01(06) TÜRK DÜNYASINDAN TÜRKCÄ XÄBÄRLÄR

Transkript

1 YALQUZAQ 01(06) TÜRK DÜNYASINDAN TÜRKCÄ XÄBÄRLÄR Dildä, fikirdä, işdä birlik! İsamyıl bäy Gaspıralı 20 Yanvar 1990! Azärbaycan xalqının qan yaddaşı Azerler öz el bolup kaldı Cergiliktüü azerbaycandar Bişkektin turğundarına algaç özünün kafeleri cana türdüü şişkebekteri menen belgilüü. Kırğızstandık azerler menen taanışuu dal oşol şişkebekten baştaldı. Säh. 5 Azat elіmnіñ, alaş jurtımnıñ eñ qasterlіsі Täuelsіzdіk! Täuelsіzdіkten bergі qazaqtıñ jeke memleket retіn-degі 21 jılı da tarixtıñ tereñ qoynauına, kärі tarixtıñ quşağına sіñіp baradı. Osı mereke qarsañında Astanadağı jaña opera teatrında Elbası Nursultan Nazarbayev Qazaqstan 2050 Strategiyasın jariyalap, aldağı 40 jıldan astam uaqıttıñ bederіnde atqarılatın іsterdі ekşep aldı. Buğan deyіn Täuelsіzdіktіñ eleñ-alañında qabıldanğan Qazaqstan 2030 strategiyasında belgіlengen mejeler qazіrdіñ özіnde merzіmіnen burın orındalıp, elіmіzdіñ ekonomikalıq quatı men örіsіn... Säh Yanvar (Qara Yanvar faciäsi) 1990-cı il, yanvarın 19-dan 20-nä keçän gecä Sovet ordusunun ermäni quldur dästäläri ilä birgä Azärbaycan xalqına qarşı häyata keçirdiyi terror aktının baş verdiyi gündür. Azärbaycanın azadlığı vä ärazi bütövlüyü uğrunda mübarizä tarixinä qährämanlıq sähifäsi kimi daxil olmuş 1990-cı ilin 20 yanvarında ölkämizä qarşı ärazi iddiaları iräli sürän Ermänistanın täcavüzkar häräkätlärindän vä keçmiş SSRİ rähbärliyinin onlara havadarlığından hiddätlänän, Bakının küçälärinä vä meydanlarına çıxaraq buna öz qäti etirazını bildirän geniş xalq kütlälärinä qarşı sovet ordusunun döyüş hissälärinin yeridilmäsi Azärbaycanda misli görünmämiş faciäyä gätirib çıxardı. Hämin faciäli günlärdä öz ölkäsinin, xalqının azadlığını, şäräf vä läyaqätini här şeydän uca tutan märd Vätän övladları canlarından keçäräk şähidlik zirväsinä ucaldılar. Böyük itkilärlä, günahsız insanların qätli ilä näticälänän 20 Yanvar faciäsi Mixail Qorbaçov başda olmaqla cinayätkar imperiya rähbärliyinin Azärbaycana qarşı xäyanätkar siyasätinä dözmäyän, öz azadlığına, müstäqilliyinä can atan xalqımızın häm dä mübarizliyini, äyilmäzliyini, mäğrurluğunu nümayiş etdirdi cı ilin 20 yanvarında keçmiş sovet dövlätinin härb maşınının Azärbaycan xalqına qarşı häyata keçirdiyi qätllär insanlığa qarşı törädilmiş än ağır cinayätlärdän biri kimi bäşär tarixindä qara sähifä olaraq qalacaqdır. Yazının tamamı: Säh. 8-9 Denktaşın anısına 13 Ocak 2012 tarihinde, dünyasını değiştirerek ebediyete intikal eden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin Kurucu Cumhurbaşkanı, Kıbrıs Türklerinin ölümsüz lideri, Türk Dünyasının kahramanlarından, hukukçu, diplomat, dava adamı, iyi bir müzakereci ve devlet adamı, kıymetli büyüğüm, Rauf Denktaş ı, ölüm yıldönümünde, bir kere daha rahmetle ve şükranla anıyorum. Ruhu şad olsun Hayatı ve mensubu olduğu Kıbrıs Türkleri için verdiği mücadele, bütün Türk Dünyası için emsal niteliğindedir. Kıbrıs Türklerine Annan... Säh. 4 Vatan nedir? Patimat Biyke ne degen? Patimat Biyke Tarkovskaya inqılapnı devüründe Anciqalada deñiz yağadağı bir qalada yaşay bolğan. Bek haqıllı qatın bolğan dep aytalar. Säh. 9 Güney Azerbaycanın Sürgünde Parlamentosu yaratılmalıdır Milli teşkilatlarımızın, bir araya gelmekten, bir birlerine tahammül etmekten başka çareleri yok. Säh. 10 XX yüzilin än böyük Azärbaycan Türkü: M.Ä.Räsulzadä Azärbaycan Xalq Cümhuriyyätinin Banisi, ideoloqu, Milli Şurasının sädri Mähämmäd Ämin Räsulzadä! Säh. 11 Kazım Karabekir Paşayı şükranla anıyoruz Kazım Karabekir ( ) asker, milletvekili, TBMM Eski Başkanı, yazar. Säh. 12 Irak Türkmenleri insan sayılmıyor mu? Türkmen şehri Kerkük ve çevresi adeta cephanelik olmuş durumda. Säh. 13 Millätlärne, milli respublikalarnı yuk itü strategiyase Prezident Vladimir Putin 19 dekabr könne Rusiyaneñ milli säyasät strategiyase n imzaladı. Säh. 14 Ermatov: Nizaminin ayalı kıpçak bolğon Bişkekte Azerbaycan akını Nizami Gencevinin 870 cıldığı belgilenet. Orto kılımda caşap ötkön uluu akın Sırlar kençi, Hosrov menen Şirin, Leyli menen Mecnun c.b. çığarmaları menen tarıhta kalğan. Säh. 15 Dilde, Fikirde, İşte Birlik! Hadi görelim! Hocalı Katliamının 20. yıl dönümü nedeniyle Taksimde düzenlenen anma mitinginde katliamcı Ermenilere ve onları destekleyenlere yönelik yazılan Hepiniz Ermenisiniz, Hepiniz Piçsiniz pankartının yüzlerce kişi tarafından taşınıp ilgi görmesinden sonra Türkiyedeki Ermeni cemaati bu durumdan rahatsız olmuş ve Başbakana şikayetlerini iletmelerinden sonra devlet olayla ilgili soruşturma başlatmıştır. Başlatılan soruşturma sonucu Umut Kartal A. (19), Burak K. (19), Derya K. (27), Hasan Hüseyin K. (26), Cihan D. (20)... Säh. 6

2 YALQUZAQ 01(006) 2 20 YANVAR 2013 Oila meniñ qutluğ boğim Kırğız kino önörünün zalkar ustatı, talanttuu kinorecisser Tölömüş Okeyevdin düynö salğanına 11 cıl toldu. Bakaydın cayıtı, Kök serek düynödögü eñ mıktı 100 tasmanın tizmesine kirip, madaniy muras katarı baalanğan. Aynura Cekşe kızı Toşkent, ÖzA, Özbekiston Yozuvçilar uyuşmasida yoş icodkorlarniñ Vatanimiz mustaqilliginiñ 21-yilligi va Mustahkam oila yili Davlat dasturiniñ icrosini taminlaş doirasida çop etilgan Oila meniñ qutluğ boğim şeriy töplaminiñ taqdimoti va uşbu mavzuda ötkazilgan icodiy tanlov ğoliblarini taqdirlaş marosimi bolib ötdi. Unda davlat va camoat taşkilotlari vakillari, taniqli şoir va yozuvçilar, yoş icodkorlar, talabalar iştirok etdi. Özbekiston Yozuvçilar uyuşmasi raisiniñ birinçi örinbosari, xalq şoiri S.Sayyid, Kamolot yoşlar ictimoiy harakati markaziy keñaşi raisiniñ birinçi örinbosari F.Muhammadconova, Özbekiston xalq şoirlari Omon Matcon, Mahmud Toir, Iqbol Mirzo va boşqalar Prezidentimiz Islom Karimovniñ 2010-yil 26-fevraldagi qarori asosida taşkil qiliñan Özbekiston Yozuvçilar uyuşmasi huzuridagi Icod fondi milliy adabiyotimizni rivoclantiriş, yoşlar manaviyatini yuksal-tiriş va iqtidorini röyobga çiqarişga xizmat qilayotganini takidladi. Mazkur qarorda belgilañan vazifalar icrosini taminlaş maqsadida Yozuvçilar uyuşmasi tomonidan davlat va camoat taşkilotlari bilan hamkorlikda qator loyihalar amalga oşirilmoqda. Özbekiston Kamolot yoşlar ictimoiy harakati bilan hamkorlikda Mustahkam oila yili Davlat dasturida belgilañan vazifalarni hayotga tatbiq etiş maqsadida naşr etilgan Oila meniñ qutluğ boğim töplami ana şunday hamkorlik samaralaridan biridir. Yañi asr avlodi naşriyotida çop etilgan uşbu kitobda öttiz nafar yoş qalamkaşniñ şerlari camlañan. Ularda yoş icodkorlarniñ milliy ananalarimizga sadoqati, farovon kelacakka intilişi, Vatan taqdiriga daxldorlik tuyğusi öz ifodasini topgan. Şerlarim uşbu töplamdan örin olganidan cuda xursandman, deydi Özbekiston davlat cahon tillari universiteti talabasi Dilmurod Döstbekov. Biz kabi yoşlarniñ dastlabki şeriy maşqlari ustozlar nazaridan ötib, kitob holida çop etilişi icodimizga qanot bağişlaydi. Tadbirda Oila meniñ qutluğ boğim tanlovi ğoliblari taqdirlandi. SSSRdin el artisti, Toktoğul atındağı sıylıktın eesi, zamandın zalkarı Tölömüş Okeyev Bakaydın cayıtı, Urkuya, Kök serek, Kızıl alma, Altın küz, Kococaş degen tasmaları menen kırğızdı düynögö taanıtkan. Kırğızdın talanttuu uulunun caratkan baaluu emgekteri ökmöt, koomçuluk tarabınan eske alınbay, anın ısımın Bişkek şaarının bir köçösünö berüü, aykelin turğuzuu maselesi bügünkügö çeyin işke aşpağanı ökündüröt. Tölömüş Okeyevdi ömürlük carı Cumaş ece Azattıkka eskerip bayan kurdu: - Biz üçün, üy-bülöbüz üçün bul abdan kayğıluu kün. Kança ubakıt ötsö dağı, Tölömüştü ar biribiz kün sayın esteybiz, coktoybuz, sağınabız, ökünöbüz. Anın tamaşasın, külküsün, akılduu sözdörün uğa albay kusa bolduk. Oylorun, maksattarın işke aşıra albay erte Dinä Garipova häm Elmira Kälimullina Tatar-inform da ketti. Oşoğo ökünöbüz. Anın arabızdan erte ketişi üy-bülösü üçün gana emes, kırğız madaniyatı, kinosu üçün çoñ coğotuu bolğon. Birok munu sezgender az kaldı. Keede Tölömüştün unutulup baratkanına kayğırabız. Baldarı Okeyev atındağı fond tüzüp, kiyinki muundu anın çığarmaçılığı menen taanıştıruuğa araket kılışat. Tölömüş kaytış bolğondon kiyin anın ısımın kinostudiyaga berişti. Bul üçün çoñ ıraazıçılığıbızdı bildirgenbiz. Anın atı borbordoğu köçölördün birine berilse, esteligi turğuzulsa degen oylor bar ele. Birok al plandar bütkörülböy catat. Oktyabr kinoteatrının aldına uşul cerge Tölömüş Okeyevdin esteligi turat degen cazuu menen taş koyuştu. Ağa ança köp dele akça ketpeyt eken. Andan da kımbat, çoñ estelikter koyulup catpaybı. Biz Tölömüştün atı öçüp baratkanına ökünöbüz. Tigil ce bul filmdi tartaarda, stsenariy cazaarda Kızlar kiläçäktä bergäläp çıgış yasarga da karşı tügel Kazan, Tatar-inform, (Alsu Safina) Berençe kanal nıñ Golos proyektında, Tatarstan kızları Dinä Garipova häm Elmira Kälimullina, üzläreneñ küñelenä xuş kilgän ostazların tapkan. Bu xakta proyekt finalistları Tatar-inform mäglümat agentlıgında uzgan videokonferentsiya barışında söyläde. İskärtep uzabız, proyekt finalı Yaña Yelga berniçä kön kala ütte. Golos tämamlanuga proyekt finalistkalarına Tatarstannıñ atkazangan artistları isemnäre birelde. Pelageya häm anıñ änise Svetlana üz eşeneñ ostaları buludan tış, yaxşı keşelär. Bez çınnan da duslaştık häm xäzer dä aralaşabız, dip söyläde Elmira Kälimullina. Eş protsessınıñ tıgızlıgı äytep betergesez. Här obraz, här süz kabat-kabat eşkärtelde, priçeska, kiyem, jestlar buyença sallı eş başkarıldı. Elmira äytüençä, ul baştan uk Pelageyaga elägergä telägän. Proyekt ciñüçese Dinä Garipova süzlärenä karaganda, anıñ ostazı Aleksandr Gradskiy, üz kanatı astındagı här cırçıga üz balasına kebek mönäsäbättä bulgan. Bez säxnädä vakıtta, härkaysıbız, anıñ bezneñ öçen niçek borçılıp toruın toydık. Ul minem öçen çın ostaz, säxnägä çıgar aldınnan mine köyläve, därtländerüe, kauşaudan arınırga yardäm itte, dip belderde D.Garipova. Anıñ yakın kiläçäktäge plannarına kilgändä, gıynvar azagında Universal kompaniyaseneñ Yaşel Üzän-dä Dinä Garipova belän kontrakt tözüe kötelä ikän. Şunısın da bilgeläp uzarga kiräk, Elmira Kälimullina Universiada ilçese bulgan, bu xäbär anı bik söyendergän. Hämmä keşeneñ dä sportka gaşıyk aktiv yaşlärgä kuşıluı öçen tırışaçakmın. Min üzem bik aktiv häm alga xäräkät itärgä omtıluçı keşelär yaklı, dip belderde Elmira Kälimullina. Finaldan kaytuçı cırçılarnı tugannarı, yakınnarı meni menen oy bölüşçü. Keede tataal temalardı alğanda, emne kılasıñ başıñdı katırıp, tim ele koysoñçu, dep aytçumun. Al anda Cok, munu mınday casaş kerek dep, öz oyun ayağına çeyin cetkirçü. Akterdun kıymıl-araketteri, köz karaştarı, mayda detaldarğa çeyin oylonup çığıp, körsötüügö araket kılçu. Toñdun Bökönbaev ayılında tuulup, oşol cerde mektepke barğan. Ayılı ceekten 7 çakırım ele eken. Baldar menen cöö barıp, keçke kölgö tüşüp, keçinde üylörünö kelişçü eken. Isık- Köl keremettüü, kooz cer da. Özgöçö Toñdun tegereginen köldü karağanda, Toñdun tooloru comoktoğuday körünöt. Oşol kapçığaylarda kiyin Kökserekti, Süyüünün zakımdarı degen filmderin tartpadıbı. Caratılışı bir cağınan ayabay kataal, ekinçi cağınan özünö abdan tartat. Oşonun bardığın sezip, oylorunda saktap cürgön. Köldün ceeginde tuulğan kişiler Isık-Köldü sıykırduu, sıymık katarı se- häm dusları tüzemsezlek belän kötep algan. Dinä Garipova äytüençä, aeroportta anı şähär citäkçelege karşı algan häm Yaşel Üzän dip yazılgan stelaga kitergän. Biredä anı çäçäk bäylämnärenä kümgännär. Elmira Kälimullinanı Mäskäüdä ük kotlıy başlagannar: Kazannan il başkalasına küçenep kitkän törkemdäşläre, tanışları täbriklägän. İskärtep uzabız, näk menä Tatar-inform da, ilküläm tanılu algan kızlar belän berençe matbugat oçraşuı uzdı. Bügen alar duet räveşendä jurnalistlarga V lesu rodilas yeloçka cırın başkardı. Alarnıñ süzlärennän añlaşılgança, kiläçäktä bergäläp cırlauga da alar karşı bulmas ide. Tölömüş Okeyev unutulup baratkan uluu insan zişet go. Bökönbaevden bala çağınan beri katışkan dostoru, kiyin Frunzedegi 5-mektepte çoğuu okuğan corocoldoştoru bar. Alar menen kol üzüşpöy, Bişkekke barğanda uçuraşıp, konokko barıp cüröbüz. Alardın eç kimisi Tölömüştü unutkan cok. Salican Cigitov eköö adamdın tragikomediyalık caktarın cakşı bilgen kişiler ele. Tölömüş Salican çoñ analitik dep aytıp kalçu. Tilekke karşı, baldarı-neberelerinen kino önörünö aralaşkandar çıkpay kaldı. Bir neberebiz kinotarmağın arkalayt dep kıyaldanıp kalçu Tölömüş Okeyev cılı 11-sentyabrda Toñ rayonundağı Bökönbaev ayılında carık düynögö kelgen cıldın 18-dekabrında 66 caş kurağında cürök oorudan Ankarada kaza taap, söögü Ala-Arça körüstönünö koyulğan. Erkin Yevropa / Azattık ünalğısı 2012 RFE/RL, Inc. Bardık ukuktar korğolğon.

