1994 YEREL SEçiMLERİ VE KAMUOYU YOKLAMALARI: TEMSiLLER ve KORO

Transkript

1 1994 YEREL SEçiMLERİ VE KAMUOYU YOKLAMALARI: TEMSiLLER ve KORO F.Mut1u BİNARK Süleyman İRVAN Başlangıçta.. "Temsili demokrasi" oldukları varsayılan sistemlerde, yurttaş olmanın ön koşulu, belli aralıklarla kendilerini "kendileri adına" yönetecek olanları seçmektir. Böylesine başlangıçtan sonra, bu yazının nasıl bir eksen üzerinde döneceğine ilişkin ilk ipucu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. "Biz bu yazıda ne yapmak istiyoruz ya da istedik'!" sorusunu ise, bu ipucunun ardından yanıtlamakta yarar olsa gerek. Biz, liberal demokrasi kuramının iddiaları bağlamında 1994 yerel seçimlerininde medyanın kamuoyu yoklamaları aracılığıyla oynadığı rol ü tartışmayı amaçlıyoruz ya da amaçladık. Liberal demokrasinin en temel özelliğinin, serbest ve özgür seçim olduğu varsayılır. Liberal demokrasilerde serbest ve özgür seçimin, sistemin varlığının "olmazsa olmaz" koşulu olmasının nedeni, halk yönetimi anlamına gelen demokrasi teriminin, ancak serbest ve özgür seçimlerle gerçekleştirilebilecek olmasıdır. Liberal düşünürlerden Giovanni Sartori, demokrasiye sahip olmanın, bir dereceye kadar bir halk hükümetine sahip olmayı gerektrdiğini ileri sürerek, şu soruyu sorar: "Acaba ne zaman bir yöneten halk, yönetme içinde veya şeklinde bir demos görmekteyiz?"1 Sartori'nin bu soruya verdiği yanıt son derece açıktır: "seçimler!" Sartori bu yalın yanıt ile yetinmez; liberal demokrasinin bu temel özelliğini bir kere daha şu sözleri ile yeniden üretir:"... küçümsenecek birşey değildir bu! Çünkü, demokratik sürecin özü, gerçekte seçimlerde ve seçme eyleminde saklıdır. En başta ve herşeyden önce, seçimler onayın (consensus'un) varlığını kanıtlar."! -Tabii ki bu adı geçen "uzlaşmanın", rızanın kazanılması üzerine kurulduğu gözden kaçırılmamalıdır.- Gazi Üniversitesi İleti im Fakültesi Radyo-Televizyon ve Sinema Bölümü Ara tırrna Görevlisi. Gazi Üniversitesi tleti im Fakültesi Gazetecilik Bölümü Ara tırma Görevlisi. 2 Giovanni Sarton. Demokraı;! Teoriı;ine Geri Dönüş. (Çev. T. Karam usta faoııu ve M. Turhan) Türk Demokrasi Vakfı, Ankara: s.~. Sarton. a.g.s..4nune İdiınsi Dergisi, Ci/l 27, &ıyı J, Eylül

2 102 AMME İDARESİ DERGiSi Sartori okuması, liberal demokrasilerde serbest ve özgür seçimlerin, sistemin vazgeçilmez bir özelliği olduğunu göstermi tir. Bu ön ko ul, siyasal ileti im ara tırmalarında da, "seçim" ara tırmalarının yoğunluğu dikkate alındığında, kendini göstermektedir. Örneğin, öncü olarak kabul edilen siyasal ileti im ara tırmalarının çoğu, seçim süreciyle ilgili ara tırmalar olmu lardır. Siyasal ileti im ara tırmalarında geli tirilen kavramların çoğu da, yalnızca seçim sürecinde yurtta ın oy verme davranı ı üzerine yoğunla mı tır. Böylece, siyasal ileti im ara tırmalarında sadece seçimlkampanya süreci ile sınırlı tutulan bir kısır döngü üretilegelmi tir. 3 Paul Lazarsfcld ve arkada ları tarafından 1940 yılında Ohio-Erie County'de gerçekle tirilen öncü siyasal ileti im çalı malarından biri olan The People's Choice (1948) ara tırmasının nedeni, ara tırma grubunca kısa, ama anlarnca yeğin u cümle ile ifade edilmektedir: "İnsanların siyasal davranı larını belirleyen tüm ko ullar İle burada ilgilendik. Kısaca, sorunumuz, insanların nasıl ve niçin oyladıkları gibi oy vermeye karar verdiklerini ke fetmektl"4 Siyasal ileti im ara