TÜRKĐYE DE PARA ARZI ĐLE ENFLASYON ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐNĐN PARAMETRĐK OLMAYAN REGRESYON ANALĐZĐ ĐLE ĐNCELENMESĐ

Transkript

1 Gaz Ünverstes Đktsad ve Đdar Blmler Fakültes Dergs 9 / 3 (2007) TÜRKĐYE DE PARA ARZI ĐLE ENFLASYON ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐNĐN PARAMETRĐK OLMAYAN REGRESYON ANALĐZĐ ĐLE ĐNCELENMESĐ Gaye KARPAT ÇATALBAŞ * Öz: Para arzı le enflasyon arasında var olduğu blnen lşknn nedensellğne yönelk olarak brçok yaklaşım bulunmaktadır. Klask, Keynesyen, Parasalcı ve Yapısalcı yaklaşımlar bunlar arasında ön plana çıkan ve çoğunlukla kabul gören yaklaşımlardır. Az gelşmş ve gelşmekte olan ülkelerdek enflasyonun parasalcı (monetarst) önlemlerle ortadan kaldırılamadığı gerekçesyle parasalcı yaklaşıma tepk olarak yapısalcı yaklaşım ortaya çıkmıştır. Az gelşmş ve gelşmekte olan ülkelern ekonomk özellkler ve sorunları gelşmş ülkelerden farklılık gösterdğ çn gelşmş ülkelere göre kurulan modeller, yaklaşımlar gelşmekte olan ülkeler çn geçerl olmayacaktır. Bu çalışmada, Türkye dek para arzı (M2) ve enflasyon (TUFE) arasındak lşk, yapısalcı yaklaşıma dayandırılarak parametrk olmayan regresyon teknğyle tahmn edlmştr. Bu amaçla, araştırma dönem olarak alınmış ve para arzı ve enflasyona at 3 er aylık verler kullanılmıştır. Analz sonucunda, 999. le dönem çn genellkle TUFE ye at katsayı tahmnlernn poztf çıkmıştır. Bu se TUFE nn artması sonucunda para arzı M2 nn de arttığını göstermektedr. Ancak 999.4, 2000., ve dönemlernde TUFE değerler çn elde edlen katsayı tahmnler negatf bulunmuştur. Anahtar Kelmeler: Para arzı, enflasyon, parametrk olmayan tahmn yöntem THE RESEARCH OF THE RELATIONSHIP BETWEEN MONEY SUPPLY AND INFLATION IN TURKEY BY NONPARAMETRIC REGRESSION ANALYSIS Abstract: There are lots of approaches relatng to causalty between money supply and * Dr., Eskşehr Osmangaz Ünverstes, Fen-Edebyat Fakültes, Đstatstk Bölümü, gkarpat@ogu.edu.tr

2 98 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ nflaton whch s estent s known. Classc, Keynesan, Monetarst and Structuralst approaches are the approaches whch mostly accepted and attract attenton among these. The structuralst approach s come out because the monetarst precautons could not remove the nflaton n less developed and developng countres. Because of the dfference of the problems and economc propertes of less developed and developng countres between developed countres, models that are formed for them wll not be vald for emergent countres. In ths study, the relaton between money supply (M2) and nflaton (CPI) s estmated by non-parametrc regresson technque based on structuralst approach. For ths purpose, perod s taken as research perod and quarterly data of money supply and nflaton are used. At the fnal of the analyss, parameter estmatons of CPI are found postve n general fort he perod of Ths shows that money supply M2 ncreases as a result of ncreasng n CPI. But parameter estmatons obtaned for CPI values n 999.4, 2000., 200.2, perods are found negatve. Keywords: Money supply, nflaton, nonparametrc estmaton technques GĐRĐŞ Para arzı le enflasyon arasında var olduğu blnen lşknn nedensellğne yönelk olarak brçok yaklaşım bulunmaktadır. 9. yüzyıl ortalarında başlayan ve günümüzde de halen etksn gösteren enflasyon, sadece az gelşmş ya da gelşmekte olan ülkelern değl gelşmş ülkelern de öneml br sorunudur. Ülkemzde, ekonomk stkrarın sağlanmasında öneml br role sahp enflasyon sorunu le mücadelede farklı dönemlerde çeştl para ve malye poltkaları denenmştr. Dünya ülkelernde olduğu gb Türkye de de para poltkası olarak 3 farklı çapa uygulaması denenmştr. Bunlar, para, dövz kuru ve enflasyon çapalarıdır. 990 ların başında para arzı çapası ve 994 stkrar programı le dövz kuru çapası denenmş fakat başarılı olunamamıştır yılı başında se tekrar dövz kuru çapası denenmş ancak bu uygulama le yne başarı sağlanamamış ve yılın sonunda krzle sona ermştr. Uygulanan bu çapaların başarısızlıkla sona ermes nedenyle para poltkası olarak herhang br çapa benmsenmemş, 200 yılı Mart ayına kadar çapasız kalınmıştır. Ancak bu uygulama da pyasalarda tedrgnlk yarattığından dolayı, 2002 yılında, para poltkası olarak daha önce hç denenmeyen enflasyon çapası uygulamasına geçlmştr. Para arzı le enflasyon arasında var olduğu blnen lşknn nedensellğne yönelk olarak brçok yaklaşım bulunmaktadır. Klask, Keynesyen, Paracı ve Yapısalcı yaklaşımlar bunlar arasında ön plana çıkan ve çoğunlukla kabul gören yaklaşımlardır. Bu yaklaşımlara lşkn olarak detaylı blgye, çalışma konusuyla doğrudan lntl olmaması nedenyle burada yer verlmemştr. Ancak, çalışmada kullanılan verler gelşmekte olan ülkeler sınıfında yer alan ülkemzn makro ekonomk