3 YALQUZAQ 01(006) 3 20 YANVAR 2013 Azat elіmnіñ, alaş jurtımnıñ eñ Astana, QazAqparat, 16 Jeltoqsan 2012 Qazaq ultınıñ saqtaluı, ıqılım zamannan özі mekendegen ata jurtında derbes memleket retіnde şañıraq köterіp, egemen el retіndegі örkendeuіnіñ bastauı Täuelsіzdіkke kelіp tіreletіnі anıq. Sondıqtan da qazaq üşіn qanday da bolmasın merekenіñ, meyram men toydıñ atası Täuelsіzdіk künі ekendіgі dausız ärі bul solay boluı da tiіs. qasterlіsі Täuelsіzdіk! Mіneki, el bolıp, terezemіz basqa jurtpen teñ bolıp, xalıqaralıq deñgeyde tolıqqandı moyındalğan memleket retіnde ömіr sürіp jatqanımızğa da 21 jıldıñ jüzі bolıp otır. Tarix üşіn sonşalıqtı zor kezeñ bolmağanımen, osı jıldar іşіnde ğasırlarğa bergіsіz qıruar іster atqarıldı. Ekonomikalıq-äleumettіk, sayasi, qauіpsіzdіk mäselelerіnde, onıñ іşіnde jahandıq-öñіrlіk problemalarğa qatıstı öz aldına derbes şeşіm qabılday alatın, öz ustanımın paş ete alatın egemen memleket bola alatınımızdı barlıq qırınan ayqındap, moyındattıq. Xalıqaralıq bastamalarmen bіrge, älemdіk deñgeydegі іsşaralardı, dünielіk, adamzattıq mañızdı forumdardı da joğarı deñgeyde uyımdastıratın jurt ekenіmіzdі tanıttıq. Al tüptep kelgende bunıñ barlığı derbestіktіñ, Täuelsіzdіgіmіzdіñ arqası. Söytіp, alaş jurtınıñ aybının asırıp, ata-babamızdıñ armanı bolğan azat künge jetіp, jasampazdıqtıñ dañğıl jolına tüskenіmіzge de 21 jıl tolıp otır. Barşa Qazaq elі üşіn mänі de, mañızı da ayrıqşa Täuelsіzdіktіñ arqasında tarixımızdı tügendep, tіlіmіzdі, dіnіmіz ben dіlіmіzdі qayta oralttıq. Memlekettіgіmіzdіñ ulttıq rämіzderі qabıldanıp, ulttıq saltdästürіmіzdі jandandırdıq. Alaştıñ muratı jüzege asqan osınau qasiettі künnen bergі kezeñde memlekettіlіktі qalıptastırudıñ ülken ülgіsі artta qalıp, jaña Qazaqstan tarixınıñ ayqın betterі aşıldı. Osıdan 21 jıl burın Qazaqstan xalqınıñ täuelsіzdіgі arqasında älem kartasında jaña täuelsіz memleket Qazaqstan Respublikası payda boldı. Sodan bastap tamırı tereñge tartqan baba tarixına bay, ğasırlar qoynauınan sır şertetіn mädeni murası mol, jañaşıldıqqa umtılatın ekonomikalıq jäne ruxani äleuetі zor Qazaq elі älemdіk qauımdastıqtıñ tolıqqandı müşesі bolıp, örkeniettіk damuğa öz ülesіn qosıp keledі. Endeşe Qazaqstannıñ bügіngі ulanğayır jetіstіgі tutastay qazaq xalqınıñ jetіstіgі. Degenmen, bügіngі jetіstіk, alaş asqan asudıñ barşası qalay keldі? Sondıqtan da, ötken ğasırdıñ 1991 jılğı 16 jeltoqsanında Prezident Nursultan Nazarbayev qol qoyğan «Qazaqstan Respublikasınıñ Täuelsіzdіgі turalı» Qazaqstan Respublikasınıñ Konstitusiyalıq Zañınan bastau alğan täuelsіzdіgіmіzdіñ ärbіr jılındağı jalındı іster turalı keşegі jürgen tarixımızğa tağı bіr üñіlіp şığu, Täuelsіzdіkke täu etumen bіrdey körіnedі. Jalpı toqtala ketetіn jayt, Qazaq elіne täuelsіzdіk «oñay, eşbіr qantögіssіz, jeñіl keldі» degenge sayatın pіkіrlerdі bügіnde qoğam arasınan arakіdіk estіp jatatınımız da şındıq. Äste bunday pіkіrge kelіspek emespіz. Bul arğısın aytpağanda künі keşe XX ğasır basındağı alaş arıstarınıñ qanımen, jıldar boyı bodandıqtan arıludı añsağan ağa urpaqtıñ janımen, odan qalsa 1986 jılğı Jeltoqsan oqiğasında alañğa şıqqan jastardıñ erіk-jіgerі, köz jasımen kelgen Täuelsіzdіk. Tіptі basqasın bılay qoyıp, ülken oqiğalarğa tolı bolğan 1991 jıldıñ qiınşılıqtarın qalay umıtpaqpız? Sol kezdegі oqiğalarğa köz jügіrtsek, şındıq ta arşıla tüsedі jıldıñ tamızındağı tötenşe jağdaylar jönіndegі memlekettіk k o m i t e tt іñ «ä y g і l і» äreketіnen keyіn memlekettіk dumada B. Yel-tsin Resey aumağında K o m m u n i s t іk p a r t i y a n ı ñ qızmetіne tıyım salu turalı Jarlığına qol qoyadı. Söytіp qur qağaz jüzіnde ğa-na tіrşіlіgі qalğan keşegі mızğımas KSRO ıdıraudıñ soñğı şıñında tur-dı. Al bunday jağdayda eñ aldımen qarapayım xalıq qiındıqqa uşırağan edі. Bіr kezdegі ulı derjavanıñ xalqı jappay jumıssız qaldı, öñіrlerde zeynetaqı men jalaqı tölenbeytіn bola bastadı. Ultaralıq qaqtığıstar da är jerde boy köterіp jattı. Bunday turaqsız, aldın boljamsız tuman basqan qiın-qıstaudan şığudıñ bіr jolı retіnde köptegen odaqtas respublikalarda 1991 jıldıñ küzіnde prezidentіk instituttıñ, prezidenttіk bilіktіñ rölі arta bastağan bolatın. Däl osı kezeñderde Qazaqstandağı negіzgі özgerіster de burınğı keñestіk partiyalıq jüyenіñ ornına Qazaqstannıñ egemendіgіn qamtamasız etetіn jaña jüyenі quruğa bağıttalğan edі. Sondıqtan da, qalıptasqan axualdı sauattı saralağan el basşılığındağı N.Ä.Nazarbayev tuñğış ret bükіlxalıqtıq Prezident saylauın jüzege asıruğa murındıq boldı. Jalpı bul ideya 1991 jılğı 16 qazanda «Qazaq KSR Prezidentіnіñ saylauı turalı» Zañnıñ qabıldanuımen bіrge jüzege asqan bolatın. Sol jolı qabıldanğan Zañğa säykes, 1991 jılğı 1 jeltoqsanda tuñğış ret jüzege asqan bükіlxalıqtıq respublika basşısınıñ saylauı bolıp öttі. Saylauşılardıñ 88,23 payızı qatısqan bükіlxalıqtıq şarada Elbası N.Ä.Nazarbayevtı jaqtap jurtşılıqtıñ 98,78 payızı dauıs berdі. Osılayşa, Qazaqstan xalqı saylau arqılı Nursultan Nazarbayevqa öz tağdırın senіp tapsırğanday edі. Onıñ üstіne bunday qadamnıñ özі şayqalıp turğan KSRO-nıñ tağdırına, Qazaq elіnіñ Täuelsіzdіgі turalı mäselelerde kelіssözder jürgіzuge, sonday-aq türlі jağdaylardıñ aldın alu üşіn memlekettіk qurılım boyınşa jedel ärі radikaldı reformalardı jüzege asıruğa Prezidenttіñ ökіlettіgіn nığaytqan bolatın. Al 1991 jılı 8 jeltoqsanda Belarus, Resey jäne Ukraina elderіnіñ basşıları Täuelsіz Memleketter Dostastığın (TMD) quru turalı kelіsіmge qol qoydı, bunıñ özі KSROnıñ naqtı qulağanın bіldіrgen edі. 10 jeltoqsan 1991 jılı Joğarğı Keñes «Qazaq SSRіn Qazaqstan Respublikası dep atau turalı» şeşіm qabıldadı. Al 1991 jılı 16 jeltoqsanda Qazaqstan Respublikasınıñ Täuelsіzdіgі jariya etіldі. Täuelsіzdіkten bergі qazaqtıñ jeke memleket retіndegі 21 jılı da tarixtıñ tereñ qoynauına, kärі tarixtıñ quşağına sіñіp baradı. Osı mereke qarsañında Astanadağı jaña opera teatrında Elbası Nursultan Nazarbayev Qazaqstan 2050 Strategiyasın jariyalap, aldağı 40 jıldan astam uaqıttıñ bederіnde atqarılatın іsterdі ekşep aldı. Buğan deyіn Täuelsіzdіktіñ eleñ-alañında qabıldanğan Qazaqstan 2030 strategiyasında belgіlengen mejeler qazіrdіñ özіnde merzіmіnen burın orındalıp, elіmіzdіñ ekonomikalıq quatı men örіsіn uzartqan bolatın. Bіz ğasırlar boyı qanşama urpaqtıñ armanı bolıp ötken täuelsіzdіktіñ, ulttıq memleket quru muratınıñ jüzege asqan zamanında ömіr sürіp otırmız. Endіgі künі іrgetası sapalı qalanğan memleketіmіzdіñ şañırağı şayqalmay, Täuelsіzdіktіñ tuğırlı tuı mäñgіge jelbіrey beretіnіne kümän joq. Öytkenі, qazaq dep soğar jüregі bar ärbіr alaş balasınıñ jumılatın tusı, eşbіr taysalmaytın іsі de osı Täuelsіzdіk boluı şart. Qanat Mämetqazıulı 31 Dekabr bütün Azärbaycanlıların bayramı! Azär Häsrät azer@azerhasret.com Bu gün bizim günümüzdür! Azärbaycanlıların günü! Azärbaycan adlı dövlätin, Azärbaycan adlı tarixi mäkanın sakini olan, vätändaşı olan, onun torpağında yaşayan här käsin bayramıdır bu gün! Qutlu olsun! Tarixi Azärbaycan bir neçä hissäyä bölünüb. Düşmän bizi bölüb. Bir täräfdän ruslar, bir täräfdän farslar, bir täräfdän dä ermänilär torpaqlarımızı işğal edib! Bu işğala son verilmälidir! Bu vätän bizimdir, Azärbaycanlıların! Här bir Azärbaycanlınındır Azärbaycan! Burası bir Türk yurdudur! Ancaq buranın vätändaşı olan, sakini olan här käsin bu vätän üzärindä haqqı vardır! Haqqı olan här käsin bayramı qutlu olsun! Azärbaycanın belä bir äziz günündä dövlätimiz yolunda can qoyan här bir Azärbaycan övladını minnät vä şükranla anırıq! Onlar olmasaydı bu dövlät dä ayaqda olmazdı bu gün! Azärbaycan yer üzünün nadir dövlätlärindän än öndä gedänidir ki, burada etnik mänsubiyyätinä görä kimsä ayrıseçkiliyä märuz qalmır. Biriläri bunun üçün älindän gäläni etsä dä, bacara bilmir! Çünki bu xalq vahid Azärbaycan xalqı bölücülüyä, ayrımçılığa qarşıdır! Azärbaycan bir bütündür! Dövlät olaraq, Respublika olaraq! Ancaq tarixi Azärbaycan torpaqları hälä dä päränpärändir! Bu belä olmamalıdır! Vätänimiz tarixi torpaqları üzärindä bütünläşmiş täk bir dövlät halında birläşmälidir! Farsın, rusun, ermäninin älindäki torpaqlarımız geri alınmalıdır! Qanlamı? Qanla! Canlamı? Canla! Bu torpaqların bir bütün halına gätirilmäsi etnik bağından asılı olmayaraq här bir Azärbaycanlının boynunun borcudur! Çünki bu vätän, bu torpaqlar hamımızın ortaq yurdumuzdur! Azärbaycan onun yolunda canından keçän här käsindir! Sän özünü Azärbaycanlı sana vä duya bilirsänsä, bu vätän sänindir! Bu torpağı özünün vätäni saya bilänlärin bayramı qutlu olsun! 31 Dekabr Dünya Azärbaycanlılarının Hämräylik Günü bütün yer üzünün Azärbaycanlılarına qutlu olsun! Vahid, bütöv Azärbaycan üçün hämräy olaq, bir olaq här zaman!

4 YALQUZAQ 01(006) 4 20 YANVAR 2013 Ey büyük Allahım! Vedat Kuşaklı vedat@yalquzaq.com Bir insanın öldükten sonra ruh varlığının ve elbette asıl varlığının terk ettiği bedeninin nereye, nasıl gömüleceğinin hiçbir anlamı yoktur. Cenaze töreninin, mezar taşının, tabutunun hangi bayrağa sarıldığının da önemi yoktur. Ölünün arkasından yapılan bütün bu merasimler aslında ölüye değil, geride kalan dirilere yöneliktir. Dirilerin vicdanlarını, gönüllerini rahatlatmaktan başka hiçbir işe yaramayan faaliyetlerdir. Artık ölmüşsün işte! Ruhun bu dünyanın hesabını vermek için Allah katına çoktan ulaştı bile. Çürüyen bedeninin dünyanın hangi köşesindeki, kenarındaki toprağın altına gömülmüş ne önemi var? Cenazeleri yakanlar veya eski denizci geleneklerine göre denize atılanlar aslında ölü bir bedene yapılabilecek en mantıklı yok etme işini yapmışlardır. Cenazelerini Türkiyeye getireceğiz! gibi siyasi, politik rant sağlama faaliyetleri aslında dirisinin senelerce kullanıldığı insanının ölü etini, kurtlanacak, çürüyecek, solucanların ve çıyanların yiyeceği ve ceset denilen bedenini de kullanma girişiminden başka bir şey değildir. Kilisede, sinagogda, cami avlusunda, tapınakta veya gemi güvertesinde yapılan tüm cenaze defin faaliyetleri bir hiçtir aslında. Şehitlerimize cenaze töreni yapsanız ne olur, yapmasanız ne olur? Onlar artık Allahın en sevgili ve en imtiyazlı ruhları olarak çoktan Ona kavuşmuşlar bile. Vatanına ihanet etmiş, binlerce insanın ölüm emrini gayri yasal ve gayri ahlaki olarak vermiş veya tetikçiliğini de bizzat kendisi yapmış kişilerin ölülerini ihanet ettikleri vatan topraklarına gömmek veya gömmemek onları Allah huzurunda vereceği hesaplardan ve cehennem azabından da kurtarmaz. Verilmek istenen mesaj aslında Bak, biz bu azmettiricilere, tetikçilere, katillere ne kadar itibar ediyoruz, nasıl da saygı gösteriyoruz mesajıdır. Onların yolunda yürümek isteyenlere bir moral ve motivasyon faaliyetidir. Bedenleri bir çok yabancı ülkede gömülen insanların iki üç kemik parçalarının eşelenen topraktan çıkartılarak doğduğu kente, kasabaya, köye getirilmesi de bu derece anlamsızdır. Mustafa Kemal Atatürkü anmak için her 10 Kasımda Anıtkabire ziyarete gitmen de anlamsızdır. Sen Atatürkün ilkeleri için rozet takmaktan, heykel ve büst yaptırıp dikmekten başka ne iş yaptın? Sen bana bunu söyle! Bilmem kaçıncı Cumhurbaşkanının türbe haline getirilmeye çalışılan mezarına yapılan ziyaretleri her sene bir siyasi şova dönüştürmek de anlamsızdır. Anlamlı olan nedir biliyor musunuz? Bu er kişi veya dişi kişi niyetine gömülen bilmem ne oğlu bilmem kimden olma insan, yani Allah kulu nasıl yaşamış? Niçin yaşamış? İşte önemli olan bence budur! Bir ağaç dikmemişsin, bir gülü bir vazoya koymamışsın, bir köpeğin başını okşamamışsın, bir kediye pisi pisi dememişsin, bir çocuğa çikolata almamışsın. Ama öldürmüşsün, öldürtmüşsün, ölüm emirleri vermişsin. Azmettirici ve tetikçi olmuşsun. Neden? Bağrında doğduğun toprakların devletine ihanet için. Seninle aynı havayı soluyan halkına, milletine nankörlük, kalleşlik ve ihanet için. Senin asıl can düşmanın olan yabancı ülkelerdeki siyasetlere ve siyasetçilere hizmet etmek, uşaklık yapmak ve taşeronluk etmek için. Şimdi de cesedini doğduğun topraklara getirmek için seferber oluyorlar. Kimisi de Vah vah! çok yazık oldu diyor senin için. Ne kadar riyakar, iki yüzlü bir insanlıktır bu ya rabbim! Benim dirime de, ölü bedenime de, ruhuma da sen sahip çık ya rabbim! Ölümü de, dirimi de kullarının riya dolu insaflarına lütfen terk eyleme Allahım. Ancak; devletine, milletine, halkına ihanet etmiş katillerin cenazeleri siyasi rantlar için yine o ihanet ettiği devletin uçağı ile o ülkeye getirilirse, bu işlem; o ülkenin dulunun, yetiminin, öksüzünün, şehit anasının, gazinin hakkını gasp etmek ve kul hakkı yemek olur. Böyle bir insanlık suçunu da sakın hiçbir siyasi otorite işleme gafletinde bulunmasın. Öz tarixini yazalmiğan millät keläçiki häqqidimu sözliyälmäydu Tarix nemä üçün şunçä muhim? Tarixşunaslarniñ körsitişiçä, növättä uyğur mäsilisiniñ xälqaralişişi häm dä kölämlişişi ilmiy, höccätlik vä sistemiliq bolğan uyğur tarixiniñ otturiğa çiqişini ciddiy täqäzza qilmaqta ikän. Bu tema häqqidä ziyaritimizni qobul qilğan doktor Ärkin Äkräm äpändi tarix tuyğusini yetildürüşniñ bügünki uyğurlar üçün tolimu zörürlükini täkitlidi. U «tarix bir millät üçün nemişqa şunçä zörür?» degän soalimiz häqqidä toxtilip munularni bildürdi: «Ägär dä bir millät öziniñ ötmüşini tarix arqiliq otturiğa çiqiralmisa bu millät öziniñ bügüni vä keläçiki häqqidimu eğiz açalmaydu. Çünki härqandaq millät öz täräqqiyatini ötmüşidin täcribä-savaq vä ibrät eliş arqiliq mustähkäm asasqa igä qilidu». Ärkin Äkräm uyğur tarixiğa dair mänbälärniñ Xitaydin başqa Rusiyä, Yaponiyä vä Yavropa älliridä tarqaq häm dä çeçilañğu halättä turuvatqanliqini, ularniñ texiçä rätlinip bir sistemiğa çüşmigänlikini, bolupmu Xitay arxiplirida saqlinivatqan uyğurlarğa dair materiyallarni toluq körüş imkaniyiti bolmiğaçqa, uyğur eliniñ 19-äsirdiki tarixi üzük vä sistemisiz halättä turuvatqanliqini äskärtip ötti. U, «uyğur tarixini tätqiq qilişta nemä üçün Xitay tarixşunasliqi bilän Xitay tarix ideologiyisini çüşiniş intayin muhim däymiz?» degän soalimiz häqqidä toxtilip munularni bildürdi: «Xitay tarixida qurulğan barliq sulalilär özlirini zeminniñ märkizi nuqtisi däp hesablaydu häm dä Täñri ata qilğan qut küçi ätraptiki uşşaq sulalä vä millätlärni Xitay märkiziy hakimiyitigä bağliğan däp qaraydu. Bu qaraşniñ ideologiyilik asasi kuñzi tälimati bilänmu birdäklikni hasil qilidu. Şundaq bolğaçqa tarixtiki Xitay sulaliliri mäyli besivalğan zeminlar bolsun yaki besivelişqa qurbi yätmigän caylar bolsun, hämmisini Xitay märkizi hakimiyitiniñ bir parçisi däp qaraydu. Davamı: säh 5 Denktaşın anısına 13 Ocak 2012 tarihinde, dünyasını değiştirerek ebediyete intikal eden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin Kurucu Cumhurbaşkanı, Kıbrıs Türklerinin ölümsüz lideri, Türk Dünyasının kahramanlarından, hukukçu, diplomat, dava adamı, iyi bir müzakereci ve devlet adamı, kıymetli büyüğüm, Rauf Denktaş ı, ölüm yıldönümünde, bir kere daha rahmetle ve şükranla anıyorum. Ruhu şad olsun Hayatı ve mensubu olduğu Kıbrıs Türkleri için verdiği mücadele, bütün Türk Dünyası için emsal niteliğindedir. Kıbrıs Türklerine Annan Belgesine evet dedirtmek için çaba sarf edenler ve bu çabalarının karşılığını alarak Kıbrıs Türklerinin ciddi bir çoğunluk ile Annan Belgesine evet demesini sağlayanlar, bugün evet diyen Kıbrıs Türkleri için değişen bir şey olmadığını görüp, herhalde Kıbrıs Türklerinin 1963 ten sonra verdikleri mücadeleyi ve Rauf Denktaş ı yetişen Kıbrıs Türklerine artık anlatmayı düşüneceklerdir. Denktaş ve O nun Kıbrıs Türkleri ile özdeşleşmiş mücadelesi, Kıbrıs Türklerinin Ada daki geleceği ve Ankara nın çıkarları açısından son derece önemlidir. Çünkü bugün Suriye de yaşananlar ve İskenderun Körfezi nin küresel bir enerji terminali olma yolundaki gelişimi, Kıbrıs Adası nın jeopolitik ve jeostratejik değerinin ne denli önemli olduğuna işaret etmektedir. Denktaş, Kıbrıs Türkleri için verdiği mücadelede, bu değerden güç almış ve bu değeri yürüttüğü mücadele için kullanmıştır. Ve verdiği mücadele, ana vatan Türkiye nin bu değer ile bağlantısının kopmasını önlemiştir. Bir başka açıdan Denktaş ın hayatı ve mücadelesi, bir insanlık, var olma ve insanca yaşama mücadelesidir. Çünkü Denktaş ile özdeşleşmiş mücadele, bir dine ve etnik gruba mensup olan insanları (Müslüman Kıbrıs Türklerini) Ada dan silmek isteyenler karşısında verilmiş bir mücadeledir. Bugün Denktaş ismi geçtiği zaman, dün Rum-Yunan ikilisinin Kıbrıs Türklerine uyguladığı etnik temizlik karşısında gettolarda güvenlik ve gelecek endişesi içinde, yokluk ve yoksulluk içinde yaşamak zorunda kalan, günümüzde ise Ada da güvenlik ve gelecek endişesinden uzak, rahat, özgür ve huzur içinde hayatlarını sürdüren, ibadetlerini yapabilen Kıbrıs Türkleri akla geliyor Onun içindir ki Denktaş demek, insanlık adına yapılmış bir mücadele ve bu mücadelede ifadesini bulmuş kahramanlık demektir. Denktaş, bu isimle özdeşlemiş Kıbrıs Türklerinin mücadelesi ve Türk ün Kıbrıs a gösterdiği kahramanlık, her daim yolumuzu aydınlatacak ışık, güç ve ilham kaynağımız olacaktır. En karanlık, en kara, en acı günlerimizde bu ışığa bakıp bu ismi, bu mücadeleyi, bu kahramanlığı hatırlayıp, istikbale hep ümitle bakacağız Bir kere daha Denktaş ı ve O nun ile birlikte, hayatlarını Kıbrıs Türklerinin insanlık, var oluş ve insanca yaşama mücadelesine adayan ve bu uğurda hiçe sayan bütün şehitlerimizi ve bugün aramızda olmayan bütün gazilerimizi rahmetle ve saygı ile anıyorum. Hayatta olan gazilerimize şükranlarımı sunuyorum, bunlardan sıkıntıda olanlar için Allah tan sabır ve kolaylıklar diliyorum. Denktaş, hem Büyük Türk Milletinin büyüklüğünün nişanesidir, hem de bu büyüklüğe büyüklük katmış bir şahsiyettir; ruhu şad ve mekanı cennet olsun. Prof. Dr. Osman Metin Öztürk, 13 Ocak 2013, Ankara

