A Research on Investigating the Trait Anxiety and Depression Levels of the Students with Learning Disabilities

Transkript

1 Elementary Education Online, 8(3), , lkö!retim Online, 8(3), , [Online]: A Research on Investigating the Trait Anxiety and Depression Levels of the Students with Learning Disabilities M. Engin DEN"Z* Zahide YORGANCI** Zümra ÖZYE,"L*** ABSTRACT: The aim of this study was to investigate the depression and anxiety levels of the 9-14 year old students with learning disabilities with respect to some variables and to determine the relationship between the depression and anxiety levels of the students. The sample of this study consists of a total of 89 students of which 34 are female and 55 are male attending the special education classes of elementary schools in Konya. In this research to get information about the students and their families Information Form, to determine the students anxiety level State-Trait Anxiety Inventory for Children and to evaluate the depression level of the students Children s Depression Inventory were used. According to the results of the study significant differences were found in children s depression and trait anxiety mean scores with respect to some variables such as gender, age, number of sibling, educational level of the parents, preschool education and the level of income. Key Words: Anxiety, depression, learning disabilities SUMMARY Purpose and significance: Learning Disabilities, with increasing experience over the past few decades in the field of special education, is growing worldwide. The definition of learning disabilities in DSM IV is as following: Learning Disabilities are diagnosed when the individual s achievement on individually administered, standardized tests in reading, mathematics, or written expression is substantially below that expected for age, schooling, and level of intelligence. The learning problems significantly interfere with academic achievement or activities of daily living that require reading, mathematical, or writing skills (Özsoy, Özyürek, ve Eripek, 1998). When we consider the role of anxiety and depression on personality and learning, we can say that students with learning disabilities appear to be at increased risk for severe depression and anxiety. So that it is important to determine the factors that have a significant impact on depression and anxiety levels of the children with learning disabilities, and it is also important for the preventative counseling and guidance interventions. Methods: First of all, in order to constitute the sample of this study a list of 22 primary schools located in the center of Konya which have special education classes was taken from the Konya guidance and research centre There were totally 317 students in these special education classes, 89 of which are diagnosed as LD, so that these 89 students constitute the sample of this study. This study examined the prevalence of depressive symptoms in a sample of public school elementary children age 9 through 14, 55 boys and 34 girls, identified as LD. In this research to get information about children and their families Information Form and to determine the anxiety levels of the children. State-Trait Anxiety Inventory for Children was used. Results: According to the findings of the research significant differences were found between the depression and anxiety mean scores of the children with learning disabilities with respect to variables such as their gender, age, number of sibling, educational level of the parents, preschool education, the level of income. Another finding of the research indicates that there is a positive meaningful correlation between the depression and trait anxiety scores of the children (r=.67, p<0.001). Discussion and Conclusions: Trait anxiety and depression mean scores of the female students with learning disabilities are significantly higher than the male students scores (p<0.05). The depression and trait-anxiety levels of the students ages are higher than the students ages Significant differences were found between the depression and anxiety mean scores of the children with learning disabilities with respect to variables such as gender, age, number of sibling, educational level of the parents, preschool education, the level of income. In another finding of the research a positive meaningful correlation was found between the depression and trait anxiety scores of the children. According to these results in order to cope with anxiety and depression in students with LD practical implications applied in schools are suggested. To achieve this, counseling and guidance services, teachers and school directory should work cooperatively. *Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Teknik E!itim Fakültesi, E!itim Bölümü, Kampus-Konya e-posta: engindeniz@selcuk.edu.tr **Milli E!itim Müdürlü!ü, Anaokulu Ö!retmeni. ***Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikolojik DanLMma ve Rehberlik Doktora Ö!rencisi.

2 Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 ve Depresyon Düzeylerinin "ncelenmesi Üzerine Bir Ara:t7rma M. Engin DEN"Z* Zahide YORGANCI** Zümra ÖZYE,"L*** ÖZ: Bu çallmma 9-14 yam grubu ö!renme güçlü!ü görülen ö!rencilerin kaygl ve depresyon düzeylerinin bazl de!imkenler açlslndan incelenmesi ve kaygl ile depresyon düzeyleri araslndaki ilimkinin saptanmasl amaclyla yapllmlmtlr. AraMtLrmanLn çallmma grubunu Konya merkez ilkö!retim okullarlnln özel alt slnlflarlnda bulunan, 34 klz ve 55 erkek toplam 89 ö!renme güçlü!ü görülen ö!renciden olummaktadlr. AraMtLrmada çocuk ve aileleri hakklnda bilgi edinmek için Bilgi Formu, çocuklarln kaygl düzeylerinin belirlenmesinde Çocuklar çin Durumluk-Sürekli KaygL Envanteri ve çocuklarln depresyon düzeylerini de!erlendirmek amaclyla Çocuklar için Depresyon Ölçe!i kullanllmlmtlr. AraMtLrma bulgularlna göre; ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln sürekli kaygl ve depresyon puan ortalamalarlnda cinsiyet, yam, kardem saylsl, okul öncesi e!itim alma durumu ve ailenin gelir düzeyi de!imkenleri açlslndan anlamll farkllllklar saptanmlmtlr. Anahtar Kelimeler: Depresyon, kaygl, ö!renme güçlü!ü G"R", Özel e!itim alanlnda yeni bir grup yeni bir kavram olan Ö!renme Güçlü!ü son ylllarda çok ilgi gösterilen bir kavram haline gelmimtir (KLrcaali-ftar, 1992). Zihinsel yetersizlikten kaynaklanmayan ö!renme güçlükleri ile ilgili çallmmalar oldukça yenidir. En yaygln bilinen adlyla learning disabilities normal zekâya sahip fakat okul bamarlslzll!l olan çocuklarln ebeveynleri taraflndan 1960 ll ylllarda gündeme getirilmim ve di!er yetersizlik durumlarl için var olan e!itim yasaslnda zamanla yerini almlmtlr (Tenel, 1998). Konunun ö!renme süreçlerindeki karmamlk yaplsl problemin tanlmlanmaslndan, problemin çözüme kavummaslna kadar çemitli zorluklar yaratmaktadlr (Saenz, Fuchs, & Fuchs, 2005). AyrLca zekâ bölümü puanl ya da görme keskinli!i düzeyi gibi saylsal sembollerin kullanllmamasl ve bu kategoriye giren çocuklarln çok farkll özellikte olmasl yamanan zorluklarl arttlrmaktadlr (Özyürek, 2003). Günümüzde saylslz terim ve tanlma sahip olan ö!renme güçlü!ünün DSM IV deki (Diagnostic and Statistical anual of Mental Disorders) tanlml Möyledir: Çocu!un bireysel ve standart test uygulamasl sonucunda saptanan okuma, matematik veya yazlll anlatlml, yaml, okuma durumu ve zekâ düzeyinden beklenen oranla oldukça dümüktür. Çocu!un ö!renme problemleri akademik bamarlslnl veya okuma, matematik ya da yazma becerisi gerektiren günlük etkinliklerini olumsuz olarak etkilemektedir (Özsoy, Özyürek, ve Eripek, 1998). ABD de 1968 ylllnda National Advisory Committee on Handicapped Children taraflndan önerilen ve 1975 ylllnda özel e!itim yasaslnda (p.l ) yer alan ö!renme güçlükleri tanlml ise Möyledir: Belirgin ö!renme güçlüklerine sahip çocuklar terimi sözel ya da yazlll dili anlama ya da kullanmayla ilgili temel psikolojik süreçlerin bir yada birkaçlnda bozukluklar olan; ve bu bozukluklara ba!ll olarak dinleme, konumma, okuma, yazma yada matematiksel imlem yapma yeteneklerinde aksamalar görülen çocuklar anlamlna gelmektedir. (Özyürek, 2003). Türkiye de en son 2551 saylll tebli!ler dergisinde yer almlm ve Mu Mekilde tanlmlanmlmtlr: YazLlL ve sözlü dili anlamak ya da kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçlerinden birinde ya da birkaçlnda ortaya çlkan ve dinleme, konumma, okuma, yazma, heceleme, dikkati yo!unlamtlrma ya da matematiksel imlemleri yapmada yetersizlik nedeniyle bireyin e!itim performanslnln ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesidir. (Tebli!ler Dergisi, 2003). *Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Teknik E!itim Fakültesi, E!itim Bölümü, Kampus-Konya e-posta: **Milli E!itim Müdürlü!ü, Anaokulu Ö!retmeni. ***Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikolojik DanLMma ve Rehberlik Doktora Ö!rencisi. 695