3 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 99 Regresyon Analz Đle Đncelemes göstergelernden derlenmş verler olduğundan, bu noktada ön plana çıkan yapısalcı yaklaşımın görüşler hakkında kısa blg vermek uygun olacaktır. Az gelşmş ve gelşmekte olan ülkelerdek enflasyonun monetarst (parasalcı) önlemlerle ortadan kaldırılamadığı gerekçesyle monetarst yaklaşıma tepk olarak yapısalcı yaklaşım ortaya çıkmıştır. Az gelşmş ve gelşmekte olan ülkelern ekonomk özellkler ve sorunları gelşmş ülkelerden farklılık gösterdğ çn gelşmş ülkelere göre kurulan modeller, yaklaşımlar gelşmekte olan ülkeler çn geçerl olmayacaktır. Klask mktar teorsne göre enflasyon, para arzındak dışsal değşmelerden kaynaklanmaktadır. Yapısalcı yaklaşımda se özellkle de az gelşmş ülkelerde tarım ve uluslar arası şlemlerde kurumsal rjtlere sahp ekonomlerde ekonomk büyümede ortaya çıkan baskıların enflasyona neden olduğu savunulmaktadır. Parasal ve mal otorteler, şszlk ya da tüketm ve yatırımdak aksaklıklarla karşılaşmak yerne enflasyonst baskıları kabul edp para arzını arttırma yoluna gtmektedrler. Az gelşmş mal pyasalar ve zayıf br şeklde bağımsız şleyen br merkez bankası, para arzını arttırablr. Dolayısıyla, yapısalcı yaklaşıma göre para arzı genşlemes yapısal enflasyonun br sonucudur (Pnga ve Nelson, 200:27). Enflasyonun nedenlern ekonomk ve toplumsal yapıya bağlayan yapısalcı görüşler, ekonomk büyüme sürecnde, pyasadak aksaklıkların arz-talep dengeszlklerne ve fyat artışlarına yol açtığını vurgulamaktadırlar (Kepenek ve Yentürk, 2005:573). Yapısalcı görüşü savunanların ktsad tartışmalarda önem verdkler konu enflasyondan çok ktsad kalkınmadır. Bu yüzden parasal yaklaşım esk yapısalcılar tarafından da büyük eleştrlere maruz kalmıştır. Bu yaklaşımı savunanlara göre enflasyonun neden parasal nedenler değldr. Örneğn, tarımsal üretmde arz esneklğnn düşük olması, hracatın arttırılması, thalat kapastesnn düşük ve stkrasız olması, verg sstemnn zayıflığı gb çeştl nedenlerden dolayı parasal genşleme enflasyonun sebeb değl sonucudur (Kılıçkıran, 99:7). Dolayısıyla yapısalcı görüşe göre az gelşmş ve gelşmekte olan ülkelerdek parasal genşlemenn, parasal büyüklüklern enflasyonst baskılara uyum göstermesnn sonucunda, enflasyondan para arzına doğru br nedensellk söz konusudur. Yapısalcı yaklaşıma göre enflasyon olgusu, az gelşmş ve gelşmekte olan ülkelerde daha çok ekonomnn yapısal özellklerne dayanılarak açıklanmaktadır. Bu yaklaşımın temel, paracı yaklaşımın reçetelernn uygulanmasına rağmen gelşmekte olan ülkelern uzun dönem enflasyonlarının kontrol altına alınamayışına lşkn gözlemlere dayanmaktadır (Işığıçok,994:8). Yukarıda da fade edldğ üzere halen gelşmekte olan ülkeler sınıfında yer alan ülkemzde de benzer sorunlar yaşanmakta, büyüme ve kalkınma çabalarına verlen öneme rağmen enflasyonun kontrol altında tutulmasında güçlükler yaşanmaktadır. Sığ pyasalar, kırılgan ve dışa bağımlı ekonom, tam anlamıyla sağlanamayan syas stkrar gb yapısal nedenlerden dolayı karar organlarının kontrolü altında olan poltka araçları