5 YALQUZAQ 01(006) 5 20 YANVAR 2013 Sovet doorunda baştalğan kulakka tartuu sayasatının alğaçkı kurmandıktarı dep eseptelgen azerbaycandar Ala-Too cerine 1930-cıldarı kelip, ölkönün köp tarmaktarın önüktürüügö salım koştu. Timur Toktonali Cergiliktüü azerbaycandar Bişkektin turğundarına algaç özünün kafeleri cana türdüü şişkebekteri menen belgilüü. Kırğızstandık azerler menen taanışuu dal oşol şişkebekten baştaldı. Halik İskenderovdun kafesinde azerbaycan şişkebeginin 15 türü dayardalat. Kafesi oşonu menen belgilüü bolup, meriyanın sınağında birinçi orundu eelep, kardarları oşonun daamınan ırahat alıp ketişet eken. Halik mırza turuktuu kardarlarının arasında cergiliktüü azerler cana degele Bişkektin turğundarınan sırtkarı Kırğızstandağı Azerbaycandın elçisi menen kırğız çinovnikter bar dep maktana ketti. Şişkebekterinin sırı emnede? - Bazardın eti şişkebekke carabayt. Sebebi bazarda kanday soyulat? Et kanday kelet? Tigi koy tazabı? Biz musulman bolğondon kiyin ilip turup soyuş kerek. İlip soyğondo kan ayağana çeyin ağat, al emi cerge soyğondo kan akpayt. Anan şişkebek casağanda kan çığa beret, anan kararıp ketet. Al emi taza et menen casasañ mayluu bolup, şilekeyiñ ağıp, cegiñ kelet. Al üçün biz atayın soydurup catabız. Kafesin iştetkenge tört ele cıl bolso da kardarlarının çöntögünö karap, tamaktarının baasın kımbattatpay, 20 çaktı kızmatker ıntımaktuu işteşip kelatkan eken. Emi şişkebekterden sırtkarı Halik mırzanın kafesine kardarları azerbaycandardın türlüü daamdarın tatuu üçün kelişet. - Haş degen tamak bar, uydun şıyrağınan casalat. Tünündö spirt içimdikterin aşıkça içip koyğondor üçün cakşı. Azerbaycanda saat 7de erteñ menen el haş ceyt. Albette bizdin kafede da dayardalat. Halik İskenderov Kırğızstanda törölgön emes cana caş kezinde bul cerde caşaym dep eç oyloboptur. Birok tağdır cazmışı menen Ala-Too anın cañı mekeni bolup, kırğızça suuday süylöp cüröt. - Men armiyadan 76-cılı kölgö kelgem. Uşul cerde kızmat ötögön dosum meni konokko çakırğan, kölgö baralı, köldü körüp ket dedi. Köldün tazalığın, eldi, salttardı körüp, mağa ayabay cakkan. Anan 1976-cılı kırğızğa üylönüp kaldım. 36 cıldan beri bala-çakaluu bolduk. Halik İskenderovğo okşop öz niyeti menen oturuktaşıp kalğan azerbaycandar seyrek keziget. Alğaçkı azerler Ala-Too cerine mından da erte kelgen: 1930 cana 1933-cıldarı Azerbaycandın ar kanday aymaktarınan Sovetter Soyuzunun kulakka tartuu sayasatınan ulam 10 miñdey azeri Kazakstanğa küçtöp köçürülgön. Azerbaycandardın Ala- Tooğo uzak colu Alardın arasında 9 caştağı Asad Gasanov da bolup, deportatsiyanı öz başınan ötkörgön. 90ğo cakındap kalğan Asad Gasanov azır Kırğızstandağı azerbaycan diaspora başçısının orun basarı. Anın aytımında, oşol on miñ kişiden eki-üç miñi Kırğızstandın tündük tarabına, Çüy oblusuna köçürülgön. Mından sırtkarı ölkönün tüştügündö da caşağan azerler bar. Alar ayakka kantip kelip kalıştı? - Soğuş ubağında da köçürülgön, birok Gruziyadan. Gruziyadan türktördü deportatsiya kılğanda oşol rayondordun birinde azerler caşaçu cılı alardı türktör menen koşo küç menen köçürüp salğan. Alardın köbü Oş oblusuna tuş kelip kalışkan: Aravan, Nookat, Kara-Suu rayondoruna. Al emi bizdin ağım bolso, cıldağılardın köbü Çüy oblusunda: Kant, Sokuluk, Kara-Balta. Oşentip azırkı k ı r ğ ı z s t a n d ı k azerlerdin ataeneleri oşol cerlerde oturuktaşıp kalıp, baldarı da caşoosun ulantıp kelatat. Negizinen azerbaycandar cış oturuktaşkanğa arakettenişet: tuuğandar biri-birine cakın turup, kızdı da alıs berbey, cakşılıkta birge bolup, camançılıkta cardam berip, koldoo körsötüp, alakatıştı bekem karmap turuşat. Oşondoy oturuktaşkandardın biri Novo-Nikolayevkadağı azerler. Çüy oblusunun Kara-Balta şaarına cetpey orun alğan Novo-Nikolayevka ayılının turğundarının özögün azerler tüzöt. Beş balaluu cana 15 neberelüü Dilavar Mamedova Oş oblusunun Aravan rayonunda tuulup, 22 cıl murun bul cakka köçüp kelgen. Çay üstündö ötkön-bolğondordu estep, caşoosu tuuraluu koburap oturdu. - Menin küyööm 27 cıl Kırğızstanda koy bağıp, aldıñkı koyçuman bolup cün berçübüz, tört carım kilogramdan ar bir koydon. Uşintip Kırğızstanda meenet kıldık. Biz Kırğızstandan camandık körbödük. Bir tuuğanday, bir eldey, bir cakadan baş çığarıp caşap kelatabız. Bizdin ata-eneleribiz da Kırğızstanda çoñoydu, uşul cerden ötüp ketti, biz da oşolordun colundabız. Başka cerge barabız degen niyetibiz cok. Biz Kırğızstanda tuulduk, kırğızdardın arasında çoñoyduk. Özübüzdün el-cer bolup kaldı. Kız berdik, kız aldık, eceleribiz tüştü kırğızdardan. Azerlerdin şañduu biyi cana ırı Azerbaycandardın arasında kooz ündörü menen ırlardı sozo koyğondor köp eken. Cergiliktüü azerbaycandardın arasında ırçılardın belgilüüsü Şah. Şah cergiliktüü madaniyatka koşkon salımı üçün cakında Madaniyat ministrliginen sıylık aldı. Özü cazğan ırlardı konsert-toylordo ırdap, kardarlarının köñülün açıp turat. Birok ır menen şişkebekten sırtkarı bir top azerbaycandar meditsina cana tartip korğoo sistemasında emgektense, dağı bir bölügü dıykançılık cana mal menen üy-bülösün bağat. Kırğızstandık azerler tuuraluu 2008-cılı kitep cazğan diaspora başçısının orun basarı Asad Hasanovdun aytımında, Ala-Tooğo alğaçkılardan küç menen köçürülgön bul el ayıl çarba tarmağında emgektenip, Azerler öz el bolup kaldı Çüy kanalın kazıp, Alamüdün HESin kurğan. - Kant şaarında Turposyolok degen cer bar. Azerlerdi oşol cakka köçürgöndö al cer Frunze atındağı kızılça sovhozu dep atalçu. Saz cerdi alar iştetip, kızılça östürüştü. Al ubakıtta azerlerdi emnegedir türk deşçü. Anan oşentip Turposyolok dep kalğan cılı cañı Konstitusiya kabıl alınğanğa çeyin, maselen, kazaktar kırğız, al emi kırğızdar karakırğız, özbekter sart dep atalçu. Anan kiyin bizdi türk debey azeri dep kaldı. Birok Turposyolok oşol boydon ele kaldı. Azır dele barıp körsöñör Kanttın Turposyoloğunda köbünçö azerbaycandar caşayt. Diasporanın ökülü Asad Hasanov door urağandan kiyin başka küç menen köçürülgön elderge karağanda, azerlerdin arasında migratsiya cok bolğonun koşumçalay ketti. Statistikaga ılayık, cılı 16 miñge cakın azeri caşasa, 1999-cılı bul san 14 miñge çeyin tömöndöp, 2009-cılğa karata 17 miñden aşık azerbaycan eli Kırğız cerin bayırlap kelatat. Azırkı sotsialdık cana ekonomikalık abalğa karabay azerbaycandar Ata-mekenine ce başka cerlerge kete turğan niyetteri cok eken. Ölködögü caman-cakşılıktardı baarı menen birdey başınan ötkörüp, cağımduu ünü menen köñüldü kötörüp, daamduu şişkebekteri menen daam tattırıp kelatışat. Erkin Yevropa / Azattık ünalğısı 2013 RFE/RL, Inc. Bardık ukuktar korğolğon Öz tarixini yazalmiğan millät keläçiki häqqidimu sözliyälmäydu Ävväli: säh 4 Xitay tarixiğa qaraydiğan bolsaq, qaysi padişah yaki hökümdar Xitay tupraqlirini keñäytkän bolsa, u tarixtiki namdar padişah däp qaralğan. Qaysi padişah Xitay tupraqlirini başqilarğa tartturup qoyğan bolsa, u qabiliyätsiz hökümdar däp tonulğan. Xitay tarixçiliriniñ Şärqiy Türkistanğa tutqan pozitsiyisimu mana muşu änänä asasida otturiğa çiqqan. Mancu imperatorluqi yili Şärqiy Türkistanni işğal qildi, amma bu tupraqta öziniñ hökümranliq sistemisini tältöküs ornitalmidi yilidin yiliğa qädär Yaqupbäg Şärqiy Türkistanda mustäqil dölät bärpa qilğanda, Xitaylar yänila öziniñ tarix änänisidiki yär yüzi sistemisi boyiçä uni etirap qilişni xalimiğan, bälki qoldin kätkän zeminlarni yänila öz territoriyisiniñ bir parçisi däp hesabliğan. Şuniñ üçün uyğurlar aldi bilän Xitay tarix ideologiyisini çüşinişi keräk». Ärkin Äkräm äpändi axirida uyğurlarniñ yeqinqi vä hazirqi zaman tarixini tätqiq qilişta Täyvändä saqlinivatqan arxip materiyalliriniñ intayin muhim ähmiyätkä igä ikänlikini qäyt qilip ötti. Uniñ körsitişiçä, 1990-yillarda Täyvän demokratiyilişiş yoliğa qarap mañğandin keyin, nurğun arxiplarni dunyağa eçivätkän. Buniñ bilän uyğur siyasiy tarixiğa dair bir qisim muhim materiyallarmu asta-asta aşkara boluşqa başliğan. U öziniñ ilmiy tätqiqati üçün Täyvändä turğan mäzgilliridä uyğurlarğa dair nurğun arxip materiyallirini öz közi bilän körgänlikini alahidä täkitlidi. Copyright Radio Free Asia. All rights reserved.

6 YALQUZAQ 01(006) 6 20 YANVAR 2013 Avrupa zaten PKK-ya destek veriyor Necdet SİVASLI necdetes@mynet.com Pariste 3 PKKlı kadının öldürülmesinden sonra, Fransa Cumhurbaşkanı Francois Hollande bir açıklama yapmış Öldürülen kadınlardan biriyle görüşüyordum demişti. Bunun üzerine Başbakan Erdoğan, Fransayı hedef alan konuşmasında Fransa Cumhurbaşkanı Hollande, bir terör örgütü ile nasıl konuşur, kırmızı bülten ile aranan biriyle nasıl bir araya gelir bunun cevabını versinler demişti. Bunda garipsenecek bir şey yok. PKKya yıllardır destek veren, onların barınmasını sağlayan, dernek kurmalarına izin veren, gazete ve dergi yayınlarını destekleyenler zaten Avrupa ülkeleri değil mi? Bugün, Fransa başta olmak üzere, birçok Avrupa ülkesinde PKKnın üst düzey yöneticileri krallar gibi hayat sürüyor. Avrupa Parlamentosunda konuşmalar yaptırılıyor. AVRUPA KUCAK AÇTI Fransanın PKKya destek verdiği yeni değil ki. Kaldı ki, üst düzey yöneticileri de bunu açık açık dile getiriyorlar. Onların gösterilerine, açıklamalarına, Türkiye aleyhindeki her hareketlerine kucak açıyorlar, destek veriyorlar. Pariste öldürülen PKKlı kadınlardan birinin de sürekli olarak Cumhurbaşkanı Hollande ile görüşüp, ona raporlar verdiği bile ortaya çıktı. PKKnın sadece Almanyada 200e yakın dernek, federasyon, kulüp gibi sosyal oluşumu var. Bunların adresleri belli, telefonları belli, kurucuları belli, bugüne kadar niye bunlar önlenmedi? Fransada her türlü aktiviteye yeşil ışık yakılıyor. İngilteredeki PKKlıların haraç toplamalarının bile İngiliz Hükümeti önüne geçemiyor, daha doğrusu geçmiyor. Daha nice Avrupa ülkelerinde de durum bu saydıklarımızdan farklı değil. Avusturya, Belçika, İsviçre, İtalya, Yunanistan ve İspanya PKKya destek vermiyor mu? Yunanistanda bu terör örgütünün eğitim kampları yok mu? Bütün bunlar, zaten Avrupa ülkelerinin PKK ile iç içe olduğunu gösteriyor. Biz, bu gerçekleri neden görmezden geliyoruz? HEDEF BAĞIMSIZ KÜRT DEVLETİ Buradaki bütün hedef, bölgede bir bağımsız Kürt Devletinin kurulması projesidir. Bu proje, ABDnin Büyük Ortadoğu Projesinin bir parçasıdır ve bu Avrupa ülkeleri de baştan bu yana bu projeye destek vermektedirler. Yıllardır Bağımsız Kürt Devleti haritaları hasalarda dolaşıyor. Türkiye, İntikam Al intikam! Osman Xoca (Kocaoğlu) Babam Osman Hocanın (Kocaoğlu) 4 Ağustos 1922-de Enver Paşanın Doğu Buharada (Bugünkü Tacikistanda) Belcivanda şehit düşmesi üzerine yazdığı Türkistan Türkçesiyle ağıtı. Osman Hoca o sırada Kabul, Afganistanda bulunuyordu. - Prof. Dr. Timur KOCAOĞLU Türk balası oruslardan köp sıkıldı, Är kırıldı, kız äzildi, yurt yıkıldı. Hamiyetlik Enver Paşa onu sorab, Kälib azadetmek üçün şehid boldı. Türklere bırakılmayacak kadar büyük bir topraktır anlayışı ile ülkemizi bölme çalışmaları hız kazanmıştır. Biz, bu gerçekleri görmüyoruz, çözümü başka yerlerde arıyoruz. Şimdi dikkat: PKKnın elinde çok gelişmiş silahlar var. BU silahları bu örgüte kimler veriyor? Örgütte iki adet pasif radar sisteminin olduğu da ortaya çıkarıldı. Bilinen klasik radarlardan daha ileri olan bu pasif radarların yerini tespit etmenin çok zor olduğu söyleniyor. Bu radarların sadece Amerika, İngiltere ve İsrail tarafından üretildiğini söylersek, siz bunu nasıl yorumlarsınız, bunun yorumunu da sizlere bırakıyoruz. ÖRGÜTE AVRUPADAN SİLAH YAĞIYOR Amerikanın PKKyı her zaman desteklediği, bu örgütü de sürekli olarak Türkiyeye karşı kullandığını biliyoruz. Başbakan, altımızı, üstümüz oyan bu oyunu oynayan Amerikaya karşı acaba neden sessiz, acaba niye sesini yükseltmiyor? Kandile kapsamlı bir operasyonun önünü kim kesiyor? Buna neden sessiz kalınıyor? Geçmişte, Iraka karşı Türkiyede konuşlandırılan Çekiç Güçte, Amerikan helikopterlerince dağdaki PKKlılara çeşitli kolilerin atıldığı, desteklendiği ne çabuk unutuldu? Bunlar tespit edilmiş, raporlar da devletin arşivlerine işlenmiştir? Bunlar neden görmezden geliniyor? Aslında bizi Öcalan ile ilgilendirip, Kuzey Irakta Barzaninin şemsiyesi altında Bağımsız Kürt Devletinin kurulması aşamasının sonuna geldiler. Öcalan Federasyondan vaz geçtik diyor ama asıl çalışma Kuzey Irakta yapılıyor. Bu konuda geniş bir yazıyı sizlere yakında sunacağız. PKK ile mücadele güvenlik güçlerimiz tarafından ele geçirilen silahlara baktığımızda Avrupa ile PKKnın nasıl iç içe olduğunu görürüz. Son olarak ele geçirilen ve menşei tam olarak tespit edilen 2885 tabanca ve makineli tüfekten yüzde 21,9u eski Çekoslovakyadan, yüzde 19,8i İtalya orijinli çıktı el bombasından yüzde 19,8inin ABD, yüzde 8inin ise Almanya meşeli olduğu görüldü. PKKdan ele geçirilen 11 binden fazla mayından yüzde 60,8i İtalya, yüzde 6,2si Almanya kaynaklı çıktı. Özetleyecek olursak Amerika, İsrail ve Avrupadan terör örgütü PKKya adeta silah yağıyor. İntikam Al İntikam! Vatan üçün bizimkiler can bäreler, Millet üçün düşmanlardan öç alalar. Bugün Çingiz evlatları at oynatıb, Bälde kılıç, omuzlarda bäşatarlar. İntikam Al İntikam! Türkistandan oruslarnı haydab kovub, Sahibkiran Timur Bäkni şadeteler. Balalarge mekteb açıb, talim bärib, Uluğ Beknin tarihini yadeteler. İntikam Al İntikam! Türklük kanı tamırlarda bugün kaynar, Ärte çıkıb Türkistanda bayrak açar. Dilde, Fikirde, İşte Birlik! Hadi görelim! Bakı, Yalquzaq.com, Hocalı Katliamının 20. yıl dönümü nedeniyle Taksimde düzenlenen anma mitinginde katliamcı Ermenilere ve onları destekleyenlere yönelik yazılan Hepiniz Ermenisiniz, Hepiniz Piçsiniz pankartının yüzlerce kişi tarafından taşınıp ilgi görmesinden sonra Türkiyedeki Ermeni cemaati bu durumdan rahatsız olmuş ve Başbakana şikayetlerini iletmelerinden sonra devlet olayla ilgili soruşturma başlatmıştır. Başlatılan soruşturma sonucu Umut Kartal A. (19), Burak K. (19), Derya K. (27), Hasan Hüseyin K. (26), Cihan D. (20), Samet A. (25), Recep A. (26) ve Onur G. (22) hakkında TCK-nın 216/2. maddesi gereğince halkın bir kesimini sosyal sınıf, ırk, din, mezhep farklılığına dayanarak alenen aşağılama suçundan kamu davası açılmıştır. Yargılama sonrası Kartal A. (19), Burak K. (19), Derya K.(27), Hasan Hüseyin K. (26) ve Cihan D. (20) hakkında TCK-nın 216/2. maddesi gereğince suç işledikleri tespit edilip kendilerine verilen 5 ay hapis cezası 3 bin TL adli para cezasına çevrilmiş, aynı suçtan yargılanan Samet A. (25), Recep A. (26), Onur G. (22) ise beraat etmiştir. Mahkemenin verdiği bu kararı adil bulmayan Türkçüler, çoğunluğu öğrencilerden oluşan gençler için sosyal medya üzerinden yardım kampanyası başlattılar. Bu ceza şahıslara değil, Türk Milliyetçilerine verilmiştir. O pankartta yazılanlar hepimizin ortak düşüncesiydi. O yüzden bu ceza hepimize kesilmiştir diyerek Facebook sitesinde Hepimizin Ortak Diliydi başlığı altında etkinlik oluşturdular. Bu etkinlikle verilen banka hesap numaralarına maddi destek sağlamayı amaçlıyorlar. Başlatılan maddi yardım kampanyası yeterli miktara ulaşmayınca yargılanan gençler kendi imkanlarıyla üzerinde Türkçü söylemlerin yazdığı Tanrı Türkü Korusun, Ne Mutlu Türküm Diyene ve Demir Gibi Sert, ATSIZ Gibi Mert yazılı atkılar tasarlayarak yine Facebook üzerinden satışa çıkardılar. Atkılardan elde edilecek maddi gelirle toplamda 15 bin TL-yı bulan para cezasını ödemeyi amaçlayan Türkçüler cezayı ödeyemedikleri taktirde 5 ay hapis cezası ile cezalandırılacaklar. Bu yüzden kendileriyle aynı görüşte olan milli duygulara sahip vatandaşlardan sattıkları atkılardan alıp yardım etmelerini bekliyorlar. Yardım etmek isteyen vatandaşlar için Facebook iletişim adresi: İstanbullu Türkçüleriz Banka Hesap Numarası ve İBAN: Samet Aksakal Garanti KÜÇÜKBAKKALKÖY TR Yapıkredi. 752 ATAŞEHİR ŞUBESİ TR Haber: Dr. Eldeniz Şamlı Abbaslı Bütün dünya sözimizge kulak salar, Härbir devlet kälib bizden älçi sorar. İntikam Al İntikam! Ogün dämek, Türk balası rahat turar, Barça millet necat tapıb, yüzü küler. Türk balası kutulmasa tinç oturmaz, Yär yüzide tanılmasa uruş turmaz. İntikam Al İntikam! Osman Xoca, Buhara Cumhurbaşkanı. 4 Ağustos 1922, Kabul, Afganistan