tırmalarının, bir noktaya dek seçim süreci üzerinde odaklanmaları haklı görülebilir. Çünkü seçimler, halkın yönetme erkini elinde tutuyormu ve belirliyormu gibi göründüğü bir araçtır. Aslında seçimler, halkın ya da yurtta ların kendilerini kimlerin nasıl yöneteceğine karar verdikleri siyasal bir mekanizmadır; siyasal katılımın araçlarından birisidir sadece... Yine de, bu sürecin nasıl i lediği, yurtta ların oy verme kararına nasıl ula tıkları ve bu kararların ne kadar ussal ya da duygusaloldukları liberal demokrasi kuramında önemli asli sorular/sorunsallardır... Mise en scene Demokrasi kurarnında, bu seçimin umulan ölçüde "akılcı" olabilmesi için, yurtta ların en iyi biçimde bilgilenmi olabilmeleri öngörülür ya da öyle olduğu varsayılır. Bu kurama göre, kamuoyu ve temsili demokrasi e tutulmakta, temsili demokrasinin me rula tırılma araçlarından biri olarak, kamuoyu olu turma süreçleri kullanılmaktadır. Seçmenler, özellikle siyasal kampanya sürecinde kendilerine ula an iletilere açık kalarak, olan bitenden haberdar olurlarken, bir yandan da kendi tercihlerine en uygun adayları/partileri belirlemeye çalı ırlar. Bu sürece, kısaca, "tutum olu turma süreci" diyebiliriz. Tutumlar, kendilerini günümüz siyasal kampanyalarının renkli ve vazgeçilmez öğeleri haline gelen kamuoyu yoklamalarında göstermektedirler. Çünkü bu tutumların kamuya maledilmesi, ancak, yoklamalar aracılığı ile gerçekle ebilmektedir. Ülkenin genel fikir iklimini yansıttığı (looking glass 3 Dan Nimmo ve David L Swanson, "'The Field oc Political Communication: Beyond the Voter Persuaıion Paradigm," (Der. David L Swanson ve Dan Nimmo), Ne" Direetions In PoHiielı' eoalldunieııtion, (Sage, Newbury Park, 1990), Paul F.LazarsCeld, Bernard Berelıon ve Hazel Gaudet, The People'ı Choice: Ho" Votu Makes Up His Mind and Preııidenlial ea.palgn., (NY, Columbia, 1968).

3 1994 YEREL SEç1MLERİ VE KAMUOYU YOKLAMALARI: 103 perspective) öne sürülen kamuoyu yoklamalarının, siyasal kampanya sürecinde ne gibi bir i lev gördüğü, medyadan akademisyenlere, siyasetçilerden seçmenlere kadar herkesin tartı ma konusu haline gelmi tir. Süregiden bu tartı maların odağında, kamouyu kavramına İli k.in belirsizlik yatmaktadır. Demokrasi kuramında tanımlanan kamuoyu, çatı ma içeren bir sorunda, sorunla doğrudan çıkar ili kileri bulunanların birbirleri ile etkile erekluzl3.arak çıkarlarını en çokla tıflcı karara ula malarını sağlayan çoğulcu bir agoradır. Kamuoyu yoklamalarında ise, bu tür kamunun varlığından söz edilemez. Çünkü yoklamaların ölçü birimi olarak aldığı seçmenlerin, kendileri ile aynı kanaatiloyu payla an diğer seçmenlerle hiç bir etkile imi yoktur: Aynı kanaate uzlaşarak varmamı lardır. Öyleyse, kamuoyu yoklamalarındaki kamuoyunun bir tanımını yapmak gerekirse; geneli ilgilendiren bir konuda evreni temsil ettiği varsayılan belli sayıdaki bireylerin açıklanmış tercihlerinin toplamıdır, diyebiliriz.s Bu çalı mada, "gündem koyma" ve "suskunluk sarmalı" kuramlarının varsayımlarından hareketle, 27 Mart 1994 yerel seçimleri tartı ılacaktır. 1960'h yıllarda tartı ılan gündem koyma yakla ımı, medyada güçlü etkilere yeniden dönü ü temsil etmektedir. Medyanın gündem koyma etkisini, ilk kez vurgulayan Bernard Cohen, medyanın ne dü üneceğimizi değil, ama ne hakkında düşüneceğimizi belirlediğini söylemektedir. 