3 Ö!renme güçlükleri de!imik Mekillerde slnlflandlrllabilmektedir ylllnda yaylmlanan DSM IV e göre; 1. Okuma Bozuklu!u (Dyslexia): Bu bozukluk okurken atlama anlaml bozma, yer de!imtirme, yavam okuma, heceleme, anlamama Meklinde görülen bozuklu!u ifade etmektedir. Disleksinin de iki farkll türü vardl: a. GeliMimsel Disleksi: Herhangi bir zeka sorunu olmayan bir kimi okuma yetene!ini hiçbir zaman kazanamazsa veya çok geç ve yavam kazanlrsa ve buna yol açan herhangi bir beyin hastall!l söz konusu de!ilse buna GeliMimsel Disleksi denir. b. Sonradan EdinilmiM Disleksi: OkumayL ö!renmim kimilerde beyin hasarlna ba!ll olarak ortaya çlkan okuma güçlü!üne Sonradan EdinilmiM Disleksi denir. Okuma güçlükleri için nörologlar, aleksia terimini kullanmaktadlrlar. Aleksia, daha çok kazanllmlm bir bilginin yitimi anlamlnda kullanlllrken disleksia ise okuma ö!renmesinin engellenmesi anlamlarlnl içermektedir. 2. Hesaplama Güçlü!ü (Diskalkuli): Hesaplama zorlu!u ve hesap yapma zaylfll!l için kullanllan bilimsel kavramdlr. Sa!lLk örgütü diskalkuliyi; genel zekâ noksanll!l ya da yetersiz e!itimden dolayl açlklanamayan hesaplama becerilerinin klsltlanmasl olarak tanlmlar. 3.Yazma Güçlü!ü (Disgrafi): Yazma yetene!inin kiminin yamlndan zeka kapasitesinden ve e!itim düzeyinden daha dümük olma durumudur. 4. BaMka Türlü AdlandLrLlamayan Ö!renme Güçlükleri: Bu gruptaki ö!renme güçlüklerinin temel özelli!i akademik beceri bozukluklarlnln zeka gerili!i, yetersiz e!itim ya da duygusal özürlerle açlklanmayan bozukluklardlr (Bingöl, 2003; Ercan, 2001; DSM IV, 1994; Özsoy ve di!., 1998). Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln zeka kapasiteleri normal ya da normale yakln olmaslna karmln kendilerinden beklenen bamarlyl göstermemektedirler. Belirgin bir problemi olmayan bu çocuklar okul yamantlslnln bamlndan itibaren çemitli zorluklar yamamaktadlrlar (Saenz ve di!., 2005). Bu çocuklarln bir bölümü görsel, imitsel zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden problemi olmayan çocuklar olduklarl halde okuma, yazma, konumma ve aritmetik alanlarln birinde veya tümünde güçlükler yamayabilirler (Wong, 1998). YaManan bu güçlükler bir yandan çocuklarln okulda bamarlll olmaslna engel olumturur, öte yandan bamarlslzll!ln asll nedeninin anlamllmamaslndan ötürü, hem çocuk hem de aile bamarlslzllktan sorumlu tutulur (Rea, Mclaughlin, ve Walter-Thomas, 2002). Örgün ö!retimde zorlanan, kendini yamltlarlndan farkll hisseden, anne baba ve ö!retmenleri ile ilimkileri bozulan çocuklarln kimilik gelimimlerinde de olumsuzluklar söz konusudur. Depresyon ve kaygl bozukluklarl özgüvenin sarsllmasl ve benlik sayglslnln zedelenmesi gibi ikincil ruhsal sorunlar da yamanan güçlükleri artlrmaktadlr (Erden, Kurdo!lu, ve Uslu, 2002). Normal zekaya sahip ancak okuma, yazma ve aritmetik becerilerinde gerilikleri olan bu çocuklarln daha slk kaygl bozukluklarlnl yamadlklarl belirtilmektedir (Saenz ve di!., 2005). Kavale (2002), bu çocuklarln okul bamarlslzll!l nedeniyle slkllkla depresyon belirtileri gösterdiklerini, kaygl ve endime duygularlnl kontrol altlna alamadlklarlnl vurgulamlmtlr. Özellikle okuma güçlü!ü görülen çocuklarda anksiyete ve depresyon belirtilerine daha slk rastlanmaktadlr (Heiman, 2004). Ö!renme güçlükleri slkllkla ruhsal sorunlarla ve davranlm bozukluklarlyla birlikte görülmektedir (Sharma, 2004). KaygL tehlikeyle bam edebilmek için uyum sa!laylcl bir mekanizma olarak görülen temel bir insan duygusudur. Bu duygu çok hafif tedirginlik duygusundan panik derecesine kadar farkll Middet dozunda ortaya çlkabilmektedir. Bireyler arasl ilimkilerden kaynaklanan güdüleyici ve ket vurucu etkileri bilinen kaygl çok boyutlu ve çemitli duygularla birlikte yamanan kaygl, kararslzllk duygusu korku ve gelece!e yönelik güvensizlik durumlarlnl içeren bir duygu olarak bireyin davranlmlarl üzerinde etkili bir faktördür (Hatuno!lu, 1997; Köknel, 1995; Özusta, 1993). Depresyon, toplumda en yaygln olarak görülen ve bununla beraber son derece ciddi sonuçlar do!urabilen bir ruhsal bozukluk olarak uzun ylllar yetimkin ve ergenler üzerinde aramtlrllmlmtlr (Uz- BaM, 2003). Depresyon o kadar yayglndlr ki bazen psikiyatri alanlnln so!uk alglnll!l olarak tanlmlandl!l olur (Blackburn, 1993). Depresyon mutsuz, disforik mizaç ve depresif görünümün günler ile haftalar araslnda bir süre devam etmesi durumudur (Tüzün, 1993). BaMka bir tanlmla da depresyon terimi, bir duygusal duruma, bir semptoma veya bir klinik sendroma imaret eden olumsuzluk durumudur (Watson ve Clark, 1995). Depresyon, çocuklarln yamamlnda çok önemli ve hayati etkiler yaratmaktadlr. Bu etki okulda, evde arkadamlarl ve aileleri ile birlikteyken kendini göstermektedir. YakLn zamana kadar depresyon gerçek bir hastallk olarak de!erlendirilmemekle birlikte, çocuklarln depresyonu nasll deneyledi!i niçin depresyona sürüklendi!i ve onlara nasll yardlm etmek gerekti!i gibi son derecede gerekli bilgiler ancak son 20 yllda yapllmlm aramtlrmalarln ürünüdür (Miller, 2002). Depresif semptomlar ev ya da okul de!imtirme, yeni bir kardemin do!umu, babanln im ya da hastallk nedeniyle ayrllmasl ve akut hastallk veya ameliyat gibi yamam olaylarlnln çocuklarln psikiyatrik bozukluklarlnda 696