4 200 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ sınırlı düzeyde kalmakta ve etkn kullanılamamaktadır. Gelr dağılımları ve makro dengeler sağlıklı olmayan bu tür ülkelerde sınırlı düzeyde ve yeternce etkn uygulanamayan poltkalar enflasyonst ortamın devam etmesne neden olmaktadır. Az gelşmş ülkelerde enflasyona karşı monetarst önlemler alınmasına karşın, bazı ülkelerde bu konuda başarılı olunamaması monetarzm üzernde bazı eleştrler gündeme getrmştr. Sadece para arzındak artışlarla enflasyon olgusunun açıklanamayacağını ve çözümün de sadece ekonomdek gelşmelerle paralel br para arzı büyümes olmadığını savunan bazı ktsatçılar monetarzme br tepk olarak yapısalcı adını verdkler br görüşü gündeme getrmşlerdr. Öncülüğünü Latn Amerkalı ktsatçıların yaptığı yapısalcı yaklaşım, enflasyonun nedenlern ekonomnn daha çok temelndek yapısal bozukluk ve darboğazlarda aramak gerektğn, bu yapısal bozukluk ve darboğazlar gderlmedkçe, enflasyon sorununun çözümlenemeyeceğn dda etmektedr. Yapısalcılara göre az gelşmş ekonomlern sahp olduğu başlıca yapısal bozukluk ve darboğazlar şunlardır (Aktan, 2006) - Tarımsal Ürünler Arzının Yeternce Esnek Olmaması - Dış Tcaret Dengesnn Sürekl Açık Vermes - Ekonomk Kurumların Yeterszlğ Kurumsal düzeyde gelşmekte olan ekonomlerde enflasyonun nedenler, genellkle parasalcı (monetarst) ve yapısalcı yaklaşıma dayandırılmaktadır. Parasal gelşmelern etks yadsınmamakla brlkte genel br yaklaşım olarak Türkye dek enflasyonun yapısalcı yaklaşımla açıklanableceğ söyleneblr (Kepenek ve Yentürk, 2005:573). Yapısalcı yaklaşım, gelşmekte olan ülkelerdek parasal genşlemenn, parasal büyüklüklern enflasyonst baskılara uyum göstermesnn br sonucu olduğunu öne sürmektedr. Buna göre de k değşken arasında, enflasyondan para arzına doğru br nedensellk söz konusudur. Nedensellğn enflasyondan para arzına doğru olduğuna lşkn lteratürdek çalışmalara bakıldığında, Pnga ve Nelson (200), dönemnde 26 ülke çn M2 tanımıyla para arzını ve TUFE y kullanarak yapmış oldukları çalışmalarında bazı ülkelerde yapısalcı yaklaşımın geçerl olduğunu başka br deyşle enflasyondan para arzına doğru tek yönlü nedensellğn bulunduğunu ortaya çıkarmışlardır. Vymyatnna (2006), se Rusya da dönemnde TUFE den para arzı M2 ye doğru br Granger nedensellk olduğu sonucuna varmıştır. Güvel (998) çalışmasında se yaptığı Granger nedensellk test sonucunda yne TUFE den para arzına doğru tek yönlü nedensellğn bulunduğunu ortaya çıkarmıştır. Ayaydın (993) se Para Arzı- Enflasyon Đlşks adlı çalışmasında dar para arzı (M) le fyatlar arasında parasal genşlemenn enflasyona doğru tek yönlü br lşknn (M dek artışın enflasyonu artırması), genş para arzı (M2, M3) le fyatlar arasında se çft yönlü br lşknn (M2 ve M3 dek artış enflasyonu artırırken, enflasyondak artışın da M2 ve M3 ün