6 Medya gündeminin, toplumsal tartışmaları iki biçimde etkilediği varsayılmaktadır. Birincisi, medyada öne çıkartılan sorunlar ve bu sorunların vurgulanan boyutları, toplumsal tartı manın odak noktası haline gelir. Yani medya, insanların zihinlerinin "me gul olması gereken" sorunları belirlerken, bu sorunların hangi boyutlarının daha önemli olduğu konusunda da ipuçları verir. İkinci olarak, medya, toplumsal değer yargıları için ölçütler koyar. Kısacası, medyanın gündem koymasının iki boyutu vardır: bilgi verme ve değer yargılarını i aret etme/sezdirme. 7 Medya, sadece belirli tartı ma konularını belirlemekle kalmaz; bu konuları kimlerin nasıl tartı acağını da saptar. Medyanın böyle bir saptama yapması da son derece doğaldır. Sermayenin yatay ve dikey tekelle mesi ve medya sahipliğinin egemen görü ü yeniden üretmedeki i levi göz önüne alındığında, bu "ideolojik içselle tirme" daha iyi anla llacaktır. 8 Medyanın "me ru görü ler" ya da "çoğunluk" olarak niteledikleri dı ındaki görü leri ise, "suskunluk sarmalı" yakla ımı ile açıklamak mümkündür. Medyanın güçlü etkisi olduğunu öne süren bu yakla ım, Elizabeth Noelle-Neumann tarafından geli tirilmi tir. Suskunluk sarmalı yakla ımına göre, toplum "oyda ma" dı ına çıkan bireyleri dı lamakla tehdit eder. Bireyler de, bilinç altlarında dı lanma korkusu ta ırlar. Bu korku, insanların fikir iklimini düzenli biçimde denetlernelerine neden olur. Gözetim esnasında, bireyler hangi fikirlerin ya da davranı biçimlerinin genel kabul S Bemard Hennesy, Public Opinion, (Brooks/Cole. Califomia, 1985), s.5. 6 Bemard Cohen. The Preu and Foreign Policy, (Princeton Univeısity Press, Princeton,NJ, 1963), Ragnar Waldabl, "Political Attitudes and Pubtic Opinion" Der. Helge Ronning ve Knut Lundby); Media and Communication. (Noıwegian Univeısity Press, London), 1991, s B Doris Graber, MII88 Media and American Politics, (Cogressional Quarterly, 2B. Washington OC, 1984), s

4 104 AMME idaresi DERGis! gördüğünü ya da gözden düştüğünü algılar. Bu kuram, değerlendirmelerde kullanılmak üzere, insanların benzeri istatistiki duyurnlara sahip (quasi-statistical sense) olduğunu belirtir. 9 Bu değerlendirmelerin sonucu, İnsanların kamu önünde davranışta bulunma ya da konuşma arzularını etkiler. Eğer insanlar, kendi fikirlerinin kamuoyu tarafından desteklendiğini görüyorlarsa, özgüvenieri artar ve konuşmaktan/fikirlerini açıklamaktan çekinmezler. Görüşlerini açığa vuracak sembolleri kullanırlar. Bunun tam aksi durumda, yani kişiler kendi görüşlerinin azınlıkta kaldığını hissederlerse, sessiz kalmayı yeğlerler. Böylece suskunluk sarmalı işlemeye başlar. Kişilerin suskunluğu yeğlerneleri, kendileri gibi düşünenierin zayıflığını giderek pekiştirir ve sonuçta bu azınlık fikri ya katılpartizan taraftarların dışında tümüyle kaybolur ya da tabu konu haline gelir. lo Noelle-Neumann'a göre, bireylerin genel fikir iklimini çözümleyebilmeleri için iki önemli bilgi kaynağı vardır; doğrudan gözlem ve medyanın aracılığı. ıı Kişinin kendi yaşamı ve kişisel deneyim alanı dışında kalan konularda belirleyici bilgi kaynağı medyadır. Bu görüş, gündem koyma yaklaşımı tarafından da benimsenmektedir. Gündem koyma ve suskunluk sarmalı yaklaşımlarının ortak böleni, fikir iklimini tanımlamada medyanın güçlü olduğunu öngörmeleridir. Bu iki yaklaşım, kamuoyu yoklamaları açısından düşünüldüğünde, şu varsayımlar ileri sürülebilir: ı. Medya, kamuoyu yoklamaları aracılığı ile "önde giden" ya da "seçimi kazanma olasılığı yüksek" parti ve adayların kimler olduğuna karar verir. Bunun sonucu ise, medya çıktılarındalürünlerinde ka:t..anma şansı yüksek parti ve adaylar üzerinde yoğunlaşılmasıdır. 