Yıl 5 Cilt 2 Sayı 6 Ekim - Aralık 2003 T.C. BAŞBAKANLIK AİLE ARAŞTIRMA KURUMU BAŞKANLIĞI. Eğitim - Kültür ve Araştırma Dergisi

Transkript

1

2 Yıl 5 Cilt 2 Sayı 6 Ekim - Aralık 2003 T.C. BAŞBAKANLIK AİLE ARAŞTIRMA KURUMU BAŞKANLIĞI Eğitim - Kültür ve Araştırma Dergisi Sahibi Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Adına Dr. Aysel GÜNİNDİ ERSÖZ Genel Yayın Yönetmeni Bekir Sıtkı BAYOĞLU Yazı İşleri Müdürü İrfan ÇAYBOYLU Yayın Kurulu Mesut TAŞÇI İrfan ÇAYBOYLU Dursun AYAN Sadık GÜNEŞ Ahmet Rasim KALAYCI Adres Meşrutiyet Caddesi No: Kızılay-ANKARA Tel :(312) (12 Hat) Fax (312) Aile ve Toplum Dergisi'nde yayınlanan yazılardaki görüşler yazarına aittir. Aile ve Toplum Dergisi üç ayda bir yayımlanır. Grafik & Baskı Ata Ofset Matbaacılık (0312) ANKARA AİLE ve TOPLUM DERGİSİ YAYIN İLKELERİ 1. Aile ve Toplum Dergisi, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu tarafından üç ayda bir yayınlanır. 2. Dergide telif ve tercüme makaleler, araştırma makaleleri, bildiriler, yayın değerlendirme ve tartışma yazıları Türkçe ya da bir yabancı dilde yer alır. 3. Dergi, "Hakemli" bir yayındır. Dergiye gönderilen yazı, konusu ile ilgili bir akademisyen ve Yayın Kurulu tarafından incelendikten sonra yayınlanabilir. Dergiye gönderilen yazıların başka bir dergide yayınlanmamış ya da yayınlanmak üzere gönderilmemiş olması gerekir. 4. Gönderilen yazıların yayınlanma zorunluluğu yoktur. Dergiye gelen yazılar yayınlansın ya da yayınlanmasın geri gönderilmez. 5. Dergiye gönderilen yazıların Türkçe ve bir yabancı dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) kelimelik özetleri çıkartılmalıdır. Yazı herhangi bir bilimsel toplantıda sunul muş ise belirtilmelidir. 6. Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu yazarlara aittir. 7. Dergide yayınlanacak her yazının yazarına telif ücreti ödenir. 8. Yazının kapak sayfasında, çalışmanın adı yazar/yazarların (birden fazla yazar varsa sıralama yapılarak) adı, soyadı, unvanları, çalıştıkları kurumlar belirtilmeli, Türkçe ve İngilizce özetler yer almalıdır. 9. Makalelerdeki dipnot ve kaynakçalar mutlaka genel kabul görmüş standartlara uygun olmalıdır. 10. Gönderilen yazıların dili açık ve anlaşılır olmalı, dilimizde karşılığı tam olarak olmayan ifadelerin Türkçe karşılığı parantez içinde verilmeli ve gönderilen yazılar yazım düzeni açısından aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: Yazılar, A4 boyutundaki beyaz kağıdın bir yüzüne, 1,5 satır aralıklı, bütün kenarlardan 3'er cm. boşluk bırakılarak ve arial 11 punto kullanılarak yazılmalıdır. Dergiye gönderilen metin PC ile yazılmalı, Microsoft Word'un Ofis 98 ve 2000 sürümleri tercih edilmelidir. Metin tek kopya olarak sunulmalıdır. Ayrıca metin diskete kaydedilmeli, disketin üzerinde kullanılan bilgisayar programı ve sürüm numarası belirtilmelidir. Yazı, Hakem Kurulu'nun bir değişiklik önerisiyle kabul edilmişse en son durumu içeren çalışma disketle birlikte teslim edilmeli, önlem olarak dosyanın bir kopyası da yazarda bulunmalıdır. Satır sonlarında sözcükler kesinlikle hecelerine bölünmemelidir. Çizimler bilgisayardan çıkarılmadı ise, beyaz aydınger kağıt üzerinde çini mürekkebi ile çizilmelidir. Çizimlerde fotokopi yöntemi kullanılmamalıdır. Fotoğraflar siyah/beyaz, net ve parlak fotoğraf kağıdına basılmış olmalıdır. Renkli fotoğraflar ve fotokopiye çekilmiş fotoğraflar kullanılmamalıdır. Ayrıca, her bir şeklin metin içinde gireceği yer açık bir biçimde gösterilmelidir.

3 D a n ı ş m a K u r u l u Prof. Dr. Belma AKŞİT......Başkent Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emine AKYÜZ......A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zehra ARIKAN......Gazi Üniversitesi Psikiyatri Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Çiğdem ARIKAN......H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meziyet ARI H.Ü. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Orhan AYDIN H.Ü. Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayla BAYIK......Ege Üniversitesi Hemşirelik Y.O. Halk Sağlığı Bl. Başkanı Prof. Dr. Rüveyde BAYRAKTAR H.Ü. Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Müberra BABAOGUL H.Ü. Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Müdürü Doç. Dr. Aylin GÖRGÜN BARAN H.Ü. Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Beyza BİLGİN A.Ü. İlahiyat Fakültesi Öğretimi Üyesi Prof. Dr. Latife BIYIKLI A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Işıl BULUT Başkent Üniversitesi Sağ. Bil. Fak. Sosyal Hizm. Bölüm Bask. Doç. Dr. İbrahim CILGA H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Saynur CANAT A.Ü. Tıp Fakültesi Ergen Psikiyatrisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Bülent ÇAPLI A.Ü. İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Oya ÇİTCİ TODAİE Öğretim Üyesi Doç. Dr. İhsan DAĞ H.Ü. Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yıldırım B. DOĞAN A.Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Veli DUYAN H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yıldız ECEVİT O.D.T.Ü. Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehmet ECEVİT O.D.T.Ü. Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Birsen GÖKÇE Sosyoloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Nergiz GÜVEN H.Ü. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölüm Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ülker GÜRKAN Başkent Üniversitesi Hukuk Fak. Öğr. Üyesi Prof. Dr. Mübeccel GÖNEN H.Ü. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Talat HALMAN Bilkent Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Prof. Dr. Seniha HASİPEK A.Ü. Ev Ekonomisi Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuran HORTAÇSU O.D.T.Ü. Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Olcay İMAMOGLU O.D.T.Ü. Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Sunay İL H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tülin İÇLİ Polis Akademisi Bask. Güvenlik Bilimleri Dekanı Prof. Dr. Zafer İLBARS A.Ü. D.T.C.F. Sosyal Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuray KARANCİ O.D.T.Ü. Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Velittin KALINKARA P.Ü. Denizli Meslek Yüksek Okulu Müdürü Yrd. Doç. Dr. Kasım KARATAŞ H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Eser KERİMÖĞLU A.Ü. Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Duyan MAĞDEN H.Ü. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK H.Ü. Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlber ORTAYLI Galatasaray Ünv. Hukuk Fak. Öğr. Üyesi Prof. Dr. Ferhunde ÖKTEM H.Ü. Çocuk Ruh Sağlığı Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nilgün SARP A.Ü. Sağlık Eğitimi Fak Sağlık Yönetimi Dekanı Prof. Dr. Işık SAYIL A.Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlhan TOMANBAY H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Günsel TERZİOĞLU H.Ü. Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Bölüm Başkanı Doç. Dr. Gülay TOKSÖZ A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ergül TUNÇBİLEK H.Ü. Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sevda ULUĞTEKİN H.Ü. Sosyal Hizmetler Y.O. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hamza UYGUN H.Ü. Kamu Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhat ÜNAL H.Ü. Tıp Fak. Enfeksiyon Has. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe YALİN A.Ü, Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Böl. E. Öğretim Üyesi