7 YALQUZAQ 01(006) 7 20 YANVAR 2013 Alpomiş xalqaro tanlov ğolibi Toşkent, ÖzA, Coriy yilniñ avgust oyida Canubiy Koreyaniñ Kvancu şahrida Osiyo dostonçilik sanati qömitasi tomonidan xalq oğzaki icodi merosini asl holiça asraş va kelacak avlodlarga yetkaziş maqsadida ertak, afsona va eposlar ssenariylari xalqaro tanlovi ötkazilgan edi. Özbekiston Madaniyat va sport işlari vazirligidan malum qilişlariça, uşbu tanlovga öndan ortiq mamlakatdan ikki yuzdan ziyod kinossenariy taqdim etilgan. Mamlakatimiz kinoicodkorlariniñ Alpomiş kinossenariysi uşbu tanlovda eñ oliy mukofot Gran-priga sazovor böldi. Şuniñdek, Şahzoda Şerzod sarguzaştlari kinossenariysi tanlovniñ Eñ yaxşi kinossenariy nominatsiyasi sovrindori böldi. Özbek Milliy akademik drama teatrida mazkur mukofot mualliflarini taqdirlaş marosimi bölib ötdi. Tadbirda olimlar, sanat va madaniyat namoyandalari, talabalar, ommaviy axborot vositalari vakillari iştirok etdi. Özbekiston madaniyat va sport işlari vaziri T.Qöziyev, Özbekkino milliy agentligi boş direktori A.Işoqov, Koreya Respublikasiniñ mamlakatimizdagi Favqulodda va muxtor elçisi Çon De Van va boşqalar Prezident Islom Karimov rahnamoligida Özbekistonda bebaho milliy qadriyatlarimizni asraş, nomoddiy madaniy merosimizni çuqur örganiş, cahon miqyosida keñ namoyiş etiş, kino sanatini rivoclantirişga doimiy etibor qaratilayotganini takidladi. Özbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiniñ yil 7-oktabrda qabul qiliñan yillarda nomoddiy madaniy meros obektlarini muhofaza qiliş, asraş, tarğib qiliş va ulardan foydalaniş Davlat dasturini tasdiqlaş töğrisida gi qarori bu boradagi işlarni tizimli taşkil etişda muhim omil bölayotir. Bebaho manaviy merosimizni tarğib etişda kino sanatiniñ imkoniyatlaridan keñ foydalanilayotir. Qadriyat va ananalarimiz aks etgan köplab kino asarlar xoricda ham katta qiziqiş uyğotayotir. Taniqli kinoicodkorlar Casur Işoqov va Mastura Işoqova tomonidan yaratilgan Alpomiş hamda Şahzoda Şerzod sarguzaştlari kinossenariylari milliy özligimiz aks etgan ana şunday asarlardandir. Ularniñ boş qahramonlari qiyofasida vatanparvarlik, oilaga va qadriyatlarimizga sadoqat tuyğusi tarannum etilgan. Kinoasarlarda xalqimizniñ bebaho madaniy merosi, kişilik camiyati taraqqiyotida va barkamol avlodlarni kamolga yetkazişda tutgan beqiyos örni xususida söz yuritiladi. Mazkur kinossenariylarniñ aynan şu cihatlari xalqaro tanlov hakamlari tomonidan yuqori baholandi. Tadbirda xalqaro tanlov ğoliblariga mukofotlar topşirildi. Uzun yillardin buyan Dunya Uyğur Qurultiyiniñ birläşkän dölätlär täşkilatidiki xizmätlirigä mäsul bolup kälgän Dolqun Äysa äpändi 2013-yiliniñ Şärqiy Türkistan dävasiniñ yeñi bir yili bolidiğanliqini bildürdi. Çätäldiki uyğur paaliyätçiliri uzun yillardin buyan uyğur mäsilisini xälqaralaşturuş üçün tirişip kälmäktä. Uyğur mäsilisi tunci qetim 1974-yili birläşkän dölätlär täşkilatida añlitilğan bolsimu, här xil obyektip vä subyektip säväblär tüpäylidin üzülüp qalğan idi. Uyğur mäsilisi 2006-yilidin başlap, birläşkän dölätlär täşkilati insan häqliri keñişiniñ Cänvädä çaqirilğan yilliq yiğinlirida muzakirigä qoyuluşqa başlidi. Dunya Uyğur Qurultiyi räisi Rabiyä Qadir xanim, Amerika Uyğur Cämiyiti başliqi Alim Seyitof, Dunya Uyğur Qurultiyi icraiyä komiteti mudiri Dolqun Äysa, Äsqärcan vä Dunya Uyğur Qurultiyiniñ Yavropa İttipaqidiki väkili Meçil Filipis qatarliq rähbärlär bu yiğinlarğa Cärimälänmäyä Vätän yaxşı Elşad PAŞASOY Deyäk ki, İran nähäng imperiya olduğundan oradakı milyonların pozulan haqlarını qaldıra bilmirsiniz. Deyäk ki, Rusiya da här addımda qanımıza susaması, yenidän kändiri boynumuza keçirmäyä fürsät gäzmäsi säbäbindändir ki, Därbdänddän tutmuş Moskvaya, lap elä Sibir çöllärinädäk azärbaycanlıların başına açılan müsibätlärä, az qala gündä üstümüzä qara tabut göndärilmäsinä särt reaksiya vermirsiniz. Bäs, elä isä Borçalı türklärinä qarşı särgilänän bu ögey münasibätin adını nä qoyaq?! Miqrasiya haqqında Qanuna edilän däyişikliklärä görä, Azärbaycana gälib qeydiyyata düşmäyän, yaxud bir aydan çox burada qalan Gürcüstan vätändaşları 401 manat mäbläğindä cärimä olunurlar. Vaxtilä onlar burada 1 il 6 ay, än sonda isä 3 ay maneäsiz yaşaya bilirdilär. İndi isä cämi 1 ay. Artıq 100 azärbaycanlı cärimälänib. Yoxsa YAP iqtidarı qazın qiymätini aşağı salmağı täläb edän İvanişvilinin acığını borçalılardan çıxır? Bälkä qazın pulunu onlardan çıxarmaq istäyir. Soydaşlarımız haqlı olaraq Bizim ingilisdän, fransızdan färqimiz yoxdurmu? Biz yad deyilik. 5 üzvü olan ailä 2000 manatı necä ödäyäcäk, deyä, sual edir. Cavab isä yoxdur. Azärbaycan vätändaşı olaraq artıq qanunların särtläşdirilmäsinä, sanksiyaların ağırlaşdırılmasına öyräncäli olmuşuq. Necä ki, Azärbaycan vätändaşı konstitusiya ilä mülkiyyät toxunulmazlığına malik olsa da, günün birindä onun evini buldozerin qabağına verib uçururlar ki, burada dövlät ehtiyacı ödäniläcäk. Necä ki, yenä dä konstitusiya ilä särbäst toplaşmaq azadlığına malik olanlar bundan sonra Hacıbala müällimä gözün üstä qaşın var dedikläri üçün 600 manatdan 8 min manatadäk cärimä ödämäli olacaqlar. Yoxsa daha dövlät qurumları ölkädäki 9 milyonu cärimälämäyä ayrı bähanä tapmır deyä, dünya azärbaycanlılarının ovuna çıxıblar O gün Yeni Müsavat a Qarabağ döyüşçüsü gälmişdi. Ämäkdaşımıza gärgin döyüşlärdän, qolları üstä hälak olan dostlarından yana-yana, göz yaşı içindä danışırdı. Ancaq onu daha çox yandıran bu 20 väkil süpitidä qatnişip, uyğur mäsilisini añlitip kälmäktä. Dunya Uyğur Qurultiyi hazirğiçä birläşkän dölätlär täşkilatiğa iz-deräksiz yoqap kätkän uyğurlar, uyğur ösmürlärniñ häq hoquqini qoğdaş doklati, türmidiki yazğuçi vä muxbirlar, siyasiy mähbuslarniñ tän cazasiğa uçraş doklati qatarliqlarni sundi. Uzun yillardin buyan Dunya Uyğur Qurultiyiniñ Birläşkän Dölätlär Täşkilatidiki xizmätlirigä mäsul ildä Azärbaycanda şäxsiyyät väsiqäsi ala bilmämäsiydi. Qarabağ döyüşläri başlayanda Borçalıdan gälib, zabit kimi könüllülärä qoşulub, ermäniyä qarşı döyüşüb, elä döyüşdäcä sänädlärini itirib. Ermäni hätta Livan, Suriyadan gälän muzdlularına vätändaşlıq verdi, onları qähräman kimi ölkäyä täqdim etdi. Biz canını vätänä qurban deyänä vätändaşlıq belä vermir, hälä cärimä dä edirik. İddia edirlär ki, guya bu qärar borçalıların axınının qarşısını almaq üçündür. Onda Putinin särt miqrasiya qärarlarından niyä inciyirik? Borçalı türkläri ona görä Bakıya, Türkiyäyä, lap elä Rusiyaya axışır ki, orda dolanmaq, yaşamaq imkanları zamanzaman minimuma endirilir. Necä ki, illär boyu haray saldılar ki, onların pay torpaqları alınır, ermäniyä, gürcüyä verilir, räsmi Bakı mäsäläyä müdaxilä etmädi. Dedilär ki, Borçalıda mäktäblär dağılır, kadr çatışmır, su yoxdur, qaz gälmir, yol bärbaddır, Bakı yenä sükuta qärq oldu. Hansı ki, Gürcüstandan keçän kämärlärin, Gürcüstana verilän enerjidaşıyıcılarının, qonşu ölkäni ayaqda saxlamağımızın äväzindä Borçalıda cännät yaratmaq olardı. Onda kim bu cännäti atıb Bakıya fähläliyä, ya alverä gälärdi? İvanişvili gäländän borçalıların väziyyäti onsuz da ağırlaşıb, ailälärä basqınlar adi hal alıb, lap Qamsaxurdiya zamanındakı kimi köç tählükäsi yaranıb. Belä väziyyätdä Azärbaycan hökumäti qonşu ölkäyä nümayändä heyäti göndärmäli, väziyyäti härtäräfli araşdırmalı idi. Ancaq nädänsä Rövnäq Abdullayevin säfärindä enerjidaşıyıcılarının qiymäti daha çox müzakirä mövzusu oldu, näinki azärbaycanlılara qarşı namälum basqınlar. Azärbaycan iqtidarı Borçalı türklärinä sahib çıxmaqdansa, onlara mändän uzaq ol deyir. Azärbaycan prezidenti 50 milyonluq (bälkä dä artıq 60 milyonluq) azärbaycanlıların prezidentidir ; Azärbaycan bütün dünyada yaşayan azärbaycanlıların vätänidir. Tanış kälmälärdir, deyilmi? Onsuz da bir bayatıda deyildiyi ki, ölmäyä vätän yaxşı deyil. Çünki burada qäbir yerläri dä qızıl qiymätinädir. Odur ki, bura ölmäyä gälänlärin dä sayı azalır. Bundan sonra vätänä ölmäk üçün gälän qardaş-bacılarımızın daha bir nigarançılığı yaranacaq. Häyatdan gec köçäcäkläri täqdirdä onları vätändä cärimälänmäk äzabı gözläyir axı Yazı Yeni Müsavat dan alıntıdır 2013-yili Şärqiy Türkistan dävasiniñ yeñi bir yili bolğusi bolup kälgän Dolqun Äysa äpändi 2013-yiliniñ Şärqiy Türkistan dävasiniñ yeñi bir yili bolidiğanliqini, 2013-yili içidä Birläşkän Dölätlär Täşkilati insan häqliri keñişiniñ härqaysi komitetlirida uyğur mäsilisiniñ muzakirä qilinidiğanliqini, Xitay hökümitiniñ Birläşkän Dölätlär Täşkilatiniñ nizamnamisi boyiçä Dunya Uyğur Qurultiyiniñ Birläşkän Dölätlär Täşkilatiğa sunğan doklatlarğa şärtsiz cavab beridiğanliqini eytti. U sözidä yänä 2013-yili 3-ayda Cänvädä uyğur rähbärlirini tärbiyiläş kursida «Xitayniñ yeñi rähbärliki: Şärqiy Türkistan, Tibät vä Cänubiy Moñğuliyidä kişilik hoquq, demokratiyä vä azadliqqa qaritilivatqan» temisida yiğin çaqirilidiğanliqini, 10- ayda bolsa, Biryuseldiki Yavropa Parlamentida xälqaraliq «İz-deräksiz yoqalğan uyğurlar» temisida ilmiy muhakimä yiğini çaqirilidiğanliqini bildürdi. Copyright Radio Free Asia. All rights reserved.

8 YALQUZAQ 01(006) 8 20 YANVAR Yanvar 1990! Azärbaycan xalqının qan yaddaşı 20 Yanvar (Qara Yanvar faciäsi) 1990-cı il, yanvarın 19-dan 20-nä keçän gecä Sovet ordusunun ermäni quldur dästäläri ilä birgä Azärbaycan xalqına qarşı häyata keçirdiyi terror aktının baş verdiyi gündür. Azärbaycanın azadlığı vä ärazi bütövlüyü uğrunda mübarizä tarixinä qährämanlıq sähifäsi kimi daxil olmuş 1990-cı ilin 20 yanvarında ölkämizä qarşı ärazi iddiaları iräli sürän Ermänistanın täcavüzkar häräkätlärindän vä keçmiş SSRİ rähbärliyinin onlara havadarlığından hiddätlänän, Bakının küçälärinä vä meydanlarına çıxaraq buna öz qäti etirazını bildirän geniş xalq kütlälärinä qarşı sovet ordusunun döyüş hissälärinin yeridilmäsi Azärbaycanda misli görünmämiş faciäyä gätirib çıxardı. Hämin faciäli günlärdä öz ölkäsinin, xalqının azadlığını, şäräf vä läyaqätini här şeydän uca tutan märd Vätän övladları canlarından keçäräk şähidlik zirväsinä ucaldılar. Böyük itkilärlä, günahsız insanların qätli ilä näticälänän 20 Yanvar faciäsi Mixail Qorbaçov başda olmaqla cinayätkar imperiya rähbärliyinin Azärbaycana qarşı xäyanätkar siyasätinä dözmäyän, öz azadlığına, müstäqilliyinä can atan xalqımızın häm dä mübarizliyini, äyilmäzliyini, mäğrurluğunu nümayiş etdirdi cı ilin 20 yanvarında keçmiş sovet dövlätinin härb maşınının Azärbaycan xalqına qarşı häyata keçirdiyi qätllär insanlığa qarşı törädilmiş än ağır cinayätlärdän biri kimi bäşär tarixindä qara sähifä olaraq qalacaqdır. Milli azadlığı, ölkäsinin ärazi bütövlüyü uğrunda mübarizäyä qalxmış dinc ähaliyä divan tutulması, kütlävi terror näticäsindä yüzlärlä günahsız insanın qätlä yetirilmäsi vä yaralanması totalitar sovet rejiminin süqutu äräfäsindä onun cinayätkar mahiyyätini bütün dünyaya bir daha nümayiş etdirdi. Härbi müdaxilä Sovet Ordusunun böyük kontingentinin, xüsusi täyinatlı bölmälärin vä daxili qoşunların Bakıya yeridilmäsi xüsusi qäddarlıq vä görünmämiş vähşiliklä müşayiät edildi. Kommunist diktaturası Çexoslovakiyaya, Macarıstana, Äfqanıstana qarşı häyata keçirdiyi härbi müdaxiläni hätta o zamankı Sovet İttifaqının müttäfiq respublikalarından biri olan Azärbaycanda da täkrarlamaqdan çäkinmädi. Hämin vaxt Azärbaycan qonşu Ermänistanın da täcavüzünä märuz qalmışdı. Belä bir şäraitdä sovet rähbärliyi näinki münaqişänin qarşısını almaq üçün qäti tädbirlär görmämiş, äksinä, Azärbaycana yeridilän ordu hissälärinin tärkibinä Stavropol, Krasnodar vä Rostovdan säfärbärliyä alınan ermäni äsgär vä zabitläri, sovet härbi hissälärindä xidmät edän ermänilär, hätta ermäni kursantları da daxil etmişdi. Bakıya yeridilmiş qoşun kontingentinä (bäzi mälumatlara görä, onun sayı 60 min näfärä çatırdı) doyüş tapşırığını yerinä yetirmäk üçün möhkäm psixoloji hazırlıq keçmişdilär: Sizi Bakıya rusları müdafiä etmäk üçün gätirmişlär, yerli ähali onları vähşicäsinä mähv edir; ekstremistlär Salyan kazarmalarının (Bakıda äsas härbi qarnizonun yerläşdiyi ärazi) ätrafındakı evlärin damlarında snayperlär yerläşdirmişlär, täkcä bu ärazidä 110 atäş nöqtäsi var; binalar, mänzillär Azärbaycan Xalq Cäbhäsinin yaraqlıları ilä doludur, onlar sizi güclü avtomat-pulemyot atäşinä tutacaqlar ( Şit täşkilatı müstäqil härbi ekspertlärinin hesabatından). Mixail Qorbaçov başda olmaqla sovet imperiyasının rähbärliyi Bakıda rus vä ermäni kartından mäharätlä istifadä etdi. Guya Bakıya qoşun onları, härbi qulluqçuların ailälärini qorumaq, millätçi ekstremistlär täräfindän hakimiyyätin zorakılıqla älä keçirilmäsinin qarşısını almaq üçün yeridilmişdi. Äslindä isä bu açıq riyakarlıq, ağ yalan idi. Çünki sovet rähbärliyinin dälilläri hätta häqiqätä yaxın olsaydı belä, Bakıya täpädän-dırnağadäk silahlandırılmış qoşun göndärmäyä ehtiyac yox idi. Ona görä ki, hämin vaxt burada daxili qoşunların 11,5 min äsgäri, Müdafiä Nazirliyinä tabe olan Bakı qarnizonunun çoxsaylı härbi hissäläri, hava hücumundan müdafiä qüvväläri var idi. 4-cü ordunun komandanlığı da Bakıda yerläşirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, 1990-cı il yanvarın 19-da Mixail Qorbaçov SSRİ Konstitusiyasının 119-cu, Azärbaycan SSR Konstitusiyasının 71-ci maddälärini kobud şäkildä pozaraq, yanvarın 20-dän Bakıda fövqäladä väziyyät elan edilmäsi haqqında färman imzaladı. SSRİ Müdafiä Nazirliyinin, DİN vä DTK-nın hazırlayıb häyata keçirdiyi Udar adlı ämäliyyatda äsas rolu xüsusi täyinatlı ALFA vä SSRİ DTK-nın A täxribat qrupları oynayırdı. Sovet qoşunlarının täcavüzü näticäsindä Bakıda 134 mülki vätändaş öldürülmüş, 600-dän çox adam yaralanmışdı. Öldürülänlär arasında çoxluq täşkil edän Azärbaycan Türkläri ilä bärabär beş millätin nümayändäläri, 20-dän çox qadın, uşaq var idi. SSRİ DTK-nın Alfa qrupu yanvarın 19-da saat dä Azärbaycan televiziyasının enerji blokunu partlatdı, respublikada televiziya verilişläri dayandırıldı. Gecä isä qoşun fövqäladä väziyyät elan edilmäsindän xäbärsiz olan şähärä daxil oldu vä ähaliyä divan tutmağa başladı. Qorbaçovun färmanı qüvväyä minänädäk (20 yanvar, saat 00:00) artıq 9 näfär öldürülmüşdü. Tanklar vä ZTR-lär Bakı küçälärindä qarşılarına çıxan här şeyi äzir, härbçilär här yanı amansız atäşä tuturdular. İnsanlar näinki küçälärdä, hätta avtobusda gedärkän, öz mänzillärindä oturduqları yerdä güllälärä tuş gälirdilär. Yaralıları aparmağa gälän täcili yardım maşınlarını vä tibb işçilärini dä atäşä tuturdular. Bir gün ärzindä Bakıda 134 näfär öldürüldü, 700-däk insan yaralandı, 800-dän çox adam qanunsuz häbs edildi. Bakıda fövqäladä väziyyätin elan olunması haqqında mälumat isä ähaliyä yalnız yanvarın 20-dä sähär saat 7-dä respublika radiosu ilä çatdırıldı. Halbuki, Qorbaçovun Azärbaycana ezam etdiyi yüksäk väzifäli emissarlar häyasızcasına bäyan edirdilär ki, Bakıda fövqäladä väziyyät elan olunmayacaqdır. Bax, äli yüzlärlä insanın qanına batmış, sonralar Nobel sülh mükafatı almış Mixail Qorbaçov başda olmaqla sovet imperiyası rähbärliyinin räzil siması bu idi Qara Yanvar ın indiyädäk özündä saxladığı sirlär çoxdur. 100 cildlik istintaq materialının 69 cildi Bakıdan Moskvaya, keçmiş SSRİ Prokurorluğuna aparılıb vä bir daha geri qaytarılmayıb. Azärbaycan xalqının märuz qaldığı bu täcavüz indiyädäk bäşäriyyät äleyhinä cinayät kimi beynälxalq müstävidä layiq olduğu täsnifatı almayıb. Emosiya, kädär, yaxud mübarizlik sälnamäsi kimi pafoslu münasibätlä bärabär, bir qädär dä soyuqqanlı olub o hadisälärin gerçäk mahiyyätini dünya birliyinin, çeşidli beynälxalq täşkilatların önünä qoymaq barädä düşünmäli, 20 Yanvara beynälxalq-hüquqi qiymätin verilmäsinä çalışmalıyıq. Qara yanvar vä media SSRİ DTK-nın Alfa qrupu yanvarın 19-da saat dä Azärbaycan televiziyasının enerji blokunu partlatdı, respublikada televiziya verilişläri dayandırıldı. Davamı: säh. 9