4 tetikleyici etkenler oldu!u saptanmlmtlr (Tüzün, 1993). Ö!rencilere yönelik bulgular dikkate allndl!lnda, çocuklardaki depresyonda slnlf, babanln çallmma durumu, gelir düzeyi, kardem saylsl gibi demografik özelliklerle birlikte, ailede bir hastanln olmasl ve okul bamarlsl gibi faktörlerin de önemli etkenler oldu!u belirlenmimtir (Tümkaya, 1999). Bu sonuçlar dikkate allndl!lnda, okula bamlama ve okul sürecinde çocuklarda depresyon belirtileri ortaya çlkabilmektedir. DolayLsLyla ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarda da depresyon belirtilerinin yamanma olaslll!l, risk grubu olarak dümünüldü!ünde, daha yüksek olabilir. Çocukluk dönemindeki belli deneyimlerimiz ve bazl güncel yamam olaylarl bizleri bu olaylara depresyona girerek tepki vermeye yatkln kllar. Olumsuzlu!u amlrl bir Mekilde vurgulayan dümünceleri, çocuklu!umuzdan bu yana yamamamlz bizleri depresyona meyilli bireyler olarak kllmaktadlr (Blackburn, 1993). Okul döneminde çocuk anne-baba ve büyüklerine karml yenik dümerse okul hayatlnda bamarlslzllk yamarsa çocukta inhibisyon denilen bir nevi sönüklük meydana gelecektir ki bu durum çocukta suçluluk duygusu ve depresyon gelimtirecektir (ÇakmaklL, 1997). Olumsuzlu!u, bamarlslzll!l devamll yamayan ö!renme güçlüklü ö!rencinin okul bamarlslzll!l, sosyal izolasyon ve duygusal gelimim sorunlarlnln olmasl onlarl daha depresif kllmaktadlr (Morgan, 1989). YapLlan birçok aramtlrmada da akademik bamarlslzllklarl bulunan ö!renme güçlü!ü gösteren ö!rencilerin umutsuzluk düzeylerinin çok yüksek oldu!u saptanmlmtlr (Gerede, 2002). YukarLdaki açlklamalar LML!Lnda kaygl ve depresyonun kimilik ve ö!renme üzerindeki rolü dikkate allndl!lnda, ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarda kaygl ve depresyon belirtilerinin slk rastlanllan bir olgu oldu!u söylenebilir. DolayLsLyla ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl ve depresyon düzeylerini etkileyen etkenlerin belirlenmesi önemli olmaktadlr. Özellikle gelece!e dönük önleyici psikolojik danlmma ve rehberlik çallmmalarl açlslndan da önemli oldu!u söylenebilir. Bu aramtlrmada ama!ldaki sorulara yanlt aranacaktlr; 1. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln sürekli kaygl ve depresyon düzeyleri cinsiyet, yam, kardem saylsl, çocu!un okul öncesi e!itim alma durumu ve ailenin gelir düzeyi de!imkenlerine göre anlamll düzeyde farklllammakta mldlr? 2. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl ve depresyon düzeyleri araslnda anlamll düzeyde bir ilimki var mldlr? YÖNTEM Çal7:ma Grubu AraMtLrmanLn çallmma grubunu olumturmada öncelikle, Konya Rehberlik ve AraMtLrma Merkezi nden merkez ilçelerde özel alt slnlfl bulunan 22 ilkö!retim okulunun listesi allnmlmtlr. Bu ilkö!retim okullarlnln özel alt slnlflarlnda toplam 317 ö!renci ö!renimine devam etmekte olup, bu ö!rencilerin 89 una ö!renme güçlü!ü tanlsl konulmumtur. DolayLsLyla bu 89 ö!rencinin tamaml çallmma grubunu olumturmaktadlr. Ö!renme güçlü!ü tanlsl konulan 9 14 yam grubu ö!rencilerin 34 ü klz ve 55 i ise erkek ö!rencidir. Veri Toplama Araçlar7 Çocuklar "çin Durumluk-Sürekli Kayg7 Envanteri Ö!rencilerin sürekli kaygl düzeyleri, Spielberger taraflndan 9-12 yam grubuna yönelik gelimtirilen ve Türkçeye uyarlama çallmmalarl Özusta (1993) taraflndan yapllan Çocuklar çin Durumluk-Sürekli KaygL Envanteri nin sürekli kaygl alt ölçe!i kullanllarak belirlenmimtir. Ölçe!in uyarlama çallmmalarl 9-16 yam grubunda uygulanabilirli!ini göstermektedir. Envanterin uygulanmasl slraslnda zaman slnlrlamasl yoktur, grup veya bireysel olarak uygulanabilir. Ölçek 20 maddeden olummaktadlr. Ölçe!in geçerlik çallmmaslnda; kaygl bozuklu!u tanlsl almlm grubun sürekli kaygl puan ortalamalarl normal gruba göre anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. Sürekli kaygl ölçe!inin Cronbach alfa katsaylsl.81 olarak hesaplanmlmtlr. AltL hafta arayla 99 çocuk üzerinde ikinci uygulamasl ile elde edilen test-tekrar test güvenirlik katsaylslnln ise.65 oldu!u görülmümtür. Çocuklar "çin Depresyon Ölçe2i Ö!rencilerin depresyon düzeylerini ölçmek için Öy (1990) taraflndan gelimtirilen Çocuklar çin Depresyon Ölçe!i kullanllmlmtlr. Ölçek toplam 27 maddeden olummaktadlr. Toplam puanln 697

