Kaynak Gösterme: Alıntılar ve Referanslar

Transkript

1 Klinik Kimyanın Bilimsel Yazı Yazma Kılavuzu Kaynak Gösterme: Alıntılar ve Referanslar Thomas M. Annesley* Michigan Üniversitesi Sağlık Sistemi, Ann Arbor, MI. Yazarın iletişim bilgileri: University of Michigan Health System, Room UH2G332, 1500 East Medical Center Drive, Ann Arbor, MI e-posta: Bilimsel makalenizi yazma işleminin sonuna yaklaşıyorsunuz. Kısa ve öz bir giriş yazdınız, metotlarınızın detaylı bir açıklamasını verdiniz, sonuçlarınızı açıkça rapor ettiniz ve sonuçlarınızın anlamını tartıştınız. Ayrıca mükemmel bir başlığınız ve özetiniz de hazır. Ancak dikkati detaylarda tutma gerekliliği devam ediyor, çünkü hata yapabileceğiniz ve halen çabalarınızı tehlikeye atabilecek bir alan var: alıntılar ve referanslar. Referansları bir makalenin küçük bir öğesi olarak düşünüyor olabilirsiniz. Fakat, Bilim Editörleri Konseyi nin teknik klavuzundaki 86 sayfayı referansların doğru kullanımına ayırdığını (1) ve AMA teknik Klavuzunun (2) 41 sayfasının referanslar hakkında olduğu gerçeğini göz önünde tutunuz. Yazma süreci boyunca, çalışmanıza doğrudan ya da dolaylı olarak katkısı olan önceden yayınlanmış makalelerin bir dosyasını (bir yığın makale fotokopileri veya bir elektronik veri tabanı) oluşturdunuz. Bu nedenle diğer yazarların fikirlerini, metotlarını ve sonuçlarını alıntı yapmanız önemlidir. Ayrıca, okuyuculara bu çalışmaya nasıl ulaşabileceklerini söylemeniz de önemlidir (referanslar). Metin içine yerleştirilen bir alıntı (genelde bir rakam veya yazar adı ve yıl), önceden yayınlanmış çalışmaya atıfta bulunan veya çalışmayla ilişkisi olan materyali tanımlar. İlgili referans, materyalin orijinal kaynağını belgeler. Alıntılar ve referanslar okuyucular için bir bilgi kaynağı olabilirler, fakat eğer akıllıca seçilmemiş ve kullanılmamışlarsa hayal kırıklığına da yol açabilirler. Bu nedenle, alıntı ve referans kullanımının bazı temel prensiplerini gözden geçirelim. Yazma Süreci Boyunca Alıntıların ve Referansların Organize Edilmeleri Alıntı yapabileceğiniz materyalleri organize etmek (ya da belki de tekrar organize etmek;) için en ideal zaman, makale yazımına başladığınız zamandır. Bu aşamada potansiyel referansların düzenlenmesi bazı nedenlerden dolayı yararlıdır. İlk olarak bu işlem, önceden yayınlanmış bir makalenin en ilgili olduğu ve alıntı yapılması gereken yeri belirlemenize imkan sağlar. Mesela, okuyucu için konunuzu tanımlamanıza yardımcı olacak veya okuyucunun tamamlanması gereken bilgi eksikliklerini anlamasına yardımcı olacak makaleler Giriş bölümü için önemli olarak sınıflandırılmalıdırlar. Başvurduğunuz metotların detaylarını içeren önceki çalışmalardan Metotlar/Deneyler bölümünde alıntı yapılabilir. Sonuçlarınızı destekleyen veya sonuçlarınızı yorumlamanıza yardımcı olan makaleler Tartışma bölümüyle ilişkili görülebilir. İkinci olarak, potansiyel referansları organize ettiğinizde ve gözden geçirdiğinizde, topladığınız makalelerin türleri ve kapsamının büyük bir resmini daha iyi görebilirsiniz. Bu işlem, referanslarınızın çalışmanızın bir boyutunu vurgulayıp vurgulamadığını fark etmenize yardımcı olabilir. Ayrıca, sonuçta çalışmanıza katkısı olmayan 1