9 YALQUZAQ 01(006) 9 20 YANVAR Yanvar 1990! Irakta Türkmenlere karşı yapılan terörün 2012 bilançosu Ävväli: säh. 8 Mätbuat susduruldu. Azärbaycan dünyadan täcrid edildi. Gecä isä qoşun fövqäladä väziyyät elan edilmäsindän xäbärsiz olan şähärä daxil oldu vä ähaliyä divan tutmağa başladı. Mähz bu faciäli anlarda uzaqlardan Azadlıq radiosunun, Mirzä Xäzärin äzämätli säsi Mixail Qorbaçovun informasiya blokadasını yardı. Şair vä publisist Mälahät Ağacanqızı bu anı öz xatirälärindä belä täsvir edir: Yaxşı yadımdadır, 20 yanvar gecäsi bütün yaxınlarımız bir otağa yığışmışdı. Böyük otaq adamla dolu olsa da heç käs danışmırdı. Qadınlar sässiz ağlayırdılar, kişilär baxışları ilä yeri yarmaq istäyirdilär yerä girmäk üçün! Qardaşım radio dalğalarını häyäcanla äläk-väläk edirdi. Vä radiodan Mirzä Xäzärin säsini eşidändä, mänä elä gäldi ki, hamı näfäsini uddu, amma hamı dirildi. 20 yanvar gecäsi Mirzä Xäzärin säsi möcüzä idi! Bälkä ah-nalädän boğulan hava Mirzä Xäzärin säsi ilä hıçqırırdı! Mirzä Xäzär 20 yanvarda ölmäkdä olan Azärbaycan xalqına Allahın bäxş etdiyi ilahi säsi ilä ümid verdi. Bir gündä bir äsrä bärabär iş gördü. O säs milläti mäzardan çıxardı. Dirilärä şähid oğulları däfn etmäk üçün güc verdi. Azadlıq ın 20 yanvardakı ilk verilişi häm Azärbaycanda, häm dä dünyanın här yerindä azärbaycanlıları vä ictimaiyyäti oyatdı. Dünya azärbaycanlıları ayağa qalxdı. Etirazlar başladı. Qorbaçov öz xälväti qanlı Bakı särgüzäştini sona çatdıra bilmädi. Bu zärbädän sarsılan qäzäbli Kreml rähbärliyi Azadlıq radiosundan ABŞ hökumätinä räsmän şikayät etdi. Azärbaycan xalqına qarşı soyqırım Hälak olanlar arasında yetkinlik yaşına çatmayanlar, qadınlar, qocalar, şikästlär dä var idi. Qorbaçovun vä ätrafındakıların millätçi ekstremistlär adlandırdıqları bunlar idimi? Yanvarın 20-dä artıq bütün dünya Bakıda törädilmiş dähşätli qırğından xäbär tutdu. Amma görün, o vaxtkı sovet imperiyasının ideoloji ruporu olan Pravda qäzeti 22 yanvar tarixli nömräsindä nä yazırdı: Fövqäladä väziyyät elan edilmäsi üçün görülmüş tädbirlär näticäsindä guya qadınlar vä uşaqların täläf olması barädä bäyanatlar aşkar fitnäkar xarakter daşıyır. Bir daha täkrar etmäk lazımdır ki, bu, qäräzli yalandır! Ondan mäqsäd ähalini sovet ordusuna vä hüquq mühafizä orqanlarına qarşı qaldırmaqdır 20 Yanvar vä Azärbaycan tarixindä ondan ävvälki faciäli hadisälär XX äsr boyu xalqımıza qarşı yeridilän düşünülmüş siyasätin növbäti täzahürü idi. Azärbaycan xalqına qarşı soyqırımı, sovet hakimiyyäti illärindä Azärbaycan ärazilärinin tädricän ilhaq olunması, näticädä ölkänin ärazisinin km²-dän km²ädäk azalması, sovet rähbärliyinin havadarlığı ilä başlayan Dağlıq Qarabağ hadisäläri, azärbaycanlıların Ermänistan ärazisindäki äzäli torpaqlarından qovulması bu siyasätin märhäläläridir cı ilin yanvar qırğını nä qädär faciäli olsa da, Azärbaycan xalqının iradäsini, milli azadlıq uğrunda mübarizä äzmini qıra bilmädi. Hämin müdhiş gecädä hälak olan vätän oğulları Azärbaycanın tarixinä parlaq sähifä yazdılar, xalqın milli azadlığı, müstäqilliyi üçün yol açdılar 17 yanvar 1992 Ali Sovetin Milli Şurası ( ci illärdä qanunverici orqan belä adlanırdır) 20 Yanvarın Şähidlär günü elan olunması haqqında qanun qäbul etdi. Qanuna äsasän, yanvarın 20-si ölkä ärazisindä qeyri-iş günü elan olunub. 18 yanvar 1992 Ali Sovetin Milli Şurasında 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisäläri ilä bağlı yaradılmış parlament komissiyasının (sädr akademik Midhät Abbasov, müavin Tamerlan Qarayev idi) hesabatı dinlänilib. Parlamentin qäbul etdiyi qärarda 20 Yanvar faciäsi SSRİ-nin ali hakimiyyät orqanlarının Azärbaycan xalqına vä insanlığa qarşı ağır cinayäti kimi qiymätländirilirdi. Bakının än yüksäk nöqtälärindän birindä här bir azärbaycanlı üçün müqäddäs and yerinä çevrilmiş bir yer var. Bu, 20 Yanvar qurbanlarının vä Ermänistanın härbi täcavüzünä qarşı döyüşlärdä hälak olanların däfn edildiyi Şähidlär Xiyabanıdır. Här il yanvarın 20- dä yüz minlärlä insan Vätänin azadlığı vä suverenliyi uğrunda canlarından keçmiş Azärbaycan oğul vä qızlarının äziz xatiräsini ehtiramla yad etmäk üçün buranı ziyarät edir. Näsillär däyişäcäk, lakin Vätän oğullarının xatiräsi üräklärdä äbädi yaşayacaqdır. Qaynaq: az.wikipedia.org/ wiki/qara_yanvar Vatan nedir? Patimat Biyke ne degen? Patimat Biyke Tarkovskaya inqılapnı devüründe Anciqalada deñiz yağadağı bir qalada yaşay bolğan. Bek haqıllı qatın bolğan dep aytalar. Bolşevikler üst gelip, Dağıstanda sovet hukumatı qurulma dep turağanda Nuh Bek Tarkovskiy emigratsiyağa getme gerek degen pikruğa gele va getmege hazir bola. Gelip Patimat Biykege ayta: Biykem, Dağıstandan göçüp getme toqtaşğanman. Sovetler üst geldi. Endi bizge munda yaşav bolmas. Seni de üyahlüm bulan birçe alıp getme süyemen. Ne deysen? - Ne deyim, Nux Begim (qolun Kaspiy deñiz bar yaqğa uzatıp), bu Deñizimni, nimatımnı, bu alğışlı Tarğu tavumnu (qolun Tarğu tav bar yaqğa uzatıp) kimge qoyup geteyim, gete busam, neçik alıp geteyim?! Yoq, getmen vollah! Öle busam, munda öleyim, öz Ana toprağımda, Vatanımda, atalarımnı yanında gömüleyim. Vatan degen ginnik qanıñ tegülgen, Atalarıñ qarnına girip yatğan Yerdir dep cavap bergen. Patimat Biyke uzaq qalmay munda ölgen, munda gömülgen. Nuh Bek ahlüsün de alıp, geme bulan yat ellege çığıp getgen. Kerkük, Yalquzaq.com, Irak devleti kuruluşundan bu yana tüm uluslararası sözleşmeler ve kurallar tarafından onaylanmış insan haklarına aykırı olan zulüm, adaletsizlik, zorunlu göç, asimilasyon, toplu katliam, bireysel idam, demografik değişim ve insani haklardan arındırma gibi insan hakları ihlali ve temel özgürlüklerin sindiriminde Irakın diğer milletler ile karşılaştırıldığında yüksek payı olan Türkmenler, 2003 yılı sonrası, Irakta,demokrasi ve insan haklarına saygı ve temel özgürlükler içeren yeni bir dönem ortaya çıkması ile müjdelenirken, onlar ne yazık, Türkmen varlığını ve tarihini ve milli kimliğini hedef alan sistemli ve programlı bir planlamayı açık ve net bir şekilde kanıtlıyan, sürekli sivillerle barındırılan kendi mahalle ve bölgelerini hedef alan ve ağır insani ve maddi zarara uğrayan bombalı araçlar ve mayınlı saldırılar gibi toplu ihlaller, ve onların siyasi sembol, sosyal şahsiyet ve bilimsel yetkinliklerine uzanan suikast, adam kaçırma, şantaj ve tehdit gibi bireysel ihlallerle sistemli çerçevede yeni bir İnsan hakları ihlalleri yapılandırılması ile karşı karşıya kaldılar. Ki Iraklı resmi kurumlar ve güvenlik organları, Irakta Türkmenlerin karşılaştıkları insan hakları ihlallerini önlemek için tüm gerekli tedbirleri alması için ciddi bir tutum alması zorunludur ve İranda, Türkiyada yaşağan. Ekinçi dünya davundan soñ vatanı Dağıstannı gelip görme süyüp Sovet hukumatını atına kağız yazğan, tek hukumat oğar iznu bermegen Nux Bek yat ellerdegi yaşavnu barı da azapların çegip, Ana vatanına hisiretlikden yanıp Şveytsariyada 1951 yıl daimlikge gözün yümmğan. Ol Alptavlanı eteginde gömülgen 1993-nçü yılda Cenevada ötgerilegen xalqara konferentsiyağa çaqırılıp barğanda, men onu atın da esime geltirdim. Onda yaşayğan va onu tanığan birdağı bir qumuq bulan telefondan söyledim. Telefondan meni qumuqçamnı eşitgende ol sivil toplum örgütleri ve BM kuruluşları ve uluslararası platfomlarda, Türkmen vatandaşlarına yapılan bu tür ihlalleri ve zulmü açığa çıkarması gereklidir. Ve Irakta tüm Türkmen bölgelerinde Türkmen insanına karşı işlenenlerin canlı örnek ve dürüst kılavuzu olarak, 2012 yılında Irak Türkmenlerine yapılan insan hakları ihlalleri istatistiğini aşağıda sunuyoruz: Öldürülen toplam Türkmen sayısı: 46 kişi Kaçırılan toplam Türkmen sayısı: 12 kişi Bombalama sırasında öldürülen toplam Türkmen şehit sayısı: 61 kişi Bombalama sırasında yaralanan toplam Türkmen sayısı: 329 kişi Ateş açma sonucu yaralanan toplam Türkmen sayısı: 4 kişi Kesici alet kullanma sonucu yaralanan toplam Türkmen sayısı: 4 kişi Kimyasal madde kullanma sonucu yaralanan toplam Türkmen sayısı: 1 kişi Patlamalar sonucu evleri tamamen yıkılan toplam Türkmen sayısı: 41 kişi Patlamalar sonucu evleri kısmen zarar gören toplam Türkmen sayısı: 45 kişi Patlamalar sonucu araçları tamamen dağılan toplam Türkmen sayısı: 5 kişi Patlamalar sonucu araçları kısmen zarar gören toplam Türkmen sayısı: 32 kişi Patlamalar ve kasıtlı yandırma sonucu zarar gören toplam Türkmen kuruluşu sayısı: 2 kuruluş Qaynaq: Irak Türkmen Cephesi İnsan Hakları Bürosu adamnı tınışı tarlıqmaqdan tamağına gelip tığılğannı sezdim. Men oğar işni añlatdım (mağa va dağı da eki yoladşıma) Şveytsariya vizası yetti güñe açılğan edi), Tsürix havalimanından (havaportundan) qaytara yolğa tüşgenede söyleygenimni aytdım. Ol bek tiledi, yalbardı biz dağı da bir-neçe güñe qalıp özü bulan yoluqğannı süyüp. Tek bizin vizabıznı boolcalı bitgen edi. Onu da aytdım, savbollaşdım. Özgeleni bilmeymen, tek şo adam bulan yoluqmağanıma meni yüregimde bugünde de hökünçlük bar. Men hali de özüm-özümnü şoğar ayıplı göremen Kamil Ali

10 YALQUZAQ 01(006) YANVAR 2013 Cemal Mehmethanoğlu Milli teşkilatlarımızın, bir araya gelmekten, bir birlerine tahammül etmekten başka çareleri yok. Ya bir araya gelecekler, yada gelecekler. Başka yolumuz yok. Güney Azerbaycanın Sürgünde Parlamentosu Yaratılmalıdır yılında, Güney Azerbaycanlı arkadaşların Amsterdamda yaptıkları dialog toplantısına katılmıştım. O toplantıda, Sürgünde Güney Azerbaycan Parlamentosunun yaratılması fikri aklımdan geçmişti. Tahminen yıl önce, Kürtler Avrupada, Sürgünde Kürt Parlamentosu yaratmışlardı. Kürtlerin bu eylemi, Türkiyede ve Dünyada büyük yankı bulmuştu. Ben de, bunu, onların devlet kurma niyetlerini açığa vurma eylemi olarak bende algılamıştım. Ne yazık ki, Diyalog toplantısında, fikrim yeterince olgunlaşmadığı için, söyleme cesareti bulamamıştım. Geçen 4 yıl içinde, şartların ve fikrimin daha da olgunlaştığını düşünerek, fikirlerimi yazılı hale getirip, sizinle paylaşıyorum. İranda, milletimizle, daha doğrusu milli düşünceli insanlarımızla, milletimizin öncüleri ile, İran şövenist devleti arasında çok amansız bir savaş var. Savaş, psikolojik, siyasi, toplumsal alanlarda devam ediyor. Bu savaşta sadece silahlar yok. Daha doğrusu, milli güçlerimizin silahı yok. Yaptığımız toplantılar, yarattığımız kurumlar, kurumlar içindeki mücadeleler, hepsi bu savaşın bir parçası. Bu savaş aynı zamanda psikolojik bir savaşta. Bizim bu savaşta, ateşli silahımız olmadığına göre, diğer silahları en iyi şekilde kullanma zorunluluğumuz var. Zorunluluğumuz var deyince, tüm milli güçlerimizi, teşkilatlarımızı diyorum. Sanıyorum ki, Güney ve Kuzey Azerbaycanda kendisini milletçi gören tüm dostlar, Güney Azerbaycanın tam bağımsızlığını sonrasında ise vahid Azerbaycanı yaratmayı amaçlıyor. Güneyli dostlarımızın ifadesiyle biz, İstiqlalciyiz İlk hedefimiz, Güney Azerbaycan Cumhuriyetini yeniden kurmaktır. (Çünkü, Güney Azerbaycan Cumhuriyeti ilk defa 21 Azerde yarandı. Ama, şövenist fars rejimi ve emperyalist güçler yaşamasına imkan vermediler) (Bazı dostlar 1945de kurulan milli hükümetin bağımsız bir devlet olmadığını, federal bir devlet olduğunu söyleseler de, ben bu girişimin, bağımsız devlet kurma amaçlı olduğunu düşünüyorum.) Bu hedefimizde başarıya ulaşmamız için, bu düşünceye, yani, Güney Azerbaycan Cumhuriyetini yineden berpa edeceğimize inanmamız lazım. Birinci adım bu. Ben bu düşünceye Güney Azerbaycan Milli Teşkilatlarının büyük çoğunluğunun inandığını düşünüyorum. Federalciler olarak adlandırdığımız milli güçlerin, böyle bir şeyin olabileceğine inanamadığı içi, bağımsızlığa karşı çıktıklarını, federalizmi savunduklarını düşünüyorum. Bağımsızlığın olabileceğine inandıkları anda saf değiştireceklerini düşünüyorum. Ayrıca milyonlarca milli kimliğini muhafaza eden, milli düşünceli soydaşımız, ne federalizmin, nede bağımsızlığın olabileceğini inanmıyor ve bu nedenle kendi köşesinde sessizce olayları izliyor. Bağımsızlığa inanan, onun için mücadele eden güçlerin önünde, çok önemli görevler var. Bunlardan önde gelenler, Federalizmi savunanları ve kenarda durup bizleri izleyen soydaşlarımızı, bağımsız devlet kuracağımız konusunda inandırmaktır. Çünkü öncelikle onları bu konuda inandıramadığımız taktirde, başarıya ulaşma şansımız yoktur. Onları, bağımsız düşüncesine inandıra bilir miyiz? Evet inandırabiliriz. Nasıl inandırabiliriz? Öncelikle bizim azadlığa olan yüksek inancımızı onlara göstererek. Peki nasıl göstereceğiz? Büyük düşünerek, cesaretli adımlar atarak, birleşerek, uluslar arası güçleri yanımıza alarak vs vs Sürgünde Parlemanto nedir? Niçin böyle bir kurum yaratılır? Güney Azerbaycanın Sürgünde Parlamentosu yaratılmalıdır Birkaç nedenle, sürgünde parlamentolar kuruluyor. Bir parlamenter rejim cuntalarla, yada işgallerle ortadan kaldırıldığında, parlamentonun geçmiş üyeleri, sürgünde parlamentolar yaratabiliyorlar. Yada, devleti olmayan, yada devleti ortadan kaldırılmış milletler, milli mücadele sürecinde, propaganda amacıyla, bağımsız devlet kurma istek ve arzularını dünyaya ve kendi milletlerine göstermek için sürgünde parlamento yaratıyorlar. Bunların örneklerini yakın ve uzak tarihe göz attığımızda görebiliriz. Esas olarak, Sürgünde parlamento yaratmak, Demokratik, parlamenterist bir devlet yaratma isteğinin ortaya koyulmasıdır. Bu istek, hem uluslararası kamuoyunun desteğini kazanmak hem de milletin desteğini kazanmak için yapılır. Güney Azerbaycan Milli Mücadelesi, böyle bir aşamaya gelmiş midir? Gelmiştir. Sayıları on binlerle hatta yüz binlerle ifade edilen, istiklalci milli faal vardır. Bir tane değil, 3 tane devlet kurabilecek ve yönetecek, Güney Azerbaycanlı insan gücümüz vardır. Uluslar arası kamuoyu, Sürgünde Parlamento yaratma girişimimizi nasıl karşılar? Uluslar arası Güney Azerbaycan Türkleri Konseyinin yaranmasına verilen tepkileri göz önüne aldığımızda, olumlu cevap vermek mümkündür. Güney Azerbaycan Milli Teşkilatları ve Milli faalleri böyle bir fikre ve yapılanmaya hazır mıdır? Bence yeterince değil. Peki o zaman ne yapmalıyız? Bu fikirden vaz mı geçmeliyiz? Hayır doğru olan fikirden vaz geçmek doğru değil. Bu fikri ortaya atmalıyız ve Güney Azerbaycanlı Milli teşkilatımızın ve milli faallerimizin bu fikri kabullenmeleri ve kendilerini hazırlamaları için çalışmalıyız. Ben düşünüyorum ki, bu parlamentoyu, Güneyli dostlarımız, teşkilatlarımız ve milli faallerimiz yaratmalıdır. Türkiyeli ve Quzey Azerbaycanlı milli faaller, bu fikrin dostlarımızın kafasında yerleşmesi ve bu oluşumun bir an önce gerçekleşmesi için çaba sarf etmeliyiz. Güneyli dostlarımıza yardımcı olmalıyız. Eğer ki, bu oluşumda bizim yer almamızı isterlerse, sembolik olarak yer alabiliriz. Bu oluşumla ilgili, şu sorular akla gelebilir. Bir toplantıda bile bir araya gelemeyen, milli teşkilatlarımız böyle bir ciddi kurumda yan yana gelebilir mi? Yada yan yana gelse bile, bir birlerine tahammül edebilirler mi? Devamlılığını sağlayabilirler mi? Bu soruların tek bir cevabı var. Milli teşkilatlarımızın, bir araya gelmekten, bir birlerine tahammül etmekten başka çareleri yok. Ya bir araya gelecekler, yada gelecekler. Başka yolumuz yok. Nasıl ki, Parlamenter demokrasilerde, çok zıt görüşlü partiler bir araya gelip ülkeyi yönetiyorlar. Bizde bir araya geleceğiz. Bir birimizi yesek de, birbirimizi dövsek de, birbirimize sövsek de, bir çatı altında yapacağız bunu. Neden mi? Milletimizin bağımsızlığı için, milletimizin refahı için. Ben kendi adıma, bu düşüncenin yaygınlaşması, güney Azerbaycanlı dostlarımız arasında taraftar bulması ve Sürgünde Parlamentomuzun yaranması için elimden gelen her şeyi yapacağım. Ama istiyorum ki, bu fikri birlikte savunalım. Sizleri tanıdığım kadarıyla inanıyorum ki, bu fikri birlikte savunacağız ve parlamentomuzu birlikte yaratacağız. Kerkük Türktür Mahmut Uğur Karadağ (Lütfen misraların başlarını toplayın) Kerküklüyüm, Oğuzlardan Türkmenim El de bilir Türkmeneli vatanım Rahat rahat yatağımda uyumam Kerküğüme adanmıştır bu canım Üstümüze yürürseniz gafiller Kerkük için akıtılır bol kanlar Tanrı bize vermiştir bu yerleri Ülkemizçin feda olur çok canlar Rabbim bilir, bu şehir öz ilimiz Kerküklüyüz, öz Türkçedir dilimiz Tanrı bize bahşetmiş bu yeleri Ülkemizden vazgeçmeyiz biliniz Ram olmayız, Türk nesliyiz, arslanız Tarih bilir devlet kuranlardanız Ülkemizi yad ellere vermeyiz Rakibleri erittiren volkanız Kanımızla yoğurulmuş bu yerler Kerküklüyüm desem Türksün diyerler Aşığız biz Kerkükteki her taşa Leylâ ile mecnun gibi diyerler Akıtırız kanımızı Kerkükçin Cihan bilir bu yer olmuş Türk için Aklınızı başınıza toplayın Kan gövdeyi götürmeden Kerkükçin Tanrı vermiş bu yerleri bizlere Irak Türkü boyun eğmez sizlere Ram olmayız bir kişimiz kalsa da KERKÜK için kan varacak dizlere