5 yüksek olumu, depresyon düzeyinin ya da Middetinin yüksekli!ine imaret etmektedir. Ölçe!in güvenirlik çallmmasl için, 380 ö!renciye ilk uygulamadan bir hafta sonra ikinci kez uygulanmlm ve test-tekrar test güvenirli!i.80 olarak bulunmumtur. Ölçüt ba!lntlll geçerlik çallmmasl için, Çocuklar için Depresyon Ölçe!i puanlarl ile Çocukluk Depresyonu Derecelendirme Ölçe!i puanlarl araslnda.61 korelasyon bulunmumtur (SavaMLr ve Tahin, 1997). ":lem AraMtLrmanLn bamlanglç amamaslnda Konya Rehberlik ve AraMtLrma Merkezi nden merkez ilçelerde özel alt slnlfl bulunan 22 ilkö!retim okulunun listesi allnmlmtlr. Psikoz, otistik bozukluk, imitme görme engeli ve zekâ gerili!i olan çocuklar çallmma dlml blrakllmlmtlr. Bu çocuklarln gelimim dosyalarl, ruhsal dosyalarl ve rehberlik servisinin tutmum oldu!u kayltlar gözden geçirilerek kaygl ve depresyon tanlsl almlm çocuklar örneklem dlml blrakllmlmtlr. Bu gruplarda yer alan çocuklarln dlmlnda, ö!renme güçlü!ü tanlsl almlm çocuklar aramtlrma kapsamlna allnmlmtlr. Konya merkezde özel alt slnlfl bulunan ilkö!retim okullarlna gidilerek görümmeler yapllmlmtlr. Bu görümmeler slraslnda ö!retmen ve yöneticilere aramtlrma klsaca açlklanmlm ve ölçeklerin hangi gün ve saatte nasll uygulanaca!l kararlamtlrllmlmtlr. Ölçek slnlflara uygulanmadan önce ö!rencilere bu aramtlrmanln amacl ve verecekleri cevaplarln derslerini hiçbir Mekilde etkilemeyece!i vurgulanmlmtlr. Uygulama sonuçlarlnln ö!retmen, aile ve arkadamlarl taraflndan bilinmeyece!i ve gizli tutulaca!l ifade edilmimtir. Ö!renciler samimi ve içinde bulunduklarl durumu en do!ru Mekilde yansltacak cevaplarl vermeleri için motive edilmeye çallmllmlmtlr. Ölçe!in her maddesinin cevaplandlrllmaslna çok dikkat edilmim ve ortamln sessiz olmaslna özen gösterilmimtir. AraMtLrma verilerinin analizinde t testi, tek yönlü varyans analizi, Tukey testi, homojen olmayan gruplar için ise Kruskal Wallis Testi ve Mann Whitney U Testlerinden yararlanllmlmtlr. BULGULAR Bu bölümde, aramtlrmanln amaçlarl do!rultusunda yapllan istatistiksel analizler sonucunda ulamllan bulgulara yer verilmimtir. Tablo 1: Cinsiyet De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeylerine Ait t Testi Sonuçlar7 Cinsiyet N X Ss t *** p<0.001 KLz Erkek *** Cinsiyet de!imkenine göre çocuklarln sürekli kaygl puan ortalamalarl incelendi!inde klz ö!rencilerin puan ortalamalarl erkek ö!rencilerden anlamll düzeyde yüksek oldu!u görülmümtür. Tablo 2: Cinsiyet De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait t Testi Sonuçlar7 Cinsiyet N X Ss t *** p<0.001 KLz Erkek *** Tablo 2 incelendi!inde klz ö!rencilerin depresyon puan ortalamalarl 32.85, erkek ö!rencilerin depresyon puan ortalamalarl ise, olarak hesaplanmlmtlr. YapLlan istatistiksel imlemler sonucunda 698

6 klz ö!rencilerin depresyon puanlarl erkek ö!rencilerin depresyon puanlarlndan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. Tablo 3: Ya: De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeylerine Ait t Testi Sonuçlar7 Ya: Grubu N X Ss t *** ** * p<0.001 Ö!renme güçlü!ü görülen 9 11 yam gurubu çocuklarln sürekli kaygl puan ortalamalarl 31.06, yam grubu çocuklarln sürekli kaygl puan ortalamalarl olarak hesaplanmlmtlr. Puan ortalamalarl araslnda anlamll düzeyde bir farklllamma saptanmlmtlr. Tablo 4: Ya: De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait t Testi Sonuçlar7 Ya: Grubu N X Ss t * p< *** Tablo 4 incelendi!inde 9 11 yam grubu çocuklarln depresyon puan ortalamalarl iken, yam grubunun depresyon puan ortalamasl olarak hesaplanmlmtlr. Bu sonuca göre yam grubu çocuklarln depresyon puan ortalamasl 9-11 yam grubu çocuklardan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. Tablo 5: Karde: say7s7 De2i:kenine göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeyine Ait Kruskal Wallis Testi Sonuçlar7 * p<0.001 Karde: Say7s7 N S7ra Ort. sd X² Tek Çocuk KardeM * 4-4 den fazla KardeM saylsl de!imkenine göre ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln sürekli kaygl düzeylerinde bir farkllllk olup olmadl!l Kruskal Wallis Testi ile analiz edilmimtir. KardeM saylsl de!imkenine göre ö!renme güçlü!ü olan çocuklarln sürekli kaygl puan ortalamalarlnda anlamll düzeyde bir farkllllk oldu!u görülmümtür (x²=37.87, p<0.001). FarklLlL!Ln kayna!lnl belirlemek amaclyla Mann Whitney-U Testi uygulanmlm sonuçlar Tablo 6 da verilmimtir. 699

7 Tablo 6: Karde: Say7s7 De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeyine Ait Mann Whitney-U Testi Sonuçlar7 Karde: Say7s7 N Tek Çocuk 2-3 Karde: Tek Çocuk KardeM 46 Z=-2.518* 4-4 den fazla 32 Z=-4.712*** Z=-4.767*** *p<0.05, ***p<0.001 Tablo 6 incelendi!inde, 2-3 kardeme sahip olan çocuklarln sürekli kaygl düzeyleri, tek çocuk olanlardan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur (z=-2.518, p<0.001 ). 4 4 den fazla kardeme sahip olan çocuklarln kaygl düzeyleri, tek çocuklarln ve 2 3 kardeme sahip olan ö!renme güçlü!ü görülen çocuklardan anlamll düzeyde yüksek hesaplanmlmtlr (z=-4.712, p<0.001; z=-4.767, p<0.001). Tablo 7: Karde: Say7s7 De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait N, X,Ss Sonuçlar7 Karde: Say7s7 N X Ss Tek Çocuk 11 23,72 4, KardeM 46 27,71 4, den Fazla 32 33,25 4,47 Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kardem saylslna göre depresyon puan ortalamalarl ve standart sapmalarl tablo 7 de verilmimtir. Buna göre en yüksek depresyon puan ortalamasl 4 ve daha fazla kardemi olan çocuklarda görülmümtür. KardeM saylslna göre depresyon puan ortalamalarl araslndaki farkllll!ln anlamll olup olmadl!lnl belirlemek amaclyla tek yönlü varyans analizi yapllmlm, sonuçlar tablo 8 de verilmimtir. Tablo 8: Karde: Say7s7 De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait Varyans Analizi Sonuçlar7 Varyans Kayna27 KT Sd KO F Gruplar ArasLnda Gruplar çinde Toplam *** ***p<0.001 Tablo 8 incelendi!inde, kardem saylsl de!imkenine göre çocuklarln depresyon puan ortalamalarlnda anlamll bir farklllamma görülmektedir (F=24.904, p<0.001). FarklLlaMmanLn kayna!lnl belirlemek amaclyla Tukey Testi yapllmlm ve anlamll çlkan sonuçlar tablo 9 da verilmimtir. 700