4 İ çindekiler Ailede Gelirin Kullanımına İlişkin Karşılaşılan Problemlerin incelenmesi Prof. Dr. Şükran Şafak...7 Kadınların Yaşam Tarzı Değişkenleri ile Osteoporoz Arasındaki ilişki Öğr. Gör. Nursel KAYA - Öğr. Gör. İlknur Arıcı - Yrd. Doç. Dr. Nurgül BÖLÜKBAŞ Melek DEMETGÜL...15 Ailenin Korunmasına Dair Kanun ve Uygulanması Yusuf Solmaz BALO...23 Sağlıklı Gençlik ve Toplum İçin Bir Adım: Cinsel Sağlık Eğitimi Araş. Gör. Dr. Zehra GÖLBAŞI...33 Türk Kültüründe Kız Kaçırma Geleneklerinin Antropolojik Çözümü Prof. Dr. Mahmut TEZCAN...41 Couvade Sendromu (Sempatik Gebelik) Arş. Gör. Oya KAVLAK...49 Aile Politikalarına Mülteciler Boyutunda Bir Bakış Arş. Gör. Sema BUZ...55 İstenmeyen Gebelikler ve İstemli Düşükler Hafize ÖZTÜRK - Hale OKÇAY...63 Dünya Konferansları Belgelerinde Aile ve Yoksulluk: Saptamalar ve öneriler Dr. Aysel GÜNİNDİ ERSÖZ...71 Yaşlıların Gayri Resmi Bakıcıları Kadınlar Dr. Nurşen ADAK...81 Sigara Alışkanlığı Arş. Gör. Melek ÖZER...91

5 Ailede Gelirin Kullanımına İlişkin Karşılaşılan Problemlerin İncelenmesi Dr. Zeynep ÇOPUR Özet Ankara ilinde yapılan bu araştırma, ailelerde gelirin kullanımı ile ilgili karşılaşılan problemleri incelemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. Araştırma kapsamına farklı sosyoekonomik düzeyleri temsil eden semtlerde oturan aileler arasından Tabakalı Rasgele Örnekleme Yöntemine göre seçilen 625 aile alınmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ailelerin harcama planı yaptığı, ekonomik konularla ilgili bazen kayıt tuttuğu, geliri borçlar, harcama ve tasarruf arasında daha iyi dağıtma ve ihtiyaç ve istekleri önem derecesine göre sıralama konusunda gelir yetersizliği ve yeterince bilgi sahibi olmama nedeniyle problemle karşılaştıklarını belirttikleri saptanmıştır Anahtar Kelimeler: Ailenin Gelir Yönetimi, Ekonomik Problemler Prof.Dr.Şükran ŞAFAK Abstract This study that is performed in Ankara has been pianned and conducted in order to examine the probiems on using of the income in the famfiies. 625 families who were sefected by the Leveled Random Sampling Method between the families who are living in the district which represent the different socioeconomic levels has been included by the study. İn accordance with the results of study it is determined that the families mention that they have spending plans, they keep records on economic subjects sometimes, they point out that they have probiems since they don't have adequate information and have insufficient income in accordance with distributing better the income between the debts, expenses and savings and with arranging the importance level of their wants and needs. Keywords: İncome Management of the Family, Economic Problems Hacettepe Üniversitesi, Ev Ekonomisi Y.O. Ev Ekonomisi Bölümü

6 Giriş Günümüzde aileler enflasyon, kredi bulunabilirliği, yatırım fırsatları gibi makro ekonomik çevrede yer alan belli ekonomik güçlerin baskısı nedeniyle kaynaklarının etkin bir şekilde yönetimine ihtiyaç duyarlar (Sproles, Marlowe, 1986; Terzioğlu, 1990), Böyle bîr ortamda ailenin, gelirin kullanılmasıyla ilgili davranışları bir yandan kendi sosyal ve ekonomik refahını diğer yandan ülke ekonomisini, mal üretimini, gelir dağılımını ve tüketim mallarını etkilemektedir (Terzioğlu, 1987; Terzioğlu, Şafak, 1988). Gelir, tasarruf ve borçlanma olanakları, tüketim eğilim ve kalıplarının oluşmasında belirleyici rol oynar. Bu nedenle ailede gelirin kullanım biçimi aile yaşamının hayati elementlerinden birisidir. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi için paranın kullanımının bugün ve gelecek için planlanması, tüketim ve tasarruf arasında başarılı bir dengenin kurulması elzemdir (Baloğlu, 1977; Terzioğlu, 1987; Terzioğlu, Şafak, 1988). Ailenin ekonomik faaliyetlerinden harcama, isteklerin tatmin edilmesi ve ihtiyaçların karşılanması amacıyla mal ve hizmetlerin satın alınması ve kullanılmasıdır (Fitzsimmons, Williams, 1974). Aile mevcut gelirinin tümünü tüketim ihtiyaçlarını karşılamak için kullanabilir veya bir kısmını yaşam düzeyini yükseltmek amacıyla, net varlığını ve mali güvenliğini arttırmak için biriktirebilir (Hira, 1987). Aileler, tasarrufta bulunamamış veya bulunmamışlarsa ya da gelirlerine oranla daha fazla harcama yaparlarsa ihtiyaçlarını karşılamak için borçlanmak durumunda kalabilirler. Borç bir yandan ailenin ekonomik güvenliğini sarsabileceği gibi öte yandan ailenin hedeflerine ulaşmasına da yardımcı olabilir (Fitzsimmons, 1951). Geçmişten günümüze ekonomilerin gelişmesi ile birlikte borçlanma yöntemlerinde de farklılıklar meydana gelmiştir. Eskiden eş, dost, akraba arasında birebir gerçekleştirilen borç verme işlemi günümüzde kurumsallaşmış, genellikle çağdaş ekonomilerin vazgeçilmez kurumu bankalar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir (Baloğlu, 1997). Elde edilen verilere göre aileler son yıllarda oluşan ekonomik değişikliklere uyum sağlamakta güçlük çekmektedirler. Tüketici kredilerindeki artış birçok ailenin yaşam düzeyini korumak için günden güne artan bir şekilde kredi kullanıldığını göstermektedir. Bugün ailelerin çoğunluğu yıllık gelirlerinin büyük bir kısmını kredi veren kişi ya da kuruluşlara borçlanma karşılığında ödemektedirler. Bu nedenle aileler ekonomik problemlerinin çözümünde gelir yönetimi becerisine ihtiyaç duyarlar (Godwın, Carroll, 1986; Varcoe, 1990). Ekonomik durumu iyi bir şekilde değerlendirmek ve yönlendirmek yaşamda bazı sorumluluk ve zorluklarla başarılı bir şekilde mücadele etmeye olanak sağlayarak yaşamı daha doyurucu hale getirmede yardımcı olacaktır (Garman, Forgue, 1988). Pekçok aile parasını harcama ve sonunda refah düzeyine ulaşma konusunda akıllıca kararlar vermek ister. Bu amaçlara ulaşmak ve yaşanan problemleri azaltabilmek için kayıt tutma, bütçe yapma, para idaresi, kredi kullanımı, tasarruf gibi bazı finansal aktiviteleri öğrenmek gerekir (Garman, Forgue, 1988). Bu nedenle bu araştırma ailelerin gelirin kullanımı ile ilgili karşılaştıkları problemlerini incelemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. Araştırma Yöntemi Araştırma bölgesi Ankara ili merkez ilçelerine bağlı semtlerdir. Farklı sosyoekonomik düzeyleri temsil eden semtlerin belirlenmesinde "Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Dairesi Başkanlığı'nın" hizmet içi eğitimde kullandıkları verilerden yararlanılmıştır. Araştırma kapsamına alınacak ailelere ulaşmada ASKİ Genel Müdürlüğü'nün abone kayıtlarından yararlanılmış ve Tabakalı Rasgele Örnekleme Yöntemine göre hesaplanan N=625 sayısına ulaşılmıştır. Araştırma verileri, Temmuz-Kasım 2000 tarihleri arasında araştırmacı tarafından hazırlanan anket formuna bağlı kalınarak ailede gelirin kullanımına karar veren kişilerle (gelirin kullanımına kadın ve erkeğin birlikte karar verdiği ailelerde ise eşlerden herhangi biri ile) yüz yüze yapılan mülakatlar sonucu toplanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulguların değerlendirilmesi "Ki-kare Analizi" ile yapılmış ve testlerin uygulanmasında önemlilik sınırı?=0.05 alınmıştır. Bulgular ve Tartışma Aileler Hakkında Bilgiler Araştırma kapsamına ailelerin %42.0'sinin yüksek gelir grubunda olduğu, %53.0'ünün ev sahibi, %54.4'ünün araba sahibi olduğu, %55.0'inin bankalardan kredi kullanmadığı ve %42.2'sinin her zaman kredi kartı kullandığı belirlenmiştir. Görüşme yapılan kişiler arasında %42.2 ile "24-35" yaş grubunda olanlar, %50.9 ile yükseköğrenim görenler ve %66.7 ile ücretli olarak çalışanlar ilk sırada yer almaktadır.

