ORTOPEDİK VE GÖRME ENGELLİ BİREYLER İÇİN KONAKLAMA TESİSLERİNDE YAPILMASI GEREKEN DÜZENLEMELER*

Transkript

1 ORTOPEDİK VE GÖRME ENGELLİ BİREYLER İÇİN KONAKLAMA TESİSLERİNDE YAPILMASI GEREKEN DÜZENLEMELER* Arş.Gör.Dr. Hande ŞAHİN** Doç.Dr. Sibel ERKAL*** ÖZET Günümüzde Dünya da çok sayıda engelli bulunmakta ve engelli bireylerin sayıları her geçen gün artmaktadır. Engelli bireyler, konutlarından başlayarak tüm mekanlarda ve bunlara ulaşım sürecinde sayısız engellerle karşılaşmaktadır. Bu engeller, engelli insanlarda işlevsel performans yetersizlikleri ve değişik problemler doğurmakta, onların yaşam kalitelerini düşürmekte, çeşitli psikolojik ve sosyal sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu çalışma ortopedik ve görme engelli bireyler için konaklama tesislerinde yapılması gereken düzenlemelerin incelenmesi amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. Anahtar Kelimeler: Ortopedik Engelli, Görme Engelli, Konaklama Tesisi ABSTRACT Today, there are many handicapped people in the world, and their number is gradually increasing. Handicapped people encounter countless obstacles everywhere both outside and in their own houses. These obstacles result in functional performance deficiencies and other problems for handicapped people, lower their quality of life qualities and cause various psychological and social problems. This study was planned and carried out to examine that arrangement should be made in accommodation facilities for orthopedic and visually impaired individuals. Key Words: Orthopedic Impaired, Visually Impaired, Accomodation Facility 1.Giriş Kişilerin doğuştan veya sonradan doğal afetler, yetersiz beslenme, hastalıklar veya kazalar sonucu bedensel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle engelli olması, yaşamsal aktivitelerini kısmi veya tam olarak engellemekte ve en önemlisi sosyal yaşamlarını sürdürmelerini zorlaştırmaktadır (Aytaç, 2005; Beşer ve diğerleri, 2006). *Bu çalışma Engelli Bireylerin Konaklama Tesislerinden Memnuniyet Durumlarının İncelenmesi adlı doktora tezinin kavramsal çerçeve kısmının bir bölümünü oluşturmaktadır. **Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi, Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitimi Bölümü ***Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü

2 Dünya nın çeşitli yerlerinde bireyler büyük oranda tedavi edilemeyen, belirli fonksiyonları yerine getirebilme yeteneklerinin kaybolduğu ya da engellendiği fizyolojik eksikliklerle yaşamak zorundadır (Burcu 1999:83). Engelli bireyler, konutlarından başlayarak tüm mekanlarda ve bunlara ulaşım sürecinde sayısız engellerle karşılaşmaktadır (Müftüoğlu 2006:2). Bu engeller, engelli insanlarda işlevsel performans yetersizlikleri ve değişik problemler doğurmakta, onların yaşam kalitelerini düşürmekte, çeşitli psikolojik ve sosyal sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Ünügür 2003:99). Engelli insanların sorunları, küresel insan hakları sorunudur ve ülkemizde de özellikle toplumla bütünleşme yönünde yoğun sorunlar içinde yaşadıkları bilinmektedir. Yaşamın pek çok alanına yayılan bu sorunlar engelli bireylerin içinde yaşadıkları toplumla işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını güçleştirmektedir (Subaşıoğlu 2008:399). Bu sosyal sorunun çözülebilmesi için engelli bireylerin dış mekanlardaki etkinliklere erişebilmesi ve oradaki sosyal ortamlara katılabilmesi gerekmektedir (Müftüoğlu, 2006:2). Bu kapsamda engelli bireylerin günümüzün sosyal ve kültürel etkinliklerinden birisi olan turizm hareketinin dışında kalması beklenemez. Engelli bireylerin bu önemli etkinliğin içinde yer almaları onların yaşamlarını zenginleştirmenin yanı sıra, ülkelerin turizm gelirlerinin artması ve turizm potansiyelinin gelişmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır (Artar ve Karabacakoğlu 2003:7). Turizm, toplumdaki tüm bireylerin faydalanması gereken bir hak haline gelmiştir. Bu nedenle herhangi bir engelinden dolayı seyahate çıkamayanların da turizme katılımının teşvik edilmesi gerekmektedir (Toskay, 1989:5). Dünya da ve Türkiye de engelli bireylerin turizm faaliyetlerine katılımları konusunda bazı yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri nde 1990 yılında yürürlüğe giren Engelli Amerikalılar Yasası (The Americans with Disabilities Act) engellilere istihdam, ulaşım, ortak kullanım alanları, yerel ve merkezi hükümet hizmetleri, iletişim gibi alanlarda eşit imkanlar sağlayan geniş kapsamlı bir vatandaşlık hakları yasasıdır. Yasanın 3. bölümü; restoran, otel, tiyatro vb. özel kuruluşlara ait bütün ortak kullanım alanlarını kapsamaktadır. Bu yasa, engelli kişilerin restoran, otel vb. yerlere fiziksel olarak erişmesinde ve buralardaki hizmetlerden yararlanmasında eşit haklar tanımaktadır. Görme, işitme ve ortopedik engelliler için bu gibi yerlerde gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlamaktadır (ADA, 2002, s. 3, ADA, 2005, s. 1).