11 YALQUZAQ 01(006) YANVAR 2013 Azärbaycan Xalq Cümhuriyyätinin Banisi, ideoloqu, Milli Şurasının sädri Mähämmäd Ämin Räsulzadä! Azärbaycan milli istiqlal häräkatının vä täkcä türk ellärindä deyil, bütün islam alämindä ilk respublika üsul-idaräsi olan Azärbaybaycan Demokratik Respublikasının tämäl daşını quran, sonralar ömür yolu, häyatı zängin vä keşmäkeşli hadisälärlä dolu bir dastana çevrilän, xalqımızın ölümsüz lideri Mähämmäd Ämin Axund Hacı Molla Äläkbär oğlu Räsulzadä 1884-cü il yanvarın 31-dä Bakının Novxanı kändindä anadan olmuşdur. Atası din xadimi olsa da, häyata açıq gözlä baxmış, mäktäb yaşına çatmış oğlunu şäriät därslärini yox, dünyävi elmläri öyränmäyä yönältmişdir. Onun, oğlunu mäşhur pedaqoq S.M.Qänizadänın ( ) müdir olduğu ikinci Rus-müsälman mäktäbinä qoyması gäläcäk mütäfäkkirin taleyindä böyük rol oynamışdır. Buranı bitirdikdän sonra M.Ä.Räsulzadä öz tähsilini Bakı texniki mäktäbindä, rus dilindä davam etdirmişdir. Onun inqilabi fäaliyyätinin ilk illäri dä mähz bu dövrä täsadüf edir ci ildä on yeddi yaşında olan M.Ä.Räsulzadä Müsälman gänclik täşkilatını yaratmışdır ( Azärbaycan türk kultur därgisi, Ankara No269, 1989-cu il, säh.49). Bu XX äsrdä Azärbaycanda rus müstämläkä üsul-idaräsinä qarşı gizli mübarizä aparan ilk siyasi täşkilat idi. Bir az sonra Müsälman demokratik Müsavat cämiyyäti adı ilä gizli fäaliyyät göstärän bu täşkilatın bir qolu da İranda qurulmuş vä burada başlanmış mäşrutä inqilabına istiqamät verici rähbär qüvväyä çevrilmişdir. M.Ä.Räsulzadä ädäbi yaradıcılığa da bu illärdä başlamış, Müxämmäs adlı ilk Şärqi Rus qäzetindä (1903-cü il No20) çap olunmuşdur cü ilin axırlarında Müsälman demokratik Müsavat cämiyyäti nin äsasında RSDFP-nin Bakı komitäsinin näzdindä Müsälman sosial-demokrat Hümmät täşkilatı yaradılmışdır. Bu täşkilatın baniläri Mir Häsän Mövsümov ( ), Mämmäd Häsän Hacınski ( ) vä Mähämmäd Ämin Räsulzadä olmuşlar. ( Бакински рабочи qäzeti, No60, 18 mart, 1923-cü il). M.Äzizbäyov, N.Närimanov, S.M. Äfändiyev vä başqa görkämli inqilabçılar da 1905-ci ildän bu täşkilatın üzvü idilär. Täşkilatın Hümmät adlı qäzeti dä näşr edilmiş, ( ci illär, cami 6 nömrä), qäzetin äsas naşirlärindän biri dä M.Ä.Räsulzadä olmuşdur. Lakin hälälik onun bir nömräsi dä tapılmamışdır. Bundan sonra qäzet öz näşrini dayandırır, 1906-cı ilin dekabrından Täkamül adı ilä çıxır. Hämin illärdä Bakı neft mädänlärindä vä Azärbaycanın qäzalarına ana dilindä inqilabi qäzet vä intibahnamälärin göndärilmäsi bilavasitä M.Ä.Räsulzadänin adı ilä bağlıdır ci il sentyabrın 29-da inqilabçı fählä Xanlar Säfäräliyevin Bibi-Heybätdä däfn günü, onun qäbri üstündä keçirilän böyük yığıncaqda P.Caparidze, S.M. Äfändiyev, İ.V.Stalin ilä birlikdä M.Ä.Räsulzadä dä alovlu nitq söylämişdir. Onu da qeyd etmäk lazımdır ki, M.Ä.Räsulzadä äsrimizin ävvällärindän başlayaraq 1907-ci ilin axırlarına qädär Bakıda inqilabi fäaliyyät göstärän İ.Stalinlä çox sämimi vä yaxın dost olmuşdur. Hälä 1905-ci ildä Balaxanı neft mädänlärindä varlılar Stalini, fähläläri tätilä dävät etdiyi üçün, neft quyusuna atmaq istämişlär. Özünü hadisä yerinä çatdıran M.Ä.Räsulzadä Stalini ölümdän xilas etmişdir. O, Stalinin Bayıl häbsxanasından gizli surätdä qaçırılmasının da täşkilatçısı olmuşdur cü ildä, İstanbulda çıxan Dünya qäzeti M.Ä. Räsulzadänin Stalin ilä inqilab adlı sil-silä xatirä-mäqaläsini çap etdirmişdir. O, hämin yazıda da bu barädä söhbät açır. ( Dünya qäzeti, 23 may 1954-cü il). M.Ä.Räsulzadänin hämin dövrdä Älibäy Hüseynzadänin ( ) redaktor olduğu Fyuzat, hämçinin Ähmädbäy Ağayevin ( ) redaktorluğu ilä çıxan İrşad vä Täräqqi qäzetlärindä müxtälif mövzularda mäqaläläri vä şerläri çap olunmuşdur. Müäyyän müddät o İrşad qäzetinin müväqqäti redaktoru da olmuşdur ci ildä çapdan çıxmış gäläcäyin böyük bästäkarı Üzeyir Hacıbäyovun ( ) Türk-rus vä rus-türk lüğäti kitabının naşiri M.Ä.Räsulzadä olmuşdur. Yenä dä hämin ildä o, A.Blyumun Fählä sinfinä hansı azadlıq lazımdır (Xalq nümayändäliyi haqqında) kitabını Azärbaycan dilinä täcümä edib vä Täkamül qäzeti redaksiyası adından Orucov qardaşlarının mätbääsindä çap etdirmişdir. Hämin dövrlärdä bolşeviklärin Rusiya imperiyasının särhädlärini saxlamaqla vä yalnız sinfi ziddiyyätläri aradan qaldırmaq uğrunda mübarizä apardıqlarını hiss eläyän M.Ä.Räsulzadä RSDFP-nin sıralarından uzaqlaşdı. O, rus müstämläkä üsul-idaräsinä qarşı Azärbaycan milli istiqlal häräkatının tämäl daşını qurmağa başladı ci il dekabrın 5-dä Mähämmäd Äminin Qaranlıqda işıqlar pyesi tamaşaya qoyuldu. Pyesin ana xättini milli oyanış vä istiqlal häräkatının täbliği täşkil edirdi. O, özünün bu äsäri ilä Azärbaycana muxtariyyät şüarı fikrini yaymağa başlamış vä rus çarizm üsul-idaräsi istibdadını yıxmağa çağırırdı. Onun bu pyesi Azärbaycanda milli-istiqlal häräkatı ilä tam bağlı olan ilk dram äsäridir. Bu äsärdän başqa M.Ä.Räsulzadänin hämin ildä yazdığı Nagähan bäla adlı pyesi dä vardır ci ilin axırında M.Ä.Räsulzadä çar üsul-idaräsi täräfindän onun häbs olunması tählükäsi ilä älaqädar olaraq Bakını tärk edäräk İrana yola düşür. O, İranda şahlıq üsulidaräsinä qarşı başlanmış mäşrutä inqilabının äsas rähbärlärindän biri olur. M.Ä.Räsulzadä Täbrizdä xalqımızın milli qährämanı Sättarxanla vä onun silahdaşları ilä görüşür. Cänubi Azärbaycanın şähär vä kändlärini gäzir, öz doğma xalqının acınacaqlı väziyyätini yaxından müşahidä edir. Bu müşahidälär sonralar M.Ä.Räsulzadänin ädäbi yaradıcılığında täsirsiz qalmır. Mämmäd Ämin Räsulzadä Avropa tähsili görmüş bir qrup İran ziyalısı (Seyid Häsän Tağızadä, Hüseynqulu xan Nävvab, Süläyman Mirzä, Seyid Mähämmäd Rza vä b.) ilä birlikdä cu ilin sentyabr ayında İran demokrat partiyasının äsasını qoyur. O, bu pariyanın äsas orqanı olan İrane Nou vä İrane Ahat qäzetlärinin baş redaktoru olur. Hämin qäzetlärdä M.Ä.Räsulzadänin çoxlu mäqaläläri, şer vä publisist yazıları çap olunmuşdur. O, öz qälämi ilä İranda Avropa tipli jurnalist sänätinin äsasını qoymuşdur. Sonralar Seyid Häsän Tağızadä ( ), M.Ä.Räsulzadänin xatiräsinä häsr etdiyi nekroloqda XX yüzilin än böyük Azärbaycan Türkü: M.Ä.Räsulzadä 31 yanvar: M.Ä.Räsulzadänin doğumunun 129-cu ildönümü yazacaq: Modern Avropa qäzet formasını ilk däfä İrana gätirän M.Ä.Räsulzadä olmuşdur ( Sühän jurnalı, Tehran, 1955-ci il, No4). İranda hämin il mürtäce Etidaliyyun ( Mötädillär ) pariyası täşkil edildi. Bununla älaqädar M.Ä.Räsulzadä Tehranda 1910-cu ildä fars dilindä Tänqidifirqeyi-etidaliyyun adlı kitabını çap etdirmişdir ci ildä isä Ärdäbildä müällifin farsca Säadätibäşär adlı kitabı näşr olunmuşdur. Çar hökumäti İrandakı inqilabi häräkatdan qorxuya düşäräk onun äsas rähbärlärindän biri olan M.Ä.Räsulzadäni ölkädän xaric olunması haqqında şahlıq üsuli-idaräsindän täläb eläyir. M.Ä.Räsulzadä täqiblärdän yaxa qurtarmaq üçün İstambula müraciät edir. O, Türkiyänin paytaxtında hämyerliläri Älibäy Hüseynzadä vä Ähmädbäy Ağayevlä görüşmüş, Yusifbäy Ağçura oğlu ( ), Ziya Gök Alp ( ) vä başqa görkämli alimlärlä yaxınlıq etmişdir. M.Ä. Räsulzadä Gänc türklär täşkilatına räğbät bäslämiş, Türk ocağı cämiyyätindä çalışmış vä onun äsas orqanı olan, 1911-ci ilin noyabr ayından näşrä başlayan Türk yurdu jurnalının fäal yazanlarından biri olmuşdur. Onun bu jurnalın sähifälärindä bir neçä mäqaläsi çap olunmuşdur. Bunlardan İran türkläri (1911-ci il, No4) mäqaläsi xüsusilä maraq doğurur. Hämin mäqalädä müällif türk oxucularına Cänubi Azärbaycanın ümumi coğrafiyası vä ähalisi haqqında ätraflı mälumat verir vä yazır: Azärbaycanın Qafqaziyada vaqe Rusiya tabeliyindä olan bir qismi dä İrävan, Gäncä vä Bakı vilayätläri täşkil ediyor (säh. 108). O vaxt Türkiyädä çap olunmuş kitablarda vä mätbuatda, hämçinin mäşhur türk ensiklopedisti Şämsäddin Saminin Qamusialäm inin birinci cildindä (İstambul, 1889-cu il, säh.67) Azärbaycan mäfhumu altında ancaq Araz çayından cänubda yerläşän ärazi näzärdä tutulurdu. M.Ä.Räsulzadä, xeyli sonra, ci il oktyabrın 13-dä Bakıda çap olunan Azärbaycan qäzetindä dä bu mäsäläyä toxunur: İslam märkäzi İstanbulda Qafqaziya, xüsusän Azärbaycan haqqında mälumatlar çox azdır. İstambulda olarkän M.Ä.Räsulzadä görkämli islam mütäfäkkiri Şeyx Cämaläddin Äfqaninin ( ) Vähdäti cinsiyä fälsäfäsi ni ( Milli birlik fälsäfäsi ni) farscadan türkcäyä tärcümä edir, öz doğma xalqının mäişätindän alınmış Acı bir häyat äsärini yazır (bu äsär 1912-ci ildä Bakıda näşr edilir) cü ildä Romanovlar sülaläsinin 300 illiyi ilä älaqädar äfv-ümumidän sonra M.Ä.Räsulzadä vätänä qayıdır. O, hälä İstambuldan onun göstärişi ilä 1911-ci ilin oktyabrında keçmiş hümmätçilär Tağı Nağıyev, Mähämmäd Ämin Räsulzadä vä Abbasqulu Kazımzadä täräfindän äsası qoyulan Müsälman demokratik Müsavat partiyası na daxil olmuş vä tezliklä onun rähbärinä çevrilmişdir (Mähämmäd Ämin Räsulzadä. Müsavat partiyasının quruluşu, Azärbaycan, Ankara, No15(167), 1966-cı il, säh ). Bu illärdä M.Ä. Räsulzadä ädäbi-publisistik fäaliyyätini dä davam etdirir. Yeni lisançılar vä türkçülär mäqaläsini, Täbriz häyatından bähs edän Bir xan adlı kiçik hekayäsini, Dil-ictimai bir ämäldir yazısını Şälalä jurnalında çap etdirir. Yazının tamamı: yalquzaq.com/?p=17713

12 YALQUZAQ 01(006) YANVAR 2013 Ordumuz üçün bunları düşünmäliyik! Kazım Karabekir Paşayı Azär Häsrät Bir äsgärin ölümü bizim üçün ağır itkidir. Bir neçä äsgärin ölümü isä daha ağır itkidir. Hälä bu äsgärlär dinc şäraitdä, hansısa qäza vä ya komandirlärinin, äsgär yoldaşlarının sählänkarlığı, bäzän dä yaramazlığı üzündän häyatdan mährum olursa. Bu, bizim mövqeyimizdir. Äslindä, yalnız bizim deyil, Vätän, Millät vä Dövlät kimi däyärläri yetärincä anlayan, onlara sadiq olan här käsin mövqeyi belädir. 12 yanvar 2013-cü il äsgär ölümlärinä etiraz baxımından Azärbaycan tarixindä özünämäxsus yer tutacaq. Buna heç şübhämiz yoxdur. Häm dä bu tarix o baxımdan diqqätälayiqdir ki, hämin gün här käs siyasi mänsubiyyätindän asılı olmayaraq meydana çıxmışdı. Meydana çıxmışdı ki, äsgär ölümlärinä son qoyulsun. Bunun görünän vä elä görünmäyän täräfi dä elä bu idi. Oraya toplaşanların başqa mäqsädi yoxdu vä ola da bilmäzdi. Än azından etirazçıların böyük çoxluğu bu düşüncädän häräkät edirdi. Vä täsadüfi deyil ki, aksiyanı dağıtmaqla görävländirilmiş polislär dä, äslindä, etiraz edänlärlä hämräy olduqlarını uca säslä dilä gätirirdilär. Bu hal, älbättä ki, yaxşıdır vä näticä dä üräkaçan hesab edilä bilär. Lakin bundan üräk açmayan sonuclar çıxaranlar da varmış. Häm dä marığa yatmış yırtıcı kimi hämin tädbirdän Azärbaycan ordusunu, Azärbaycanın döyüş qabiliyyätini aşağılamaq, ölkädä vä xüsusän dä äsgärlär arasında döyüş ruhunu aşağı salmaq üçün däridän-qabıqdan çıxanlar bir az daha geniş häräkätä keçiblär. Mäqsädläri, anlaşılandır ki, heç dä ölän äsgärin äzizlärinin därdinä şärik çıxmaq deyil, dövlätimizi gözdän salmaq, Azärbaycan ordusuna güväni sarsıtmaqdır bunların. Elä olmasaydı sosial şäbäkälärdä, ällärinin altında olan vä älläri çatan media orqanlarında män bu orduya oğlumu göndärmäräm, män belä orduda xidmät etmäräm kimi şüarları tirajlamazdılar. İndi bizim belä adamlara vä onlara aldananlara durumu izah etmäk kimi bir görävimiz ortaya çıxmırmı? Çıxır älbättä! Azärbaycan ordusunda här şeyin yerindä olduğunu iddia etmirik. Nizamnamä pozuntuları, äsgärlärä qarşı komandirlärin qanunsuz häräkätläri, äsgärlärin öz aralarında olan vä bäzän dä ölümä qädär gätirib çıxaran acı sonuclardan här birimizin xäbärimiz var. Biz onu da anlayırıq ki, dünyanın heç bir ölkäsindä problemlärdän arınmış ordu yoxdur vä äslindä, belä bir şey mümkün dä deyil. Çünki ordu dediyin gücün, zorun hakim käsildiyi bir yerdir vä bäzän bu zor insanın özünä qarşı da çevrilä bilir. Azärbaycan ordusu da bu baxımdan istisna deyil. Ona görä dä baş verän äsgär ölümlärini bähanä edäräk gänclärin orduya sevgisini baltalayan çağırışlara son qoymaq lazımdır. Biz ordumuzu sevirik vä ona güvänirik! Biz üräkdän inanırıq ki, ordumuzun içindä bäzän üç-beş yaramaz varsa, onlarla bärabär bu Vätän, bu Dövlät vä bu Millät üçün gözünü qırpmadan här an canını vermäyä hazır olan minlärlä, on minlärlä äsgär vä zabitimiz dä var! Biriläri bu gün baş verän xoşagälmäz hadisäläri bähanä edäräk gänclärimizi ordudan yayındırmaq yolu tutursa, demäk, düşmänä işläyir! Çünki torpağı işğal altında, ana-bacılarının namusu tapdaq altında qalan bir millätin övladları hansısa bähanäläri rähbär tutaraq öz ölkäsinin ordusundan yayınmaqda haqlı sayıla bilmäz! Orduya sän getmä, män getmäyim, o getmäsin, bäs kim getsin?! Hansısa yaramaz komandirin yaramaz ämälinä, hansısa tärbiyäsiz ailänin tärbiyäsiz övladının orduda törätdiyi ämällärä görä bir millätin övladları ordudan yayınmalıdırmı? Häm dä torpaqları işğal altında inim-inim inläyän bir millätin? Bütün baş veränlärä räğmän biz ordumuza, onun döyüş ruhuna güvänirik vä inanırıq! Azärbaycan ordusu Güney Qafqaz bölgäsinin än güclü ordusudur vä düşmän dä bu gerçäyi bizdän daha yaxşı däyärländirdiyi üçün onu yıpratmaq, gözdän salmaqdan ötrü, nä yazıq ki, içimizdäki baltaların da äliylä gecä-gündüz çalışmaqdadır. Bu gerçäyi anlamayan vä ya anlamaq istämäyänlär bizdän deyil vä ola da bilmäz! Demäk ki, bu gün orduya nifrät oyatmağa, ordunu gözdän salmağa hesablanmış çağırışlar säsländiränlär Azärbaycana qänim käsilänlärdir! Bunu här käs belä bilsin, belä anlasın! Elä isä orduya qarşı yönälmiş çağırışlara bäzän bilmäyäräkdän qoşulanların därindän düşünmäsi lazım deyilmi? Lazımdır! Här käs düşünsün! Düşünsün ki, Azärbaycan torpaqları hälä dä Ermänistanın işğalı altındadır! Düşünsün ki, hälä dä ermäni äsirliyindä qalan qız-gälinlärimiz, ana-bacılarımız var! Düşünsün ki, o torpaqları azad edib namusumuzu äsirlikdän qurtarmadıqca bizä rahat haramdır! Biz indi bunları düşünmäliyik! Yoxsa hardasa bir äsgärin döyülmäsini, öldürülmäsini bähanä edib Azärbaycan ordusunu yerdän yerä vuran vä xäyanät yolu tutanların çağırışlarını deyil! şükranla anıyoruz Kazım Karabekir ( ) asker, milletvekili, TBMM Eski Başkanı, yazar yılında İstanbulda doğdu. Mehmet Emin Paşanın oğludur. İlköğrenimini İstanbul, Van, Harput ve Mekkede tamamladı da İstanbul Fatih Askeri Rüştiyesini, 1899-da Kuleli Askeri İdadisini, 1902-de Harbiye Mektebini ve te de Erkân-ı Harbiye Mektebini bitirerek yüzbaşı rütbesiyle orduya katıldı. İki yıllık kıta stajını Manastırda yaptı. İttihat ve Terakkinin Manastır örgütünün kurulmasına katıldı de kolağası (önyüzbaşı) rütbesi alarak, İstanbul Harbiye Mektebi, tabiye öğretmen vekilliğine atandı. İttihat ve Terakki İstanbul örgütünün kurulmasında görev aldı. 2. Meşrutiyetten sonra Edirnede 2. Ordu 3. Fırka (tümen) kurmaylığına atandı. 31 Mart 1909 ayaklanmasında Hareket Ordusunda görev aldı Arnavutluk ayaklanmasının bastırılması harekâtında çalıştı. 14 Nisan 1912-de binbaşılığa yükseldi. Balkan Savaşında Trakya sınır komiseri olarak görev yaptı te yarbay rütbesiyle Birinci Kuvve-i Seferiye komutanlığıyla İran ve ötesi harekâtıyla görevlendirildi. Bir süre sonra İstanbul Kartalda 14. Fırka komutanlığına atandı ve Çanakkaleye gönderildi. Kerevizderede Fransızlara karşı üç ay savaştıktan sonra albaylığa yükseldi. Buradan, İstanbulda I. Ordu erkân-ı harbiye başkanlığına atandı. Sonra Galiçya ya gidecek ordunun ve ardından Mareşal Von der Goltzun erkân-ı harbiye başkanlığına atanarak Iraka gitti da Kutül-Amareyi kuşatan 18. Kolordu komutanlığına getirildi. Burayı aldıktan sonra Irakta İngilizlerle çarpıştı de Diyarbakırdaki 2. Kolordu komutanlığına getirildi. Van, Bitlis, Elaziz (Elazığ) cephelerindeki 2. Ordu komutanlığına vekâlet etti de Erzincan ve Erzurumu Ermenilerden ve Ruslardan geri aldı. Ardından Sarıkamış, Kars ve Gümrü Kalelerini ve Karaköseyi kurtardı. Aynı yıl Mirliva (Tümgeneral) oldu. Mondros Mütarekesi sırasında sadrazam olan Ahmet İzzet Paşanın genelkurmay başkanlığı önerisini kabul etmeyerek, Anadoluda görev almak istedi. Önce Tekirdağdaki 14. Kolordu Komutanlığına, ardından da Erzurumdaki 15. Kolordu Komutanlığına atanmasını sağlayarak Nisan 1919-da göreve başladı. Hazırlıkları yapılan Erzurum Kongresinin toplanmasında önemli rol oynadı. Kurtuluş Savaşında Edirne milletvekilliği ve Doğu cephesi komutanlığı yaptı. Ermenilerin eline geçen Sarıkamış, Kars ve Gümrü Kalelerini geri aldı. 15 Kasım 1920-de Ermeni ordusunu kesin olarak yendi. Ermeni hükümetiyle Ankara hükümeti adına Gümrü Antlaşmasını imzaladı. Karsın alınmasıyla ferikliğe (korgeneral) yükseldi. Rus Sovyet Sosyalist Federe Cumhuriyeti ve Kafkasya hükümetleriyle Kars Antlaşması görüşmelerini yürüttü. Kurtuluş Savaşının bitiminden sonra I. Ordu müfettişliğine atandı te İstanbul milletvekili oldu te, TBMMdeki Dörtler Grubunu destekledi. Ardından askerlikten ayrılarak Halk Fırkasından istifa etti. 17 Kasım 1924-te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının başkanlığına seçildi. Parti, 3 Haziran 1925-te, Şeyh Sait ayaklanması nedeniyle kapatıldı. Atatürke karşı yapılan İzmir suikasti ile ilgili görülerek, bazı partililerle birlikte yargılandıysa da beraat etti. Siyasi hayatına on iki yıllık aradan sonra, 6 Ocak 1939-da İstanbul milletvekili olarak devam etti da TBMM başkanlığına seçildi ve bu görevdeyken 26 Ocak 1948 tarihinde Ankarada öldü. ESERLERİ: 1- Hayatım (Karabekir Paşa bu eserinde gençlik yıllarını anlatmaktadır.) 2- İttihat ve Terakki Cemiyeti (Bu eserde Paşa İttihat ve Terakkinin kuruluş dönemini ve ilk çalışmalarını anlatmaktadır.) 3- Birinci Cihan Harbine Neden Girdik? (Birinci Cilt) (Bu eserde Paşanın istihbarat subayı olduğu dönemleri kapsadığından Osmanlının 1.Dünya Savaşına neden girdiğini çarpıcı belgelerde ortaya koymaktadır.) 4- Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik? (İkinci Cilt) (Cihan harbine Osmanlı İmparatorluğunun nasıl girdiğini anlatmaktadır.) 5- Birinci Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik? (Üçüncü Cilt) Erzincan ve Erzurumun Kurtuluşu (Karabekir Paşa bu eserinde ise Erzurum ve Erzincanın nasıl kurtarıldığını anlatmaktadır) 6- Birinci Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik? (Dördüncü Cilt) Sarıkamış, Kars ve Ötesi (Bu eserde ise Sarıkamış, Kars bölgelerinin nasıl kurtarıldığını anlatmaktadır) 7-Ermeni Dosyası (Paşa savaşacağı Ermenilerin tarihçesini araştırmış ve kaleme almıştır.) 8- Ermeni Mezalimi (Paşa Ermenilerin görev yaptığı doğu illerindeki katliamlarını belgelerle ve resimlerle ortaya koyarak, günümüzde koparılan kızılca kıyamete hayalle değil belgelerle cevap vermiştir.) 9-Paşaların Hesaplaşması? İstiklal harbine neden girdik,niçin girdik ve nasıl idare ettik? 10- İstiklal Harbimiz (5 CİLT TAKIM) (Karabekir Paşanın en çok konuşulan ve tartışılan eseri yılında ailesinin Türkiye Yayınevi tarafından yayınlattığı ve hemen yasaklanıp toplatılan eseri. Eseri baskıya hazırlayan Paşanın rahmetli damadı Prof.Faruk ÖZERENGİN beyefendinin deyimiyle trenle Ankaraya ailece toplanıp giderken kanun kaçakları gibi korka korka ürkek gözlerle baka baka gittiğimiz diye anlattığı olay 5 yıl sürmüş ve sonunda beraat edip yayınına devam edilmiştir. 11- İstiklal Harbimizin Esasları (Karabekir paşanın 1933 yılında bastırmak istediği ancak matbaanın... Yazının tamamı: yalquzaq.com/?p=22582