7 Ailelerde Gelirin Kullanımına İlişkin Bilgiler - Ailelerde Gelirin Kullanımına Karar Veren Kişi Araştırma kapsamına alınan ailelerde gelirin nerelere nasıl harcanacağına kadın- erkek birlikte karar verenler (%67.7) ilk sırayı alırken, ikinci sırayı ise erkeklerin aldığı (9622.4) dikkat çekmektedir. Terzioğlu (1973), Terzioğlu ve Şafak (1988), Terzioğlu ve Çopur (2000), Wells (1 959), Hira (1 987) tarafından yapılan çalışmalarda da ailelerin çoğunluğunda gelirin nerelere ve nasıl harcanacağına kadın-erkeğin birlikte karar verdiği bulunmuştur. Terzioğlu (1978) tarafından yapılan araştırmada ise ailelerin %60.5'inde gelirin nerelere nasıl harcanacağına aile reisi karar vermektedir. Ailelerde Harcama Planı Yapma Durumu Harcama planı tüketim ve tasarrufu planlamaya yardımcı olmaktadır (Unger,Wolf, 1978). Bu araştırmada ailelerin %59.5'i her zaman harcama planı yaptıklarını belirtmişlerdir (Tablo 1). Varcoe (1990) tarafından yapılan araştırmaya göre de ailelerin %62.0'si harcama planı yapmaktadır. Godwın ve Carroll'un (1986) yaptıkları araştırmada ise harcama planı yapmayan ailelerin yüksek oranda olduğu saptanmıştır. Ailede gelirin kullanımına karar veren kişinin öğrenim düzeyi arttıkça her zaman harcama planı yaptığını belirtenlerin oranı azalmaktadır (ilköğrenim ve daha az %70.2, ortaöğrenim %61.1, yükseköğrenim %54.7) (P<0.05) (Tablo 1). Bu çalışmada öğrenim düzeyi ile harcama planı yapma durumu arasında ters orantılı bir ilişki bulunmuştur. Harcama planı yapma durumu ailelerin gelir düzeylerine göre incelendiğinde, yüksek gelir düzeyinde her zaman harcama planı yaptığını belirtenler (%61.5) ilk sırayı almakta, bunu düşük (%60.4) ve orta (%54.3) gelir düzeyindeki aileler izlemektedir (P<0.05) (Tablo 1). Yüksek gelir düzeyindeki ailelerde daha fazla harcama planı yapılması artan servet nedeniyle ailelerin ekonomik kaynaklarının yönetimi için daha fazla planlama yapmalarından kaynaklanabilir. - Ailelerde Ekonomik Konularda Kayıt Tutma Durumu Araştırma kapsamına alınan aileler arasında ekonomik konularda bazen kayıt tuttuğunu belirtenler (9640.3) yüksek orandadır (Tablo 2). Varcoe (1990) tarafından yapılan araştırmaya göre de ailelerin çoğunluğunun (%65.0) ekonomik konularda kayıt tuttuğu saptanmıştır. Codwın ve Carroll'un (1986) yaptıkları araştırmada ise ekonomik konularla ilgili kayıt tutmayan ailelerin yüksek oranda olduğu bulunmuştur. Ekonomik konularda yükseköğrenim görenlerde bazen (%46.5), ortaöğrenim görenlerde her zaman (%40.4) kayıt tuttuğunu belirtenler, ilk ve daha az öğrenim görenlerde ise kayıt tutmadığını belirtenler (%40.4) önde gelmektedir (P<0.05) (Tablo 2). Bu durum öğrenim düzeyi düşük olan ailelerin ekonomik konularla (tasarruf, yatırım, borçlanma vb.) ilgili kayıt tutma konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları kanısını uyandırmaktadır. Ailelerin ekonomik konularda kayıt tutma durumu gelir düzeylerine göre incelendiğinde, orta ve yüksek gelir düzeyinde bazen kayıt tuttuğunu belirtenler (orta %50.0, yüksek %41.2), düşük gelir düzeyinde ise kayıt tutmadığını belirtenler (%37.3) yüksek orandadır Tablo 7. Ailelerin Harcama Planına Sahip Olma Durumlarına ve Açıklayıcı Değişkenlere Göre Dağılımı

8 Tablo 2 : Ailelerin Ekonomik Konularda Kayıt Tutma Durumlarına ve Açıklayıcı Değişkenlere Göre Dağılımı Açıklayıcı Değişkenler Öğrenim Düzeyi Gelir Düzeyi Ekonomik Konularda Kayıt Tutma Her zaman Bazen Hiçbir zaman TOPLAM Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlköğr.ve daha az 31 27, , , ,2 Ortaöğrenim 78 40, , , ,9 Yükseköğrenim 99 31, , , ,9 Toplam , , , ,0 X 2 X 2 =21,540 sd=4, P<0,05 Düşük 66 29, , , ,0 Orta 45 32, , , ,1 Yüksek 97 37, , , ,9 Toplam , , , ,0 X 2 (P<0.05) (Tablo 2). Bu sonuç bir önceki bulguya paralel olarak düşük gelir düzeyindeki ailelerin öğrenim düzeyi daha az olan aileler olduğu ve bilgi eksikliği nedeniyle kayıt tutmadıkları kanısını uyandırmaktadır. - Ailelerde İhtiyaç ve İstekleri Önem Derecesine Göre Sıralama Konusunda Problemle Karşılaşma Durumu Çok az aile bütün isteklerini karşılayacak gelire sahip olsa da yaşam döngüsü içinde ihtiyaçların gerekliliğinin ve önceliğinin belirlenmesi çok önemlidir. Çünkü ailelerin kendilerine mutluluk verecek istekleri değişiklik göstermektedir (Nick, Walters, Kaye,1984). Bu araştırmada ailelerin %42.4'ü ihtiyaç ve isteklerini önem derecesine göre sıralama konusunda bazen problemle karşılaştıklarını belirtmişlerdir (Tablo 3). İlk ve daha az öğrenim görenlerde ihtiyaç ve istekleri önem derecesine göre sıralama konusunda her zaman (%66.7), orta ve yüksek öğrenim görenlerde ise bazen problemle karşılaştığını belirtenler (ortaöğrenim %47.2, yükseköğrenim %48.7) yüksek orandadır (P<0.05) (Tablo 3). İhtiyaç ve istekleri önem derecesine göre sıralama konusunda, düşük gelir düzeyinde her zaman (%52.0), orta ve yüksek gelir düzeyinde bazen (orta %50.0, yüksek %43.5) problemle karşılaştığını belirtenler önde gelmektedir (P<0.05) (Tablo 3). - Ailelerde Geliri Borçlar, Harcama ve Tasarruf Arasında Daha İyi Dağıtma Konusunda Problemle Karşılaşma Durumu Ailelerin %43.4'ü gelirlerini borçlar, harcama ve tasarruf arasında daha iyi dağıtma konusunda bazen problemle karşılaştıklarını belirtmişlerdir (Tablo 4). Çopur ve Terzioğlu (2000) tarafından yapılan araştırmada X 2 =24,729 sd=4, P<0,05 ailelerin gelirin kullanımına ilişkin karşılaştıkları güçlükler arasında "geliri harcama, tasarruf, yatırım ve borçlanma arasında daha iyi dağıtma konusunda güçlükle karşılaştığını" belirtenlerin (%24.7) ikinci sırada yer aldığı bulunmuştur. İlk ve daha az öğrenim görenlerde geliri borçlar, harcama ve tasarruf arasında daha iyi dağıtma konusunda her zaman (%69.3), orta ve yüksek öğrenim görenlerde ise bazen problemle karşılaştığını belirtenler (yüksek %49.7, orta ) önde gelmektedir (P<0.05) (Tablo 4). Geliri borçlar, harcama, tasarruf arasında daha iyi dağıtma konusunda düşük gelir düzeyinde her zaman (%54.7), orta gelir düzeyinde bazen (%51.4), yüksek gelir düzeyinde ise birbirine yakın oranlarda bazen problemle karşılaştığını (%45.4) ve hiçbir zaman problemle karşılaşmadığını belirtenler (%45.0) yüksek orandadır (P<0.05) (Tablo 4). Ailelerde Gelirin Kullanımı Konusunda Problemle Karşılaşma Nedenleri Gelirin kullanımı konusunda problemlerle karşılaşan aileler arasında (N=464) "gelir yetersizliği" nedeniyle problem yaşadıklarını belirtenler (%65.9) ilk sırada yer almakta, bunu "yeterince bilgi sahibi olmadığı" için problemle karşılaştığını belirtenler (%26.2) izlemektedir (Tablo 5). Çopur ve Terzioğlu (2000) tarafından yapılan araştırmaya göre de gelirin kullanımına ilişkin karşılaşılan güçlükler arasında "miktar olarak yetersiz" olduğunu belirten (%39.3) ailelerin önde geldiği saptanmıştır. Williams, Nail ve Deck (1976) tarafından yapılan