2 referansları yazma sürecinizin erken döneminde çıkarabilmenizi sağlar. Üçüncü olarak, yazmaya başladığınızda referanslarınızı organize etmeniz, makalenizde toplanan alıntıların sayısını erken belirlemenize yardımcı olur. Birçok dergi referans sayısını sınırlamaktadır. Böylece, bu sınıra yaklaştığınızı erken fark ettiğinizde, daha sonra bu konuyla ilgili karşılaşabileceğiniz sorundan kurtulmuş olursunuz. Belki de, bir derleme çalışması veya son zamanlarda yazılmış birkaç makale, araştırma konunuzu tanımlayan çok sayıdaki genel yazılmış makalelerin yerine kullanılabilir. Internet döneminin iyi yönlerinden birisi, okuyucuların daha yeni referans veya derleme makalelerinde alıntılanmış olan eski yayınlara daha kolaylıkla ulaşabilmeleridir. Dolayısıyla, literatür alıntısı yaparken aşırı derecede kapsamlı yaklaşmanız gerekmemektedir. Günümüzde kullanılan en yaygın 2 alıntılama ve referans formatı alıntıya göre sıralama veya ardışık numaralandırma sistemi (atıf sırası sistemi) (Vancouver sistemi) ve yazar adı-yayın yılı sistemidir (Harvard sistemi). Yazma süreci boyunca, göndermek istediğiniz dergi tarafından kullanılan formatı izlemeniz önemlidir. Derginin Yazarlara Bilgiler bölümünden kolaylıkla bilgilere ulaşabilirsiniz. Seçilen dergi ardışık-numaralandırma sistemini kullanıyor olsa bile birçok yazar, makalelerinin ilk taslaklarında yazar adı- yayın yılı sistemini kullanmanın daha faydalı olduğunu düşünmektedir (3). Bunun nedeni şudur: referanslara verilen rakamlar, bir referans eklediğinizde veya çıkardığınızda ya da metin içerisinde alıntıların sırasını yeniden düzenlediğinizde değişecektir. Eğer rakam yerine yazar adı ve yayınlanma yılını metine eklerseniz, alıntılar veya referanslar konusunda sonradan yapacağınız herhangi bir değişikliği eşleştirmek daha kolay olur. Makalenin son versiyonunu hazırladığınızda, metin içerisindeki alıntılara ve ilgili referanslara rakamlar verebilirsiniz. Neyse ki, birçok sözcük işleme programının, alıntı alanlarını eklemek, alıntı ve referansları oluşturmak ve düzeltmek ve de bibliyografi yaratmak için hazır fonksiyonu vardır. Ayrıca satın alınabilecek (örn. Thomson Reuters un EndNote, ProCite, ve Reference Manager; ProQuest's RefWorks) veya internetten ücretsiz olarak indirilebilecek (örn. Zotero) bazı alıntı/referans-yönetimi yazılım programları bulunmaktadır. Mevcut programların çoğu alıntı ve referansları, atıf sırası sistemi ve yazar adı- yayın yılı sistemi de dahil çeşitli standart formatlarda biçimlendireceklerdir ve hatta alıntı ve referansları bir stilden diğer bir stile tekrar şekillendireceklerdir. Fakat bir alıntı-yönetimi yazılım programı kullanıyorsanız, yazar olarak yine de referanslarınızın doğruluğunu kontrol etmekten sorumlu olduğunuzun farkında olunuz. Doğruluk ve Değer Makalede yer alan tüm referanslar hatasız olmalı ve makaleye değer kazandırmalıdır. Doğruluğun 2 unsuru vardır. Öncelikle, referans olarak kullanmayı planladığınız her makale veya belgeyi okuyup doğruladığınızdan emin olunuz. Makalenin (a) gerçekten alıntı yaptığınız bilgiyi içerdiğini ve (b) bu bilginin orijinal kaynağı olduğunu doğrulamalısınız. Makalelerde yer alan referansları inceledim ve bazı açılardan hatalı olduklarını gördüm. Ayrıca alıntı yapılan makalenin aslında orijinal metodun ya da çalışmanın detaylarını içeren kaynak olmadığı ve bunun yerine, bilginin orijinal kaynağı olan daha önceki yayınlara atıfta bulunulduğu örnekleriyle karşılaştım. Bu uygulamanın mazur görülebildiği tek durum, orijinal kaynağın çok eski olması ve okuyucunun bu kaynağa ulaşmasının zor olmasıdır. Bu durumda yayından alıntı yapılması, orijinal metot hakkında bilgi ve detayların tanımlanması açısından yararlıdır. Diğer doğruluk unsuru, yazar isimlerinin doğru sıralanması ve yazılması, doğru dergi adı ve 2