5 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 20 Regresyon Analz Đle Đncelemes artmasına yol açması) olduğu belrlenmştr (Aktaran: Dleyc ve Özkıvrak, 2000:7). Kutucu (2004) nun 98:-2003:2 dönem çn yapmış olduğu çalışması da yapısalcı yaklaşımı destekler ntelktedr. Türkye dek enflasyonun nedenler ve çözüm yolları da sürekl olarak gündemde kalmaya devam etmektedr. Emsyon hacmndek artış dolayısıyla para arzındak artış, faz oranları ve dövz kurlarındak yükselme, fyatlar genel sevyesndek yükselmenn temel faktörler arasında gösterlmektedr. Bu nedenle enflasyonla malyet yönünden mücadelede dövz kurları ve faz oranlarının düşük tutulması, enflasyonla talep yönünden mücadelede se para arzının azaltılması le lgl poltka önerler getrlmektedr. Ancak fyatlar genel sevyesndek yükselme, dövz kurlarındak yükselmenn ya da artan nomnal bütçe açıkları yolu le para arzındak ve faz oranlarındak artışın da br sebeb olarak gösterleblmektedr. Bu nedenle, Türkye hem bütçe hem de ödemeler denges açığı veren br ülke olduğundan, enflasyonun doğrudan para arzında meydana gelen artışlar sonucunda değl bütçe açıklarından dolayı da ortaya çıktığını söylemek de mümkündür. lşk I) PARAMETRĐK OLMAYAN ÇEKĐRDEK (KERNEL) TAHMĐN YÖNTEMĐ Regresyon analznde bağımlı değşken le bağımsız değşken(ler) arasındak y = (Y,Y 2, Y n ) ve t = (X t,,x tq ) olmak üzere y t = m( t )+u t () le verlr. Burada blnmeyen regresyon fonksyonu, m( t ) = E(y t t ) ve u t se hata termdr. Blnmeyen regresyon fonksyonu m( t ) n tahmnnde parametrk ve parametrk olmayan olmak üzere k yaklaşım kullanılır. Parametrk yaklaşımda m( t ), parametrk br regresyon sınıfından doğru şeklde belrlenmş se en çok blnen KEKK le tahmn edlr. Ancak regresyon fonksyonu m( t ) n fonksyonel şekl hakkında herhang br önsel blg mevcut değlse, bu fonksyonel lşkye at herhang br varsayım yapılmaksızın parametrk olmayan tahmn yöntemler le tahmn edleblr. Bu yöntemlerden en çok kullanılanı çekrdek tahmnne dayalı olarak yürütülen yerel doğrusal (YD) çekrdek tahmn yöntemdr. Yerel doğrusal regresyon, parametrk olmayan regresyonda çekrdeğe (kernele) dayalı dğer teknklere göre çeştl avantajlara sahptr. Regresyon fonksyonu m() n k sürekl türeve sahp olduğu ve çekrdek K gb smetrk olasılık yoğunluk fonksyonu kullandığı varsayılmaktadır (Jones, 997:7).

6 202 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ () dek verlen br noktasında blnmeyen regresyon fonksyonu m() n tahmn mˆ (; p, h), β K (2) p 0 + β ( ) + + β p ( ) şeklnde verlen polnom fonksyonunun K h ( ) çekrdek ağırlıklarını kullanmak suretyle ağırlıklı en küçük kareler tahmn yöntemyle elde edlr. Bu yaklaşımda amaç, n p [ β0 β p ( ) ] = 2 Y K K h ( ) (3) le verlen fonksyonu mnmum yapmaktır. Burada p, polnom derecesn göstermektedr. Yerel doğrusal regresyon teknğ, herhang br noktasının yakın komşuluğunda küçük derecel polnom fonksyon yardımıyla düzgün br fonksyon m() n tahmn ~ edlmes esasına dayanmaktadır. YD tahmn le elde edlen katsayılar β YD le gösterlmştr. ~ ~ ~ T β = ( β, K, β olmak üzere (3) de β ~ ya göre türev alınıp sıfıra eştlendğnde, 0 p ) ~ T T β = (X W X ) X W Y (4) le β ~ tahmnler elde edlr. Burada W, çekrdek ağırlıklarının oluşturduğu nn boyutlu köşegen matrs olup, le verlr. W = köşegen{k h ( -),,K h ( n -)} m() n tahmn edcs se aşağıdak gb elde edlr: mˆ (;p, h) T T T = e (X W X ) X W Y (5) Burada e, (p+) boyutlu br vektördür. K, çekrdek fonksyonunu ve h bant genşlğn göstermek üzere (3) de polnom dereces p = 0 alındığında m() n Nadaraya-Watson tahmn edcs elde edlr k;