2. Hem medyada hem de fikir ikliminde "aykırı" veya toplumsal oydaşma dışı olarak tanımlanan görüşleri savunanlar, kamuoyu yoklamalarında önce sisteme "tehdit" olarak görülür; ama, kampanya süreci boyunca yapılan kamuoyu yoklamalarında giderek gözden yiterler. Oydaşma dışı olarak nitelenen görüşler yavaş yavaş sessiz kalmayı yeğlerler. Böylece kamuoyu yoklamalarında "toplumsal oydaşma" yeniden kutsanır. 3. Sessiz kalan görüşlerin Itsuskunluk sarmalına" takılarak, "çoğunluk" diye nitelendirilen tarafa geçmeleri, ancak medyanın "aykırılara" yönelik kampanyasının şiddetinin fazla ve dayanaklı temellere sahip olması ve aykırıların medya tarafından üretilen negatif kampanyaya yanıtlarının/tepkilerinin medyasisternin kendisi tarafından sürekli eritilmesi ilc olasıdır. 9 Elizabeth Noelle-Neumann, 'The Thcoıy of Publie Opinion: The Concept of the Spiral of Slience." Communicalion Yearbook Cilt 14, (Newbuıy Park., Sage. ı991). s Elizabeth Noelle-Neumann, 'The Contribution of Spiral of Silence Theoıy to an Understanding or Mass Media." Der. Stanley Rothman, The Mass Media in Liberıd Democratic SocitiH. (Paragon House. New York. 1992), s II Noelle-Neumann. a.g.m., 1991, $.271.

5 1994 YEREL SEçiMLERi VE KAMUOYU YOKLAMALARı: ıos Bu varsayımlar, 1994 yerel seçimlerinde medyanın, kamuoyu yoklamaları üzerinde oynadığı rolü değerlendirmemize temel olu turacaklardır. Bu yazıda, bu varsayımları oyun un kuralları olarak görmemizin nedeni, medyada yayımlanan kamuoyu yoklamalarının kimin, hangi parti ve adayın "kazandığını" doğru tahmin edip etmedikleri bağlamında, kamuoyu yoklamalarının kendilerinin düştüğü "at yarışı tahmini" yanılgısına dü ülerek değerlendirilmemesi gereğine duyduğumuz inançtır. Liberal demokrasi kurarnında, kamuoyu yoklamalarına alfedilen belli i levler vardır. Bunlar toplumda hem siyasilere ve hem de kamuoyuna bilgi akışını sağlamak ve kamuoyunu "olduğu gibi" yansıtmak, rasyonel-erkek diye kimlikleştirebilir seçmenin vereceği oyun değerini göstermektir. Kamuoyu yoklamalarının bu "olumlu ll işlevlerinin dışında, rasyonel karar alma süreci ilc çelişen bazı "arzu edilmeyen etkileri"nin de söz konusu olduğu ileri sürülmektedir. Bunlar arasında, "gözde olana yönelmeli (bandwagon), ligeri tepme (boomerang), "hızlandırmalı (momentum), "taktikli oy kullanmalı (taetical voting) ve "zayıflann yanında yer alma" (underdog ya da victim syndrome) sayllabilir. 12 Bu çalışmada ise, kamuoyu yoklamalarının, medyanın kendisi tarafından Eski Yunan tragedyalarında olduğu gibi, öykünün belli dialoglarını sürekli tekrarlayarak izleyicinin dikkatini bir noktaya çeken ve bunu "düzen ve adalet" adına gerçekleştiren "koro" görevi atfedilerek nasıl kullanıldığı üzerinde durulacaktır. Modus operandi Medyada yayımlanan kamuoyu yoklamaları, bu çalışmada, kampanya süresince seçmenieri "ctkileyeceği" varsayılan, olaylar ve sorunlar bağlamında partilerin ve adayların gösterdikleri "performans" ortaya konularak incelenmeye çalı ılacaktır. Bunun nedeni ise, seçmenieri yoklamaların değil, olayların ve sorunların etkilediği varsayımıdır. Daha sonra, kamuoyu yoklamaları, öne sürülen varsayımlar çerçevesinde değerlendirilecektir. 