3 Almanya da konaklama tesisinin ulaşılabilir olması, engelli bireyin her koşul altında bu tesise gelebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Almanya daki konaklama tesisleri bir turizm organizasyonu olan Fremdenverkehr - Marketing GmbH Bonn tarafından dikkatlice incelenerek A, B ve C şeklinde sınıflandırılmıştır. Ayrıca çeşitli eyaletlerde görme engellilerin refakatçileriyle birlikte tatil yapabilecekleri, bölgesel örgütler tarafından yönetilen tatil köyleri bulunmaktadır. Bu olanaklara ilaveten bölgesel örgütler, yıl boyunca ilginç programlar ve seminerler düzenlemektedir. Bazı ulusal seyahat acenteleri de engelliler için özel turlar organize etmektedirler (EU, 2003a, Köseler, 2009, s. 3). Belçika nın Flemish bölgesindeki turist otoriteleri birkaç yıldan beri Mobility Flanders adlı örgüt ile işbirliği yapmaktadır. Bu işbirliği, geleneksel turist ofisi broşürlerine engelli sembollerini koymadan önce tesis ve işletmelerin kontrolünü içermektedir (Artar ve Karabacak, 2003, s. 44). Hollanda, engellilere yönelik hizmetler konusunda iyi bir geçmişe sahiptir. Royal Dutch Touring adlı kurum tesislerin ve turizm cazibe merkezlerinin denetlenmesinden, engelliler için konaklama tesisleri ile ilgili yaygın broşürlerin basımına kadar bir dizi faaliyette bulunmaktadır (Engelsiz Turizm, 2010). İngiltere de engellilere yönelik ilk temel yasa olan 1944 Engelli Kişiler (İstihdam) Yasası nın (Employment Act of Disability People) ardından 1995 Engelliler Ayrımcılık Yasası (Disability Discrimination Act 1995-DDA 1995) yürürlüğe girmiştir (EU, 2003b). Engelliler Ayrımcılık Yasası dünyada engelliler için oluşturulmuş yasal çerçevenin iyi örnekleri arasında bulunmaktadır (Engelsiz Turizm, 2010). DDA da (Disability Discrimination Act) yer alan engelli tanımı ile ilgili bazı hususlar Amerika Birleşik Devletleri ndeki ADA daki (The Americans with Disabilities Act) hususlar ile birbirlerine çok benzemektedir. Engelli Ayrımcılığı Yasası nın 1. maddesine göre kişinin sahip olduğu fiziksel veya ruhsal bozukluk yan etki olarak günlük normal faaliyetlerini devam ettirme kabiliyetini büyük ölçüde ve uzun süreli olarak etkiliyorsa engellilik olarak nitelendirilmektedir. DDA, Avrupa daki en fazla ilerleyen engelli ayrımcılığı yasası olsa da Amerika daki ADA ile kıyaslandığında biraz yetersiz kalmaktadır (Çakmak, 2006, s. 51). İngiltere de ayrıca Otel ve Tatil Konsorsiyumu (The Hotel&Holiday Consortium) tekerlekli sandalye kullanıcıları için konaklama tesislerinin sınıflandırılması kriterlerini belirlemiştir. Ülkede ayrıca sadece engellilere yönelik olarak program hazırlayan seyahat acenteleri, engelliler için özel olarak düzenlenmiş taşıma araçları ve konaklama tesisleri bulunmaktadır.