9 araştırmada ise ailelerin %6.0'sı gelirlerini tamamen yetersiz olarak görmektedir. Ailede gelirin kullanımına karar veren kişinin öğrenim düzeyi arttıkça gelirin kullanımı konusunda "gelir yetersizliği" nedeniyle problemle karşılaştığını belirtenlerin oranı azalırken (ilköğrenim ve daha az %96.0, ortaöğrenim %75.4, yükseköğrenim %46.6) "yeterince bilgi sahibi olmama" nedeniyle problemle karşılaştığını belirtenlerin oranı artmaktadır ( ilköğrenim ve daha az %4.0, ortaöğrenim %19,0, yükseköğrenim %40.4) (P<0.05) (Tablo 5). Bu bulgu öğrenim düzeyi yükseldikçe ailelerin gelirin kullanımına ilişkin bilginin önemi konusunda daha bilinçli oldukları izlenimini vermektedir. Ailelerin gelir düzeyleri arttıkça gelirin kullanımı konusunda "gelir yetersizliği" nedeniyle problemle karşılaştığını belirtenlerin oranı azalırken (düşük %95.2, düzeyindekilerden daha fazladır. Ailelerin çoğunluğu ekonomik konularla ilgili kayıt tutmaktadır. Geliri borçlar, harcama ve tasarruf arasında daha iyi dağıtma, ihtiyaç ve istekleri önem derecesine göre sıralama konusunda bazen problemle karşılaştığını belirten ailelerin oranı önde gelmektedir. Ancak öğrenim ve gelir düzeyi arttıkça problemle karşılaşmadığını belirtenlerin oranı da artmaktadır. Ailelerin çoğunluğu gelir yetersizliği nedeniyle gelirin kullanımı konusunda problemle karşılaşmaktadırlar. Öğrenim ve gelir düzeyi arttıkça gelir yetersizliği nedeniyle problemle karşılaştığını belirtenlerin.oranı azalırken, yeterli bilgi sahibi olmama nedeniyle problemle karşılaştıklarını belirtenlerin oranı artmaktadır. Bu sonuçlar doğrultusunda; Bugünkü enflasyonist ortamda ailelerin en azından mevcut yaşam düzeylerini koruyabilmeleri için Tablo 3. Ailelerin İhtiyaç ve İsteklerini Önem Derecesine Göre Sıralama Konusunda Bir Problemle Karşılaşma Durumlarına ve Açıklayıcı Değişkenlere Göre Dağılımı İhtiyaç ve İstekleri Önem Derecesine Göre Sıralama Konusunda Problemle Karşılaşma Açıklayıcı Değişkenler Her zaman Bazen Hiçbir zaman TOPLAM Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlköğr.ve daha az 76 66, , , ,2 Öğrenim Ortaöğrenim 40 20, , , ,9 Düzeyi Yükseköğrenim 23 7, , , ,9 Toplam , , , ,0 X 2 X 2 =174,012 sd=4, P<0,05 Düşük , , , ,0 Gelir Orta 11 8, , , ,1 Düzeyi Yüksek 11 4, , , ,9 Toplam , , , ,0 X 2 X 2 =203,449 sd=4, P<0,05 orta %61.4, yüksek %29.2) "yeterince bilgi sahibi olmama" nedeniyle problemle karşılaştığını belirtenlerin oranı artmaktadır (düşük %3.3, orta % 28.7, yüksek %55.2)(P<0.05) (Tablo 5). Sonuç ve Öneriler Araştırma sonucunda elde edilen verilere göre; Ailelerin yarısından fazlası harcama planı yapmaktadır. Öğrenim düzeyi arttıkça harcama planı yaptığını belirtenlerin oranı azalmaktadır. Yüksek ve düşük gelir düzeyinde harcama planı yaptığını belirtenler orta gelir kaynak yönetimi ile ilgili bilgi ve beceri kazanmalarını sağlamak amacıyla Ev Ekonomistlerince danışmanlık hizmeti verilmesi, - Ailelerin ekonomik problemleri yalnızca gelir düzeylerinin düşük olmasından değil gelirlerini yönetme şekillerinden de kaynaklanabilmektedir. Ailelerin gelirin kullanımı konusunda karşılaştıkları problemleri en aza indirebilmek için etkin gelir yönetimini içeren eğitim programlarının konu ile ilgili uzmanlarca hazırlanarak örgün ve yaygın eğitim yoluyla eğitilmeleri önerilebilir.

10 Tablo 4: Ailelerin Gelirlerini Borçlar, Harcama, Tasarruf Arasında Daha İyi Dağıtma Konusunda Problemle Karşılaşma Durumlarına ve Açıklayıcı Değişkenlere Göre Dağılımı Açıklayıcı Değişkenler Geliri Daha İyi Dağıtma Konusunda Problemle Karşılaşma Her zaman Bazen Hiçbir zaman TOPLAM Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlköğr.ve daha az 79 69, , , ,2 Öğrenim Ortaöğrenim 42 21, , , ,9 Düzeyi Yükseköğrenim 48 15, , , ,9 Toplam , , , ,0 X 2 x2=1 50,231 sd=4, P<0,05 Düşük , ,0 21 9, ,0 Gelir Orta 21 15, , , ,1 Düzeyi Yüksek 25 9, , , ,9 Toplam , , , ,0 X 2 X 2 =l 58,426 sd=4, P<0,05 Tablo 5: Ailelerin Gelirin Kullanımı Konusunda Problemle Karşılaşma Nedenlerine ve Açıklayıcı Değişkenlere Göre Dağılımı Problemle Karşılaşma Nedenleri TOPLAM Açıklayıcı Değişkenler Yet. Kay. Tutmama Yet.Bil.Sah, Olmama Ort.Değ. Amaç.Olmama Gelir Yetersiz. N=4464 Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlköğr.ve daha az Öğrenim Ortaöğrenim Düzeyi Yükseköğrenim Toplam ,0 X 2 X 2 =82 88,883 sd=6, P<0,05 Düşük Gelir Orta Düzeyi Yüksek Toplam ,0 X 2 X 2 =177,488 sd=6, P<0,05