7 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 203 Regresyon Analz Đle Đncelemes n = = n = K h K ( h ( )Y ) mˆ (;0, h) (6) le fade edlr. p = olması durumunda se m() n yerel doğrusal (YD) tahmn edcs elde edlr k; { ŝ (;h) ŝ (;h)( ) } = 2 K h ( )Y mˆ (;, h) n (7) 2 ŝ (; h)ŝ (;h) ŝ (;h) le fade edlr. Burada, ŝ n r r (;h) = n ( ) K h ( ) = şeklnde verlr (Wand ve Jones, 995:8). 2 0 Brden fazla açıklayıcı değşkenn olması durumunda se (5) den yerel doğrusal m() tahmn edcs, mˆ (;, Η ) = e X W X T T ( ) le elde edlr (Wand ve Jones, 995:40). X T W Y Blnmeyen regresyon fonksyonu m() n parametrk olmayan tahmn yöntemnde çekrdek fonksyonu K ve bant genşlğ h nn seçm öneml konulardır. Br bakıma keyf olarak seçlen çekrdek fonksyonlarının seçm bant genşlğ seçmne göre daha az önem taşımaktadır. Çünkü bant genşlğnn seçm tahmn sonuçlarını öneml derecede etklemektedr. Lteratürde çeştl çekrdek (guassan, epanechnkov, trangular, vs) fonksyonları ve bant genşlğ h nn seçm konusunda (en küçük kareler çapraz geçerllk, plug-n, vs.) çok sayıda yöntemler mevcuttur. Ancak bant genşlğnn seçm konusunda herkes tarafından kabul edlmş br yöntem mevcut değldr (Ayrıntılı blg çn bkz. Hardle (99), Wand ve Jones (993), Pagan ve Ullah (999), Takezawa (2006)). Parametrk olmayan yaklaşım, blnmeyen regresyon fonksyonu m() n fonksyonel şeklne at herhang br önsel varsayımın yapılmasına gerek duymamasının yanında her br örnek dönem çn nokta tahmnlern elde edlmesne olanak sağlamaktadır (Mahmud vd., 2004:23). Söz edlen avantajlarından dolayı Para arzı le Enflasyon arasındak lşk, parametrk olmayan regresyon analz le tahmn edlmştr.

8 204 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ II) PARA ARZI VE ENFLASYON ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐNĐN TAHMĐN EDĐLMESĐ Yukarıda verlen açıklamalardan hareketle yapısalcı yaklaşım çerçevesnde çalışmanın bu bölümünde, var olan enflasyonst ortamda Türkye de dönem çn para arzı (M2) le enflasyon (TÜFE) arasındak lşk parametrk olmayan kernel tahmn teknğ le ncelenmştr. Bu kapsamda; bağımlı değşken, M2 tanımıyla Para arzı (Bn YTL), bağımsız değşken, TÜFE (987=00) alınmıştır. Para arzı değşken, GSYĐH deflatörü kullanılarak reel hale getrlmştr. Değşkenlere at verler 3 aylık dönemler halnde T.C. Merkez Bankasının nternet sayfasından alınmış ve analzde e tabanına göre logartmaları alınarak kullanılmıştır. Gösterm kalabalığına neden olmamak çn logartmk alınan değşken smler LnM2 ve LnTUFE yerne sırasıyla M2 ve TUFE olarak alınmıştır. Çalışmada kullanılan verler Tablo : 3 de verlmştr. M2 le TUFE arasındak genel lşk, M2 = m(tufe ) + ε le gösterlr. Burada amaç blnmeyen regresyon fonksyonu m(tufe) y yerel doğrusal (YD) kernel tahmn teknğ le tahmn etmektr. M2 le TUFE arasındak lşknn parametrk olmayan teknkle tahmn edlmesnde öncelkle bant genşlğ ya da dğer adıyla düzleştrme parametres le kernel K fonksyonunun belrlenmes gerekmektedr. Bu amaçla tezde yer alan bant genşlğ seçm teknkler ve kernel K fonksyonları denenmştr. Br bakıma keyf olarak da seçleblen kernel fonksyonu K, elde edlen tahmnler bant genşlğ kadar çok etklememektedr. Bu yüzden de uygulamada kernel fonksyonu olarak en çok kullanılan kernel fonksyonu olan normal (gaussan) kernel fonksyonu alınmıştır. Ancak bant genşlğnn seçm tahmnlern güvenrllğ açısından öneml olduğundan daha önceden belrtlen bant genşlğ seçm teknkleryle belrlenmes gerekr. Bant genşlğnn seçmnde Racne (999) tarafından gelştrlen Beta programı kullanılmıştır. Buna göre en küçük kareler çapraz geçerllk (EKKÇG) teknğ kullanılarak uygun bant genşlğ 0.05 olarak bulunmuştur. Ayrıca, gaussan kernel kullanılarak 0.05 den daha küçük ve daha büyük bant genşlkler çn uyum ylğ değerler hesaplanmıştır. Tablo : dek uyum ylğ değerler, bağımlı değşken M2 nn gerçekleşen değerler le tahmn edlen mˆ (TUFE) değerler arasındak korelasyon katsayısının br ölçüsüdür, Bu değerlere bakıldığında en yüksek uyum ylğ değernn h = 0.05 olması durumunda elde edldğ görülmektedr. Ayrıca, aşağıda Tablo : dek bant genşlkler çn tahmn değerler le gerçek değerlere at grafkler verlmştr.