8 Tablo 9: Karde: Say7s7 De2i:kenine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait Tukey Testi Sonuçlar7 Karde: Say7s7(I) Karde: Say7s7 (II) Ortalamalar Aras7 Standart P de2eri Fark Hata 2-3 KardeM Tek Çocuk 4-4 den fazla KardeM 4-4 den fazla Tablo 9 da görüldü!ü gibi 4-4 den fazla kardemi olan çocuklarln depresyon puan ortalamalarl tek çocuklar ve 2-3 kardem olan çocuklardan anlamll düzeyde yüksektir. Tablo 10. Okul Öncesi E2itim Alma Durumuna Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeyine Ait t Testi Sonuçlar7 Okul Öncesi E2itim Alma Durumu N X Ss t O.Ö.E.aldL * O.Ö.E. almadl *p<0.001 AraMtLrmada yer alan 89 ö!renciden 39 u okul öncesi e!itimi almlm olup bu çocuklarln sürekli kaygl puan ortalamalarl olarak hesaplanmlmtlr. Okul öncesi e!itimi almamlm 50 çocu!un sürekli kaygl puan ortalamasl ise dir. YapLlan istatistiksel imlemler sonucunda okul öncesi e!itimi alma durumunun çocuklardaki kaygl düzeyini anlamll düzeyde etkiledi!i görülmümtür. Bir okul öncesi e!itim kurumundan faydalanan çocuklarln sürekli kaygl düzeylerinin okul öncesi e!itim kurumuna gitmemim olan çocuklara göre anlamll düzeyde dümük bulunmumtur. Tablo 11: Okul Öncesi E2itim Alma Durumuna Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait t Testi Sonuçlar7 Okul Öncesi E2itim Alma Durumu N X Ss t O.Ö.E.AldL O.Ö.E.AlmadL * *p<0.001 Tablo 11 e göre okul öncesi e!itim alan ö!rencilerin depresyon puan ortalamasl 25.87; okul öncesi e!itimi almayan ö!rencilerin depresyon puan ortalamasl ise olarak hesaplanmlmtlr. YapLlan istatistiksel imlemler sonucunda okul öncesi e!itimi almayan ö!rencilerin depresyon puan ortalamalarl okul öncesi e!itime devam edenlere göre anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. 701

9 Tablo 12: Ailenin Gelir Düzeyine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeylerine Ait Kruskal Wallis Testi Sonuçlar7 Ailenin Gelir Düzeyi N S7ra Ort. Sd X² 500 TL den az TL TL ve üzeri * *p<0.001 Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln ailelerinin gelir düzeylerine göre kaygl düzeylerinde bir farkllllk olup olmadl!l Kruskal Wallis Testi ile analiz edilmimtir. Ailenin gelir düzeyi de!imkenine göre ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln sürekli kaygl puan ortalamalarl araslnda anlamll düzeyde farklllamma saptanmlmtlr (x²=36.74, p<0.001). FarklLlaMmanLn kayna!lnl belirlemek amaclyla Mann Whitney-U Testi uygulanmlmtlr. Tablo 13: Ailenin Gelir Düzeyine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Sürekli Kayg7 Düzeylerine Ait Mann Whitney _U Testi Sonuçlar7 Ailenin Gelir Düzeyi 500 TL den az TL TL 500 TL den az TL TL 22 Z= Z=-4.545*** Z=-4.217*** 1001 ve üzeri 12 Z=-4.297*** Z=-3.808*** Z= *p<0.001 Aile gelir durumu de!imkenine göre 500 TL ve daha az geliri olan ailelerin çocuklarlnln sürekli kaygl puan ortalamalarl, gelir düzeyi TL ve 1001 ve üzeri olan ailelerin çocuklarlnln kaygl puan ortalamalarlndan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. Di!er taraftan ayllk geliri TL olan ailelerin çocuklarlnln sürekli kaygl puan ortalamalarl, gelir düzeyi TL ve 1001 ve üzeri olan ailelerin çocuklarlnln sürekli kaygl puan ortalamalarlndan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. 702

10 Tablo 14. Ailenin Gelir Düzeyine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine ait N, X,Ss Sonuçlar7 Gelir Düzeyi N X Ss 500 TL den az 26 32,50 4, TL 29 31,41 4, TL 22 25,00 4, ve üzeri 12 24,50 3,31 Tablo 15: Ailenin Gelir Düzeyine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Düzeylerine Ait Varyans Analizi Sonuçlar7 Varyans Kayna27 KT Sd KO F Gruplar ArasLnda Gruplar çinde Toplam * *p<0.001 Tablo 15 incelendi!inde aile gelir düzeyine göre ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln depresyon puan ortalamalarlnda anlamll bir farklllamma görülmektedir (F=19.235, p<0.001). FarklLlaMmanLn kayna!lnl belirlemek amaclyla Tukey Testi yapllmlm ve sonuçlar ama!lda sunulmumtur. Tablo 16: Ailenin Gelir Düzeyine Göre Ö2renme Güçlü2ü Görülen Çocuklar7n Depresyon Puanlar7na Ait Tukey Testi Sonuçlar7 Aile GelirDüzeyi Aile GelirDüzeyi Ortalamalar aras7 fark Standart Hata P de2eri TL TL den az TL TL ve üzeri TL ve üzeri TL 1001 ve üzeri Tablo 16 incelendi!inde gelir düzeyi 500 TL den az olan ailelerin çocuklarlnln depresyon puan ortalamalarl, TL ve 1001 ve üzeri geliri olan ailelerin çocuklarlnln depresyon puan ortalamalarlndan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur TL gelir düzeyi olan ailelerin çocuklarlnln depresyon puan ortalamalarl TL ve 1001 ve üzeri gelir düzeyine sahip ailelerin depresyon puan ortalamalarlndan anlamll düzeyde yüksek oldu!u görülmümtür (p<0.001). 703