4 Konaklama tesislerinde, bölgede gezilebilecek yerleri engelliler açısından inceleyen rehber kitaplar bulunmaktadır. Bu kitaplarda her konuda bölgenin profili çıkarılmıştır. Ayrıca bütün engel grupları için kısaltmalar ve semboller İngilizce, Fransızca ve Almanca olmak üzere üç dilde yazılmıştır (EU, 2003b). İsveç te konaklama tesisleri ulaşılabilirlik imkanlarına ve derecelerine göre sınıflandırılmıştır (Yörük, 2003, s. 33). Bu sınıflandırmada şu kodlama kullanılmıştır; RWC: Tekerlekli sandalye kullanıcıları için düzenlenmiş tuvalet H: İşitme özürlüler için ses yükseltici telefonu olan oda. T: İşitme güçlüğü olanlar için yardımcı işaretler vb. bulunmaktadır (Yörük, 2003, s. 33). İtalya, herkes için turizm konusunda oldukça ileri bir yasal zemine sahiptir. Bu ülkede, tesisler ve turizm aktiviteleri hakkında engelliler için oldukça aktif bilgi sağlayan bölgesel kuruluşlar bulunmaktadır. İtalya'da engellilerin ihtiyaçlarına tam olarak cevap veren konaklama tesisleri bulunmaktadır (Artar ve Karabacakoğlu, 2003, s. 7). Engelliler turizm faaliyetlerine katılımlarında ve konaklama tesislerinden yararlanmalarında pek çok sorunla karşılaşmaktadırlar (Erdoğan 1994; Düğer ve Kayıhan 2001; Yörük 2003; Artar ve Karabacakoğlu 2003; Yaylı ve Öztürk 2006). Çok az sayıda konaklama tesisi engelli bireyler için imkanlar sağlayabilmektedir. Bu imkanlar içerisinde; özel ayrılmış park yerleri, uyarı sistemine sahip asansörler, geniş bir girişi bulunan, elektrik düğmelerinin aşağıda yer aldığı, tutma ve ayar yerleri olan yatakların bulunduğu, tekerlekli sandalyenin rahat hareket edebileceği odalar ve uygun klozet, duş teknesi ve lavabo yükseklikleri olan banyolar bulunmaktadır. Nitekim gerek ülkemizde, gerekse yabancı ülkelerde yapılan araştırmalarda da; engelli bireylerin turizm faaliyetlerine katılımlarını, konaklama tesislerinin engelli bireylere uygunluğunu, bedensel engellilerin turizm sektöründen beklentilerini, engelli bireylerin seyahat engellerini inceleyen çalışmalar bulunmaktadır (Arıcı 2010; Erdoğan 1994; Lazarus ve Kaufman,1988; Murray ve Sproats 1990; Turco ve Stumbo 1998; Yörük 2003). Bu araştırmalarda; engelli bireyler için konaklama tesislerinde yapılan düzenlemelerin fiziksel engellilere özellikle de tekerlekli sandalye kullananlara yönelik olarak yapıldığı, görme, işitme ve konuşma engellilere yönelik düzenlemelere fazla rastlanmadığı belirlenmiştir (ESCAP, 2001). Engelli bireyler için konaklama tesislerinde alanlara göre yapılması gereken düzenlemeler şu şekilde olmalıdır;

5 1.1. Park Alanları Türkiye Otopark Yönetmeliği ne göre; umumi bina ve bölge otoparkları ile genel otoparkların giriş-çıkış ve asansörlerine en yakın yerlerinde birden az olmamak şartıyla, her 20 park yerinden birinin engelli işareti konularak engelliler için ayrılması zorunludur (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 1993). Engelliler için ayrılan park yerlerinin genişliği 3,50 m olmalıdır. Park yerlerinde engelli bireyin aracına ulaşmasını veya aracından uzaklaşmasını engelleyecek herhangi bir donanıma ve fiziksel bariyere yer verilmemelidir. Engelli aracına ulaşırken veya aracından uzaklaşırken sütun, alçak duvar veya herhangi bir donanım türünde engel ile karşılaşmamalıdır. Ayrıca engelliler için ayrılan park yerleri zemin üzerine sarı renk ile işaretlenmeli ve ek bir tabela ile gösterilmelidir (OFD 2004:23) Girişler Birçok konaklama tesisinin girişi engelliler için uygun değildir. Girişte merdiven bulundurulması zorunlu ise bir trabzan da mutlaka olmalıdır. Farklı seviyedeki yerler birbirine rampalarla bağlanmalıdır. Rampa eğimleri beş dereceden dik olmamalı, yanlarında trabzan düzenlenmelidir. Tesis girişlerinin kolay algılanabilir ve ulaşılabilir olması gereklidir. Girişler iyi aydınlatılmalı, kaygan olmayan sert malzeme ile kaplanmalıdır (Yörük 2003:79). Girişlerde döşeme malzemesi olarak fırça tüylü ve kalın halılar kullanılmamalıdır (OFD 2004:27). Giriş kapısı temiz genişliği en az 90 cm olmalıdır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011). Girişte seviye farklılıkları varsa uygun bir rampa düzenlenmelidir (Yörük 2003:79). Giriş kapıları kolayca açılabilmelidir. Döner kapılar engelliler için uygun değildir. Giriş kapısı duvarla aynı hizada olup bir düzlem oluşturmamalı, aralarında en az 20 cm mesafe olmalıdır. Bu düzenleme görme engellilerin yönlerini kolayca bulmalarını sağlar (OFD 2004: 27) Camlı kapılar ve bölmeler kontrast renkli bir bant ile işaretlenmelidir (OFD 2004:27). Zeminler kaymayan malzemeden yapılmalıdır (TSE 1991:10) Resepsiyon Alanları Konaklama tesislerinin resepsiyon masasının yüksek oluşu engelliler için bir problem oluşturur. Bu nedenle oturarak check-in/out işlemlerini yaptırmak isteyen engelliler için resepsiyon masalarında özel bir alçak bölüm yapılmalıdır (Artar ve Karabacakoğlu 2003:16). Resepsiyon masasının boyutları tekerlekli sandalye kullanan bir kişinin rahatlıkla hareket edebilmesi için 90 cm genişliğinde, cm boyunda olmalıdır (Davies ve Beasley 1994:53). Resepsiyon masasının yüksekliği Turizm tesisleri Yönetmeliği nde ise 90 cm olarak verilmiştir (T.C.