3 doğru yıl, cilt no ve sayfa numaralarıdır. Bu konularda yaptığınız hatalar, alıntı yaptığınız makalenin yazarlarının onurunu kırmanın yanı sıra, okuyucular, dergi hakemleri ve editörlerin alıntı yapılan makaleyi bulmalarını zorlaştırır. Alıntıların ve referansların diğer çalışmaları takdir etmenin ötesinde amaçları vardır. Referanslar diğer araştırmacılara sizin metotlarınızın kaynaklarını sunarlar (4). Referanslar sonuçlarınızdan çıkarılan yorumlar ve kararlara destek sağlarlar (5). Editörlerin dergi hakemlerini seçmelerine yardımcı olurlar. Dergi hakemlerinin çalışmanızı daha etkili ve etkin bir şekilde değerlendirmelerine yardımcı olurlar. Dolayısıyla, yanlış yazılmış bir yazar adı, dergi adı veya cilt no, diğerlerinin doğru makaleye erişmelerini zorlaştırabilir. Günümüzdeki elektronik yayın döneminde, birçok online dergideki referansların PubMed ile ya da alıntı yapılan dergi ile doğrudan bağlantısı vardır, bu da seçilen makaleye ulaşımı kolaylaştırmaktadır. Bir hata referansın doğru bir şekilde bağlanmamasına neden olabilir ve bu da makale için manüel araştırma yapmayı gerektireceğinden zaman kaybına yol açar. Referanslar sadece yazarın ulaştığı tüm bilgileri ve gerçekleri içerdiğinde değerlidir. Birçok derginin, dergiye gönderilen makalelerden veya yayınlanmamış sonuçlardan yazarların alıntı yapmalarına neden izin vermedikleri ve çoğu derginin özetlerden ve kişisel görüşmelerden alıntı yapılmasını neden desteklemedikleri değerle ilgili bir sorundur. Dergiye gönderilmiş makaleler kabul edilmeyebilirler, çünkü bu durumda hiç kimse için bir değerleri yoktur. Bir makale sonraki bir tarihte kabul edilse bile, yayınlanan en son versiyon alıntı yapılan versiyonun içeriğinden farklılık gösterebilir. Yayınlanmamış sonuçlarda da aynı problem görülmektedir. Özetlerden alınan alıntıların o fikri ilk defa rapor eden araştırmacıları takdir etmesine rağmen, özetlerin yukarıda tanımlanana benzer değer problemleri vardır. Okuyucular genellikle bir derginin düzenli bir sayısında yayınlanan özetleri bulabilirler. Ancak, bir toplantının/kongrenin ayrı bir ciltte yayınlanan özetlerine sadece çok sınırlı sayıda bir okuyucu kitlesi ulaşabilir. Ayrıca, özetler kısa olduklarından dolayı, bir çalışmanın birçok boyutu hakkında sınırlı bilgi içerirler ya da hiçbir bilgi içermezler. Eğer okuyucular bilimsel bir toplantıda poster veya sunum slaytları görmüyorlarsa, özetin sunulan materyalin son içeriği ile uyumlu olup olmadığı hakkında hiçbir fikirleri olmayacaktır. Bu nedenle, bir özetten alıntı yapmak mevcut olan tek seçenek olsa bile, neden olabileceği problemlerin farkında olunuz. İletmek istediğiniz mesaj için çok önemli değilse, kişisel görüşmelerden alıntı yapmaktan kaçınınız. Bu alıntı şekli, yukarıda belirtilen alıntı problemleriyle aynı sınırlamalara sahiptir. Okuyucu, yazar tarafından belirtilen bilgiler dışında, yazar ile alıntı yapılan kişi arasındaki iletişim veya iletişimin meydana geldiği ortama ulaşamaz. Genellikle destekleyen veri veya bulgular yoktur. Eğer kişisel bir görüşmeye atıfta bulunmaya karar verirseniz, alıntı yapılan kaynağın dergiye yazılı izin ve alıntı yapılan ifadelerin doğruluğu hakkında yazılı onama vermesi zorunludur. Bir makalede alıntılar ve referansların kullanılması Alıntı ve referansların bir makalede nerede kullanılacağına karar verirken, amaç maksimum düzeyde anlaşılabilirlik olmalıdır. Uluslararası Tıbbi Dergiler Editörleri Komitesinin (6) önerdiği ve Clinical Chemistry dergisinin izlediği atıf sırası sisteminde referanslar, metinde yer alma sırasına göre listelenir ve numaralandırılırlar. Sadece şekil açıklamaları ve tablolarda alıntı yapılan referanslar, makalede şekil veya tablonun ilk defa değinildiği yere göre numaralandırılmalıdır. Bu format başlangıçta tutarsız görünebilir, çünkü yazarlardan 3