27 Mart yerel seçimlerinde siyasal kampanya süreci, kamuoyu yoklamalannın yapıldığı ve medyada yayımlandığı tarihlere göre dört döneme ayrılarak incelenecektir. Çalışmada üzerinde söz üretilecek olan kamuoyu yoklamaları sadece üç büyük kente, Ankara, İstanbul ve İzmir'e ilişkin olanlar ve sadece Hürriyet'te yayımlanan Strateji Mori, Milliyet'te yayımlanan Kanda ve Sabah'ta yayımlanan Britisih Gallup'a ait olan tahmini seçmen davranışı yüzdeleridir. Araştırmayı bu üç gazete ile smırlandırmanın temel nedeni, yalnızca bu üç gazetenin kendi kamuoyu yoklamalarını kendilerinin yaptırmalarıdır. Kendileri için birer prestij kaynağı haline gelen bu yoklamalar aracılığı ilc gazeteler okurlarına yalnızca en güvenilir yoklamayı sunma gayretinin ötesinde, kendi yaptırdıkları yoklamaları daha güvenilir buldukları için, siyasal gündemde neyin, hangi partinin ya da adayın daha büyük haber değerine sahip olduğunu da kestirrnek istemektedirler. Kısaca, gazetenin haber 12 Gülgün Tosun. "Siyasal Ya~am ve Kamuoyu Ara tırmaları.l)ü~ünceler. 7(6) s

6 106 AMME İDARESİ DERGİSİ gündeminin belirlenmesinde ya da daha doğru bir deyişle, birinci sayfada kime ne kadar yer ayrılacağı kararının verilmesinde gazetelerin kendi yoklamaları önemli bir işlev görmektedir. 13 i. DÖNEM 27 Mart yerel seçim kampanyasını, kesin aday listelerinin açıklandığı tarih olan 20 Ocak 1994'te başlamış varsaydık. i. Dönem kamuoyu yoklamaları ise, dolayısı ile Ocak sonu ile Şubat ayının ilk üç haftasında gerçekleştirilmişlerdir. i. Dönem kamuoyu yoklamalarını kesin adayların açıklanması ile başlatmamızın en önemli nedeni, yerel seçimlerde adayetmeninin göllirdı edilmemesi gerektiği gerçeğidir. Bu tarihten önce yapılan yoklamalarda adayları belli olan partilerin alacakları varsayılan oy oranları diğerlerinden daha yüksek görünmektedir. Örneğin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi için adayı belli olmadan SHP'nin kamuoyu yoklamalarındaki görünümü, yüzde on'un altında idi. Zülfü LivaneWnin adaylığı açıklandığı tarihten sonra yapılan yoklamalarda bu oran hızlı bir sıçrama göstermiştir. Bunun tek nedeni, adayın kişiliği değildir. Bir diğer önemli neden, belirsizliğin ortadan kalkmasıdır. Kısaca, çok az seçmen partili kimliği taşımaktadır. Ancak bu gözlemimiz kitle partileri için geçerlidir. RP ve MHP gibi ideolojik partilerde, adayların kimliğinden çok partinin kendisi ön plana çıkmakta ve bu partilerin taraftarları her koşulda partilerini desteklemektedirler. Her koşulda kendi taraftarlarının oylarını alabilen bu partilerin gösterecekleri adayların niteliği, diğer partilerin yararına ya da zararına olacak biçimde etkisini göstermektedir. Örneğin, Ankara Büyük Şehir Belediyesi için RP'den aday gösterilen Melih Gökçek'in RP'li kimliğinin yanı sıra milliyetçi-muhafazakar kimliği ile de oyaldığı öne sürülebilir. Çizelge ı Ilkinci Dönem Kamuoyu Yoklamaları 14 İstanbul Ankara İzmir Partiler STlM Br!ı!G Kon ST/M Br!ı!G Kon ST/M Bri/G Kon ANAP DYP SHP RP DSP Diger Kararsız Doris Graber. Ma. Medla and American Politics, (Congressional Quarterly. 4 Bas Washington OC: 1993). s.2s1. 14 Strateji/Mori (St/M) İstanbul sonuçtan 24 Ocak. Ankara sonuçlan 2.') Ocak ve İzmir sonuçlan 27 Ocak tarihlerinde Hürriyet gazetesinde yayımland. British Gallup (SrilG) bu tarihler arasında anket yapmadı. Konda (Kon). İstanbul sonuçlan 1 Şubat, Ankara sonuçlan 7 ubat tarihlerinde Milliyet'te yayımlandı.