6 Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011).Tekerlekli sandalyenin bankoya iyice yanaşabilmesi için 50 cm derinliğinde ve 70 cm yüksekliğinde bir diz boşluğunun bırakılması gereklidir (Davies ve Beasley 1994:53) Koridorlar Koridorlar ve geçiş yerleri iki tekerlekli sandalyenin karşılıklı geçişine uygun olmalıdır. İki tekerlekli sandalyenin bir alanda yan yana geçebilmesi için en az 152,5 cm genişlik olması gerekmektedir. Bu alanlarda ayrıca engellilere zarar verebilecek süsleme ve dekorlardan kaçınılmalıdır. Örneğin; duvara monte edilen yangın söndürücüler, dekoratif saksılar ve heykeller gibi engel olabilecek eşya ve araçlar bulunmamalıdır. Bu tip engeller görme engelliler veya tekerlekli sandalye kullanıcıları için problem hatta tehlike oluşturabilmektedir. Koridorlarda görme ve ortopedik engelliler için tutunma barları bulunmalıdır (Davies ve Beasley 1994:61) Asansörler Asansörler değişik tipteki engelliler için farklı sorunlar yaratabilmektedir. Asansör kabinin genişliği en az 110 cm, derinliği ise en az 140 cm olmalıdır (OFD 2004:35). Asansör kabini önünde kullanım amacına uygun yeterli alan bırakılmalıdır. Kabin içi tekerlekli sandalye kullananlar için uygun genişlikte olmalı, tekerlekli sandalyenin manevra yapabilmesine olanak sağlamalıdır. Çağırma düğmelerinin en küçük boyutu en az 19 mm olmalı, yukarı çıkışı gösteren düğme üstte bulunmalıdır (TSE 1991:3). Düğmeler zemin döşemesinden cm yükseklikte ve tekerlekli sandalye yaklaşmasına izin verecek konumda yer almalıdır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011). Kabin içinde yerden cm yükseklikte tutunma bantları olmalıdır. Ayrıca kabin içinde telefon bulundurulması ve açılır-kapanır küçük bir oturma yeri bulunması tavsiye edilmektedir (TSE 1991:3). Asansör kapıları otomatik sürgülü kapılar olursa çok daha kolaydır. Döner açılır kapılar hareket alanını azaltacağı için bu tür kapılardan kaçınılmalıdır (Mülayim ve Özşahin 2011:1663) Merdivenler Merdivenler engelliler için tesislerdeki sorunların en başta gelenidir. Yürüyen merdivenler engelliler için uygun değildir (Aydeniz ve Şendur 2003). Görme engellilerin kullandığı merdivenler yandan yaklaşılmasını sağlamak amacıyla yürüyüş istikametine dik olarak planlanmalıdır. Bu mümkün değilse, uygun malzeme ve donanımlarla merdiven başlangıcı çok iyi belirtilmelidir. Basamak genişliği yaklaşık 30 cm olmalıdır. Basamak yüksekliği eğimli olduğunda, eğimin alt tarafı yatay yüzeyle en az 60 derecelik açı yapmalıdır. Uzun

