlara yer verilecektir. Hakemli I. Kültür ve Suç Bir eylemi salt sosyal olmaktan çıkarıp ona kültürel olma niteliğini kazandıran husus, onun gerçekleştirilme nedeninde ve tarzında belli ideallerin, inançların ya da değerlerin rol oynamış olmasıdır. Bu farklılık, gündelik davranış rutinlerinin ürettiği kalıplar ile gereklilik duygusunu değerlerden ve ideallerden alan kültürel normlar arasında bir ayrım yapılmasını olanaklı kılar. Bunlardan ilkinin ikincisine dönüşmesi elbette mümkündür. Her durumda, kültürel normlar değerlerden aldıkları güç sayesinde bireyden daha ciddi bir itaat ve bağlılık talep eder. Ceza hukukunun ihlalini yaptırıma bağladığı belli kuralların bu türden kültürel değerleri güvenceye aldığı ve onlara kalıcılık kazandırdığı düşünülür. Eylemin değer ihlali nedeniyle cezai sorumluluk doğurması, suç algısının kültürel boyutunu ortaya koyar. İki kültür arasında suç algısının farklılaşması, daha genel düzeyde kültürler çatışması olarak adlandırılan olgunun ceza hukuku alanındaki somut yansımasına işaret eder. 4 Jeroen Van Broeck, Cultural Defence and Culturally Motivated Crimes (Cultural Offences), European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice, 9/1, 2001, s Renteln (2004), s. 10; (2005), s

26 Ankara Barosu Dergisi Yıl:68 Sayı: 2010/3 I.1. Kültür ve Bireysel Davranış Kültür, en geniş anlamıyla bireyin bir toplumun üyesi olmak sıfatıyla hayatında yer alan, bilgi, sanat, inanç, ahlak, gelenek gibi tüm olguları kapsar. Elbette daha dar anlamda tanımlar da üretilebilir. Ancak hangi tanım kabul edilirse edilsin, her bir kültürün özgün bir anlamlar ve simgeler sistemi oluşturduğu üzerinde uzlaşılabilir. Simgenin asli niteliği, bir kültürü biçimlendiren farklı anlamların aktarımını sağlayan bir araç olmaktır. 6 Öznelerarası bir simgeler sistemi olarak kültür, bireye kendine ve kendi dışındaki dünyaya yönelik olarak özgün bir bakış sağlar. Bu simgeler sisteminin hem bilişsel hem de değerlendirici işlevleri bulunur. Bilişsel işlev dış dünyanın algısını ortaya koyan zihinsel inşanın kategorileri ile işlerken, değerlendirici işlev belli normlara göre yorumlama ve yargılama olanağı sağlar. Bunu, normal kabul edilen bir dizi ortak idealler, değerler ve davranış standartları üreterek yapar. 7 Kültürel antropologlar, kültürün değer boyutunu hesaba katarak, bireyin maddi davranışı ile bu davranışın temelinde yatan zihinsel süreci birbirinden ayırmaktadırlar. Kültürün etkisi, gözlemlenen maddi davranışın bizatihi kendisinden ziyade, bu davranışın yansıtmakta olduğu inançlarda ve değerlerde bulunur. 8 Ne kadar ortaklaşmış olsalar da, bu inançlar ve değerler açık ve net biçimde tanımlanmış ya da tek bir biçim almış olmak zorunda değildirler; bunlar farklı toplumlarda değişebileceği gibi, aynı toplumun alt katmanları arasında da değişebilir. Kültürel grubun üyelerinin aynı değerleri paylaşmaları, her birinin aynı durumda aynı biçimde davranacağı anlamına gelmez. Diğer yandan kültür, kuşaktan kuşağa aktarılırken dönüşüme uğrayabilir. Her türlü özcü tanımdan, değişmezlik ya da tek biçimlilik vurgusundan uzak kalınsa da, her kültürün bireyleri bir arada tutan kendine özgü bir iç mantığa ve sistemli bir yapıya sahip olduğunu belirtmek yanlış olmaz. 9 Kültürün bireyin davranışı üzerindeki yönlendirici etkisinin gücüne ve kapsamına dair farklı görüşler vardır. Bunlar, faile atfedilen özgür davranma yeteneğinin derecesine, tersinden söylenirse kültürün failin davranışı üzerindeki kontrol gücünün düzeyine bağlı olarak farklılaşmaktadır. 10 Bu görüşler bir düşünsel yelpaze üzerine yerleştirilirse, bu yelpazenin bir ucunda bireyin davranışlarının kültürel koşullanmadan bağımsız olduğu düşüncesi yer alır. Bu fikre göre kişi, yetiştiği kültürün öğrettiklerinden bağımsız olarak belli eylemlerin bizatihi kötü olduklarını görebilir ve bu yüzden bunları gerçekleştirdiğinde sorumlu tutulması meşru- 6 Michael Richardson, Experience of Culture, Sage, 2001, s Richardson, s. 5; Broeck, s Michael Fischer, The Human Rights Impications of a Cultural Defense, S. California Interdisciplinary Law Journal, 6, 1997, s Kay L. Levine, Negotiating the Boundaries of Crime and Culture: A Sociolegal Perspective on Cultural Defense Strategies, Law and Social Inquiry, 28/1, 2003, s Levine, s