11 Kaynaklar: (1988) Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği. Güncel Ekonomik Konularda TÜSİAD Kamuoyu Araştırması (Tasarruf, Özelleştirme, Vergiler, Enflasyon) İstanbul (1990) T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Hanehalkı Gelir ve Tüketim Harcamaları Anketi Sonuçları. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Ankara. 3. ATALAY, B., KONTAŞ, Y.M., BEYAZIT, S., MADENCİOĞLU, K. (1992) Devlet Planlama Teşkilatı Türk Aile Yapısı Araştırması. Yayın No: DPT: SPGM:421. Ankara. 4. BALOĞLU, F. (1997) Tüketim Eğilimi ve Tüketimi Etkileyen Unsurlar. İ.Ü. İktisat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. 5. ÇOPUR.Z., TERZİOĞLU.G. (2000) Ailelerin Tasarruf ve Yatırım Eğilimlerinin İncelenmesi. Ev Ekonomisi Dergisi. 6(6): FITZSIMMONS.C. (1951) The Management of Family Resources. SanFrancısco: W.H. Freeman and Company. 7. FITZSIMMONS, C, WILLIAMS,F. (1974) The Family Economy Nature and Management of Resources. Ann Arbor, Michigan: Edwards Brothers, Inc. 8. GARMAN.E.T., FORGUE.R.E. (1988) Financial Planning and Recordkeeping. Personal Finance (Second Edition) Houghton Mifflin Company. Boston, U.S.A. 9. GODWIN,D.D., CARROLL.D.D. (1986) Financial Management and Behaviour of Husband and Wives. Journal of Consumer Studies and Home Economics.10(1): HIRA.T.K ) Money Management Practices Influencing Household Asset Ovvnership. Journal of Consumer Studies and Home Economics. 11 (2): LAREAU,G.A. (1986) Credit Counselling: The Light At the End of the Tunnel. Credit World, 69:8-11. (GODWIN,D.D., CARROLL.D.D. Financial Management and Behaviour of Husband and VVives. Journal of Consumer Studies and Home Economics, 10(1): 77-96,1986'dan alınmıştır.) 12. STINNETT.N., VVALTERSJ., KAYE.E. (1984) Relationships in Marriage and The Family (Second Edition) Macmillan Publishing Company, a Division of Macmillan, Inc. U.S.A. 13. ÖNGEL.E., BEDİR.E., KARAKAYA,M., KILIÇ.C, TOKUROĞLU.B. (1997) Yüksek Enflasyonun Aile İçi İlişkiler Üzerinde Etkisi. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları. Yayın No: 101 Ankara. 14. SPROLES.G.B., MARLOVVEJ. (1986) Economic Determinants of Family Development Processes. Journal of Consumer Studies and Home Economics. 10: SUMARWAN,U., HIRA,T.K. (1992) Credit, Saving and Insurance Practices Influencing Satisfaction With Preparation for Financial Emergencİes Among Rural Household. Home Economics Research Journal, 21(2): TERZİOĞLU, R.G. (1973) Ev İdaresi Yönünden Aileler Üzerinde Bir Araştırma. Hacettepe Üniversitesi. Ev Ekonomisi Yüksek Okulu. Ev İdaresi ve Aile Ekonomisi Bölümü. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara TERZİOĞLU, R.G. (1 978) Malatya İli Kırsal ve Kentsel Alanlarında Yaşayan Ailelerin Ev Yönetimi Biçimi ve Kadının Yönetimdeki Etkinliği Üzerinde Bir Araştırma. Hacettepe Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Ev İdaresi ve Aile Ekonomisi Bölümü Doçentlik Tezi Ankara. 18. TERZİOĞLU, R.G.(1987) Ev İdaresi ve İlkeleri. Doğuş Matbaacılık ve Tic. Ltd. Şti. Ankara. 19. TERZİOĞLU,R.G. (1990) Ailenin Ekonomik Faaliyetleri. Türkiye Aile Yıllığı. T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. Ankara. 20 TERZİOĞLU,R.G., ŞAFAK.Ş. (1988) Money Use and Purchases in Families in VVhich The Wife Works: A Turkish Example. Journal of Consumer Studies and Home Economics. 12(4): TITUS.P.M., FANSLOW.M.A., HIRA,T.K. (1989) Net Worth and Financial Satisfaction as a Function of Household Money Managers Competencies. Home Economics Research Journal. 17(4): UNGER.M.A., WOLF.H.A. (1978) Personal Finance (Fifth Edition), Allyn and Bacon, Inc. U.S.A. 23. VARCOE.K.P. (1990) Financial Events and Coping Strategies of Household. Journal of Consumer Studies and Home Economics. 14(1): WELLS.H.L. (1959) Financial Management Practices of Young Families. Journal of Home Economics. 51: WILLIAMS,F.L.,NALL,M.,DECK,P.Z. (1976) Financial Problems of Urban Families. Home Economics Research Journal. 4(3):

12 Kadınların Yaşam Tarzı Değişkenleri ile Osteoporoz Arasındaki İlişki Öğr. Gör. Nursel KAYA* Yard. Doç. Dr. Nurgül BÖLÜKBAŞ* Özet Son yıllarda osteoporoz önemli bir toplum sağlığı problemi haline gelmiştir. Osteoporoz her üç kadından birinde görülebilmektedir. Özellikle östrojen seviyesinin azalmasına bağlı kemik yıkım hızının artması menapozda osteoporoz gelişmesini hızlandırır. Genetik yapı, kısa boylu ve zayıf olma, D vitamini eksikliği, yetersiz kalsiyum alımı, hareketsiz yaşam biçimi, sigara kullanımı ve bazı ilaçlar osteoporoz riskini arttırır. Bu araştırma, Ordu ilinde 35 yaş ve üzeri kadınların osteoporoz olma durumları ile yaşam tarzları arasındaki ilişkiyi tanımlamak amacıyla yapılmıştır. Araştırma kapsamına, Ordu ili Doğum ve Çocuk Bakımevi hastanesi menapoz kliniğine başvuran 197 kadın alınmıştır. Verilerin analizinde yüzdelik, ortalama ve ki kare testleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kadınların tanıtıcı özellikleri, doğurganlık özellikleri ve yaşam tarzı ile osteoporoz arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Anahtar kelimeler; Osteoporoz, yaşam tarzı Öğr. Gör. İlknur ATICI* Melek DEMETGÜL** Abstract Recently, osteoporosis was a significant public health problem. Expecially, decreased estrogen level during the menapouse process increases bone resorbtion and osteoporosis developrnent rate. Cenetic factors, shortness and thinnes, vitamine D deficiency, insufficient calcium intake, sedentary life style, smoking and some drugs increase the risk of osteoporosis. This research was targeted to describe relationship between osteoporosis with life style in 35 years old and up women in Ordu. A total of 197 women that aplied menapouse clinic of Birth and Child Hospital in Ordu were chosen for the study. The results were evaluated statistically using mean, the percentage and chi square tests. İt was found a meaningfull relationship between osteoporosis with women descriptive characteristics, and fertility charactehstics, and life style. Key Words; Osteoporosis, Life style, (*) *Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ordu Sağlık Yüksekokulu ** Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ordu Sağlık Yüksekokulu 4. sınıf öğrencisi