11 Tablo 17: Depresyon ile Sürekli Kayg7 Aras7ndaki "li:ki Depresyon Kayg7.67*** ***p<0.001 Tablo 17 de ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln depresyon puanlarl ile sürekli kaygl puanlarl araslndaki korelasyon sonuçlarl verilmimtir. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln depresyon puanlarl ile sürekli kaygl puanlarl araslnda pozitif yönlü anlamll bir ilimki saptanmlmtlr (p<0.001). TARTI,MA VE YORUM Ö!renme güçlü!ü görülen klz çocuklarlnln sürekli kaygl puan ortalamalarl, ö!renme güçlü!ü görülen erkek çocuklarln puan ortalamalarlndan anlamll düzeyde yüksek bulunmumtur. Dew, Galassi ve Galassi, (1983) aramtlrmalarlnda hesaplama güçlü!ü çeken çocuklarln kaygl düzeylerinin klzlarda daha yüksek oldu!unu belirtti!i çallmmasl bizim çallmmamlzl destekler niteliktedir. Toros ve Tataro!lu nun (2002) ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarda kaygl ve depresyon düzeylerini belirledi!i çallmmaslnda cinsiyete göre ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl düzeylerinin farklllamtl!l ve klzlarln durumluk kaygl düzeylerinin erkeklerden daha yüksek oldu!u bulgusuyla desteklenmektedir. Öy (1990) taraflndan yapllan çallmmada ise çocuklarln kaygl puanlarlnln cinsiyete göre farklllammadl!l saptanmlmtlr. Heiman (2004) ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl düzeylerinin cinsiyete göre farklllammadl!l, klzlar ile erkeklerin kaygl düzeylerinin farkllllk göstermedi!i bulgusuyla çelimmektedir. AraMtLrma sonucunda, ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln cinsiyet de!imkeni açlslndan, depresyon puan ortalamalarl araslnda istatistiksel açldan anlamll farkllllk oldu!u belirlenmim (p<0.05) ve klzlarln depresyon puan ortalamalarl erkeklerden yüksek oldu!u saptanmlmtlr. Lefkowitz ve Tesiny (1985) yaptlklarl çallmmada, ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln depresyon puanlarlnda klzlarln erkeklerden yüksek oldu!u görülmüm ancak istatistiksel olarak anlamll bir ilimki bulunmamlmtlr. Uz- BaM (2003) çocuklarln akademik bamarl düzeyleri ile okul uyumu ve depresyon düzeyleri araslndaki ilimkiyi belirledi!i çallmmaslnda klz ö!rencilerin depresyon puanlarlnln erkek ö!rencilerden yüksek oldu!u bulgusuyla aramtlrma bulgusu tutarllllk göstermektedir. Gerede (2002), ilkö!retimde okuyan akademik bamarlslzllklarl bulunan çocuklarln depresyon puanlarlnln yüksek oldu!unu ve klzlarln erkeklerden daha çok depresif belirti gösterdi!ini belirtti!i çallmmasl da bizim çallmmamlzl destekler niteliktedir. Miller (2002) ergenlik ça!lna giren ve okul bamarlslzll!l gösteren klz çocuklarlnln aynl yam grubu erkeklere göre depresyon puanlarlnln yüksek oldu!unu belirtti!i çallmmaslyla da desteklenmektedir. KLzlarLn erkeklerden önce ergenlik dönemine girmeleri, onlarln bama çlkmasl gereken sorunlarla erkeklerden önce yüzlemmelerine neden olmaktadlr. Ergenlik döneminde yamanmasl olasl sorunlar dikkate allndl!lnda, ergenler bu dönemde depresyon duygusunu daha yo!un yamayabilmektedirler. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kendine özgü bam etmeleri gereken sorunlarda eklendi!inde bu dönem riskli bir dönem haline dönümmektedir. DolayLsLyla bu dönemde klzlar erkeklerden daha fazla depresyon duygusu yamayabilmektedirler. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl ve strese karml verilen tepkilerinde cinsiyet açlslndan farkllllklar oldu!u Londra Ulusal Çocuk Bürosunun 28 saylll 1978 bülteninde de belirtilmektedir. Bu bültende klzlarln stres karmlslnda daha çok kaygl ve çökkünlük gösterme e!iliminde olduklarl belirtilmektedir. AraMtLrmanLn ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl düzeylerinin cinsiyet göre farklllamtl!l bulgusu bu bültendeki bulguyla tutarllllk göstermektedir. AraMtLrmada ö!renme güçlü!ü görülen klz çocuklarlnln kaygl düzeylerinin ö!renme güçlü!ü görülen erkek çocuklarlndan daha yüksek çlkmaslnl klzlarln daha duygusal bir yaplya sahip olmasl ve erkeklerden daha önce ergenlik ça!lna girmesiyle açlklanabilir. AyrLca klzlarln gelimimlerinin do!al bir sonucu olarak erkeklerden daha duygusal, daha karamsar, olumsuz yamam olaylarl karmlslnda daha zaylf ve yetersiz olduklarl dümünülürse yamlarlnda ergenli!e girmim olan klz çocuklarln kaygl ve depresyon puan ortalamalarlnln yüksek çlkmasl beklenen bir sonuçtur (Hatuno!lu, 1997). YaMa göre ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl düzeylerinde ise 9-11 yam grubu çocuklarln sürekli kaygl düzeyleri yam grubu çocuklarln sürekli kaygl düzeylerinden dümük 704