4 genellikle şekil ve tablolarını makalenin sonuna eklemeleri istenmektedir. Fakat (a) dergilerin son baskı versiyonunda şekilleri ve tabloları metinde ilk defa bahsedildikleri yerlere eklediklerini ve (b)okuyucuların yazarın tanımladığı bilgiyi görmeye yönlendirildiklerinde bir şekle veya tabloya baktıklarını ve bu nedenle de şekil veya tablo ile doğrudan ilişkili alıntıları görmeleri gerektiği göz önünde tutarsanız, bu daha anlaşılır olabilir. Alıntılar, bir gerçek, cümle şeklinde verildikten hemen sonra eklenmelidir. Dolayısıyla bir alıntı bir cümlenin ortasında olabilir (Örnekler 1 ve 2). Nereye yerleştirirseniz yerleştirin, uygun alıntının ilgili gerçekten sonra eklendiğinden emin olunuz (Örnek 3). Eğer bir cümle bir gerçekle bitmiyorsa (ardından alıntının geldiği durumda), bir cümlenin sonunda tüm atıflarınızı bir araya toplamayınız. 2 Örnek 1: Yüksek oranda rapor edilen kalça protezini takip eden enfeksiyonların insidansından dolayı, 2 haftalık bir ampicillin ve sulfadrexin tedavisi ilave ettik (1). Düzeltilmiş Örnek 1: Yüksek oranda rapor edilen kalça protezini takip eden enfeksiyonların insidansından dolayı (1), 2 haftalık bir ampicillin ve sulfadrexin tedavisi ilave ettik. Örnek 1 de yazarların, yayınlanmış başka bir çalışmada kullanılan bir protokol olabilecek olan 2 haftalık bir antibiyotik tedavisi ekledikleri gerçeğini alıntı yaptıkları görünmektedir. Aslında, bilinen yüksek enfeksiyon oranının (referans gerektiren bir gerçek) onları antibiyotik kullanmaya yönlendirdiği gerçeğini göstermektedirler. Bu nedenle düzeltilmiş versiyonda alıntı, cümlenin sonunda değil de gerçeğin sonunda yer almaktadır. Örnek 2: Yaşamın ilk altı ayı boyunca, fetal hemoglobinin yerini yetişkin hemoglobini (1) almaktadır. Düzeltilmiş Örnek 2: Yaşamın ilk altı ayı boyunca, fetal hemoglobinin yerini yetişkin hemoglobini almaktadır (1). Örnek 2 de tek gerçek sadece fetal hemoglobinin yerine yetişkin hemoglobin geçmesi değil, aynı zamanda bu sürecin yaşamın ilk altı ayı boyunca gerçekleşmesidir. Örnek kısmi bir gerçekten ziyade tam bir gerçeğe atıfta bulunmaktadır. Bu nedenle alıntı, düzeltilmiş örnekte ortada değil, gerçeğin sonunda eklenmiştir. Örnek 3: Karsinoembriyojenik antijen kolon kanseri için iyi bir prognostik belirteç olmasına rağmen, pankreas, göğüs, ovary veya akciğer kanserlerinde de bulunabilir (1-8). Düzeltilmiş Örnek 3: Karsinoembriyojenik antijen kolon kanseri için iyi bir prognostik belirteç olmasına (1-3) rağmen, pankreas (4), göğüs(5,6), over (7) veya akciğer kanserlerinde(8) de bulunabilir. Örnek 3 te çeşitli gerçekler aynı cümlede görülmektedir ve okuyucu açısından hangi referansın hangi gerçekle ilgili olduğunu (kanser türü) netleştirmek önemlidir. Düzeltilmiş örnek bu amacı gerçekleştirmektedir. Eğer bir gerçeği desteklemek için birden fazla referans kullanılıyorsa, referansları kronolojik sıraya göre listeleyiniz. Düzeltilmiş Örnek 3 te, karsinoembriyojenik antijen kolon kanseri için iyi bir prognostik belirteç olması gerçeğini desteklemek için alıntılanmış 3 referans bulunmaktadır. Bu vakada en eski referans, referans 1 olarak listelenebilir ve 4

5 referans 3 en yakın zamanda yayınlanmış referans olabilir. Eğer iki referansın da yılları aynı ise, referansları ilk yazarın soyadına göre alfabetik olarak sıralayınız. Makalenizi yazar adı-yayın yılı (Harvard) sistemini kullanan bir dergiye gönderiyorsanız, benzer bir kronolojik hiyerarşi izlenmelidir. Eğer bir gerçeği birden fazla referans destekliyorsa, en eski referans metinde ilk olarak belirtilir (örn. Smith,2003; Hopewell, 2005; Corrigan,2006). Ayrıca, ilk yazarı aynı olan iki referans varsa, metinde öncelikle en eski referansa yer verilmelidir (örn. Hopewell,2003; Hopewell,2005). Eğer birden fazla referansın yayın yılı ve ilk yazarları aynıysa, yayın yılından sonra alfabetik harfler kullanarak referansları ayırt ediniz (örn. Hopewell,2003a; Hopewell,2003b). Dergiye Göndermeden Önce Kontrol Ediniz Makalenizi göndermeden önce, her alıntının ilgili bir referansı