13 Giriş Kadınların yaşam süreci içerisinde önemli sağlık sorunlarından olan ve özellikle menopozun olumsuz etkisi olarak ortaya çıkan osteoporoz, son yıllarda beklenen yaşam süresinin uzamasına paralel olarak, ele alınması gereken önemli bir toplum sağlığı sorunu haline gelmiştir. Her üç kadından birinde görülen osteoporoz, özellikle kadınlarda yumurtalıklarda salgılanan östrojen hormonunun azalması ve buna bağlı olarak kemik dokusunun miktarında ve yapısal düzeninde anormallik veya kemiğin kitle hacmindeki azalma olarak tanımlanabilmektedir. Yani osteoporoz, kemiğin mineral ve kemik protein matriksinin azalması anlamına gelmektedir. Kemik kitlesindeki azalmaya bağlı olarak travma olmaksızın kendiliğinden yıkım olabilmektedir (1, 2, 3, 4). Eroğlu ve Kaplan 723 (%54,8) kadın ve 596 (9645.2) erkek hastada kırık insidansını araştırmış ve osteoporoza bağlı gelişen kırıkların lokalizasyonunun, yaş ve cinsiyet dağılımının, yabancı kaynaklara uyum gösterdiğini ve erken tanının son derece önemli olduğunu belirtmişlerdir (5). Yapılan çalışmalar osteoporozun erkeklerden çok kadınları, kadınlar arasında da açık tenli olanların esmer olanlara göre daha çok etkilediğini ve ayrıca ince kemik yapısı olan bayanlarda daha fazla görüldüğünü göstermiştir (6). Osteoporozda, genetik yapının, bireysel özelliklerin (kısa boylu olma, zayıf olma gibi), hormonal dengenin, D vitamini eksikliğinin, diyet faktörlerinin (kalsiyumdan fakir diyet, aşırı tuzlu beslenme, fazla çay, kahve tüketimi gibi), yaşam biçiminin (az ya da çok egzersiz gibi), alışkanlıkların (sigara, alkol gibi), ilaçların, yaşın ve cinsiyetin risk olarak göz önünde bulundurulması gerekir (1, 2, 4, 6, 7). Yapılan araştırma sonuçları ailesinde özellikle anne ve teyzesinde osteoporoz olan kişilerin osteoporoza daha yatkın olduklarını göstermiştir. Yine araştırmalar, yetersiz fiziksel aktivitenin ya da ağır çalışma şartlarının osteoporoz oluşumunda etkili olduğunu, sigara içmenin östrojen yapımı ve kullanımını azaltarak erken menopoza ve dolayısıyla osteoporoza neden olduğunu, alkol kullanımının kalsiyum emilimini etkilediğini, menopozdan sonraki ilk 5 yıl içinde kemik kaybının arttığını, kemik kitle kaybının her iki cinste aynı olmasına rağmen menopoz sonrası kadınlarda hızlı bir artış olduğunu ve D vitamini eksikliğine neden olan faktörlerin osteoporoz oluşumuna yol açtıklarını göstermiştir (1, 2, 3, 4, 7, 8,12). Osteoporozda tanı konulabilmesi için uygun yöntem kemik dansitometresinin yapılmasıdır. Bu şekilde kemik kitlesi ve kırık riski arasındaki ilişki doğrudan değerlendirilebilir (10), 20.yy'lara kadar insan yaşamının fazla uzun olmayışı veya o yıllarda insan hayatını daha fazla tehdit eden, öncelikli sağlık sorunlarının varlığı nedeniyle, osteoporoz yeterince ele alınamamış ve buna bağlı olarak gelişen kompiikasyonlar, gerek kişilerde gerekse ülke ekonomisinde maddi ve manevi kayıplara neden olmuştur. Yapılan bir araştırmanın sonuçları osteoporoza özel harcanan yıllık tedavi ve rehabilitasyon bedelinin tutarının 20 milyar doları bulmuş olduğunu ve bu rakamın her yıl giderek arttığını göstermiştir. Bu nedenle osteoporozdan korunma, en ekonomik, en insancıl ve en kolay yöntem olarak görülmektedir (9). Bu nedenle bireylerin yaşam tarzlarında yapacakları düzenlemelerin osteoporozdan korunmada etkili olacağı göz ardı edilmeyecek bir konudur. Bu araştırma, Ordu ilinde 35 yaş üzeri olan kadınların osteoporoz olma durumları ile yaşam tarzları arasındaki ilişkiyi tanımlamak amacıyla yapılmıştır. Materyal - Metot Bu araştırma tarihleri arasında Ordu İli Doğum Ve Çocuk Bakımevi Hastanesinde tanımlayıcı araştırma ilkelerine uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evrenine, bu hastanenin Menopoz Kliniğine belirtilen tarihlerde başvuran kadınlar alınmıştır. Örnekleme ise, olasılıksız olarak araştırmaya katılmayı kabul eden ve Kemik Mineral Dansitesi (KMD) bakılması istenen 197 kadın alınmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından ilgili literatür doğrultusunda hazırlanan anket formu ile bire bir görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Veriler SPSS 9.0 paket programında değerlendirilmiş, verilerin analizinde yüzdelik, ortalama ve ki kare testleri kullanılmıştır. Tanıtıcı bulgular ve doğurganlık oranları yüzde ile; tanıtıcı bulgular, doğurganlık özellikleri ve yaşam tarzı değişkenleri ile osteoporoz arasındaki ilişki ise ki kare ile değerlendirilmiştir. Bulgular Tablo 1'de kadınların tanıtıcı özelliklerine göre dağılımları gösterilmiştir. Kadınların %50.8'inin 53 yaş ve üzerinde, %23.4'ünün yaş arasında;

14 Tablo: / Kadınların tanıtıcı özelliklerine göre dağılımları Özellikler n % Yaş yaş yaş yaş yaş ve üzeri ,8 Eğitim durumu Okur yazar olmayan İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Medeni durum Evli 82.7 Bekar 1.6 Dul Aylık gelir durumu milyon milyon milyon milyon ve üzeri Meslek Ev hanımı ,7 İşçi S 4.1 Memur Oturulan yerleşim yeri İl İlçe 38 19,2 Köy Boy cm cm ,14 cm cm ve üzeri Kilo kilo ve altı kilo kilo kilo kilo 75 kilo ve üzeri Toplam 1İ

15 %49.2'sinin okur-yazar olmadığı, %32.0'ının ilkokul mezunu olduğu; %82.7 'sinin evli olduğu; %60.4'ünün milyon, %19.3'ünün milyon arasında gelire sahip olduğu; %84.7'sinin ev hanımı, %11.2'sinin memur olduğu; %56.9'unun ilde, %23.9'unun köyde oturdukları saptanmıştır. Araştırma kapsamına alınan kadınların %37.Tinin cm, %25.9'unun 170 cm ve üzerinde olduğu; %38.Tinin 75 ve üzeri, %24.9'unun kilo arasında olduğu belirlenmiştir (Tablol). Tablo 2'de kadınların doğurganlık özellikleri verilmiştir. Kadınların ilk menarjlarının %51.8'inde yaşları arasında, %25.9'unda yaşlarında başladığı görülmektedir. Kadınların adet sikluslarının %42.Tinde gün, %26.9'unda gün olduğu belirlenmiştir. Araştırma kapsamındaki kadınların %36.Tinin 5 ve üzeri, %22.7'sinin 3 doğum ve altında doğum yaptıkları; %42.3'ünü 1-2 yıl, %33.0'ının 3-4 yıl ara ile doğum yaptıkları; %27.3'ünün 3 çocuğunun, %23.7'sinin 4 çocuğunun yaşadığı tespit edilmiştir (Tablo 2). Tablo 3'de kadınların tanıtıcı özellikleri ile osteoporoz arasındaki ilişki gösterilmiştir. Tanıtıcı özelliklerden; yaş, eğitim durumu, medeni durum, aylık ortalama gelir, meslek, oturulan yer, kilo ve boy ile osteoporoz arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (Tablo 3). Tablo 4'de kadınların doğurganlık özellikleri ile osteoporoz arasındaki ilişki görülmektedir. Doğurganlık özelliklerinden; menarj, adet siklusu, doğum sayısı, doğum aralığı ve yaşayan çocuk sayısı ile osteoporoz arasında önemli bir ilişki bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 4). Tablo 5'de kadınların yaşam tarzı değişkenleri ile osteoporoz arasındaki ilişki gösterilmektedir. Kadınların % 61.7' inde (n = l 16) osteoporoz olduğunu gösterir bir bulgu olduğu, %38. 3'ünde (n = 72) osteoporoz tanısını kuvvetlendirecek herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Yaşam tarzı ile osteoporoz arasındaki ilişki değerlendirildiğinde, günlük alınan gıdalar, zararlı alışkan- Tablo 2:. Kadınların doğurganlık özelliklerine göre dağılımı Özellikler n % Menarj (n=188)* yaş yaş yaş Adet siklusu gun S gün gün 83 42,1 33 gün ve üzeri Doğum sayısı (n=194)** 2 doğum ve altı 44 22,7 3 doğum doğum 36 1İ.6 5 doğum ve Doğum aralığı (n=194)** 1-2 yıl yıl yıl yıl Yaşayan çocuk sayısı (n=194)** 1 çocuk çocuk çocuk çocuk çocuk

