Bir Grup Başkanlığı Bölgesi nde Sağlık Personelinin Şiddete Maruziyetleri ve İş Memnuniyetleri

Transkript

1 Araştırma/Researche Article TAF Prev Med Bull 2011; 10(1): Bir Grup Başkanlığı Bölgesi nde Sağlık Personelinin Şiddete Maruziyetleri ve İş Memnuniyetleri [Exposure to Violence and Occupational Satisfaction of Health Personnal in a Health Group Area] ÖZET AMAÇ: Bu çalışmada, Kayseri Melikgazi Eğitim ve Araştırma Sağlık Grup Başkanlığı Bölgesi nde görev yapan sağlık personelinin şiddete maruz kalmaları, maaş, çalışma şartları vb. konulardaki memnuniyetleri belirlenmeye çalışılmıştır. YÖNTEM: Kesitsel ve tanımlayıcı tipteki bu çalışma, Mart-Nisan 2006 da yürütülmüştür. Örneklem seçilmeden tüm personele (392 kişi) ulaşılması hedeflenmiştir. Veriler bilgisayar yardımıyla değerlendirilmiş, istatistiksel analizde Ki kare testi kullanılmıştır. İstatistik değerlendirmelerde p<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir. BULGULAR: Araştırmaya katılanların %66,7 si kadın, %33,3 ü erkektir. Yaş ortalamaları 34,48±5,73 yıldır. Araştırmaya katılanların %80,4 ü gündüz, %19,6 ı gece çalışan sağlık ocaklarında görev yapmakta olup, grubun görev süreleri ortalaması 11,99±5,30 yıldır. Araştırmaya katılanların %57,1 i mesleğini isteyerek seçmiştir ve %65,5 i çocuklarının kendileri ile aynı mesleği yapmalarını istememektedir. Araştırmaya katılanların %68,2 i aldıkları ücretin yetersiz olduğunu düşünmektedir. Araştırmaya katılanların %50,3 ü sözel ve/veya fiziksel olmak üzere çeşitli derecelerde şiddete maruz kaldıkları bir olay yaşamıştır. Şiddete uğrayanların %63,6 sı gece hizmeti veren sağlık ocağında görev yapanlar olup en çok şiddete uğrayanlar doktorlardır. SONUÇ: İşyerinde şiddete maruz kalma işyerinden memnuniyeti de olumsuz yönde etkilemektedir. SUMMARY AIM: In this study, it evaluted that exposure to violence and effect of this exposure to occupational satisfaction of health personel in Melikgazi Health Group Area. METHOD: This cross sectional and descriptive study was performed in April-May Sampling not planned, it assumed to reach all of health personel. Data were analysed using computer and chi square test were used for statistical analyses. Lesser than 0.05 values were accepted as statistically significant. RESULTS: Of the research group 66.7% were female and 33.3% were male. Mean age was 34.48±5.73 years. Of the study participants were working in health center, 80.4% day time and 196% in night time and mean duration of working was 11,99±5,3 years. Of the study group 57.1% were chosen profession willingly and 65.5% of them didn t want to their children chose same profession. Of the study group 68.2% were thought their fare were not enough. Of the study group, 50.3% were experinced verbal and/or physical violence with different degrees. Of the violence victims 63.6% were working in night shift of health centers and most of them doctors. CONCLUSION: Exposure to violence during work effects the satisfaction negativeley. Elçin Balcı 1 İskender Gün 1 Vesile Şenol 2 Fatih Yağmur 3 Ahmet Öksüzkaya 4 1 Erciyes Üni. Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, 2 Halil Bayraktar Meslek Yüksek Okulu, 3 Adli Tıp AD, 4 İl Sağlık Müdürlüğü, Kayseri. Anahtar Kelimeler: Sağlık Çalışanları, Şiddet, Memnuniyet. Key Words: Health Workers, Violence, Satisfaction. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Elçin Balcı Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Kayseri, Türkiye. ebalci@erciyes.edu.tr GİRİŞ Şiddet kişiye fiziksel ya da psikolojik zarar vermeyi amaçlayan bir eylemdir. Sağlık hizmeti veren personel, stresle karşılaşma bakımından özellikli bir grup olup, şiddete maruz kalma ve stres etkilenimleri bu grupta oldukça yüksektir. Amerika Birleşik Devletleri nde yapılmış bir araştırmada, sağlık personelinin şiddete uğrama riskinin diğer hizmet sektörlerinde çalışanlara göre 16 kat fazla olduğu saptanmıştır. Sağlık personeli cezaevi gardiyanlarından ve polis memurlarından daha fazla şiddete maruz kalmaktadır. Hemşirelerle ilgili bir yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre; hemşireler özellikle hastalar tarafından üç kat daha fazla şiddete maruz kalmaktadır (1,2). Bu araştırmada; Melikgazi Eğitim ve Araştırma Sağlık Grup Başkanlığı Bölgesi nde görev yapan sağlık personelinin hizmet sunarken karşılaştıkları sorunların, şiddete uğrayıp uğramadıklarının ve maaş, çalışma ortamları vb. çeşitli konulardaki memnuniyetlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM: Kesitsel ve tanımlayıcı tipteki bu çalışma, 2006 yılında yürütülmüştür. Melikgazi; Kayseri ili merkez ilçesidir. Melikgazi Sağlık Grup Başkanlığı, 2005 yılında imzalanan bir protokolle Eğitim ve Araştırma Bölgesi olmuştur. Yaklaşık 400 bin nüfusa hizmet verilmektedir. Başkanlığa bağlı sağlık ocaklarında, 13

2 gündüz görev yapanlar ile gece-gündüz görev yapan personelin tamamı araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırmanın yapıldığı dönemde Melikgazi Eğitim ve Araştırma Sağlık Grup Başkanlığı nda aktif görev yapan, gece ve gündüz toplam personel sayısı 392 dir. Çalışanların 336 sı (%85,7) araştırmaya katılmayı kabul etmiştir. Araştırma sırasında çeşitli nedenlerle görevi başında olmayan 17 kişi (doğum izni, hastalık izni, yıllık izin, ücretsiz izin vb), araştırmaya katılmayı kabul etmeyen 26 kişi ve anketleri tam olarak doldurmayan 13 kişi ile ilgili değerlendirme yapılamamıştır. Çalışanlara; çalışmanın amacını ve elde edilen bilgilerin nasıl değerlendirileceğini ifade eden, kısa bir açıklaması olan aydınlatılmış onam formu ile 26 soruluk anket verilmiş ve kendilerine en uygun cevabı işaretlemeleri istenmiştir. Anket uygulanmasını kabul edip doldurarak geri veren 336 (%85,7) personelin anketi değerlendirmeye alınmıştır. Veriler bilgisayar ortamına aktarıldıktan sonra SPSS 10.0 paket programı ile değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizde Ki kare testi kullanılmıştır. İstatistik değerlendirmelerde p<0.05 değerleri anlamlı olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Araştırmaya katılanların %66,7 si kadın, %33,3 ü erkektir. Yaş ortalamaları 34,48±5,73 yıl olup grubun %65,5 i yaş grubu arasındadır. Medeni durumlarına göre dağılımları %90,8 i evli, %7,4 ü bekâr, %1,8 i eşi ölmüş veya boşanmıştır. Çocuk sayısı ortalaması 1,90±0,74 çocuktur. Araştırmaya katılanların %80,4 ü gündüz, %19,6 ı gece ve gündüz açık olan sağlık ocaklarında görev yapmaktadır. Katılımcıların mesleki çalışma süreleri ortalaması 11,99±5,30 yıldır. Araştırmaya katılanların çeşitli konulardaki memnuniyetleri Tablo 1 de görülmektedir. Araştırmaya katılanların %57,1 i mesleğini isteyerek seçmiştir. Ancak çocuklarının kendileriyle aynı mesleği yapmalarını isteyip istemedikleri sorulduğunda tüm personelin %65,5 i (ebelerin %85,2 si, sağlık memurlarının %72,7 si, hemşirelerin %59,0 u, doktorların %53,0 ü, laboratuar teknisyenlerinin %31,0 i, diğer personelin %63,2 si) aynı mesleği seçmelerini istemediklerini ifade etmişlerdir. Meslek grupları arasındaki fark anlamlı olarak tespit edilmiş olup, doktorlar dışında kalan yardımcı sağlık personelindeki isteksizlik ifadesi belirgin olarak saptanmıştır (X 2 : , p<0.05). Mesleğini istemeyerek seçenler