7 ve dik merdivenler 8-10 basamakta bir sahanlıkla kesilmelidir. Merdivenin her iki yanında trabzan bulundurulmalıdır. Renk kontrastı ve aydınlatmanın iyi sağlanmış olması özellikle görme engelli bireyler için oldukça güvenli bir ortam sağlamaktadır. Tek bir yerden aydınlatılması gölge ve parlamaya neden olacağından, bunu engellemek için dağınık bir şekilde aydınlatılmış olmalıdır (Davies ve Beasley 1994:57) Rampalar Farklı seviyelerdeki yerler birbirine rampalarla bağlanmalıdır. Rampa yüzeyleri sert, kaymaz ve düzgün olmalıdır. Her rampanın başlangıcında, bitiminde ve aynı zamanda kapıların önlerinde yatay bir manevra alanı bulunmalıdır. Eğimi %6 nın üzerindeki uzun rampalar sahanlık ile bölünmelidir (OFD 2004:21) Yatak Odası Yatak odasındaki konaklama tesisi bilgilerini içeren dokümanlar büyük ve kalın puntolarla yazılmalıdır. Renk kontrastının iyi kullanılması görüş zorluğu çeken engelli bireylerin işini kolaylaştıracaktır. Örneğin; kapının genel rengi ile kapı kolu kontrast renklerde olmalıdır. Odalar, bedensel engellinin rahatça hareket edip odayı kullanabileceği şekilde, uygun büyüklük ve konumdaki eşyalarla tefriş ve dekore edilmeli, dengesiz duran, sivri köşeli eşyalar bulundurulmamalıdır. Zemini kaygan olmamalıdır. Kalın, yumuşak, kaygan halı kullanılmamalıdır. Dolap kapıları sürgülü ve askı yüksekliği en fazla 140 cm olacak şekilde düzenlenmelidir. Elektrik düğme ve prizleri zemin döşemesinden en fazla 120 cm, en az 40 cm yükseklikte olacak şekilde düzenlenmelidir. Yatak başucunda merkezi aydınlatma düğmesi bulunmalıdır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011). Görme engellilere odaları tanımada kolaylık sağlamak amacıyla, kapı üzerine kabartma olarak yazılmış ve yerden yüksekliği kapı kolu hizasında olan harf ve rakamlar yerleştirilmelidir (Şafak ve diğerleri 2004:10). Oda kapılarında görme engellilerin kolaylıkla anlayabileceği türden numaralar bulunmalıdır. Bu numaralar helvatica veya benzeri biçimdeki kolayca okunan bir yazı karakterinde olmalı, italik biçimde yazılmamalıdır. Yazı karakterlerinin asgari boyutu 1,5 cm olmalıdır. Yazılar kapı kolunun

8 bulunduğu kenarda ve zeminde 140 cm ile 180 cm arasında bir yüksekliğe sahip olmalıdır (OFD 2004:53). Yatağın kenarları karyola kenarlarını bir miktar taşmalıdır (Karamehmetoğlu 2006). Kapı boşlukları tekerlekli sandalyeyle, yürüteç ya da koltuk değneği kullanan engellinin kapıya, kapı kasasına ya da kapı koluna çarpmadan geçebileceği genişlikte olmalıdır. İdeal olarak kapı boşluğu tekerlekli sandalyenin ölçüsünün dışında, el ve kol için de belli bir payı içermelidir. Bu pay aynı zamanda tekerlekli sandalyenin, kapı boşluğundan her zaman tam dik konumda geçemediği düşünüldüğü için de gereklidir. Standartlar, kapı 90 derece açıldığında 80 cm boşluk kalması gerektiğini belirtmektedir (Yörük 2003:94). Kapı kolunun ise yerden yüksekliği cm olmalıdır (TSE 1991:18) Yatak odasında dolaplar erişilebilir bir alan üzerinde yer almalıdır. Tekerlekli sandalye kullanan engelli bireylerin giyinme dolabında rahatça ulaşabileceği yükseklik 112 cm olarak belirtilmektedir. Tekerlekli sandalyenin önden yaklaşabilmesi için gereken alan ise 40 cm olmalıdır (TSE 1991:54). Engelli bireylerin bir konaklama tesisinde rahat edebilmesi için kaldığı oda kadar, yattığı yatak da önemlidir. Yüksekliği ayarlanabilen yataklar, tekerlekli sandalye kullanan kişilere çeşitli yatma pozisyonları için imkan sağlar. Karyolanın hemen yanında engellinin ihtiyaç duyabileceği her şey ve kendisinin ihtiyacı olan şahsi eşyalarını yerleştirebileceği yerler gereklidir (Erdem 2007:35) Tuvalet Engelli tuvaletleri için arkalarındaki ve yanlarındaki duvarda tutunma barlarının bulunması oldukça yararlıdır (Yörük 2003:89). Tuvaletlerde bulunan kapıların genişliği en az 81.5 cm olmalı, dışa açılmalıdır (TSE 1991:9). Rahat hareket olanağı sağlamak üzere tuvaletin ekseni ile yandaki duvar arasında minimum 45 cm boşluk bırakılmalıdır. Ayrıca tuvaletin önünde ve yanında tekerlekli sandalye kullanıcılarının yanaşabilmesi, klozete yaklaşabilmeleri ve klozete emniyetle geçebilmeleri için serbest alan bırakılmalıdır. Bu serbest alan klozete ne yönden yaklaşılacağına bağlı olarak değişmektedir. Engelliler için düzenlenmiş bir tuvalet bölümünde engelli bireyin klozete önden, yandan ya da diyagonal bir biçimde geçişi için olanak sağlamalıdır. Tutunma barları döşemeye paralel veya gerektiğinde düşey olarak ve kişiye göre ayarlanabilen tipte düzenlenmeli, kullanım alanındaki hareketlere engel olmamalıdır. Tutunma barlarının genişlik veya çapı 32 mm-38 mm olmalıdır.