16 lıklar (alkol, sigara vb), uyku ve dinlenme, açık havadan yararlanma, hareket, spor dalı(yürüyüş, tenis koşu gibi), sıkıntı, stres ve mutluluk durumları ile osteoporoz arasında pozitif yönde bir ilişkinin var olduğu görülmektedir (Tablo 5). Tartışma Osteoporoz, beklenen yaşam süresinin uzaması ile özellikle gelişmiş toplumlarda giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Osteoporozun menopoz sonrası orta yaş ve üzerinde görüldüğü bilinmektedir. Bu çalışmada zengin gıdalardan daha fazla yararlanacaklar ve bunun sonucu olarak osteoporoz riski azalacaktır. Aydoğan'ın yaptığı çalışmada çalışan kadınlara göre ev hanımlarında hareketsizliğe bağlı olarak daha fazla osteoporoz görüldüğü saptanmıştır( 2,13 ). Kısa boylularda ve zayıf yapılı olanlarda osteoporoz riski yüksektir, obesite ise kullanılabilir estrojen miktarını artırarak osteoporoz gelişmesini önlemektedir ( 9,13 ). Bu çalışmanın bulguları-da literatür bulguları ile aynı parelellik göstermektedir(tablo 3). Canlı doğum sayısı beşin üzerinde olan ve bir yıldan fazla emziren kadınlarda osteoporoz riskinin arttığı farklı çalışmalarda belirtilmiştir (5,13,14). Bu çalışmada Tablo 3: Kadınların tanıtıcı özellikleri ile osteoporoz arasındaki ilişkinin dağılımı Özellikler Osteoporoz Yaş x P.000 Eğitim durumu Medeni durum <0.05 Aylık Gelir durumu <0.05 Mesleği <0.05 Oturdukları yerleşim yeri.404 <0.05 Kilo <0.05 Boy da 53 yaş ve üzerindeki bayanlarda osteoporoz görülme riski yüksek bulunmuştur (2, 3). Yine kişilerin eğitim durumu aylık gelirlerini ve buna paralel olarak bilinçli beslenmelerini etkileyeceğinden önemlidir. Tezcan ve arkadaşlarının ilköğretimdeki öğretmenlerle yaptığı çalışmada % 87.7'sinin süt ve süt ürünleri tükettiği saptanmış, bu durum öğretmenlerin sosyoekonomik ve eğitim durumlarının yüksek olması ile açıklanmıştır (11). Köyde oturanlar güneş ışığından ve kalsiyumdan da doğum sayısının ve yaşayan çocuk sayısının yükselmesi ile osteoporoz arasındaki ilişki önemli bulunmuştur. Osteoporozla ilgili literatür bilgilerinde geç menarj risk faktörlerden biri olarak belirtilmiş, ancak bu çalışmada ilk menarj yaşı yaş olan kadınlar çoğunlukta olmasına rağmen aradaki ilişki anlamlı bulunmuştur( 13 ). Sigara içenlerde kalsiyum emiliminde azalma, Tablo 4: Kadınların doğurganlık özellikleri ile osteoporoz arasındaki ilişkinin dağılımı Osteoporoz Özellikler X2 P Menarj.781 <0.05 Adet siklusu <0.05 Doğum sayısı <0.05 Doğum aralığı.244 <0.05 Yaşayan çocuk sayısı <0.05

17 Tablo 5: Kadınların yaşam tarzı değişkenleri ile osteoporoz arasındaki ilişki Östeoporoz x2 p Günlük alınan gıdalar <0.05 Zararlt alışkanlıklar (sigara, alkol gibi) <0.05 Uyku ve dinlenme <0.05 Açık havadan yararlanma 3,405 <0.05 Hareket 15,418 <0.0S Spor (yürüyüş, tenis, koşu gibi) <0.05 Sıkıntı stres durumu <0.05 Mutlu olma durumu <0.05 antiöstrojen etki, alkol alanlarda ise kalsiyum dengesini sağlayan hormonların etkilenmesi ile osteoporoz riski artmaktadır(5,7, 12,13). Osteoporozla ilgili bilinen gerçek yeterli kalsiyum ve D vitamini alınmamasının en başta gelen risk faktör olmasıdır (2,7,9,12).Spor yapmak, hareketli olmak kemik mineral yoğunluğunun önemli belirleyicilerindendir, inaktif ve sedanter yaşam sürdürenlerde kemik mineral yoğunluğu ve aktif kas desteği azalmaktadır. Bunun yanında çok aşırı sportif aktiviteler kemik mineral yoğunluğunu olumsuz etkiler(7,l 1). Bu çalışmada da alınan gıdalar, zararlı alışkanlıklar, uyku-dinlenme, açık hava, hareket, spor, sıkıntı stres durumu ve mutlu olma durumu ile osteoporoz durumu arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (Tablo 5). Sonuç ve Öneriler Sonuç olarak, osteoporozun meydana gelmesinde kişilerin yaşam biçimlerinin önemli etkileri olduğu görülmektedir. Bu araştırmanın sonucunda; ileri yaşta olma, eğitim durumunun düşük olması, evli olmama, aylık gelirin düşük olması, çalışma hayatına katılmama, kısa boy ve düşük kilolu olma, osteoporozun meydana gelmesinde önemli faktörler olduğu anlaşılmaktadır. Yine kadınların doğurganlık özellikleri ile osteoporoz arasındaki ilişkiye bakıldığında, erken menarj, adet sikluslarının kısa olması, fazla doğum yapılması ve doğum aralığının iki yıldan az olması osteoporoz meydana gelmesine neden olduğu görülmektedir. Yaşam tarzı değişkenlerinden günlük alınan gıdaların yetersiz oluşu (özellikle Ca içeren gıdaların az alınması), sigara tüketimi, uyku ve dinlenmenin yetersiz oluşu, açık hava ve güneşten yeterince yararlanamama, fiziksel aktivitenin yetersiz olması, tempolu yürüyüş, koşu gibi spor yapma durumunun olmaması, sıkıntı ve stres yaratan durumlara maruz kalma ve yaşamından mutlu olmama gibi faktörlerin osteoporozun meydana gelmesinde etkili olduğu görülmektedir. Bu nedenle osteoporozu önlemede en önemli amaç kişilerin yaşam biçimlerinin düzene sokulması ve bunun gerekliliğine inandırılmaları ve bu doğrultuda yönlendirilmeleri olmalıdır. Osteoporoz oluşumu önlendiği taktirde, bireylerin yaşamlarının ilerleyen yıllarında ortaya çıkması muhtemel osteoporoz ve buna bağlı olarak gelişebilecek komplikasyonlar en az düzeye indirgenecek, aktif bir yaşam sürmeleri sağlanacaktır. Bu amacı gerçekleştirmek için öneriler; 1. Besinlerle alınan Ca miktarının günlük 800mg - çıkarılması, 2. Kişilerin yaşı ve tolere edebil me durumuna göre yeterli fiziksel aktivitenin sağlanması, 3. Her gün en az bir saat olmak üzere güneş ışın larından yararlanmak, 4. Kemik hücrelerinin gelişimini zedeleyen zararlı alışkanlıklardan kaçınılması (aşırı alkol ve sigara kullanımı gibi), 5. Yaşam biçimlerinin düzene konulması, 6. Çok ve sık doğumların önlenmesi önerilebilir. Bu özellikler kadınların sözel ifadelerine göre değerlendirilmiştir.

18 Kaynaklar 1 Osteoporoz nedir? www. osteoporoz.org.tr 2. Koloğlu, S (1998) Osteoporoz. Ajans Türk Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş., Ankara Balcı MK. Balcı NV (1997) Osteoporoz ve tedavisi. İlaç ve tedavi dergisi. 10 (4); Ersöz M (1998) Osteoporoz. Sendrom. 10 (3): Fadıloğlu Ç (1992) Osteoporoz. Ege üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 8 (3): Osteoporoz (Kemik Erimesi) www. roma tizma, info / osteoporoz. html 7. Yelkovan M. Osteoporoz. http// www. genetik bilimi.com/genbilim 8 Menopoz konusunda düşünmek çok mu erken? gen.tr 9. Akan N (1999) Osteoporoz olgusunda hemşirenin bilmesi gerekenler. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 3 (2); Bracker MD. Watts NB (1999) Kemik dansitometresinden en iyi nasıl yararlanılı? Sendrom. 11 (7); Tezcan S ve ark. (1999) Ankara Oran sağlık ocağı bölgesine bağlı ilköğretim okullarında çalışan kadın öğretmenlerde osteo poroz risk faktörlerinin boyutunun saptanması. Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni.20 (1); Özbek SOsteoporoz: Vücuttaki sessiz hırsız asp. 13. Hepgül S(2001)Osteoporoz= Kemik erimesi nedir? htm 14. Osteoporoz gen tr/bültenler/bülten 008.asp. 15. Ofluoğlu D ve ark.(2001) Osteoporozu olan Türk kadınlarında yaşam kalitesi.