çocuklarının da aynı mesleği seçmelerini istememektedir ve aradaki fark anlamlı olarak bulunmuştur (X 2 : , p<0.05). Araştırmaya katılanlar mesleki olarak gelecekle ilgili kaygılarını %56,3 ü biraz, %31,5 i çok kaygılıyım ve %12,2 i hiç kaygım yok diye ifade etmişlerdir. Araştırmaya katılanların %21,4 ünün bildiği ve tanısı konulmuş bir kronik hastalığı olup (hipertansiyon, diyabet, varis, diğer kalp damar hastalıkları, endokrin sistem hastalıkları vb), %15,2 i düzenli ilaç kullanmaktadır. Kronik hastalığı olanlarda (X 2 : , p<0.05) ve düzenli ilaç kullananlarda meslek gruplarına göre anlamlı farklılık saptanmıştır (X 2 : , p<0.05) ve bu hızın hemşirelerle ebelerde diğer gruplara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya katılanların %50,3 ü sözel ve/veya fiziksel olmak üzere çeşitli derecelerde şiddete maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Şiddete maruz kalanların %85,2 si olayı taraflarla kendi aralarında çözümlediklerini, %8,9 u karakola, %5,9 u mahkemeye başvurduklarını ifade etmişlerdir. İşyerinde şiddete maruz kalma ile meslek grupları arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu saptanmıştır. Şiddete en fazla uğrayanlar doktorlar olarak görünmektedir (X 2 : , p<0.05) (Tablo 2). Görev yeri işyerindeki şiddete maruz kalmayı etkilemektedir. Şiddete uğrayanların %63,6 sı gece hizmeti de veren sağlık ocağında görev yapanlardır (X 2 : 5.846, p<0.05). İşyerinde şiddete maruz kalma işyerinden memnuniyeti etkilemektedir. Şiddete uğrayanların; işyerlerinden (X 2 : 7.043, p<0.05), yöneticilerinden (X 2 : , p<0.05), işyerindeki hizmet şartları ve donanımdan (X 2 : , p<0.05), hizmet sunulan halktan (X 2 : , p<0.005), işyerindeki güvenlikten (X 2 : , p<0.005) memnuniyetleri, şiddete uğramayanlara göre anlamlı derecede azalmaktadır. Katılımcılara yöneltilen, çalıştıkları ortamda mesleki olarak verimli olup olmadıkları sorusuna tüm personelin %61.6 sı verimliyim yanıtını verirken, doktorların ancak %40,9 u verimli olduklarını düşünmektedirler ve bu durum meslek grupları arasında anlamlı olarak farklı bulunmuştur (X 2 : , p<0.05). Kendilerini mesleki anlamda en verimsiz hisseden meslek grubu olarak doktorlar görünmektedir. 14

3 Tablo 1: Araştırmaya katılanların ifade ettikleri çeşitli konulardaki memnuniyet durumları. Konu (n: 336) Hiç memnun değilim Kısmen memnunum Memnunum Sayı % Sayı % Sayı % Mesleğimden 33 9, , ,4 İşyerimden 23 6, , ,5 İşyeri arkadaşlarımdan 15 4, , ,6 Yöneticilerimizden 18 5, , ,3 Halkın davranışlarından 85 25, , ,3 Döner sermaye uygulamasından , , ,0 Çalışma şartlarımdan 91 27, , ,1 İşyerimdeki güvenlikten , , ,9 Araç-gereç malzeme olanaklarından , , ,0 Aileme ayırdığım zamandan , , ,3 Kendime ayırdığım zamandan , , ,2 Aldığım ücretten , , ,8 İş dışındaki sosyal hayatımdan , , ,8 Tablo 2. İşyerinde şiddete maruz kalma ile meslekler arasındaki ilişki. İşyerinde şiddete maruz kalma Meslek Doktor * Hemşire Ebe Sağlık Memuru Lab. teknisyeni Diğer (memur, hizmetli vb) Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Uğrayanlar 51 76, , , , , , ,3 Uğramayanlar 16 23, , , , , , ,7 Toplam , , , , , , ,0 X 2 : , p< *Diş hekimi doktor grubuna dahil edilmiştir. İşyerinde şiddete maruz kalmayanların %71,3 ü kendilerini verimli kabul etmekteyken, şiddete uğrayanların %52,1 i verimli olduklarına inanmaktadırlar (X 2 : , p<0.05). İşyerindeki araç gereç donanımından memnun olmayanlarda (X 2 : , p<0.05), kendine zaman ayırma konusunda memnun olmayanlarda (X 2 : 6.503, p<0.05) ve sosyal hayata zaman ayırma konusunda memnun olmayanlarda, işyerindeki şiddete maruziyet daha fazla rastlanmıştır (X 2 : , p<0.01). Kendilerine ayırabildikleri özel vakitler konusunda cinsiyetler arasındaki fark anlamlı olup, kadın çalışanların %47.5 i bu konuda memnun olmadıklarını ifade etmişlerdir (X 2 : , p<0.001). TARTIŞMA Sağlık hizmeti veren personel, stresle karşılaşma bakımından özellikli bir grup olup, şiddete maruz kalma ve stres etkilenimleri bu grupta daha yüksektir. Türkiye nin yeni dünya düzenine uyarken en hızlı değişen ve en çok müdahale edilen parçası sağlıktır. Bu durumda sağlık hizmetlerinin odağında görülen hekim üzerine daha fazla yük getirmekte, hekim sürekli bir uyum sağlama sürecinde tutulmakta, hekim kendini yenileyememekte, güdülenmesini yitirmekte ve bunun olumsuz getirisi olarak strese girmektedir (3). 15

4 Araştırmaya katılanların %68,2 i aldıkları ücretin yetersiz olduğunu düşündüklerini ve ücretten memnun olmadıklarını ifade etmişlerdir. Manisa da hekimlerde yapılan bir araştırmada gelir artımı için performans sisteminin olmaması gerektiğini söyleyenlerin hızı %49,1, performans sisteminde kendisine uygulanan puandan memnun olmayanların hızı ise %99,0 dır (4). Bu çalışmaya katılanların %57,1 i mesleğini isteyerek seçmiştir. Şanlıurfa da hekimlerde yapılan bir çalışmada hekimlerin %43,0 ü şimdi olsa bu mesleği seçmezdim, %64,0 ü çocuğumun hekim olmasını istemiyorum demişlerdir. Aynı çalışmada; işyeri koşullarından memnun olmayan hekimlerin sıklığı %74,0 tür (5). Manisa daki çalışmada mesleğini sevdiğini ifade eden hekimlerin sıklığı ise %40,0 dır (4). Elazığ da hekimlerde yapılan bir araştırmada sağlık ocaklarında görev yapan hekimlerin %30,2 si mesleklerinden memnun olmadıklarını ifade etmiş olup, gerekçe olarak bunların %80,8 i maddi ve manevi karşılık bulamamayı göstermişlerdir. Hekimlerin %94,2 si mesleki niteliklerine uygun ücret alamadıklarından yakınmışlardır. Birinci basamakta aksayan en önemli unsurun, yeterli destek ve teşvik olmamasından dolayı öncelikli görevlerin yapılamaması olduğunu belirtmişlerdir. Hekimlerin çalışma saatleri ve cinsiyetleri ile mesleki memnuniyetleri değişmemektedir (6). Malatya da uzman hekimlerde yapılan bir çalışmaya göre üniversite hastanesinde belirgin olmak üzere; uzman hekimlerin %60,9 u genel olarak mesleklerinden memnun olduklarını belirtmişlerdir ve memnun olmayanlar için memnuniyetsizliğin başlıca kaynağı ekonomik nedenler olarak ifade edilmiştir (7). Tözün ve arkadaşlarının Eskişehir il merkezinde yaptığı araştırmada hekimlerin orta düzeyde iş doyumuna sahip olduğu saptanmıştır (8). Mersin de yapılan bir başka çalışmaya göre ekonomik, sosyal ve çalışma yaşamına ilişkin olumsuzluklar hekim tükenmişliğini artırmaktadır. Bu olumsuz durumdan ise pratisyen hekimler daha fazla etkilenmektedir (9). Manisa da ebelerde yapılan bir çalışmada, gecekondu bölgesinde çalışmak, birinci basamakta çalışan ebelerin iş doyumunu azaltan faktörler arasında tespit edilmiştir. Yine aynı çalışmada hastanede çalışan ebelerde iş doyumu sağlık ocakları ve sağlık müdürlüğünde çalışan ebelerden daha düşük bulunmuştur (10). Görüldüğü gibi özellikle ekonomik getirinin yükseltilmesi başta olmak üzere, personelin eğitim ve becerilerine uygun yerlerde istihdam edilmesi gerekli olmakla beraber, birinci basamakta ve gecekondu bölgeleri gibi ücra yerlerde çalışmak da, hastanelerde yoğun tempoda çalışmak da memnuniyetsizlik sebebi olabilmektedir ve aradaki tezat insanların rahat yerlerde ve çok da yorulmadan çalışma isteklerinden kaynaklanıyor olabilir. Araştırmamıza katılanların %61,6 ı işyerinde verimli olduklarına inanmaktadırlar. Afyon da hastanelerde çalışan sağlık memurlarında yapılan bir