9 Tutunma barları duvara yerleştirilmişse, duvarla bar arasında 38 mm mesafe bulunmalıdır (TSE 1991:9). Tuvaletlerde bulunan lavaboların yerden yüksekliği maksimum 86 cm olmalı; önden yaklaşım için lavabo önünde 76x122 cm lik net döşeme alanı bulunmalıdır Lavabo altına dizin rahat girebilmesi için 68,5 cm boşluk bulunmalıdır. Lavabonun altı ve duvar arası 20,5 cm olmalıdır. Minimum lavabo derinliği ise 43 cm olmalıdır (Davies ve Beasley 1994:92; TSE 1991:10). Tuvaletlerde bulunan aynaların yerden yüksekliği, ADAAG ve TSE standartlarına göre, maksimum 101.5cm olmalıdır (Davies ve Beasley, 1994:92; TSE 1991:10) Banyo Banyo, tekerlekli sandalye girebilecek ve hareket edebilecek şekilde planlanmalı, yer kaplaması kaygan olmamalıdır (TSE 1991:10). Engellilerin küvete giriş ve çıkışlarında küvetin baş kısmında sabit bir geçiş yüzeyi ya da oturma alanı sağlanmalıdır. Geçiş yüzeyi, engelli kişinin küvet girişinde bir müddet oturabilmesini sağlayan bir yüzeydir. Bu sabit geçiş yüzeyinin 40 cm derinliğinde olması ve küvet önünde tekerlekli sandalye ile paralel yaklaşıma izin verecek bir serbest alanın bırakılması gerekmektedir. Duş ünitesi hortumu en az 150 cm boyunda hem sabit bir duş başlığı ve hem de el duşu (telefon tipi) biçiminde kullanılabilecek bir duş ünitesi sağlanmalıdır. Eğer küvet çevresinden bir bölme ile ayrılıyorsa bu tür bölmeler kumandaları ya da tekerlekli sandalyeden küvete geçişi engellememelidir (Yörük 2003:132) Restoran, Kafe ve Barlar Barlar ve restoranlardaki masaların bazılarının tekerlekli sandalyeli kullanıcılar için hazırlanması gerekir. Bunun için sabit sandalyeli olmayan, alt boşluğunun ölçülerinin engelli konuklar için yeterli olduğu masalar kullanılmalıdır. Ayrıca restoranlarda görme engelliler için büyük ve kalın harflerle yazılı mönüler olmalıdır. Görme engelli alfabesi ile yazılmış mönülerin bulunması en ideal olanıdır ancak görme engellilerin bu alfabeyi bilme oranının %15 olduğu düşünüldüğünde bu çok önemli olmamaktadır (Artar ve Karabacakoğlu 2003:18). Restoran ve kafeteryalarda, yiyecek ve içecek hizmetlerinin verildiği servis masalarının yerden yüksekliği 71cm-86.5cm arasında olmalıdır. Masalardaki diz boşluğu alanı en az 68.5cm yüksekliğinde, en az 48.5cm derinliğinde, genişliği ise en az 76cm olmalıdır (Davies ve Beasley, 1994:109). Turizm Tesisleri

