Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 339 TRAKYA BÖLGESİ SANAYİ KURULUŞLARININ HAVA KALİTESİNİ KORUMA YÖNETMELİĞİ AÇISINDAN DURUMU

Transkript

1

2

3 Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 339 TRAKYA BÖLGESİ SANAYİ KURULUŞLARININ HAVA KALİTESİNİ KORUMA YÖNETMELİĞİ AÇISINDAN DURUMU Dinçer METE * M.Ünal ŞENYURT* H.Erol AKATA* GİRİŞ Bilindiği gibi, Hava Kalitesini Koruma Yönetmeliği (HKKY), "her türlü faaliyet sonucu atmosfere yayılan is, duman, toz, buhar ve aerosol halindeki emisyonları kontrol altına almak, insanı ve çevresini hava alıcı ortamındaki kirlenmelerden doğacak tehlikelerden korumak ; hava kirlenmeleri sebebiyle çevrede ortaya çıkan umuma ve komşuluk münnasebetlerine önemli zararlar veren olumsuz etkileri gidermek ve bu etkilerin ortaya çıkmamasını sağlamak üzere" yayınlanmıştır. ÖZET Trakya Bölgesinde ; Trakya Üniversitesi. Mühendislik Mimarlık Fakültesi ile Makina Mühendisleri Odası Edirne Şube arasında tarihli protokol uyarınca anılan tarihten itibaren Ekim 997 sonuna kadar birlikte yapılan "Baca Gazi Analiz ve Toz Emisyonları " ölçüm sonuçlarının dökümü ışığında bölgemiz sanayi kuruluşlarının, Hava Kalitesini Koruma Yönetmeliği(HKKY) açısından durumları belirlenmiştir. Sonuçlar, odamızın bu konudaki çeşitli araştırma çalışmalarının sonuçları ile birlikte yorumlanmış ve bazı önerilerde bulunulmuştur. Bu yönetmeliğin hükümleri yukarıda açıklanan amaçlara ulaşmak için, Tesislerin kurulması ve işletilmesini, Tesislerin, yakıtların, hammaddelerin ve ürülerin üretilmesi, kullanılması, depolanması, taşınması ve ithalini, Motorlu vasıtaların donanımları, çalıştırılmaları ve uymaları gereken keyfiyetleri bazı istisnalar dışında kapsamaktadır. Yönetmelik, bu konudaki tanımlamaları yaparak tesislerin anma güçleri ve imalat yıllarım da dikkate alarak kısa ve uzun vadede uyulması gereken emisyon sınırlarını belirler. Yönetmeliğe göre sanayi kuruluşları, faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için emisyonlarını periyodik aralıklarla ölçtürmek ve sonuçlan bildirmek zorunluğundadır. Söz konusu periyot bir yıl veya vilayetler tarafından tarafından belirlenmek koşuluyla 6 ay veya daha az olabilmektedir. * Makina Mühendisleri Odası Edirne Şubesi ** Prof.Dr. Trakya Üniv. MühendislikMimarlık Fakültesi