9 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 205 Regresyon Analz Đle Đncelemes Tablo : YD Tahmn Edcs Đçn EKKÇG Teknğ Đle Belrlenmş Bant Genşlğ ve Uyum Đylğ Değerler 2 h Uyum Đylğ Değerler Grafk : -3 ncelendğnde EKKÇG teknğ le belrlenmş optmal bant genşlğ 0.05 olarak alındığında en uygun grafğ verdğ, ayrıca, daha küçük bant genşlğnn daha grntl çıkıntılı (Grafk : 2) ve daha büyük bant genşlğnn daha düz (Grafk : 3) br görünüm verdğ görülmektedr. Dolayısıyla hem uyum ylğ değerlerne hem de grafklere bakıldığında YD tahmn edcs çn uygun bant genşlğnn h=0.05 olduğu görülmektedr. Buna göre h=0.05 ve kernel fonksyonu olarak gaussan kernel kullanılarak regresyon fonksyonunun YD tahmn edcs le elde edlen mˆ (TUFE) tahmnler ve bu tahmnlere lşkn alt ve üst sınır değerler Tablo : 2 de verlmştr M TUFE Grafk : YD Tahmn Edcs çn h= 0.00, K: Gaussan Kernel Fonksyonu

10 206 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ M TUFE Grafk : 2 YD Tahmn Edcs çn h= 0.05, K: Gaussan Kernel Fonksyonu M TUFE Grafk : 3 YD Tahmn Edcs çn h= 0.95, K: Gaussan Kernel Fonksyonu Her br TUFE değernn M2 üzerndek etks se YD tahmn teknğ le parametrk olmayan yaklaşımla bulunablr. Tablo : 3 de se çalışmada kullanılan verler le her br TUFE değer çn YD tahmn teknğ le elde edlmş β ~ tahmn ~ değerler ve standart hataları yer almaktadır. β tahmnlernn zamana göre grafğ se Grafk 4 de verlmştr. Tablo : 2 ve Tablo : 3 de yer kısıdından dolayı gösterlmştr. mˆ (TUFE), mˆ (.) le

11 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 207 Regresyon Analz Đle Đncelemes Tablo : 3 ve Grafk : 4 e bakıldığında 999. le dönem çn genellkle ˆ~ TUFE ye at β katsayılarının poztf çıktığı görülmektedr. Bu se TUFE nn artması sonucunda para arzı M2 nn de arttığını göstermektedr. Ancak bazı dönemlerde TUFE ~ değerler çn elde edlen β katsayı tahmnler negatf bulunmuştur. Bu dönemler se 999.4, 2000., ve dr. Tablo : 2 mˆ (TUFE) YD Tahmn Edcs Đle Elde Edlen Değerler ve Bu Tahmnlere Đlşkn Alt ve Üst Sınır Değerler Yıllar mˆ (TUFE Var[ mˆ (.)] mˆ (.).96 Var[ mˆ (.)] mˆ (.) +.96 Var[ mˆ (.)] )999Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q