10 Yönetmeliği nde bu yükseklik 70 cm, genişlik ise en az 50 cm olarak verilmiştir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011) Havuz, Sauna ve Hamam Havuz, sauna ve hamam gibi mekanlarda mekana ulaşım kadar mekan içinde erişebilirlik de önemlidir. Özellikle sauna ve hamamda zeminde gereksiz yükseltilerden kaçınılmalıdır. Tekerlekli sandalyenin manevra alanı kadar boş alan bırakılmalıdır. Havuzlar daha geniş alanlar olduğu için hareket sorunu sauna ve hamama göre daha az yaşanmaktadır. Havuzlardaki en büyük sorun ise kullanıcıların havuza giriş-çıkışlarında olmaktadır. Giriş ve çıkışlarda yaşanan sorunun en kolay çözümü; havuz kenarı ile havuz içinde dönel, yatay ve düşey çalışabilen asansörler kurulmasıdır (Mülayim ve Özşahin 2011:1676). 2.Sonuç ve Öneriler Turizm yapılarında engelliler için yapılacak olan düzenlemeler diğer kullanıcılar için engel teşkil etmemelidir. Örneğin; engelliler için tuvalet kabinlerinin yapılması, normal tuvalet kabinlerinin daraltılmasına neden olmamalıdır. Engelliler için düzenlenmiş özel mekanlar oluşturmaktansa, ortak mekanların herkes için ulaşılabilir kılınması en doğru yaklaşım olmaktadır (Yörük, 2003, s. 168). Turizm alanındaki engelli gruplarına gösterilecek hizmetlerden en önemlisi çevresel kontroldür (Çağdaş Toplum, Yaşam ve Özürlüler, 1999). Engelli bireylere yönelik olarak; geniş bir girişi olan genel kullanım alanlarının bulunduğu, açmakapama düğmelerinin aşağıda yer aldığı, kenarlarında tutma yerleri olan tuvalet ve banyoların olduğu, engel tipine göre her gruba ayrı olarak hazırlanmış bilgi formunun yer aldığı konaklama tesisi sayısı yok denecek kadar azdır (ESCAP, 2001). Engellilerin toplum yaşantısına engelli olmayanlarla eşit fırsatlarla katılabilmelerinin sağlanmasında bu mekansal düzenlemeler önemli yer tutmaktadır (Çağdaş Toplum, Yaşam ve Özürlüler, 1999). Çok basit bazı mimari düzenlemeler ile engellilerin bir çoğunun konaklama tesislerindeki etkinliklere katılabilmeleri sağlanabilir (Şafak ve diğerleri, 2004, s. 7). Engelli bireylerin konaklama tesislerinden memnuniyet düzeylerini arttırabilmek için; Engelli bireyler için konaklama tesislerinde düzenlemeler yapılırken engellilerin görüşleri alınarak bu düzenlemelerin yapılması, Sadece 4 ve 5 yıldızlı otellerde değil diğer tüm konaklama tesislerinde de engellilere yönelik düzenlemelerin yapılması,

11 Konaklama tesislerinde engellilere yönelik yapılan düzenlemelerin tüm engel türleri dikkate alınarak yapılması, Konaklama tesislerinde bulunan engelli odası sayısının toplam oda sayısının %1 i oranında değil, daha fazla sayıda olması, Konaklama tesislerinde engelliler için ayrılmış alanlarda yapılan düzenlemelerde engellilerin kullandığı yardımcı araçların ölçülerinin dikkate alınması, Belirli dönemlerde konaklama tesislerini engelliler açısından inceleyen araştırmalar yapılıp, bunların engelli bireylere duyurulması, Engelli bireylerin hakları konusunda bilinçlenmelerinin sağlanması, Engelli bireylere yönelik standartlar, yönetmelikler hazırlanırken engelli bireylerin ve kullandıkları yardımcı araçların ölçülerinin gözden geçirilmesi, Turizm tesislerinin yapım aşamasında engelli bireylerin rahat hareket etmesini sağlayacak fiziki ve mimari düzenlemelerin yapılarak, bu düzenlemelerin denetlenmesi, Konu ile ilgili çalışmaların arttırılarak engelli bireylerin yaşam kalitelerinin geliştirilmesi, önerilebilir.

12 Kaynaklar AMERİCAN WİTH DİSABİLİTİES ACT (2005). A Guide to Disability Rights Laws. Erişim: [ ada. gov/cguide.htm] AMERİCAN WİTH DİSABİLİTİES ACT (2002). ADA Accessibility Guiedelines for Buldings and Facilities (ADAAG) Erişim: [ access-board.gov/adaag/ html/figures..html] ARICI, S. (2010). Bedensel Engellilerin Turizm Sektöründen Beklentilerinin Tespit Edilmesine Yönelik Bir Araştırma. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. ARTAR, Y. ve KARABACAKOĞLU, Ç. (2003). Türkiye de Özürlüler Turizminin Geliştirilmesine Yönelik Olarak Konaklama Tesislerindeki Alt Yapı Olanaklarının Araştırılması. Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi. AYDENİZ, A. ve ŞENDUR, Ö.F. (2003). Ortopedik Engelliler İçin Mimari Düzenlemeler. [ eng/yazilar.asp? yaziid=402&sayiid] Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 49(6) AYTAÇ, S. (2005). İstihdam ve Koruma Alanı Yaratmak Üzere Özürlüler İçin Sosyal Yaşam. Sosyal Siyaset Konferansları 49. Kitap, İstanbul. BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI (1993). Otopark Yönetmeliği. Erişim: [ gov.tr/html/20365.html] BEŞER, E., ATASOYLU, G., AKGÖR, Ş, ERGİN, F. ve ÇULLU, E. (2006). Aydın İl Merkezinde Özürlülük Prevelansı, Etiyolojisi ve Sosyal Boyutu. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 5(4); ÇAĞDAŞ TOPLUM, YAŞAM VE ÖZÜRLÜLER (1999). Çağdaş Toplum, Yaşam ve Özürlüler. I. Özürlüler Şurası. Ankara: Takav Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş. ÇAKMAK, N.M. (2006). Türk Kamu Hukuku Açısından Engellilerin Hukuki Statüsü. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. DAVİES, T.D. ve BEASLEY, K.A. (1994). Accessible Design for Hospitality. NewYork: McGraw-Hill Inc. DÜĞER, T. ve KAYIHAN, H. (2001). Tekerlekli Sandalye Kullanan Kişiler İçin Çevresel Mimari Engellerin İncelenmesi. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi 1(1); ENGELSİZ TURİZM (2010). Erişim: [ cem_ turizm/genel-tart%c4%b1smalar /herkes-icin-turizm]