13 YALQUZAQ 01(006) YANVAR 2013 Türkmenistanıñ Prezidenti Hatıra güni mınasıbetli matam çäresine gatnaşdı Aşgabat, TDH, Şu gün Türkmenistanda Hatıra güni bellenilyär. Yurdumızıñ ähli şäherlerinde ve obalarında dövlet baydakları aşak düşürildi türkmen halkı eziz Vatanınıñ azatlıgı ve garaşsızlıgı, milletiñ namısı ve mertebesi, onuñ mukaddeslikleri üçin janlarını gurban eden halk gahrımanlarınıñ hatırasını tutyar. Metcitlerde Gökdepe galasınıñ edermen gahrımanlarınıñ ruhlarınıñ aram tapmagı üçin doga-dilegler edilyär. Olarıñ edermenligi ähli türkmenistanlılar üçin hakıkı vatançılıgıñ ve gahrımançılıgıñ nışanına övrüldi. Vagt bizi şol agır yıllarıñ vakalarından näçe uzaklaşdırdıgıça, şonça-da geljek nesillerimiziñ yagtı geljegi ugrunda öz janlarını gurban eden eziz Vatanımızıñ gahrıman goragçılarınıñ edermenligine bolan hormatı has-da artyar. Halk gahrımanlarınıñ Hatıra güni bu kınçılıklardan ve sınaglardan, şatlıklardan ve hasratlardan, bayramçılıklardan ve pajıgalardan, şöhratlı yeñişlerden ve işlerden dolı bolan beyik tarıhı yoluñ ençeme müñyıllıklarını başdan geçiren halkımızıñ ägirt ulı hormatınıñ nışanıdır. Berkarar dövletimiziñ bagtıyarlık dövründe biziñ gazanan üstünliklerimiz, türkmen halkınıñ asuda ve abadan durmuşı eziz Vatanımızıñ ajayıp ogullarınıñ hormatına goyuljak mınasıp yadıgärlik bolsa gerek. Olar öz zehinleri ve edermenlikleri bilen Vatanımızıñ şan-şöhradını artdırıp, onuñ berkararlıgı, rovaçlıgı, azatlıgı ve garaşsızlıgı hakında arzuv edip geçdiler. Bu gün biz Gökdepe galasınıñ şehitleriniñ, Beyik Vatançılık urşunda vepat bolanlarıñ, Aşgabat yertitremesiniñ pidalarınıñ müñlerçesini çuññur hoşallık bilen yatlayarıs. Şu gün 1881-nji yılıñ 12-nji yanvarında biziñ vatandaşlarımızıñ ene topragımızda erkin yaşamak hukugını goramak bilen ulı edermenlik ve gayduvsız gahrımançılık görkezen yerinde bina edilen Gökdepe etrabındakı Saparmırat Hajı metjidinde däbe görä ayat-doga okaldı. Bu yere ömür tanapı bivagt üzülen milli gahrımanlarınıñ, dogan-garındaşlarınıñ, vatandaşlarınıñ hatırasını tutmak üçin türkmenistanlılarıñ müñlerçesi geldiler. Gökdepe urşı öz ata-babalarınıñ däp-dessurlarına görä yaşamak, öz ıkbalını kesgitlemek, öz ösüşiniñ tarıhı yolı bilen öñe gitmek hukugı ugrunda biziñ halkımız üçin yovuz sınag boldı. Gökdepe galasınıñ gahrımanlarınıñ arasında türkmen zenanları, yaşulular ve çagalar hem bolup, olar deñ bolmadık uruşda şehit boldular. Bu gün oları tutuş dünyä bilyär, olarıñ gahrımançılıgı ve edermenligi barada aydım-sazlar düzülip, olarıñ keşpleri ençeme sungat eserlerinde şekillendirildi. Hormatlı Prezidentimiz Gurbangulı Berdimuhamedovıñ başlangıjı bilen metjidiñ golayında yadıgärligiñ bir bitevi binagärlik toplumında gurlan Gökdepe milli muzeyi türkmen halkınıñ öz edermen ata-babalarına çuññur hoşallıgınıñ, ruhubelentliginiñ nışanına övrüldi. Muzeyde rovayata övrülen vakanıñ gahrımanlarına bagışlanan gımmatlıklarıñ 1300-den govragı göyä janlı şayatlar hökmünde biziñ tarıhımızıñ pajıgalı sahıpalarınıñ biri hakında gürrüñ beryän yalı bolup dur. Hakıda-biziñ milletimiziñ durmuşınıñ ruhı sütünidir. Ol nesilleri baglanışdıryan, göze görünmeyän, emma berk yatlamadır. Ol diñe gözbaşları ve däplerimizi ayavlı saklamaga mümkinçilik bermek bilen çäklenmän, eysem, tarıhı tejribäniñ esasında täze durmuşı gurmaga, öz geljegiñi döretmäge yardam edyär. Elbetde, öz halkınıñ namısmertebesini, Vatanıñ azatlıgını, ruhı gımmatlıklarını şirin janlarını gurban etmek bilen goran milli gahrımanlarıña hormat goymak ve hatıralamak, halkımızıñ şöhratlı geçmişiniñ subutnamaları bolup duryan milli mirası, tarıhı yerleri ayavlı saklamak asıllı däpleriñ biridir. Öz gayduvsız edermenligi bilen ene topragımızı goran eziz Vatanımızıñ gahrıman ogullarını ve gızlarını yatlamak çäresine hormatlı Prezidentimiz Gurbangulı Berdimuhamedov gatnaşdı. Yazının tamamı: Perdeleri örtük, Lambaları sönük, Sırtında yıllar yük, Hatıraları kırık dökük, Bir yer olacak orada, Adı Kerkük Arif Nihat Asya Türkmen şehri Kerkük ve çevresi adeta cephanelik olmuş durumda. Irak Hükümet güçleri ile peşmerge eller tetikte Kerkük için pusuya yatmış durumda. Peşmergeler Kerkük ve Türkmenlerin yoğun olarak yaşadığı bölgelere yerleşmiş. Silahlı güçlere her gün yeni takviyelerin eklendiği, Türkmen bölgelerinde ve özellikle Kerkükte Kürtlere silah dağıtıldığı ve kentte savaş hazırlıkları görüldüğü gözlenmiştir. Türkmenler adeta sıkıştırılmış bir millet olarak tehdit altında. Bölgede silahsız ve korumasız olan tek toplum da Türkmenlerdir. Meydana gelen bu gerginlik Türkmenler açısından ağır sonuçlar doğurabilir niteliktedir. Türkmenler, Kürt gruplarının 1959-da 3 gün 3 gece Türkmenlere yaptıkları Kerkük katliamını daha unutmadılar. Türkmenlerin varlığını tehdit eden şiddet politikalarının sürmesi karşısında, Kerkük bir zulüm ve ateş yurduna çevrilmiştir. Tarihi sorumluluğu olan Türkiye Hükümetinden hiçbir ses çıkmaması çok düşündürücüdür!!! Kürt grupların Kerkükü zorla ele geçirmek için uyguladığı sistemli yıldırma, sindirme ve göçe zorlama politikası herkesin malumudur. Türkmenlere verilen mesaj şu: ana yurdunuzu terk edin! Irak Kürtleri, Irak de işgal edildikten sonra Bağdattaki Merkezi Hükümetin zaafından yararlanarak tartışmalı bölgeler tezgahını kurdular. Bilindiği gibi tartışmalı bölgeler iki ülke arasında olur, bir millet içinde olmaz. Irakın tarihi boyunca Kürtler, istikrarlı bir Irakı hiç istemediler. Irakı istikrarsız ve zayıf kılmak için hep dış güçlerle işbirliği yaptılar. Bugün Kürtler, Irak Merkezi Hükümetinin izni olmadan yabancı firmalarla petrol çıkarma ve satma anlaşmaları yapıyorlar. Irak vatandaşı Irak Kürtleri tartışmalı bölgeler tezgahı ile Irak Devletinden (Musul, Kerkük, Salahaddin ve Diyaladan) toprak talep ediyorlar. Irak, 1932 yılında bir Irak Türkmenleri insan sayılmıyor mu? bütün ve sınırları belirlenmiş tam bağımsız devlet olarak Milletler Cemiyetine üye olmuştur. 3 Ekim 1932 tarihinde Milletler Cemiyeti Irakı bir bütün ve bağımsız devlet olarak kabul etmiştir. Bir Allahın kulu çıkıp da ey Irak vatandaşı Kürtler, tartışmalı bölgeler oyunu ve tezgahı ile Irak Devletinden toprak talebi de ne oluyor soramıyor. Kürt grupları, Irak ı ve komşu ülkeleri huzursuz etmek, parçalamak ve bölgede bir Kürt devleti (ikinci İsrail i) kurmak istiyorlar. Türkmenler bir tiyatro oyunu ile karşı karşıya bırakıldı, tartışmalı bölgeler oyunu. Aynı ülke içinde tartışmalı bölgeler olur mu hiç? Bu oyunla Kürt grupları, Türkmenlerin yerini yurdunu ele geçirmek istiyor, hedefleri bağımsız bir Kürt devleti kurmaktır. Bu tezgah hala devam ediyor. Kerkükte tapu ve nüfus kayıtları yakıldı, Türkmenlerin can ve mal güvenliği yok, mallarına ve topraklarına el konuluyor. Türkmenlerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde terör saldırılarında hedef yene de Türkmenler. Bombalı saldırılar, suikast, kaçırma, fidye isteme ve cinayetlerde en büyük kurban Türkmenler. Türkmen askeri komutan, doktor, siyasetçi, bilim adamı ve işadamları tehdit, suikast, kaçırma ve terör saldırılarına maruz kalmaktadır. Türkmenleri devlet koruyamıyor, o zaman Türkmenlerin can güvenliğini kim sağlayacak? Türkmenlere karşı tarihi sorumluluğu olan Türkiye Hükümeti, Türkmenlerin haklarını korumak gibi ciddi bir gayret gösterdi mi? Türkmenlerin sorunlarını Türk Hükümetinin Terör Örgütü Pkk Konusunda bel bağladığı İş Ortakları Mesud Barzaninin Asıl Ustaları Bakın Kimlerdir: soldan sağa Mesud Barzani, Menahem Nahik Navut (Mossad 2-ci Başkanı, ), Mahmut Osman (Irak Parlamentosunda Milletvekili), Zvi Zamir (Mossad Başkanı, ), Nahum Admoni (Mossad Başkanı, ) ve Bir Kürt Koruma. Irakın Kuzeyi uluslararası platformlara taşıdı mı? Hayır, ne varsa yoksa Gazze, Suriye ve yeni iş ortakları Irak Kürt gruplarının meseleleri. Ya Türkmenler, galiba Türkmenler insan sayılmıyorlar. Türkmenler kaderlerine terk edildi ve yalnız bırakıldılar. 1 Mart Tezkeresinin TBMM tarafından reddedilmesi üzerine ABD, öfkesini Türkmenlerden çıkardı. ABD, Türkmen şehri Kerkükün Kürtleştirilmesine ve Türkmenlere etnik temizlik yapılmasına destek verdi. Kerkük işgal edildi, yakılıp yıkılıp yağmalandı, tapu ve nüfus daireleri yakıldı ve Kerküke 700 bin Kürt ithal edildi yılında Kürt grupları Kerkükü işgal ederse, Türkiye için savaş nedeniydi. Kerkük Kürt grupları tarafından işgal edildi ve demografisi değiştirildi. Planlı, programlı ve sistemli bir şekilde 700 bin Kürt Kerküke yerleştirildi, Türkiye müdahale edecekti! Türkiyenin kırmızı çizgisi olan Kerkük ne oldu? Türkiyenin kırmızı çizgisi Kerkükün ve Türkmenlerin üstüne bir çizgi çekildi. Yani Kerkük ve Türkmenler gözden çıkarıldı! İnsan gördüklerine mi, yoksa duyduklarına mı inanır? Anavatanımız Türkiye ise yerimizi yurdumuzu ele geçirmek isteyenlerle işbirliği yapıyor. Çünkü Petrol ve ticaret antlaşmaları her değerin üstünde diye düşünülüyor. Bu dünyada ahlaki ve vicdani değerler önemini yitirdi mi? Türkmenlerin feryadını duyan yok mu? Galiba feryadımızı bizden başka duyan yok! Ali Kerküklü, «Iraka Özgürlük Operasyonu ve Kerkük» kitabının yazarı