12 208 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ YD Tahmn Edcs Đle Elde Edlen Tablo : 3 βˆ~ Tahmn Değerler ve Standart Hataları Yıllar M2 TUFE βˆ~ βˆ~ Var[ mˆ (.)] 0 999Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q

13 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 209 Regresyon Analz Đle Đncelemes Q 999Q3 2000Q 2000Q3 200Q 200Q3 2002Q 2002Q3 2003Q 2003Q3 2004Q 2004Q3 2005Q 2005Q3 2006Q 2006Q3 Grafk : 4 ˆ~ β Tahmn Değerlernn Zamana Göre Grafğ SONUÇLAR ˆ~ Tablo : 3 de yer alan β değerler, enflasyonun para arzı üzerndek etksn göstermektedr. Söz konusu değerler 999. le dönemnn genelnde beklentlere uygun olarak poztf çıkmıştır. Bu se TUFE nn artması sonucunda para arzı M2 nn de arttığını göstermektedr. Ancak, 999.4, 2000., ve ˆ~ dönemlerne β tahmnler negatf olarak bulunmuştur. M2 le TUFE arasındak lşknn negatf çıkması şu nedenlere bağlanablr: 999 yılının Ağustos ayında, ülke ekonomsnn oldukça büyük br kısmına hükmeden, verg gelrlernn büyük kısmının sağlandığı Marmara Bölgesnde meydana gelen deprem, tüm ülke ekonomsn olumsuz yönde etklemştr. 994 yılında yaşanan ekonomk krzn etklernn de sürdüğü dönemde meydana gelen bu doğal afet, kamu fnansman dengesnn gderek bozulması, borç stokunun yükselmes ve sonuç olarak zaten yüksek olan reel fazlern daha da yüksek sevyelere ulaşması nedenyle enflasyonda artışın ve dolayısıyla ekonomk daralmanın da tetkçs olmuştur. Bu açıklamalardan hareketle anılan dönemde; üretmdek daralma, kamu fnansmanında dışlama etksnn kendsn belrgn br şeklde hssettrmes ve verg gelrlerndek azalma nedenyle kamu kesm borçlanma gereğndek artış, 999 yılının son çeyreğnde para arzında daralmaya sebep olmuştur yılı Ocak ayında se para arzının artış oranları yavaşlamaya başlamıştır. Enflasyonla mücadelede uygulanan stkrar programı le brlkte hızla düşen Devlet Đç Borçlanma Senetler (DĐBS) oranlarına paralel olarak mevduat faz oranları da gerlemştr. Mevduat faz oranlarında meydana gelen bu düşüş ve sabt dolar kuru

14 20 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ poltkası vadel TL mevduatlarının cazbesn azaltmıştır. Ayrıca 2000 yılında parasal genşleme sermaye grşne tab tutulmuş ve 2000 yılının lk üç aylık dönemnde sermaye grşnde öneml br gelşme olmamasına bağlı olarak Merkez Bankası TL yükümlülüklernde de reel olarak br gerleme meydana gelmştr yılının lk üç aylık dönemnde vadel TL mevduatlarında meydana gelen gerleme sonucunda se M2 para arzı daralmıştır. Kasım 2000 ve Şubat 200 de yaşanan krzlern etksyle; net ç varlık uygulamasına devam edlememes, yüksek reel fazn yanı sıra lave rsk prm verlmesnn gündeme gelmes ve tüm bunların yanı sıra dövz cephesnde yaşanan olumsuzluklar nedenyle bu döneme lşkn enflasyon artış eğlmn sürdürmüştür. Söz konusu dönemde, mevduat faz oranlarındak artış nedenyle Mart ayında br öncek aya göre toplam TL mevduat bakyesnde artış görülmüştür. Nsan ve Mayıs aylarında, ay vadel mevduatlardak çözülme netcesnde toplam TL mevduatlarda gerleme olmuşsa da, Mayıs ayında 3 ay vadel mevduata yoğun br talep gelmş ve bu gelşmelern br sonucu olarak, M2 de Mayıs ayı tbaryle artış göstermştr. Ancak 200 yılının brnc ve knc üç aylık dönemlernde gerçekleşen bu artışlar, enflasyon oranları dkkate alındığında, olumlu br gelşme olarak karşılanmamakta, aksne M2 nn reel olarak gerledğn göstermektedr. Dolayısıyla söz konusu dönemlerde fyatlar genel düzeyndek artışlar para arzında daralmalara neden olmuştur. Ayrıca, Tablo : 3 e bakıldığında TUFE ye at tahmn edlen katsayıların özellkle 2003 yılının lk üç aylık dönemnden 2006 yılının lk üç aylık dönemne kadar genel olarak br artış gösterdğ görülmektedr. Dolayısıyla bu dönmelerde TUFE de meydana gelen artışların M2 y daha çok arttırdığı söyleneblr. Bunun neden olarak 2003 yılından tbaren söz konusu olan ters para kames gösterleblr. TL ye olan talep nedenyle pyasalarda lktde fazlası meydana gelmştr. Söz konusu lktde fazlası, Merkez Bankası tarafından pyasalardan çeklmedğ çn para arzı M2 de artmaktadır yılının knc üç aylık dönemnden tbaren se katsayılarda br azalış görülmektedr. Bu durum, TCMB tarafından yürütülmekte olan para poltkasının br sonucu olarak fyatlar genel düzeyndek artışın gderek yavaşlaması le brlkte para arzı üzerndek etksnn de buna paralel olarak azalması şeklnde yorumlanablr. SONNOTLAR Grafk : -3 de noktalar, gerçek gözlem değerlern, düz çzgler se tahmn değerlern göstermektedr. 2 Tablo : dek değerler Beta programı le elde edlmştr.