araştırmada; çalıştıkları birimlerdeki eleman eksikliğinin ve iletişim bozukluğunun, iş verimini zorlaştıran faktörler olduğu tespit edilmiştir. Yine sağlık memurları için çalışma şekillerinin sağlık durumlarına etkisi incelendiğinde; en sık karşılaşılan problemlerin uyku bozukluğu, ekstremite ağrıları ve psikolojik problemlerin olduğu bulunmuştur. Çalıştıkları yerde ekip çalışmasının motivasyonlarını artırdığını ancak görev tanımlarının tam yapılmamış olmasından ve yasal belirsizliklerden dolayı motivasyonlarının zaman zaman azaldığını ifade etmişlerdir (11). Bu çalışmaya katılanların %50,3 ü sözel ve/veya fiziksel olmak üzere çeşitli derecelerde şiddete maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Düzce de hemşirelerde yapılan bir araştırmada hemşirelerin %60,3 ü şiddete maruz kaldıklarını, şiddete maruz kalanların %92,2 si sözel şiddete uğradıklarını söylemişlerdir. Grubun %55,3 ü çalıştıkları servislerde şiddete uğradıklarını belirtmişlerdir (12). Bursa da yapılan bir diğer çalışmada, hemşirelerin %47,9 u şiddete uğradıklarını, bunların %12,9 u da uğradıkları şiddetin sonucunda fiziksel olarak yaralandıklarını belirtmişlerdir (13). Yine Malatya da yapılan bir başka çalışmada, sağlık çalışanlarının %67,2 si son bir yıl içinde herhangi bir şiddete maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Gülalp ve arkadaşlarının Adana da acil servis çalışanlarında yaptığı şiddet çalışmasında şiddete en çok maruz kalan meslek grubunun hekimler olduğu ifade edilmiştir. Yine aynı çalışmada acil serviste beş yıldan fazla görev yapmak ve erkek cinsiyet özellikle fiziksel şiddete uğramak için risk faktörü olarak belirtilmiştir (14). Araştırmamızda en çok karşılaşılan şiddet türü psikolojik ve sözlü şiddet olup (%60,4) bunu fiziksel şiddet (%23,1), soyulma ve eşyaların çalınması (%16,0), silahla tehdit ya da yaralanma (%5,3) ve cinsel şiddet (%1,2) izlemektedir. Tayvan da bir psikiyatri hastanesinde ILO/ICN/WHO/PSI nin geliştirdiği anket kullanılarak sağlık personelinin şiddete maruziyeti ile ilgili yapılan bir çalışmada da ilk sırada sözlü şiddetin (%50,9) olduğu bildirilmiştir (15,16). Fiziksel şiddete maruz kalanların %7,4 ü saldırı sonucunda yaralanmış ve %27,9 u saldırıyı ilgili birimlere bildirmişlerdir. Cinsel saldırıya uğrayanlarda bildirme oranı %28,6 dır (17). Tunceli de yapılmış bir çalışmaya göre, çalışanların 16

5 %58,3 ü hasta yakınları tarafından sözlü, %13,3 ü fiziksel saldırıya uğramışlardır (18). Görülmektedir ki dünyada olduğu gibi Türkiye nin de her bölgesinde sağlık personelinin şiddete uğrama hızları azımsanmayacak derecelerde gerçekleşmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Bulgular ve değerlendirmelerle sonuç ve önerilerimizi ana başlıklar altında toparlarsak; Sağlık personeli açısından değerlendirildiğinde; her şeyden önce kişiler istedikleri, çalışma şartlarını tanıdıkları, sevdikleri meslekleri seçebilmelidirler. Çalışanlara yaptıkları iş karşılığında hak ettiklerine inandıkları tatmin edici ücretler ödenmelidir. Kurumsal şartlar açısından değerlendirildiğinde; işyerinde şiddete maruz kalmayı azaltıcı önlemler alınmalıdır. Şiddete uğrayanların gece hizmeti veren sağlık ocaklarında olması gözden kaçırılmamalıdır. Bu kurumların ve gece hizmet veren sağlık birimlerinin güvenliği mutlaka sağlanmalıdır. Görülüyor ki şiddete uğrayan personelin işiyle, çevresiyle, halkla, yöneticileriyle ilgili memnuniyetleri ve mesleki verimlilik algıları da azalmaktadır. Yaptıkları işten dolayı kendini daha az verimli hisseden meslek gruplarının sorunları derinlemesine irdelenmeli, görev paylaşımları netleştirilmeli, kişilere düşen iş yükleri gözden geçirilmeli ve personel motivasyonuna önem verilmelidir. Personelin kendilerine ve sosyal hayatlarına vakit ayırabilecekleri iş ortamları oluşturulmalıdır. KAYNAKLAR 1 Kingma M. Workplace violence in the health sector: a problem of epidemic proportion, İnternational Nursing Review. 