4 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 340 HKKY uyarınca istenen ölçümler ; yakma tesisleri bacalarının yükseklikleri ve bunlardan veya belirlenecek diğer emisyon kaynaklarından atılan gazların CO 2 yüzdeleri ile, islilik, CO, SO 2 (SO 3 te dahil olmak üzere), NO X azot oksitleri, toz(partiküler madde emisyonları), Organik buhar analizleri, bunların emisyonlarını kapsamaktadır. olarak konsantrasyonları ve atmosfere bırakılan toplam Yine yönetmeliğe göre ölçüm sonuçlan, raporlandınlarak ilgili kurumların incelemesine sunulmalı ve yapılacak değerlendirmeye bağlı olarak da ölçümü yapılan sanayi kuruluşunun durumu karara bğlanmalıdır. İncelemeye göre sanayi kuruluşunun doğrudan veya bazı önlemler alarak faaliyetine devam etmesi kararlaştınlabileceği gibi, kuruluşa ceza yazılması, faaliyetinin belirli bir süre veya tümüyle engellenmesi söz konusu olabilecektir. Yukarıda belirtilen emisyonların hangi koşullarda, ne tür cihazlar kullanılarak ölçüleceği ve nasıl hesaplanacağı yine HKKY hükümlerinde açıklanmıştır. Bu nedenlerle sanayi kuruluşlarının ilgili yönetmelik uyarınca gerekli ölçüm ve raporlandınlmasmm sağlanması önemli bir teknik gereksinim durumundadır. Bu gereksinim, yönetmeliğe göre Tübitak veya Üniversitelerce karşılanmak durumundadır. Odamız, sanayi kuruluşlarının bu yöndeki gereksinimlerinin İstanbuldaki Üniversitelerce veya Tübitakça zamanında karşılanamaması nedeniyle OdaÜniversite işbirliğine verdiği önem gereği yöre Üniversitesi durumundaki Trakya Üniversitesinin MühendislikMimarlık Fakültesi ile teknik işbirliğine gitmiştir. Bu işbirliği uyarınca anılan fakülte ile tarihinde, HKKY'ye göre sanayi kuruluşlarınca yaptırılması gereken ölçümler de dahil olmak üzere diğer bilimsel ve teknik hizmetleri kapsayan bir protokol imzalanmıştır. Protokol bazı değişikliklerin yapılmış olmasına karşın halen yürürlüktedir. ÖLÇÜM PROSEDÜRÜ HKKY'ne göre, ölçüm için talepte bulunan kuruluşta öncelikle emisyon kaynakları belirlenmektedir. Kaynağın bir yakma tesisi bacası olması halinde ; baca kesiti ve gaz çıkış hızı ölçülerek islilik, CO 2, CO, SO 2 ve No x konsantrasyonları veya miktarları bakımından izokinetik koşullar gerçekleşecek şekilde ve elektronik olarak gaz analizi yapılmaktadır. Gaz analiz cihazı üzerinden ve rejim hali için üçer printer çıkışı alınarak sonuçlar kaydedilmektedir. Gaz analizine ek olarak aynı kaynakta partiküler madde(toz) toplam konsantrasyonu ölçümü gerçekleştirilmektedir. Kaynağın bir yakma tesis bacası olmaması halinde ise sadece toz emisyonu ölçümü yapılmaktadır. Emisyon kaynağından gaz veya kirletici hava çıkış hızlan, kendi tasanmımız olan ve sanayi kuruluşları için özel olarak imal edilen "pitot" tüpü kullanılarak ölçülmektedir. Toz emisyonu ölçümleri, Şekil l'de şematik olarak gösterilen ve Trakya Üniversitesi MühendislikMimarlık

5 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 34 Fakültesinde Odamızın da katkılanyla tasarlanarak imal edilen cihaz kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Şekil. Toz emisyonu ölçüm cihazı çalışma şeması Toz tutucu filtrenin kuru(nemsiz) halde ölçüm öncesi ve sonrası ağırlıktan 03 gr hassasiyetle tartılarak aradaki fark üzerinden partiküler madde miktan belirlenmekte, emilen gaz miktan ise sayaç üzerinden tespit edilerek, partiküler madde konsantrasyonlan hesaplanmaktadır. Gerek gaz analiz cihazı, gerekse de toz emisyonu ölçüm cihazı sonuçlanndan hesaplananan konsantrasyonlar ile kaynaktan kirletici gaz çıkış hızları ve çıkış kesiti değerleri kullanılarak debiler ve istenilen süreler için toplam emisyonlar hesaplanmaktadır. Sonuçlar, başvuruda bulunan kuruluşa hitaben yazılan bir raporla takdim edilmektedir. ÖLÇÜM SONUÇLARI Yukarıda açıklanan prosedürler içinde şubemizin Trakya Üniversitesi MühendislikMimarlık Fakültesi ile birlikte Trakya bölgesinde toplam 55 kuruluşta gerçekleştirdiği ölçüm sonuçlan, sektörel dağılımla Tablo, Tablo 2, Tablo 3 ve Tablo 4'te verilmektedir. Tablolarda ; Trakya bölgesi sanayi kuruluşlarında kullanılmakta olan yakıtlann ve yakma tesislerinin HKKY'ne göre durumlarının saptanması ve yorumlanmasına yönelik olarak, firmalann toplam emisyon miktarlan yerine sadece islilik karşılaştırması, CO 2 yüzdeleri ile CO,SO 2 ve partiküler madde konsantrasyonlan verilmiştir. Aynı kuruluşta birden çok emisy