7 1994 YEREL SEçIMLERİ VE KAMUOYU YOKlAMALARI: 107 Çizelge 1 'de görüldüğü gibi I. kamuoyu yoklamaları döneminde, Strateji Mori ve Konda'ya göre "seçim yarı ı" İstanbul ilinde ANAP, DYP ve RP adayları arasında geçecektir. Ankara'da ise ANAP, SHP ve RP seçime en güçlü giren partilerdir. İzmir'de Strateji-Mori'ye göre ANAP ve DYP birbirlerini izlemektedir. SHP adayının tahmini oy potansiyeli ise çok dü ük görünmektedir. British Gallup'un I. kamuoyu yoklamaları dönemine girebilecek çalı ması ise yoktur. II. DÖNEM Bu dönem Şubat ayının son haftası ilc Mart ayının ilk iki haftasını içermektedir. Artık, üç büyük kentte partilerin kesin adayları belli olmu tur İstanbul'da SHP'den Zülfü Livaneli, ANAP'tan İlhan Kesici, DYP'den Bedrettin Dalan, RP'den Recep Tayyip Erdoğan; Ankara'da SHP'den Korel Göymen, ANAP'dan Rü tü Yüce, DYP'den Kemal Çevik, RP'den Melih Gökçek ve İzmir'de SHP'den Yüksel Çakmur, ANAP'tan l ın Çelebi, DYP'den Burhan Özfatura ve RP'den Süleyman Akdemir. Çizelge 2'de görüldüğü gibi, ikinci dönemde İstanbul'da SHP'nin tahmini oylarında artı vardır. Çizelge 2 İkinci Dünem Kamuoyu Yoklamalarıu İstanbul Ankara İzmir Partiler STlM Bri/G Kon ST/M Bri/G Kon ST/M Bri/G Kon ANAP ' DYP ıo 5.38 II SHP RP II DSP Diğer Kararsız Bu artı, SHP'nİn İstanbul'da popüler bir ki i olan Livaneli'ni aday göstermesi ile açıklanabilir. İzmir için Straleji-Mori'ye göre ANAP ve DYP'nin oyları dü erken, SHP'nin tahmini oyları artmı tır. İzmir'de Strateji-Mori'nin II. dönem kamuoyu yoklamasında görülen ilgi çekici durum, kararsızların oranının %5.4'den %l8.06'ya çıkan bir ekilde artmasıdır. SHP'nin İzmir Anakent Belediye Ba kan adayını, kentin hali hazırdaki Belediye Ba kanı olan Yüksel Çakmur olarak açıklaması ile sosyal demokrat seçmen kitlesinin yöneleceği aday/parti belli olmu tur. Bu durum, i. kamuoyu yoklamaları dönemine göre 15 Slraıeji/Mori ıstanbul sonuçlan 22 Şubat. Ankara sonuçlan 22 Şubaı ve ızmir sonuçları 23 Şubal tarihlerinde Hürriyet'te yayımlandı. BritishJGallup Istanbul sonuçları 13 Mart. Ankara sonuçlan 12 Mart ve ızmir Sonuçlan II Mart tarihinde Sabah'ta yayımlandı. Konda İstanbul. Ankara ve ızmir sonuçlan 4 Mart tarihinde Milliyet'te yayımlandı. Milliyet gazetesi, bu dönem içinde kalan i i Mart'ta bir yoklama sonucunu daha yayımladı. Konda'nın yalnızca Istanbul için gerçetl~tirdi~i bu anket sonuçları şöyleydi: ANAP:22.50; DYP: 13.00; SHP:25.ıo: RP:21.70; DSP:5.30; Diler:2.00: Kararsız:

8 108 AMME İDARESi DERGiSi SHP'nin tahmini oylarındaki artışı açıklamakta yararlı olabilir. İzmir'de kararsızların oranı neden artmıştır? Bunun nedeni, ANAP ve DYP'nİn gösterdiği Anakent Belediye Başkanı adaylarının merkez sağ seçmeni kararsızlığa İtmesi olarak açıklanabilir. DYP, eski bir ANAP'lı olan ve siyasal söylemi ile RP'ye daha yakın bir çizgide yer alan Burhan Özfatura'yı; ANAP ise tlsosyal demokrat" bir aday imgesi çizen Işın Çelebi'yi aday göstererek seçmenlerini aday/parti özdeşleşmesi kurmada kararsızlığa itmişlerdir. Benzer bir değerlendirme, Ankara'lı seçmenin yaşadığı kararsızlığı açıklamada da yapılabilir. ANAP, Ankara'da da sosyal demokrat bir geçmişe sahip Rüştü Yüce'yi Anakent Belediye Başkanlığına aday göstermiştir. II. Kamuoyu yoklamaları döneminde ANAP'ın tahmini oyları, Ankara ve İzmir'de aday imgelerinin parti temsiliyetini yeterince gerçekleşıirememesi yüzünden düşme göstermiştir. Aday imgesi, seçim kampanyası döneminde ortaya çıkan olayları ve medyanın bu olayları "dillendirme" -aslında kurma- biçimlerine doğrudan müdahale edemeyen siyaset'lilerin, kontrol edebilecekleri ve bu dolayım üzerinden seçmenieri yönlendirebilecekleri en önemli araçlardan birisidir. Bir "daha" yaratma sürecinin parçası olan aday imgesi, özellikle adayın liderlik rolü, verimliliği, parti temsiliyeti ya da özdeşleşmesi ve kişisel karakterinin zenginliği/güçlülüğü-evet, oldukça maskulin bir ifade- ile kurulur}' İşte bu nedenden dolayı aday ve parti temsiliyeti, seçmenin belli bir partiye yönelmesinde önemlidir. İkinci kamuoyu yoklamaları dönemi ile artık partilerin aday imgelerini nasıl kurduklan önem kazanmaya başlamıştır. Partilerin sorun odaklı bir kampanya stratejisi yerine, adayodaklı bir kampanya stratejisine yönelmeleri, yerel seçimlerde aday ve onun imgesinin seçim sonucunu doğrudan etkileyici gücüne somut örnek oluşturmaktadır. III. DÖNEM 18 Mart tarihine kadar olan bu dönemde yalnızca British-Gallup'un yoklamaları yayımlanmıştır. İzmir dışında çok büyük yanılgıya düşen bu şirketin anket sonuslanndan. yola çıkarak değerlendirme yapmak bizi yanılgıya götürebilir. Orneğin, ıstanbul'da Anakent seçimlerini yüzde 'lik oy yüzdesi ile kazanan Refah Partisİ'nin, British-Gallup'un bu anketinde yalnızca yüzde onyedi oy potansiyelinin olduğu belirtilmektedir. Yine yüzde ile Ankara Belediye Başkanlığını kazanan RP'nin anketteki oy yüzdesi yüzde ltdir. Şirket bir diğer büyük yanılgıyı da, SHP'nin İstanbul tahminlerinde yapmıştır. Seçim sonunda yüzde oyalan bu partinin yoklamalardaki oranı yüzde 29'dur. l' Susan A.llellway, George N. Dionisopous ve Drew B. Kucglcr. "Political Candidate Images: A Sıate of the Art Review," Der. Brenda Dervin ve Mclvin J.Woight.. Progre'ss in Comminicıllion, CiltlX (Ablex. Norwood. 1989). s51.