14 YALQUZAQ 01(006) YANVAR 2013 CASCFEN-dän 10 illik yubiley vä mädäniyyätä dästäk qärarları Bakı, CASCFEN, Orta Asiya vä Güney Qafqaz Söz Azadlığı Şäbäkäsi (CASCFEN) 13 yanvar 2013-cü il tarixindä keçirilän İdarä Heyätinin toplantısında mühüm qärarlar qäbul edib. Qurumdan verilän xäbärä görä, täşkilat yanvarın 12-dä Bakıda Äsgär ölümünä son! şüarı altında keçirilän aksiyada jurnalistlärä qarşı polislärin davranışlarını da müzakirä edib. Mäsälä ilä bağlı hadisä yerindä müşahidä aparan CASCFEN sädrinin müavinläri Nadir Azäri vä Rey Kärimoğlunun mälumatı dinlänilib. Qeyd edilib ki, hüquq-mühafizä orqanlarının ämäkdaşları bu tädbir zamanı media tämsilçilärinä qarşı här hansı qanun pozuntusuna yol vermäyib, äksinä, jurnalistlärä qarşı daha näzakätli davranışları ilä seçiliblär. İH üzvläri bu halı müsbät däyärländiräräk polisin gäläcäkdä dä belä davranmasını arzu etdiklärini deyiblär. Toplantıda müzakirä edilän mäsälälär sırasında CASC- FEN-in 10 illik yubileyinin keçirilmäsi, Onlayn etika Netiket layihäsinin icrası, hämçinin Mädäniyyätä vä incäsänätä dästäk kampaniyasının täşkil edilmäsi dä olub. CASCFEN İH qurumun bu il martın 20-nä täsadüf edän 10 illik yubileyinä hazırlıq üzrä täşkilat komitäsi formalaşdırıb. Komitäyä Azär Häsrät, Nadir Azäri, CASCFEN Mäclisinin sädri Aqil Camal vä katibi Äfsanä Äläsgärli, hämçinin Näzarät-Täftiş Komissiyasının sädri Sevda Äsgär daxil olub. İH daha öncä täxirä salınmış Onlayn etika Netiket layihäsinin icrasına mart ayında başlamaq qärarına gälib. Mädäniyyätä vä incäsänätä dästäk kampaniyasına gälincä, CASCFEN-dän bildiriblär ki, bundan äsas mäqsäd ölkädä bu sahänin populyarlığının qorunub saxlanması üçün ictimai räyä täsir etmäkdir. Qurumdan onu da älavä ediblär ki, Bakı Uşaq Teatrı ilä birlikdä artıq bu yöndä ilk addımlar atılmaqdadır. İH häm dä quruma yeni üzvlärin qäbulunu gerçäkläşdirib. Turan İnformasiya Agentliyinin reaktoru İlham Şaban, Olaylar qäzeti baş redaktorunun müavini Elman Cäfärli, Alyans İctimai Birliyinin sädri Mänsurä Räsulzadä, S Group Reklam vä Dizayn Märkäzi İnformasiya Xidmätinin rähbäri Aslan Älişahoğlu, müstäqil jurnalist, Azärbaycan Kukla Teatrının baş inzibatçısı Säidä Haqverdi CASCFEN üzvlüyünä qäbul ediliblär. Toplantıya CASCFEN sädri Azär Häsrät, sädr müavinläri Rey Kärimoğlu vä Nadir Azäri, İH üzvläri Elşad Paşasoy, Lalä Musaqızı, Nüşabä Hüseynli, Sähär Ähmäd, Qalib İbrahimoğlu qatılıb. CASCFEN Mäclisinin sädri Aqil Camal, katibi Äfsanä Äläsgärli, hämçinin NTK sädri Sevda Äsgär vä üzvü Habil Yaşar toplantıda müşahidäçi qismindä iştirak edib. CASCFEN Mätbuat Xidmäti Millätlärne, milli respublikalarnı yuk itü strategiyase Azär Häsrätin romanı çapdan çıxdı Prezident Vladimir Putin 19 dekabr könne Rusiyaneñ milli säyasät strategiyase n imzaladı. Ul 2025 elga kadär ildäge milli üzgäreşlärneñ töp dokumentı bulaçak. Anıñ nigezenä milli respublikalarnı yukka çıgaru, millätlärne beterep berdäm rusiyale millät yasau ideyase salıngan. Nail Alan, Naif Akmal Putin 20 dekabr könne matbugat oçraşuında, milli respublikalarnı üzgärtü referendum yä töbäk parlamentı kararı nigezendä genä bula ala, dip beldersä dä bu çaraga ber kön kala, 19 dekabrdä Rusiyaneñ milli säyasät strategiyase n imzaladı. Belgeçlär fikerençä, älege dokumentnıñ nigezenä 2025 elga kadär, küp vakıt tügel, 13 el eçendä millätlärne beterep berdäm rusiyale millät yasau, respublikalarnı yukka çıgarıp ere sänägat töbäkläre buldıru salıngan. Strategiya şıpırt kına, kiñ cämägatçelek tikşerüenä çıgarılmıy gına äzerlände diyargä bula. Anda bäxäsle urınnar, karşılıklı tezislar bar. B a ş - kortstan d ä ü l ä t universitetı gal i m e, t a r i x fännäre doktorı Marat Kolşäripov; tanılgan cämägat eşleklese, yazuçı, tarix fännäre kandidatı Fäüziya Bäyrämova; Kazan federal universitetı galime, akademik İndus Tahirov; säyasät belgeçe, tarixçı Ruslan Aysin strategiyadäge tatar häm başkortlarga, şulay uk başka millätlärgä dä kurkınıç tudırırday maddälärgä añlatma birde. Bakı, Yalquzaq.com, Jurnalist, ictimai xadim vä tärcümäçi Azär Häsrätin ilk iri häcmli qäläm täcrübäsi olan Bir äsgärin yaşantıları adlı memuar-romanı Qanun näşriyyatında min nüsxä tirajla çapdan çıxıb. Kitab bädii üslubda qälämä alınsa da täsvir edilän olaylar vä obrazların, demäk olar ki, hamısı gerçäkläri äks etdirir. Yazarın mediaya verdiyi xäbärä görä, kitabın äsas mövzusu yazarın şäxsän ci illär ärzindä Almaniyadakı Sovet Qoşunları Qrupu tärkibindä härbi xidmät keçdiyi zaman şahidi olduğu olaylar, xüsusän dä Azärbaycanlı äsgärlärin gizli täşkilatlanması, nizamlı bir şäkildä här häftä sonu keçirilän Millät Mäclisinin fäaliyyätläridir. Burada häm dä 1987-ci ildä o zaman SSRİ Nazirlär Kabineti sädrinin 1- ci müavini olan Heydär Äliyevin väzifäsindän uzaqlaşdırılmasının uzaq Almaniyada härbi xidmät keçän Azärbaycanlı äsgärlärä necä täsir etmäsi, bir qazax äsgärin dilindän 1986-cı ilin 16 dekabr günü Almatı şähärindä Sovet qoşunlarının dinc nümayişçilärä divan tutaraq 172 näfäri öldürmäsi, yazarın ilk däfä Türk kimliyini därk etmäyä başlaması, ermänilärin 1918-ci ildä Qubada törätdiyi soyqırım kimi täzahürlärä geniş yer verilib. Romanda diqqät çäkä biläcäk mäqamlar arasında 1988-ci ilin ävvälindän ermänilärin Azärbaycanlılara qarşı yenidän başlatdığı tämizlämä siyasäti vä buna Moskvanın münasibäti, Sumqayıt olayları, ermäni vä Azärbaycanlı äsgärlär arasında elan edilän müharibä, Azärbaycanlı äsgärlärin härbi hissädä üstün mövqedä olması da var. Yazar zaman-zaman xäyal aläminä dä ekskurs edir vä öz uşaqlığını, mäktäb illärini, ailäsinin ayrıayrı färdlärini göz önünä gätiräräk bir növ fürsätdän istifadä edib romanı ci illär çärçiväsindän çıxarmağa da çalışır. Romanda bir ana xätt diqqäti cälb edir. Yazarın özünün äsas obraz olduğu Rusiya milli säyasäteneñ maksatı gomumrusiya vatandaşlık añın nıgıtu (yaña Milli säyasät strategiyasennän) Kolşäripov: Monda süz Rusiyadä ber genä millät barlıkka kiterü turında bara. Soñgı vakıtta bu ideya başka dokumentlarda da çagılış taptı. Ber däülät häm ber millät digän säyasät alıp barılganga, alarnıñ uy häm xisläre dä ber törle genä bulırga tieş digän süz bu. Tatarstannar üzeneñ respublikası belän gorurlana, başkortlar Başkortstannı vatanı dip sanıy, küräseñ Mäskäü alga taba bolay bulmayaçak dip uylıy. Rusiya vatandaşları milläten barlıkka kiterüneñ ber yulı, urıs bulmagan millätlärgä karşı yunältelgän närsä bu. Tamamı: yalquzaq.com/?p=25887 äsärdä äsgärliyä gedärkän bir kommunist kimi yetişmäk istäyän Azärbaycanlı gänc artıq iki ildän sonra mänsub olduğu quruluşdan imtinaya, ümumiyyätlä isä kommunizmä nifrät etmäyä hazırdır: İndi o, heç kommunist dä olmaq istämirdi. Onun bir neçä il öncäki istäklärinin yerini täk bir istäk tutmuşdu: Azärbaycanı Sovet imperiyasının caynağından qurtarıb azad bir ölkäyä çevirmäk! Bu yolda o, özü kimi milyonlarla hämvätäni, häm dä äksäriyyäti Türklüyünü därk edän Azärbaycanlıyla bir sırada addımlayırdı indi Yazar sadä xalq dilindä yazdığı romanın geniş oxucu räğbäti qazanacağına şübhä etmir. Bununla belä, arzu edir ki, bu äsär än särt vä äsaslı tänqidlärä märuz qalsın.

15 YALQUZAQ 01(006) YANVAR 2013 Cavaplagan: Şeyit-Xanum ALİ- ŞEVA, Dağıstannı yazıvçularını birleşivünü qumuq bölügünü yolbaşçısı, Qarçığa jurnalnı redaktoru, şair 1.Eger de bugün bu devürde Yırçı Qazaq yaşay bolğan edi busa, ol ne haqda yazar edi? 2.Bizin bugüñü yaşavubuzda neni uşatar, nenii uşatmas edi? Yırçı Qazaq yaşağan zamannı da, biz yaşayğan zamannı da arası asrular busa da, almaşınğan zat yoq. Yırçı Qazaq aytğandan artıq etip de, manalı etip de men bugün cavap berirmen dep esime gelmey. Şo sayalı sizin eki de soravuğuzğa cavap hisapda Mahammat Apendi Osmanovğa yazğan kağızını salam-kalamını davamı ELDEN SORASAÑ degen satırların uzata bersegiz, Yırçı Qazaq neni haqında yazar edi va neni uşatmas edi ayan. Yırçı Qazaq va haligi zaman. Soravlağa cavaplar Yırçı Qazaq Elden sorasañ eteler sav da, Ürekleri san-miñ yüz türlü havda. Tükende, bazarda, baxçada, bavda, Dünyalıq qazana toymaylar, Apendi. Axşam geç qaytıp üylerinde yata, Ant etip, saqatnı tügül dep sata, Beş şayı payda uçun atasın aldata, Birinde tüzlük yoq, tergeseñ, Apendi. Bir-birine yaman xıyalda, qastda, İlahi, tüz tügül qardaş da, dos da, Dosuñ da haram, qarasañ asta-asta, Tamaşa, zamanlar türleñen, Apendi. Bizde bir tabun bar biri-birinden usta, Oçarda olturup, qatınlarday yasda, Üz xabar çığarır yoq yerden esde, Tuffu! Yah, namus tas bolğan, Apendi. Aytdı-quytdu söylemek bu tabunnu işi, Tañlarmı şu yolnu namusu bar gişi, Xasap-bazarda, tüken-oçarda haligi gelişi, Axırların Allah tüz etsin, Apendi. Soñ da, Yırçı Qazaq özünü yaratıvçuluğu, yaşavu va çıqğan birgine-bir kitabı bulan bizin QILIQ KİTAP, MİL- LET KİTAP, EREN- LİK DE, ÖZDENLİK DE KİTAP dep biz, qumuq xalq, şolay his de etip, şolay bahalap yanaşa bolğan busaq, bugünübüz başğaça manalı da, barlı da bolar edi dep oylaşaman Hazirlegen: Raziyat İLYASOVA (Haciyeva) 2012y 11 aynı 2-nde Yoldaş gazetde çıqğan. Bişkekte Azerbaycan akını Nizami Gencevinin 870 cıldığı belgilenet. Orto kılımda caşap ötkön uluu akın Sırlar kençi, Hosrov menen Şirin, Leyli menen Mecnun c.b. çığarmaları menen tarıhta kalğan. Sanci Tuytun Nizami ayalı cağınan kırğızğa da tiyeşesi bar ekeni aytılıp cüröt. Azer akınının ırların öz kezeginde kırğız akındarı Alıkul Osmonov, Aalı Tokombayev, Kubanıçbek Malikov, Temirkul Ümötaliyev kotorğon. Uçurda alardın köçün akın cana sayasatçı Egemberdi Ermatov ulap kelatat. Ermatov: Nizaminin ayalı Akın Egemberdi Ermatov çığıştın uluu akını cana oyçulu Nizami Gencevinin çığarmaları menen 70-cıldarı taanışkan eken. Al uçurda Moskvadağı Maksim Gorkiy atındağı adabiyat institutunda okup cürgön bolot. Azattık : Egemberdi mırza, Nizaminin çığarmaların kotorup cürösüz. Anın çığış adabiyatındağı ordun, özgöçölügün cakşı bilseñiz kerek? Egemberdi Ermatov: Çığış adabiyatında Nizami birinçi bolup, Hamse beşiltigin cazğan. Al beşiltik: Sırdın kençi, Leyli menen Mecnun, Hosrov menen Şirin, Ceti suluu cana İskender-Name. Bulardın içinen Ceti suluu dastanın kotordum. Cılbay oturup, beş cıl degende arañ büttüm. Soyuz tarkap catkan maal ele. El kitep emes, nanğa akça tappay karaylap turğan. 17 cıl tartmadan çıkpay cattı. Kaçan gana baldarım cerden boorun kötörgöndö, cıynak bolup carık kördü. Azattık : Emne üçün Ceti suluunu kotorduñuz? Bul dastan sizdi emnesi menen arbap aldı? Egemberdi Ermatov: Büyür kızıtkan, okuğanğa ceñil dastan desem bolot. Nizami bul dastandın ideyasın farsı akını Firdousinin Şah-Namesinen alğan. Anda Bahram degen han bar. Ceti suluuda al ceti ayal alat. Alar üçün ceti saray kurdurat. Ceti sarayğa ceti planeta pir bolot. Han ceti kündö birden sarayğa tünöyt. Al barğan sayın ayaldarı birden cakşı comok aytıp beret. Bul dastandın özgöçölügü emnede? Düynölük adabiyatta Ceti suluu uluttar ıntımağın, kıpçak bolğon akıykattıktı, gumanduuluktu dañaza kılğanı menen özgöçö orunğa ee. Azattık : Basa, bir ırıñızda Nizaminin ayalı talastık kıpçaktın kızı bolğon dep cazılıp cüröt. Mınday maalımattı kaydan alğansız? Egemberdi Ermatov: Nizami Sırdın kençin cazıp bütköndö anı Derbent hanı Dara Muzaffarr ad-dinge belek kılat. Dastan hanğa uşunday taasir beriptir, akındı ıraazı kıluunu oyloyt. Birok ağa teñ keleer eç nerse tappayt. Oşol maalda esine cakında ele bazardan satıp kelgen küñ tüşöt. Al kız on segizge cañı tolğon Appak ele. Talaska coo tiygende tutkunğa tüşkön eken. Işkınday solkuldap tursa, handın suğu tüşöt da. Iñğayluu uçurdu kütüp cürüptür. Birok Sırdın kençin okuğandan kiyin közdü cuump, Nizamige karmata beret. Mınday tartuunu akın da kütpöptür, oozunan kebi tüşüp abdaarıyt. Appaktın çırayına turuştuk bere albay, mahabat çoğun basat. Nizami kütkön emes kandan köptü, Alam dep oyloboğon periştedey, Közdörü canıp turğan ayçüröktü. Appaktı küñ debesten, kün dep ayttı. Nizami küngö üylönüp, Künügö kün kuçaktap, Kün menen bir töşöktö küyüp cattı, Appaktın appak marmar kökürögün, Kıpçaktın tuylağan kurç-dem ilebin, Şıbaktın cıtı siñgen ot ilebin Alp akın süyüp cattı Al zamanda ak sööktör küñgö üylöngön emes. Tıyuu salınğan. Birok Nizami oşol ereceni buzup, Appakka nike kıydırğan. Eköö 12 cıl birge ömür süröt. Muhammed attuu uulduu boluşat. 12 cıldan kiyin Appak oorup, köz cumat. Nizami küyütünö çıdabay, Leyli menen Mecnundu cazat. Azattık : Buğa azerbaycandar özdörü emne deyt boldu eken? Appaktın kırğız kızı ekenin moyunğa alışabı degenim? Egemberdi Ermatov:Bul emi izildenip çıkkan fakt. Bardığı bilet. Kazaktın akındarı menen ele talaşıp cüröm. Alar siz cañılışasız, Talas emes, Taraz bolso kerek deşet. Birok tarıhta Talas şaarı dep cazılğan. Munu azerbaycandar dele moyunğa alışat. Azattık : Uşuğa ulay suroo bergim kelet, Nizaminin başka ırlarınan kayıncurtu tuuraluu saptar kezdeşebi? Egemberdi Ermatov: Nizami İskender-Name poemasın ömürünün akırkı cıldarı cazğan. Aleksandr Makedonskiy büt aalamdı basıp cürüp, tögörögü töp kelgen mamleket izdeyt. Akırı anı kırğızdardan tabat. Bardık maseleni aksakaldar çeçken, kaalğasına kulpu salınbağan, meymandos el eken dep aytat. Nizami çığarmasında uşunu bayandap catat. Eñ uluu çığarmasında kırğızdı dañktap catsa, ayalı Appak ecebiz bolso, demek biz anı okuşubuz kerek da. Azattık : Orto kılımdağı akındar padışağa naarazı bolso, anı ır arkıluu bergen turbaybı? Nizaminin ömür colunda da oşondoy uçurlar bolğonbu? Egemberdi Ermatov: Nizami biylikke karşı çıkkan emes. 30 caşka çeyin süyüü ırların cazıp, lirik katarı taanılğan. Birok oşol mahabat ırları da özünçö bir buntarlık sapatka ee. Al zamanda bul temanı açık cazğandar çanda bolğon. Nizami oşol süyüüsü menen öz doorundağı karañğılıkka, türköylükkö karşı çıkkan. Ar bir ırı özünçö obonğo aylanıp, bardık cerge tarkap ketken. Kuş uyku salıp, tosolu tañdı şaparda, Ulansın bul tüş, ar tünü kayra cataarda. Tögülsün saamay, Közdörüñ eerip, öp meni. Kuyulsun şarap, Kımsınba canım kımsınba, Irların ukkun, Nizami baykuş akındın, Eşikti biröö kakılayt canım, tük ukpa.. Azattık : Nizaminin ömür çığarmaçılığın katuu izildegen ekensiz, ustatıñızdın tuulğan cerine bir bardıñız bele? Egemberdi Ermatov: Cakında ele Nizami tuulğan Gence şaarına barıp keldim. Al cerde künü bügünküçö kümbözü turat. Oşol 700 cıldan beri bir kança colu katuu cer titiregen eken. Birok, kümböz oşol boydon. Bul da akındın kasiyetinen go. Nizami Gencevi 1141-cılı bütkül Çığıştın madaniy şaarı Gence şaarında törölgön. Karapayım kol önörçünün uulu bolğon. Çınığı atı Abu Muhhamed İlyas ibn Yusuf. Nizami arab tilinen kotorğondo bermet şuru ce kuyuluşkan söz degen maanini tuyundurat. Bizdin zamanğa anın 6 kasıydası, 116 kazalı, 30 rubayı, 4 kiti cana beş poeması cetken. Erkin Yevropa / Azattık ünalğısı 2012 RFE/RL, Inc. Bardık ukuktar korğolğon.

16 YALQUZAQ 01(06) Rus zulmüne baş kaldıran Batırşa (Bahadur Şah) Roza KURBAN 1552 Kazan Hanlığı nın İşgali 1438 yılında Uluğ Muhammet Han tarafından kurulan Kazan Hanlığı, Kazan Tatarlarının tarihteki son bağımsız devletidir. Kazan Hanlığı, doğal zenginliği, coğrafi konumu açısından her zaman Rusların iştahını kabartmıştır. Ruslar ne yapıp edip, Türk Dünyası için kapı görevini üstlenen ve Rusların ilerlemesini engelleyen Kazan Hanlığını işgal etmeyi amaç edinmiştir. Stalin devri kurbanı ünlü Rus tarihçi Mihail Hudyakov ( ), Rusların Kazan Hanlığını istilası ile ilgili siyaseti hakkında şunları yazmıştır: 1540 lı yılların sonuna kadar Kazan Hanlığına karşı Rus siyasetinin toprak fethetme niteliği olmadığını görmüştük lı yılların sonunda Rus siyasetinde kesin bir değişiklik olmuş, Kazan Hanlığını fethetme ve onu Rus Devletine dâhil etme fikri doğmuştur. Rus-Kazan ilişkilerinin tüm planı değişmiş, asıl emperyalist istila savaşı başlamıştır ve 1550 yıllarındaki başarısız seferler bu yolun ilk adımları olmuş, fakat bunlar Kazan tarihinin normal akışını değiştirmemiştir. (Hudyakov 2009: 160). Ruslar, Kazan Hanlığının başkentini 1487, 1524, 1530, 1550 yıllarında kuşatmış, 1469, 1506 ve 1545 yıllarındaki kuşatma girişimleri başarısız olmuş, 1487 yılında şehir teslim edilmiş, 1524, 1530 ve 1550 yıllarındaki kuşatmalar ise kısa sürmüş ve başarısızlıkla sonuçlanmıştır yılındaki Kazan Hanlığının başkentini kuşatmak ve ele geçirmek için Ruslar, İdil Nehri boyuna askeri üs amacıyla Zöye Kalesi ni inşa etmiştir. Birkaç sefer Kazan ı alamayan Ruslar Moskova ya bir kez daha yenilgiyle dönmek istememiştir. 150 bin Rus askerine karşı 33 bin kişi (bunların 30 bini Kazanlı, 3 bini Nogaylıdır) Kazan ı savunmuştur. Orantısız gücün yanı sıra, Kazazlıların kullandığı 159 tane top, Ruslarınkine oranla daha düşük kalitede olması, Rusların ise en yeni teknik silahlarla donanmış olması, kale duvarlarının yıkımında barut ve mayın kullanması Rusların işlerini kolaylaştırmıştır. Fakat Kazan Tatarları son güçlerine, son nefeslerine kadar direnmeye devam etmiştir. Yalnız askerler değil, çoluk çocuk tüm Kazan sakinleri Ruslara karşı kaleyi savunmuştur. Kale duvarı yıkıldıktan sonra Rus askerleri Kazan a girdiklerinde dahi dirençle karşılaşmışlardır. Kul Şerif Camii yanında bulunan Tezik deresinde amansız bir savaş gerçekleşmiş, Kul Şerif başta olmak üzere birçok Tatar bu savaşta şehit olmuştur. Son çarpışma Han Sarayı nda gerçekleşmiştir. 5 e 1 oranındaki eşitsiz güce karşı mücadele veren Kazan Tatarları hem savaşı, hem Kazan ı, en önemlisi bağımsızlıklarını kaybetmiştir. Huydakov, Kazan Hanlığı nın Ruslar tarafından işgalini şu sözlerle tanımlamıştır: Esir düşen Kazan sakinlerinin tüyler ürpertici katliamı, Rus tarihinin en üzücü sayfalarından biridir. (Hudyakov, 2009: 200). Kazan Kalesi nin işgalinden sonraki sokaklardaki dehşet verici korkunç manzarayı anlatmak için kelimeler yetersiz kalır. Kadınların feryadı, çocukların gözyaşları, şehit cesetleriyle dolu sokaklar, oluk oluk akan kan Korkunç İvan ın Nur Ali Kapısı ndan şehre girmesi için önce sokaklardaki cesetler kaldırılmış, Rus askerleri ancak bir sokağı temizleyebilmiştir. Kaleye giren gaddar Ruslar, şehri yağmalamış, talan etmiştir. Kazan da bir tek erkek bile kalmamış, sağ kalanlar ise kale duvarından Kazan Nehri ne atlayarak ormanlara kaçmışlardır. Şehirde kalan kadınlar ve çocuklar Korkunç İvan ın emriyle Rus askerlerine köle olarak verilmiştir. 2 (15) Ekim 1552 tarihi Kazan Hanlığı nın çöküşünün tarihidir. Yazının tamamı: Azärbaycan Respublikası Ädliyyä Nazirliyindä 3577 sayı ilä mätbu näşrlärin reyestrinä daxil edilib Qurucu vä baş redaktor: Azär Häsrät Qurulma günü: Qanun nəşriyyatının mətbəəsində çap edilib. Qäzet Azär Häsrätin şäxsi väsaiti hesabına därc edilib vä pulsuz paylanır. Tiraj: 1000 nüsxä Älaqä üçün: Bakı şähäri, H.Äliyev prospekti, 101A Tel: +994 (50) bilgi@yalquzaq.com