13 ERDEM, H.E. (2007). Ankara da İç ve Dış Mekan Tasarımlarında Tekerlekli Sandalye Kullanıcılarının Yaşam Analizi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. ERDOĞAN, A. (1994). Turizm Çeşitlendirmesinde Bir Alternatif: Özürlüler Turizmi ve Türk Turizmindeki Durumu. Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. ESCAP (2001). Promotion of Barrier-Free Tourism for People with Disablities in the Asian and Pasific Region. Economic and Social Commision for Asia and Pasific (ESCAP), Seminar on Sustainable Development of Ecotourism in Pasific Island Countries, Suva Fiji. EU (2003-a). Travel Guide for Tourists With Disabilities- Germany. Brussels: European Union. EU (2003-b). Travel Guide for Tourists With Disabilities- United Kingdom. Brussels: European Union KARAMEHMETOĞLU, Ş. S. (2006). Yaşlılar İçin Fiziksel Çevrenin Düzenlenmesi. [ eng/ yazilar. asp? yaziid=419&sayiid] Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 52 (1). KÖSELER, H. (2009). Almanya da Görme Özürlüler. Erişim: / Halil_ Koseler_almanyada _ gorme_ozurluler.doc LAZARUS, B. VE KAUFMAN, J.E. (1988). Handicapped Guests and the Hospitality Curriculum. Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly 29(2); MURRAY, M., SPROATS, J. (1990). the Disabled Traveler: Tourism and Disability in Australia. The Journal of Tourism Studies 1;9-14 MÜFTÜOĞLU, U. (2006). Tekerlekli Sandalye Kullanan Bedensel Engellilerin Kentsel Mekanları Kullanım Olanaklarının Trabzon Kent Merkezi Örneği Üzerinde İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. MÜLAYİM, A. ve ÖZŞAHİN, B. (2011). Bedensel Engellilerin Konaklama Sorunları ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir İnceleme. Öz-Veri Dergisi 7 (2); OMURİLİK FELÇLİLERİ DERNEĞİ (2004). Özürlü Kişilere Uyarlanmış Yapı: SN Normlarıyla Ulaşılabilirlik Klavuzu, İstanbul

14 SUBAŞIOĞLU, F. (2008). Üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri nin Engellilik Farkındalığı Üzerine Bir Araştırma. Bilgi Dünyası 9(2); ŞAFAK, Ş., ERKAL, S. ve ASLAN, Ö. (2004); Turistik Konaklama Tesislerinde Engelli Bireylere Yönelik Fiziksel Çevre Düzenlemesi. Sağlık ve Toplum 14 (2); 7-11 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI (2011). Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2011/1 Erişim: [ TOSKAY, T. (1989). Turizm Olayına Genel Yaklaşım. İstanbul: Der Yayınları. TSE (1991). TS 9111 Özürlü İnsanların İkamet Edeceği Binaların Düzenlenmesi. Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Matbaası. TURCO, D. VE STUMBO, N. (1998). Tourism Constaints for People with Disabilities. Parks & Recreation 33(9); ÜNÜGÜR, M. (2003). Özürlülerin Ergonomik Boyutları. Mimarist Dergisi 2003/2; YAYLI, A. ve ÖZTÜRK, Y. (2006). Konaklama İşletmeleri Yöneticilerinin Bedensel Engelliler Pazarına Bakış Açıları Üzerine Bir Araştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 17 (1); YÖRÜK, Ü. K. (2003); Turizm Yapılarının Tasarımında Özürlü Etmeninin İrdelenmesi. Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.