6 Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 342 on kaynağı olduğu durumlarda her bir kaynak için sonuçlar ayn ayn verilmiştir. Tablolarda ( ) HKKY'ne göre smır değerlerin altında, ( ) ise sınır değerlerin üstünde sonuçlar alındığını göstermektedir. Boş bırakılan yerler yönetmelik gereği ölçüme gerek duyulmayan veya kuruluşlarca Ölçüm istenmeyen durumlan ifade etmektedir. Tablo. Trakya Bölgesi Gıda Sektörü İşletmelerinde Gerçekleştirilen Emisyon Ölçüm Sonuçları Sıra No Sektör Un, yağ, yem Süt ürünleri Süt ürünleri Maya Konserve Süt Ürünleri Emisyon kay.say. 3 () 2 () 2 () 2 () 4 () (4) 3 () Yakıt Türü FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 Islilik Testi co 2% CO SO 2 TOZ

7 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 343 Tablo 2. Trakya Bölgesi Sektörü İşletmelerinde Gerçekleştirilen Emisyon Ölçüm Sonuçlan Sıra No 2 Sektör Dikim Emisyon kay.say. 6 () (4) (5) (6) LPG Yakıt Türü Doğal gaz Doğal gaz Doğal gaz Doğal gaz Doğal gaz Doğal gaz Islilik Testi co CO SO 2 TOZ 3 2 () FuelOil 6 FuelOil () FuelOil 6 FuelOil () () LPG LPG iplik 2 () iplik 4 (D (4) (D 9.5 FuelOil 6.2 FuelOil 6 9. (4) FuelOil 6.4 (5) FuelOil Pamuk iplik 2 (D FuelOil : 4

8 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 344 Tablo 3. Trakya Bölgesi Toprak ve Toprak Ürünleri Sektörü İşletmelerinde Gerçekleştirilen Emisyon Ölçüm Sonuçları Sıra No Sektör Tuğla Tuğla Tuğla Tuğla Tuğla Tuğla Cam Bentonit Emisyon kay. say. 4 () (4) Yalat Türü Liniyit LPG İ slilik Testi CO 2 % CO SO 2 TOZ Tablo 4. Trakya Bölgesi Deri, İmalat, Madeni Eşya ve Kauçuk Sektörü İşletmelerinde Gerçekleştirilen Emisyon Ölçüm Sonuçlan Sıra No Sektör Kauçuk Kontraplak Yapı Malzm. inşaat Malz. Madeni eşya Vana Mobilya Tel ve çivi Deri Tıbbi malzeme Çekmece rayı KağıtMukav Emisyon kay.say. 2 () 2 () 2 () 2 () 2 () 3 () Yakıt Türü Kal.Yak. Kal.Yak. Motorin Odun atığı LPG Odun atığı FuelOil 6 FuelOil 6 FuelOil 6 islilîk Testi CO 2 % CO so 2 TOZ