12 bulunmumtur. Toros ve Tataro!lu (2002) ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl düzeyini etkileyen en önemli faktörlerden biri olarak yam de!imkenini göstermekte ve çocuklarln yamlarlnln artmasl ile kaygl düzeylerinin yükseldi!ini belirtmektedir. Elde edilen bu sonuç bizim çallmmamlzla uyumludur. Kavale (2002) yapmlm oldu!u çallmmaslnda ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln yamlarl ile kaygl düzeyleri araslnda pozitif yönlü anlamll ilimkiler tespit etti!i çallmmalarla tutarllllk göstermektedir. Uz- BaM (2003) yaptl!l aramtlrmada çocuklarln depresyon düzeyleri ile yamlarl araslnda pozitif korelasyon bulmumtur. AvcL, Aslan ve Alparslan (1996) ö!renme güçlü!ü olan çocuklardan ortaokula giden çocuklarln ilkokula giden çocuklardan daha çok depresif belirti gösterdiklerini belirtmektedir. Di!er taraftan, Gerede (2002) ilkö!retimde okuyan ve akademik bamarlslzllklarl bulunan çocuklarln yama göre depresyon belirtilerinin ve düzeylerinin de!immedi!ini saptamlmtlr. KardeM saylslna göre çocuklarln sürekli kaygl düzeylerinin farklllamtl!l görülmümtür. KardeM saylsl arttlkça çocuklarln kaygl düzeyleri anlamll düzeyde yükselmektedir. Sharma (2004) yapmlm oldu!u aramtlrmaslnda kardem saylsl kaygl düzeyini etkiledi!i tek çocuklarln kaygl düzeylerinin 2 ve daha fazla kardemi olan çocuklardan anlamll düzeyde dümük oldu!u bulgusuyla desteklenmektedir. Toros ve Tataro!lu nun (2002) de yaptl!l aramtlrmaslnda kardem saylsl ile kaygl araslnda pozitif yönlü korelasyonlar saptadl!l çallmmaslyla da aramtlrma bulgularl tutarllllk göstermektedir. Di!er taraftan Kavale (2002) yapmlm oldu!u aramtlrmaslnda kardem saylslnln ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl düzeylerini etkilemedi!ini belirlemimtir. KardeM saylsl de!imkenine göre ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln depresyon düzeylerinin anlamll düzeyde farklllamtl!l ve kardem saylsl yükseldikçe depresyon puan ortalamalarlnln da arttl!l gözlenmimtir. AvcL, Aslan ve Alparslan (1996) ö!renme güçlü!ü gösteren tek çocuklardan depresyon puan ortalamaslnln 2 ve daha fazla kardemi olanlara göre anlamll düzeyde dümük oldu!unu belirtti!i çallmmaslyla tutarllllk göstermektedir. Yüksek (1999) çallmmaslnda DEHB olan çocuklarln depresif belirtilerini incelemim ve kardem saylsl ile depresyon düzeyleri araslnda negatif yönlü ilimkiler bulmumtur. Bu bulgular aramtlrma bulgularlnl destekler niteliktedir. KardeM saylslnln fazla olmasl ailelerin çocuklarlna aylracaklarl zaman açlslndan sorunlar yaratabilir. Özellikle ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln daha fazla ilgi gösterilmesi gereken riskli grup oldu!u dümünüldü!ünde, ailelerinin yeterince kendilerine zaman aylrmadlklarl duygusu, bu çocuklarda kaygl ve depresyon duygusunu daha yo!un yamamalarlna neden olabilir. Bunun sonucunda klskançllk, öfke ve karamsarllk gibi duygular daha çabuk ortaya çlkabilir. AraMtLrmanLn di!er bir bulgusunda, okul öncesi e!itime devam eden ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln, sürekli kaygl ve depresyon puan ortalamalarl okul öncesi e!itimden yararlanmayan çocuklardan dümük çlkmlmtlr. Bu sonuçlar okul öncesi e!itimin çocuklarln gelimimlerine olan katkllarlnln önemli bir göstergesi sayllabilir. KiMilik özelliklerinin olummaslnda ilk çocukluk yamantllarlnln etkili oldu!unu ortaya koyan aramtlrmalar ve kuramlar dikkate allndl!lnda okul öncesi e!itimin bütün çocuklarl kapsayacak Mekilde yayglnlamtlrllmasl gerekmektedir. Okul öncesi e!itim çocuklarl ana-babaya ba!lmll olmaktan kurtaran, yaratlclllklarlnln ortaya çlkmaslna olanak sa!layan okul öncesi dönemde çocuklarln bedensel, zihinsel ve toplumsal yönden gelimmeleri bir bütün olarak sa!lanmaktadlr. AyrLca, bu dönem çocu!un anadilini gelimtirdi!i ve oyun yoluyla toplumsallamtl!l dönemdir (Gediko!lu, 2005). DolayLsLyla bu aramtlrmada da okul öncesi e!itimin ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln gelimimlerine olumlu katkl yaptl!l görülmümtür. AraMtLrma bulgularlna göre ailenin gelir düzeyi ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln sürekli kaygl ve depresyon düzeylerini anlamll düzeyde etkilemektedir. Alt sosyoekonomik düzeyde bulunan çocuklarln sürekli kaygl ve depresyon puan ortalamalarl üst sosyoekonomik düzeyde bulunan çocuklardan anlamll düzeyde yüksek çlktl!l gözlenmimtir. Sharma (2004) üç farkll düzeydeki ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl puanlarlnda farkllllklar görüldü!ünü alt sosyo ekonomik seviyedeki çocuklarln kaygl düzeylerinin daha yüksek oldu!u Meklindeki bulgusu aramtlrma bulgusunu desteklenmektedir. AvcL, Aslan ve Alparslan (1996) ö!renme güçlü!ü görülen çocuklardan alt sosyoekonomik düzeyde bulunan çocuklarln depresyon düzeylerinin yüksek oldu!unu belirtti!i çallmmaslyla tutarllllk göstermektedir. Yüksek (1999) çallmmaslnda üst sosyoekonomik düzeyde bulunan çocuklarln kaygl ve depresyon puanlarlnln dümük oldu!u çallmmaslyla desteklenmektedir. Alt sosyoekonomik düzeyde ailelerin ilgi ve e!itim düzeylerinin dümük olmasl nedeniyle çocu!un bedensel ve ruhsal ihtiyaçlarl tam olarak karmllanmamaktadlr. Yine alt gelir düzeyinde ebeveynlerin çocuklarlndan beklentileri, iç kontrolü, girimimi, merak duygusu, konumma ve ifade yetene!i, kendine güven ve özerkli!in gelimimi engelleyecek nitelikte itaat ve ba!llllk de!erlerine yönelik olabilmektedir. DüMük sosyoekonomik düzeydeki ailelerde karl koca ve çocuklarla ilimkilerde 705

13 baba otoritesi hakimdir. Çocu!un e!itiminde fiziksel ceza, azar gibi olumsuz tekniklere slkça bamvurulur. Bu durum çocu!un benlik sayglslnl zedeler kaygl ve depresyon riskini artlrlr. Orta ve üst gelir düzeyindeki ebeveynlerde ise çocu!un benlik gelimimine uygun beklentiler söz konusudur. Bu durumda da çocuklarln duygusal ve ruhsal gelimimleri daha sa!llkll olacaktlr. Sosyoekonomik durumun yetersiz olmasl ailenin temel ihtiyaçlarlnl karmllayamamaslna, hayattan tatmin olamamaya da neden olabilmektedir. Bu da aile ilimkilerine gerginlik, sinirlilik, sebatslzllk, tedirginlik Meklinde yanslyarak kaygl ve depresyonun olummaslna neden olabilmektedir. Ekonomik, çevresel ve kültürel faktörler çocu!un okuma gelimimini de önemli düzeyde etkiler. DüMük sosyoekonomik düzeydeki çocuklarda gelimimsel disleksiye daha slk rastlandl!l bilinmektedir (Bingöl, 2003). Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl puanlarl ile depresyon puanlarl araslnda pozitif yönlü anlamll ilimkiler saptanmlmtlr. Bu sonuca göre kaygl düzeyinin yüksek olmasl çocuklarln depresyon düzeylerinde de artlma neden oldu!u söylenebilir. Toros ve Tataro!lu (2002) yapmlm olduklarl aramtlrmalarlnda, DEHB olan çocuklarln depresyon düzeyleri ile kaygl puanlarl araslnda pozitif yönlü bir korelasyon saptamlmlardlr. KaygL, endime, gerginlik, daralma, huzursuzluk, slklntl ve tedirginlik halidir. Bu belirtilerin ço!u depresyonun tanlml ve belirtileri açlklanlrken de kullanllmaktadlr. Psikiyatrik hastallklarln beraberinde mutlaka kaygl gözlenmektedir. KaygL bozukluklarl yamayan insanlar ciddi anlamda hayattan zevk alamayan kimilerdir. KaygL seviyesi yüksek kimiler aynl zamanda amlrl hassas ve gergin olmaya yatklndlrlar, ancak öfke ve saldlrganllktan çok endimeli ve depresif bir duygu durum içindedirler. Ruhsal sorunlarln gündeme gelim sürecine baklldl!lnda önce sorun kaygl olarak bamllyor ve sonra depresyon gelimiyor onunda sonucunda obsesyonlar meydana gelebiliyor (AvcL ve di!., 1996). DolayLsLyla kaygl ve depresyon karmlllkll olarak birbirlerini etkileyen kavramlardlr. AraMtLrma sonuçlarl göz önüne allndl!lnda ö!renme güçlü!ü hakklnda ailelerin ve e!itimcilerin bilinçlendirilmesine yönelik e!itim çallmmalarl yapllabilir. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklarln kaygl ve depresyon düzeylerinin azaltllmaslna yönelik psikolojik danlmma ve rehberlik hizmetlerinin yo!unlamtlrllabilir. Bu çallmmalar çocuklarln ö!renme problemlerine önemli katkllar sa!lamaslnln yanlnda, duygusal olarak da daha sa!llkll olmalarlna yardlmcl olunabilir. Ö!renme güçlü!ü görülen çocuklara ilimkin yurtiçi aramtlrmalar yeterli düzeyde de!ildir. Konuya ilimkin aramtlrma saylslnln artmasl ve bu aramtlrmada elde edilen bulgular ö!renme güçlü!ünün tanl, e!itim ve tedavisinde psikolojik danlmmanlara, anne- baba ve ö!retmenlere ve ö!renme güçlü!ü görülen bireylere katkl sa!layacaktlr. KAYNAKÇA Amerikan Psikiyatri Birli!i (1994). Mental bozukluklarn tansal ve saymsal el kitab (DSM IV)(Çev.ed.: E. Köro+lu). Ankara: Hekimler YayLn Birli!i. AvcL, A., Aslan, H., ve Alparslan, N. (1996). Çocuk psikiyatrisine bamvuran olgularda depresif bulgular. Çukurova Üniversitesi Tp Fakültesi Dergisi. 21(3), Bingöl, A. (2003). Ankara daki ilkokul 2. ve 4. slnlf ö!rencilerinde gelimimsel disleksi oranl. Ankara Üniversitesi Tp Fakültesi Mecmuas, 56(2), Blackburn, I. M. (1993). Depresyon ve ba4açkma yollar (çev. N. H. Tahin ve R. N. RugancL). stanbul: Remzi Kitapevi. ÇakmaklL, K. (1997). Psikososyal sa+l+n korunmas. stanbul: Deha MatbaacLlLk. Dew, K. M. H., Galassi, J. P., & Galassi, M. D. (1983). Mathematics anxiety: Some basic issues. Journal of Counseling Psychology, 30, Ercan, Z. G. (2001). Kayna4trlm4 ortamdaki normal geli4im gösteren çocuklarn 8-11 ya4lar arasndaki ö+renme güçlü+ü olan akranlarna kar4 tutumlarnn incelenmesi. YayLmlanmamLM yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 706