27 Saim ÜYE Kültürel Savunma: Kavram ve Argümanlar dur. Dahası, içinde yaşadığı toplumun farklı ilkeler temelinde örgütlenebileceğini düşünme yeteneği her insanda doğallıkla vardır; kişi kendi kültürüne eleştirel bir gözle dıştan bakarak onun bazı uygulamalarının yanlış olduğunu saptayabilir ve bunları gerçekleştirmekten kaçınabilir. Dolayısıyla, bu görüşe göre, belli bir kültür içinde yetişmiş olmak kişiyi ahlaki ve hukuki sorumluluktan bağışık tutmaz. 11 Yelpazenin diğer ucunda ise, kültürün birey davranışı üzerinde doğrudan mutlak belirleyici etkisinin olduğuna dair fikir bulunur. Bu çerçevede kültürel bağlamın kişinin davranışını koşullandırdığı ve ona başka biçimde davranma olanağı bırakmadığı düşünülür. Bu kaçınılmazlık elbette eleştirilemezliği beraberinde getirir ve kişiyi eylemi nedeniyle ahlaken ve hukuken sorumlu tutmanın doğru olmadığı sonucuna ulaştırır. 12 Determinizm ve özgür irade tartışmalarına girmeden bu noktada belirtilebilir ki, gündelik hayatımıza yerleşik ahlaki ve hukuki sorumluluk algılarımızı anlamsızlaştıran her tür determinist görüş gibi, bireysel seçime olanak tanımayan bu son görüş de olağan kabullerimizle örtüşmemektedir. Determinist yaklaşım gibi, kültürel koşullanmanın her türünü reddeden mutlak irade özgürlüğü yaklaşımı da düşünürlerin çoğunluğunca benimsenmemektedir. 13 Kültürün bireysel davranış üzerindeki etkisinden söz ederken bu iki uç görüşten birini kabullenmek elbette zorunlu değildir. Davranış yönlendirme hedefine yönelik fiziksel bir zorlama söz konusu olmasa bile, bu, söz konusu etkinin ihmal edilebilir düzeyde olduğu sonucuna ulaştırmaz. Kültürel normlar birey farkında olmadan onun kimliğinde ve eyleminde etkin biçimde yer edinebilirler; bunlar bireyi mutlak biçimde yönlendirmeden veya onun davranışlarını kaçınılmaz biçimde programlamadan da ciddi bir etkide bulunabilir. Sonuçta kültür birey tarafından üretilmemekte, içine doğulan toplumda hazır bulunmakta ve türlü kültürlenme biçimleriyle öğrenilmektedir. Kültürlenme süreci bireyin algılarını biçimlendirmekte ve davranışlarını etkilemektedir. Bu, büyük ölçüde bireyin farkındalığının dışında işleyen bilinçdışı bir süreçtir. 14 Hangi davranışın meşru ve kabul edilebilir sayıldığına dair birçok normatif yargı öğrenme yoluyla dışarıdan edinilir. Kültürel normlar kişiyi kabul edilebilir biçimlerde davranmaya yönlendirirken, gerek başkalarının davranışlarının yorumlanmasında gerek onların değerlendirilmesinde, dolayısıyla onlara gösterilecek olumlu ya da olumsuz tepkinin biçimlenmesinde kişiye normatif dayanak sağlar. Aynı şekilde, kültür bireye belli koşullar altında kullanabileceği belli araçlar sunar; birey bu araçlardan dilediğini seçmekte özgür sayılsa bile, araçların kapsamları ve nitelikleri kültür tarafından belirlenmiştir. Kültür, belli davranış tarzlarına dair bir doğallık ve normallik duy- Hakemli 11 Mark Tunick, Can Culture Excuse Crime? Evaluating the Inability Thesis, Punishment and Society, 6/4, 2004, s. 397, Alison D Renteln., A Justification of the Cultural Defense as Partial Excuse, S. Cal. Review of Law & Women s Studies, 2, , s. 445; Levine, s. 44; Tunick, s Levine, s Renteln (2004), s. 12; (2005), s ; Renteln & Valladares, s. 194; Tunick, s