9 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 345 ÖLÇÜM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ HKKY'ne göre bazı tesislerde organik buhar ve gaz analizlerinin yapılması bir zorunluluk olmasına rağmen teknik imkanlarımızın yetersizliği nedeniyle bu tür ölçümler gerçekleştirilememiştir. Ek olarak bu konuda sağlıklı ölçüm standartları da mevcut değildir. Ölçüm yapılan işletmelerden doğal gaz ve LPG dışında diğer katı ve sıvı yakıtları kullananların büyük çoğunluğunda Tablolardan da görüldüğü gibi emisyon değerleri sınırların üstünde gerçekleşmiştir. Söz konusu kuruluşlardan katı yakıt kullananlar, bunları öncelikle Trakya bölgesinden temin etmekte ve doğrudan herhangi bir katkı kullanmaksızm yakmaktadır. Katı yakıt kullanan kuruluşlardan kurum tutucu siklon ve ıslak tip filtre kullananların emisyon ölçümleri sınır değerlerin altında kalabilmektedir. 6 Nolu FuelOil kullanan işletmelerin biri dışında toz emisyonları sınır değerlerin altında, buna karşılık CO ve SO 2 emisyonları sınır değerlerin üstünde gerçekleşmiştir. Olumsuz sonuç çıkan işletmelerde yakma tesisinin işletmesinde teknik bir sorun söz konusudur. Buna karşılık tabloda özel kalorifer yakıtı kullanan işletmelerden, özel tip ıslak filtre kullanan kuruluşta bütün emisyonlar sınır değerlerin altında kalmış, filtre kullanmayan işletmelerde ise sadece SO 2 emisyonu smır değeri geçmiştir. Buna göre herhangi bir özel önlem alınmaksızın Trakya Bölgesi kömürlerinin kullanımı emisyon değerleri açısından olumsuz sonuçlar vermektedir. Daha pahalı olmasına rağmen sıvı yakıtlarda bile filtre kullanımı zorunlu olmaktadır. Trakya Bölgesi kömürleri kullandıkları halde emisyon sonuçlan olumlu çıkan tuğla işletmelerinde özel bir durum söz konusudur. Bu işletmelerde pişirme fırınlarından çıkan atık gazlar çevre havasıyla karıştırılıp bir miktar soğutularak kurutma fırınlarında kullanılmaktadır. Yönetmelik gereği emisyon ölçümleri atmosfere deşarj noktasından yapıldığı ve ölçüm noktası da kurutma fırınından sonra olduğu için emisyonlar düşük çıkmaktadır. LPG ve kullanan işletmelerde tüm emisyon değerleri smır değerlerin oldukça altında kalmaktadır. Yakıcılarda yakma havası ile yakıtın karışım oranlarının (hava fazlalık katsayısının) iyi olmaması gibi bazı durumlarda ise yalnızca CO emisyonu açısından az da olsa problem çıkmaktadır. SONUÇ Ölçüm sonuçlarından da görüldüğü gibi Trakya Bölgesi kömürleri kirletici emisyonlar açısından sanayi kuruluşlarında doğrudan kullanılmaya uygun değildir. Trakya kömürlerinin hemen hemen tümünde ortak olan yüksek kükürt içeriği ve düşük ısıl değer özellikleri birleşince yanma sonucunda kükürtdioksit emisyonu üst seviyelere tırmanmaktadır. Ek olarak linyitlerimizde var olan Na, K, Mg, Ca gibi külün sinterleşme sıcaklığını düşürücü bileşenler, klasik yakma sistemlerinde yanmayı boğarak yanmamış hidrokarbon ve karbonmonoksit emisyonunu arttırmaktadır. Çok kırılgan olmaları nedeniyle madencilik, yükleme, boşaltma ve taşı

10 [Şj Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 346 ma gibi işlemler sürecinde % 60'lara varan oranlarda ince taneciklere kırılarak tozlaşmakta, bu da eksik yanmaya neden olarak atmosferi doğrudan kirletmektedir. Fakat tüm bu olumsuzluklara karşın olumsuzlukları giderici önlemler alınarak ve hızla uygulamaya sokularak Trakya ve tüm Türkiye genelinde kullanılmalıdır. Bu amaçla ocak bazmda ya da bölgesel (merkezi) eleme ve yıkama tesisleri kurulmalı, bu konuda kapsamlı bir fizibilite çalışması yapılmalı aynı zamanda da kükürtdioksit ve toz tutucu filtrelerin (sıymcılarm) kullanılmasının zorunlu hale getirilmesi gerekmektedir. Alternatif olarak daha pahalı ve sorun çıkarmayacak yakıtların kullanımı da söz konusudur. Bu konuda kuruluşlarla özel görüşmelerimiz sırasmda istekli olduklan gözlenmiştir. Ancak bu durumun maliyetleri arttırması nedeniyle haksız rekabet ortamınm yaratılmaması için, bütün ülke çapında denetimlerin dolayısıyla ölçümlerin yaptırılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.

11 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 347 Kaynaklar:. Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği 2. Hava Kirliliği Kontrol ve Denetimi, Kimya Müh.Odası İstŞb. Yayını, Makina Mühendisleri Odası Edirne Şubesi Emisyon Ölçüm Çalışmalan

12