14 Erden, G., Kurdo!lu, F., ve Uslu, R. (2002). lkö!retim okullarlna devam eden Türk çocuklarlnln slnlf düzeylerine göre okuma hlzl ve yazlm hatalarlnln gelimtirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 13 (1), Gediko!lu, T. (2005). Avrupa birli!i sürecinde Türk e!itim sistemi: Sorunlar ve çözüm önerileri. Mersin Üniversitesi E+itim Fakültesi Dergisi, 1(1), Gerede, A. (2002). >lkö+retimde okuyan çocuklarn umutsuzluk düzeylerinin çe4itli de+i4kenler açsndan incelenmesi. YayLmlanmamLM yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, E!itim Bilimleri Enstitüsü, EskiMehir. Heiman, T. (2004). Teachers coping with changes: Including students with disabilities in mainstream classes: An international view. International Journal of Special Education, 19(2), Hatuno!lu, A. K. A. (1997). Ailenin sosyoekonomik ve kültürel düzeyinin çocu+un kayg düzeyine etkisi. YayLmlanmamLM yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Kavale, K.A. (2002). Discrepancy models in the identification of learning disability. In R. Bradley, L. Danielson, & D. P. Hallahan (Eds.), Identification of learning disabilities: Research to practice (pp ). Mahwah, NJ: Erlbaum. KLrcaali-ftar, G. (1992). Bir özel e!itim kategorisi olarak ö!renme güçlükleri. Anadolu Üniversitesi E+itim Fakültesi Dergisi, 5(1-2), Köknel, Ö. (1995). Kaygdan mutlulu+a ki4ilik (13. Bask). stanbul: AltLn Kitapevi. Lefkowitz, M. M. & Tesiny, E. P. (1985). Depression in children: Prevalence and correlates. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 53, Miller, J. A. (2002). Çocuklarda depresyon, (çev: M. I4k). stanbul: Özgür YayLnlarL. Morgan, C. T. (1989) (YayLn Sorumlusu: S. KarakaM). Psikolojiye giri4. Hacettepe Üniversitesi, Psikoloji Bölümü YayLnlarL. No:1. Öy, B. (1990). Çocuklar için depresyon ölçe+inin ö+renciler ve çocuk ruh sa+l+ klini+ine ba4vuran çocuklara uygulanmas. YayLmlanmamLM uzmanllk tezi, Hacettepe Üniversitesi TLp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim DalL, Ankara. Özsoy, Y., Özyürek, M. ve Eripek, S. (1998). Özel e+itime giri4. Ankara: Karatepe YayLnlarL. Özusta, T. (1993). Çocuklar için durumluk-sürekli kayg envanterinin uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çal4mas. YayLmlanmamLM yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Özyürek, M. (2003). Ö+renme güçlü+ü gösteren çocuklar. (Ed: A. Ataman) Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel E!itime GiriM. Ankara: Gündüz E!itim ve YayLncLlLk. Rea, P. J., Mclaughlin, V. L., & Walter-Thomas, C. (2002). Outcomes for students with learning disabilities in inclusive and pullout programs. Exceptional Children, 68(2), SavaMLr, I., & Tahin, N. H. (1997). Bili4sel-davran4ç terapilerde de+erlendirme: Sk kullanlan ölçekler. Ankara: Türk Psikoloji Derne!i YayLnlarL. 707

15 Sharma, G. (2004). A Comparative study of the personality characteristics of primary school students with learning disabilities and their non learning disabled peers. Learning Disability Quarterly, 27(3), Saenz, L. M., Fuchs, L.S., & Fuchs, D. (2005). Peer- assisted learning strategies for English language learners with learning disability. Exceptional Children, 71(3), Tenel, H. G. (1998). Okuma güçlü+ü olan ve olmayan ilkokul ö+rencilerinin okuma düzeyinin ve dislektik özelliklerinin kar4la4trlmas. YayLmlanmamLM doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Tebli!ler Dergisi (2003). MEB E!itim AraçlarL nceleme Yönetmeli!inde De!iMiklik YapLlmasLna Dair Yönetmelik. C. 66, S Tümkaya, S. (1999). >lkö+retim okullarndaki ö+retmen ve ö+rencilerin depresyon belirtilerinin ara4trlmas. VIII. Ulusal E!itim Bilimleri Kongresinde Sunulan Bildiri. 1-3 Eylül, KTÜ-Trabzon. Tüzün, Ü. (1993). Okul ça+ çocuklarnda ya4am olaylar depresyon semptomlar ve self-esteem arasndaki ili4ki. YayLmlanmamLM uzmanllk tezi, stanbul Üniversitesi TLp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim DalL, stanbul. Toros, F. ve Tataro!lu, C. (2002). DEHB sosyodemografik özellikler anksiyete ve depresyon düzeyleri. Çocuk ve Ergen Ruh Sa+l+ Dergisi. 9(1), UzbaM, A. (2003). >lkö+retim 4. ve 5. Snflarda Okuyan Ö+rencilerin Sosyal Becerileri ve Okul Uyumu ile Depresyon Düzeyleri Arasndaki >li4kinin >ncelenmesi. YayLnlanmamLM doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi E!itim Bilimleri Enstitüsü, zmir. Watson, D., & Clark, L. A. (1995). Depression and the melancholic temperament. European Journal of Personality, 9(5), Wong, B. Y. L. (1998). Learning about learning disabilities. San Diego:Academic Press. Yüksek, H. (1999). DEHB Olan çocuklarn e4patolojilerinin Davran4 De+erlendirme Ölçe+i Aracl+yla De+erlendirilmesi. YayLmlanmamLM yüksek lisans tezi. stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, stanbul. 708