19 Ailenin Korunmasına Dair Kanun ve Uygulanması Yusuf Solmaz BALO* I. Giriş Ailenin, "toplumun vazgeçilemez temel birimi" olarak kabulü, ailenin gelişmesinin sağlanabilmesi ve toplumdaki ilkesi fonksiyonlarını yerine getirmesi için sosyal ve ekonomik yönlerden olduğu kadar hukuki bakımdan da korunması zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Anayasa'nın "Ailenin korunması" kenar başlıklı 41. maddesiyle, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulamasını sağlamak için gerekli tedbirleri almak görevi Devlete verilmiştir. Anayasa'nın bu hükümleri doğrultusunda ailenin korunması bakımından, gerek uluslar arası belgelerde ve gerekse ulusal mevzuatımızda birçok yasal düzenlemeler mevcuttur. Bunların başında tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, tarihli ve 765 sayılı Türk Ceza Kanunu ve tarihli ve 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun (AKDK) gelmektedir. Ülkemizde yaşanan ekonomik ve sosyal gelişmeler, sanayi ve yatırım dengesinin kurulamaması nedeniyle ortaya çıkan istihdam sorunları, gelir dağılımı dengesinin giderek bozulması 1980 sonrası Türk toplumunu belirleyen önemli çizgilerdir. 1 Bu gelişmelerin doğurduğu aile içi şiddet 2 olayları nedeniyle aile içinde özellikle kadın ve çocukların korunması amacıyla 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun kabul edilerek Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere, İrlanda ve Norveç gibi ülkelerde uygulanan, şiddete uğrama ihtimali bulunan kadınların ve çocukların mahkemelere başvurarak koruma emri alabilmelerini sağlayacak hükümler, Türk hukuk sistemine dahil edilmiştir. 3 Medeni hukuk ve ceza hukuku yargılamasında yer alan bir kısım ilkeler yönünden bu Kanunun uygulanmasında tereddütler yaşandığı görülmektedir. Bu nedenlerle, 4320 sayılı Kanunun ile ilgili olarak uygulama ve uygulamada karşılaşılan sorunlar ile Kanunun "Kanunsuz suç ve ceza olmaz" ilkesi karşısındaki durumu bu yazının kapsamını oluşturacaktır. II - MEDENİ HUKUK BAKIMINDAN A - Dava ve Yargılama Eşlerden birinin veya çocukların veya aynı çatı altında yaşayan diğer aile bireylerinden birinin aile içi şiddete maruz kaldığını kendilerinin veya Cumhuriyet Başsavcılığının sulh hukuk mahkemesine bildirmesiyle koruma kararına ilişkin yargılama süreci başlamaktadır(akdk md.l). Sulh hukuk hakiminin, kendisine bir müracaat olmadan koruma kararı davasının sürecini kendiliğinden başlatabileceğine ilişkin AKDK'da açık bir hüküm bulunmadığından, dava sürecini kendiliğinden başlatamayacaktır. * Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdürlüğü Tetkik Hakimi 1 Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, Aile Profili, 1995, s. 2 Kanunun Genel Gerekçesinde aile içi şiddet, "Aile içinde bir bireyin diğer bir bireye yönelik fiziki, sözel ve duygusal kötü davranışı" olarak kabul edilmektedir sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanunun Genel Gerekçesi. Yargıtay 2.HD.nin tarihli ve Esas: 1998/4506, 1999/40-2 sayıl kararı

20 Sulh hukuk hakiminin, aile içi şiddete maruz kalma olayına ilişkin dosyanın incelemesini duruşma açarak veya evrak üzerinde yürüteceğine ilişkin AKDK'da açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin konuya açıklık getiren kararları doğrultusunda 4 Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 105, 106, 1 07 ve 108. maddelerinde belirlenen prosedür uyarınca yargılama yürütülecek ve 105. maddenin ikinci fıkrasında yer alan "Müstacel veya müddeinin hukukunu derhal muhafaza zaruri olan hallerde her iki taraf davet e-dilmeksizin dahi ihtiyati tedbire karar verilebilir." hükmü gereğince, acele veya aile içi şiddete maruz kalanın derhal korunmasının zaruri olduğu hallerde, kusurlu eş veya aile içi şiddete maruz kalan davet edilmeden evrak üzerinde karar verilebilecektir. Sulh hukuk mahkemesinde yürütülecek yargılamada, aile içi şiddete maruz kalan eşin şiddete maruz kaldığını ispat etme yükümlülüğü yoktur. 5 Uygulamada bazı mahkemelerce delil toplama yoluna gidildiği, bazı mahkemelerde şikayetin özelliği nedeniyle beyanla yetinildiği ancak, itiraz üzerine duruşma açılıp delil toplandığı görülmektedir. AKDK'un'un 1. maddesinin gerekçesinde "Sulh Hukuk Mahkemesi, mağdurların tekrar şiddete uğrama ihtimalini göz önüne alarak, başvurunun hemen ardından tanık ya da karşı tarafın dinlenmesine gerek olmadan bu kararı verebilecektir. Şiddete uğrayanların mahkemede şiddete uğrama ihtimalini kanıtlama yükümlülüğü de bulunmamaktadır..." denildiğinden, şiddetin fiziksel, ruhsal ve sözel de olabileceği ve tedbirin gecikmeksizin verilmesi gereği de dikkate alınarak, zorunluluk olmadıkça sağlık raporu gibi kararı geciktirebilecek deliller istenmemelidir. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 105 ve devam eden maddelerinde, ihtiyati tedbir kararının alınmasına ilişkin koşullar ile ihtiyati tedbir kararının esas ve usulleri düzenlenmiş olup, sulh hukuk mahkemesinde AKDK uyarınca açılan tedbir istemlerine ilişkin davanın yargılamasının da bu hükümler çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 113/A mad- desinde aile hukukuna ilişkin olarak alınmış olan ihtiyati tedbir kararına aykırılıkları da cezalandırmaktadır. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 113/A maddesinde öngörülen suç ile AKDK'da öngörülen suç arasında unsurları bakımından farklılık vardır. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda öngörülen suçun oluşması için, tedbire aykırı harekette bulunan kimsenin fiili Türk Ceza Kanununda göre daha ağır bir cezayı gerektirmemelidir. Ailenin Korunmasına Dair Kanunda öngörülen suç ise fiil başka bir suç oluştursa bile yine oluşmaktadır. Bu durumda Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunun 11 3/A maddesinde "aile hukukuna" ait tedbirlere aykırılığa ilişkin hükümlerinin, AKDK ile zımnen kaldırıldığı kanaatindeyiz. 6 Sulh hukuk mahkemesi tarafından verilen kararın sanığı tebliğ edilmesi gerekmektedir. 7 III- Koruma Kararına Karşı Yasal Yollar Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 27. maddesinde "Mahkemelerden verilen nihai kararlara karşı temyiz yoluna başvurulabilir" hükmü yer almakta olup, koruma kararına karşı temyiz kanun yolunun açık olup olmadığının tespiti için öncelikle bu kararın niteliğinin tespit edilmesi gerekmektedir sayılı Kanunun amacının, aile içi şiddeti durdurma, özellikle kadını ve çocukları bir sonraki muhtemel aile içi şiddet olaylarına karşı korumak olduğu, Kanunun gerekçesinde açıklanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda Kanunun sistematiğinde bir kısım özel yargılama kurallarının getirildiği görülmektedir. 8 Sulh hukuk mahkemesi tarafından verilen koruma kararı, eşi, çocukları veya aynı çatı altında yaşayan diğer aile bireylerinden birini aile içi şiddete karşı, kusurlu eşin saldırılırına son verilmesinin kendisine ihtarından ibaret kısa süreli bir tedbir niteliğindedir. Bu nedenle de bu karar nihai kararlardan değildir. Bu nedenle sulh hukuk mahkemesi tarafından AKDK gereğince verilen koruma kararlarına karşı temyiz kanun yolu açık değildir. 4 Yargıtay 2.HD.nin tarihli ve Esas: 1998/4506, 1999/40-2 sayıl kararı 5 "Sulh hukuk mahkemesi kadının tekrar şiddete uğrama ihtimalini göz önüne alarak başvurunun hemen ardından tanık ya da karşı tarafın dinlenmesine gerek olmadan bu kararı verebilecektir. Kadının mahkemede şiddete uğrama ihtimalini kanıtlama yükümlülüğü de bulun mamaktadır." 4320 sayılı Kanunun 1. maddesi gerekçesi. 6 Burhan Caner Hacıoğlu, "4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanunla İhdas Edilen Ailenin Korunmasına Dair Kanuna Muhalefet Suçu Üzerine Bir İnceleme", Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt III, Sayı I, s "Sulh Hukuk mahkemesince verilen tedbir kararının sanığa tebliğ edilip edilmediği veya sanığın tedbirden haberdar olup olmadığı araştırılıp tespit edilmeden eksik soruşturma sonucu yazılı şekilde hüküm tesisi, yasaya aykırı görüldüğünden hükmün isteme uygun olarak Bozulmasına," Yargıtay 7. Ceza Dairesi, E:2001 /12141, K:2001 /I 3554 sayılı karan. 8 Bknz. Dipnot: 5.