2001; 48: Violence, Occuppational Hazards in Hospital. CDC, NIOSH; DHHS (NIOSH) Publication 3 Özdemir M, Sağlık çalışanlarının sorunları. Toplum ve Hekim. 1999; 14(6): Nasır N, Erem B, Bilge B, Karaca F, Hardal A. Manisa ili merkez ve ilçe sağlık ocaklarında çalışan pratisyen hekimlerin bakış açısıyla performansa dayalı döner sermaye uygulaması. IV. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu Kitabı, Manisa s Kurçer MA. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Hekimlerinin iş doyumu ve tükenmişlik düzeyleri. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2005; 2(3): Ozan TA, Deveci ES, Oğuzöncül AF, Açık Y. Elazığ il merkezi birinci basamak sağlık kuruluşlarında görev yapan pratisyen hekimlerin mesleki memnuniyetleri. 8.Halk Sağlığı Günleri Bildiri Özetleri Kitabı. Sivas. 2003, s Şahin T, Karaoğlu L, Pehlivan E, Genç M. F, Güneş G, Eğri M. Malatya da çalışan uzman hekimlerde meslekten memnuniyet. IX. Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı. Ankara. 2004, s Tözün M, Çulhacı A, Ünsal A. Aile hekimliği sisteminde birinci basamak sağlık kurumlarında çalışan hekimlerin iş doyumu (Eskişehir). TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008; 7(5): Buğdaycı R, Kurt A.Ö, Şaşmaz S, ve ark.mersin ilinde görev yapan hekimlerde ruhsal tükenmişlik durumu ve etkileyen faktörler. IX. Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı. Ankara. 2004, s Cambaz S, Erbay Dündar P. Manisa kent merkezinde çalışan ebelerin iş doyumu. IV. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu Kitabı, Manisa. 2006, s Özyürek P, Bayram F, Beştepe G, Ulupınar Y, Ceylantekin Y, Yılmazer A. Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelerde çalışan sağlık memurlarının iş motivasyonunun değerlendirilmesi konusunda Afyon dan bir kesit. IV. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu Kitabı, Manisa s Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi BA. AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesi nde görev yapan hemşirelerin sağlık sorunları ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005; 4(2): Pala K, Engindeniz T. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesinde çalışan hemşirelere yönelik şiddetin değerlendirilmesi. IX. Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, Ankara. 2004, s Gülalp B, Karcıoğlu Ö, Köseoğlu Z, Sarı A. Dangers faced by emergency staff: experience in urban centers in southern Turkey. Turkish Journal of Trauma & Emergency Surgery 2009; 15(3): ILO/ICN/WHO/PSI. Framework guidelines for adressing workplace violence the health sector. Geneva: ILO/ICN/WHO/PSI Joint Programme on Workplace Violence in Health Sector,

6 16 Chen W-C, Hwu H-G, Kung S-M, Chıu H-J, Wang J-D. Prevalence and determinants of workplace violence of health workers in a psychiatric hospital in Taiwan. Journal of Occupational Health 2008; 50: Omaç M, Karaoğlu L, Eğri M, Güneş G, Genç M, Pehlivan E. Malatya il merkezindeki sağlık çalışanlarının işyerinde şiddetle karşılaşma düzeyleri. 9.Ulusal Halk Sağlığı Günleri Bildiri Özet Kitabı, Ankara. 2005, s Kolaç N, Yıldız A, Erol S, Babayiğit S. Sağlık ocaklarında iş ortamı ve iş yaşamına ait risklerin değerlendirilmesi. IV. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu Kitabı, Manisa. 2006, s