olduğundan ve her referansın makalede doğru yerde gösterildiğinden emin olunuz. Ayrıca referans listenizde hiçbir referansın iki defa yazılmadığından emin olunuz. Her referansın seçilen dergi için doğru formatta olduğunu ve dergi kurallarına göre izin verilen referans sayısını aşmadığınızı kontrol ediniz. Özette hiçbir referans içermediğinizden emin olunuz. Sonuçlar bölümündeki referans atıflarını dikkatli inceleyiniz. Bu şekildeki cümleler veya düşünceler Tartışma bölümü için daha uygun olabilir. Son Düşünceler Alıntılar, şekiller ve tablolar dahil makalenin yaklaşık tüm bölümlerinde yer aldıkları için bilimsel bir makalede önemli rol oynamaktadırlar. Benzer bir şekilde, bilimsel bir makalenin sonunda bulunan referansların da önemli bir rolü vardır. Çünkü okuyucuları, çalışmayı anlamalarına, sonuçları hatırlamaya ve çalışmanın sağladığı katkıyı eleştirisel olarak değerlendirmelerine yardımcı olabilecek kaynaklara yönlendirirler. Anlaşılır, doğru olan ve çalışmaya değer kazandıran alıntılar ve referanslar size bonus puan kazandırmayabilir, ancak anlaşılır olmayan, hatalı veya faydası olmayan alıntılar ve referanslar makalenin kabul edilme olasılığını düşüreceklerdir. Bir referansın gücünü asla küçümsemeyiniz. Dipnotlar 2 Örneklerde kullanılan referans sayılarının, makalenin sonundaki gerçek referanslarla herhangi bir ilişkisi yoktur. Bildirimler Yazar Katkıları: Tüm yazarlar bu makalenin bilimsel içeriğine katkıda bulunduklarını ve şu üç gereksinimi yerine getirdiklerini ifade eder: (a) kavram ve tasarıma, verilerin toplanmasına veya analiz edilmesi ve yorumlanmasına anlamlı katkı; (b) makalenin bilimsel içerik açısından hazırlanması ve gözden geçirilmesi; ve (c) yayımlanma için nihai onay. Yazarların Olası Çıkar Çatışması Beyanları: Makalenin gönderilmesi aşamasında tüm yazarlar Olası Çıkar Çatışması Beyan Formu nu doldurmuştur. Olası çıkar çatışmaları: İstihdam veya Yöneticilik: T. M. Annesley, AACC. Danışmanlık: Bildirilmemiştir. Hissedarlık: Bildirilmemiştir. 5

6 Onursal Ücretler: Bildirilmemiştir. Araştırma Desteği: Bildirilmemiştir. Uzman Tanıklığı: Bildirilmemiştir. Sponsorun Rolü: Maddi destek sağlayan kurumlar çalışmanın tasarımı, katılımcıların seçimi, verilerin gözden geçirilmesi ve yorumlanması veya makalenin hazırlanması veya onaylanması aşamalarında herhangi bir etkide bulunmamıştır. Basım için geliş zamanı 14 Ekim Basım için kabül zamanı 19 Ekim The American Association for Clinical Chemistry Referanslar 1. Council of Science Editors, Style Manual Committee. Scientific style and format: the CSE manual for authors, editors, and publishers. 7th ed. Reston (VA): Council of Science Editors; Chapter 29, References; p Iverson C, Christiansen S, Flanagin A, Fontanarosa PB, Glass RM, Gregoline B, et al. AMA manual of style: a guide for authors and editors. 10th ed. New York: Oxford University Press; Chapter 3, References; p Huth EJ. Writing and publishing in medicine. 3rd ed. Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins; Chapter 12, The first draft: text; p Information cited from p Browner WS. Publishing and presenting clinical research. Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins; Chapter 9, References and electronic publishing; p Information cited from p Lang TA. How to write, publish, and present in the health sciences: a guide for clinicians and laboratory researchers. Philadelphia: ACP Press; Chapter 7, How to write a journal article reporting original research; p Information cited from International Committee of Medical Journal Editors. Uniform requirements for manuscripts submitted to biomedical journals; writing and editing for biomedical publications. (Accessed October 2010) 6