15 Türkye de Para Arzı Đle Enflasyon Arasındak Đlşknn Parametrk Olmayan / 2 Regresyon Analz Đle Đncelemes KAYNAKÇA AKTAN, C. C. (2006), Monetarzm ve Rasyonel Beklentler Teors, Erşm tarh 08/2/2006. DĐLEYĐCĐ, D. ve ÖZKIVRAK, Ö. (2000), Yen Yüzyılda Mal ve Parasal Poltkalarda Yenden Yapılanma, Dokuz Eylül Ünverstes, Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs, Clt : 2, Sayı : 2, ss. -7. GÜVEL, A. (998), Türkye Ekonomsnn Kısa Dönem Analz ( ):Makro Poltkalar ve Ekonomk Dalgalanmalar Üzerne Ekonometrk Br Đnceleme, Çukurova Ünverstes, Đ.Đ.B.F. Dergs, Clt : 8, Sayı :, ss HARDLE, W. (99), Appled Nonparametrc Regresson, Cambrdge Unversty Press, USA. IŞIĞIÇOK, E. (994), Zaman Serlernde Nedensellk Çözümlemes, Uludağ Ünverstes Basımev, Bursa. JONES, M.C. (997), A Varaton on Local Lnear Regresson, Statstca Snca, Vol. 7, pp KEPENEK, Y. ve YENTÜRK, Y. (2005), Türkye Ekonoms, 8. Baskı, Remz Ktabev, Đstanbul. KILIÇKIRAN, O. (99), Dört Đktsat Okuluna Göre Enflasyon Teorler, AÜ Syasal Blgler Fakültes, Ankara. KUTUCU, Ş. S. (2004), Enflasyonun Belrleycler: Türkye Đçn Amprk Br Çalışma, Zonguldak Karaelmas Ünverstes Yayımlanmamış Yüksek Lsans Tez. MAHMUD, S. F., ULLAH, A. and YÜCEL, E. M. (2004), Testng Marshall-Lerner Condton: A Nonparametrc Approach, Appled Economcs Letters, Vol., pp PAGAN, A. and A. ULLAH (999) Nonparametrc Econometrcs, Cambrdge Unversty Press. Unted Kngdom. PINGA, V.E.B. and NELSON, G. C. (200), Money, Prces and Causalty: Monetarst Versus Structuralst Eplanatons Usng Pooled Country Evdence, Appled Economcs, Vol. 33, pp RACINE, J. (999), N BETA, Computer Software, Unversty of South Florda. TAKEZAWA, K. (2006), Introducton to Nonparametrc Regresson, John Wley & Sons, Inc. USA. VYMYATNINA, Y. (2006), How Much Control Does Bank of Russa Have Over Money Supply?, Research n Internatonal Busness and Fnance, Vol. 20, Issue : 2, pp

16 22 / Gaye KARPAT ÇATALBAŞ WAND, M. P. and JONES, M. C. (993), Comparson of Smoothng Parameterzatons n Bvarate Kernel Densty Estmaton, J.A.S.A., Vol. 88, No : 422, pp WAND, M. P. and JONES, M. C. (995), Kernel Smoothng, Chapman and Hall, London. T.C. MERKEZ BANKASI, ( ).