9 1994 YEREL SEçiMLERİ VE KAMUOYU YOKLAMALARI: 109 İstanbul ve Ankara'da, temsiliyet oyununda-medyatik bir deyi~le- "yanılan" British-Oallup, en iyi tahminini İzmir'de yapmı~tır. Çizelge 3 Üçüncü Dönem Kamuoyu Yoklamalara l7 İstanbul AnkanI İzmir Partiler STlM Bri/G Kon ST/:\f Br!lG Kon ST/M Bri/G Kon ANAP DYP SHP RP DSP 7 8 II Diğer 2 II Kararsız 7 4 Türkiye'de ilk kez kamuoyu yoklaması yapan ve yine ilk kez panel yöntemi uygulayan bu ~irket, "sonuçları en doğru biz bileceğiz" iddiasının aksine, "en çok yanılan" ~irket konumuna dü~müş ve itibarı da önemli ölçüde sarsılmı~tır. LV. DÖNEM Kamuoyu ara~tırmaları yapan ~irkellerin değerlendirilmesinde en önemli ölçüt, tahminieric genel sonuçlar arasındaki kar~ıla~tırmalardır. Seçim dı~ı konularda ya da seçim olmadığı dönemlerde yapılan kamuoyu yoklamalarının, gerçeği yansıtıp yansıtmadığını bilmek olanaksızdır. Ancak, bir seçim döneminde bile, yapılan sayısız miktardaki yoklamadan hangilerinin değerlendirme ölçütü olarak alınacağı da önemli bir sorundur. Eğer "rasyonel seçmen" varsayıldığı gibi, oy'unun rengini gündeme gden sorunlar ve bu sorunlara getirilen çözüm önerileri bağlamında sürekli olarak değiştiriyorsa, yapılabilecek tek ~ey, en son yoklamaları kesin sonuçlar ilc karşılaştırmaktır. Siyasal kampanyanın doruk noktasma eriştiği seçimin son haftasında yapılan kamuoyu yoklamaları, seçmen tercihlerini aşağı yukarı belli etmektedir. Çizelge 4'te seçimin son haftasında yapılan kamuoyu ara~tırmalarının sonuçları yer almaktadır. Her ne kadar, biz bu makalede ara~tırma ~irketlerinin hangilerinin doğru sonuçlara yaklaştıklarını irddemeyeceğimizi söylediysek de, kesin sonuçlarla tahminler arasında bir kar ıla~tırma yaparak, dördüncü dönem kamuoyu yoklamalarında gend gidişatın ne yönde olduğu konusunda birkaç söz söylemek yerinde olacaktır. 17 British!Gallup İstanbul sonuçlan 18 Mart Ankara sonuçlan 17 Mart ve İzmir Sonuçlan ı6 Mart tarihlerinde Sabah'ta yayımlandı.

10 110 AMME İDARESi DERGİSİ Çizelge 4 Dördüncü Dönem Kamuoyu Yoklamatarı 18 İsLılnbul Ankara İzmir Partiler ST/M Bri/G Kon ST/M Bri/G Kon ST/M Bri/G KOD ANAP DYP SHP RP DSP Diğer Kararsız İstanbul: Yerel seçimler sonucunda siyasal partiler u ekilde sıralanmı lardır: RP:25.81; ANAP: 22.09; SHP: 20.01; DYP: 14.86; DSP: ve Diğer: Ara tırma irkellerindcn hiçbirisi bu sıralamayı tutturamamı tır. Bu kentte irketleri en çok yanıltan parti, SHP olmu tur. Partisinden daha popüler olan Zülfü Livaneli, ki isel popülaritesini oy'a dönü türememi tir. Ankara: SHP'nin en güçlü olduğu kentlerden birisi olan Ankara'da, eski bir ANAP'lı olan Melih Gökçek'i aday gösteren RP, daha ilk yaklamalardan itibaren seçimi alabileceğinin i arcllerini vermi tir. Bu kentteki seçimler sonucunda partiler öyle sıralanmı lardır: RP:27.43; SHP:26.95; ANAP:18.53; DYP: 8.13; DSP:7.68 ve Diğer: Ankara'da toplam 5.06 hata puanıyla seçim sonuçlarına en yakın tahminleri Strateji/Mori yapmı tır. İzmir: İzmir'deki seçim yarı ı iki popüler adayarasında (SHP adayı Yüksel Çakmur ve DYP adayı Burhan Ozfatura) geçmi ve sonunda sağdaki muhafazakar oyları toplayan Burhan Özfatura seçimleri kazanmı tır. Seçim sonuçlarına göre partilerin sıralanması öyledir: DYP:27.77; SHP 26.55; ANAP:19.66; DSP:15.02 ve Diğer: Tüm ara tırma irkeıleri SHP'ye büyük ans tanırken, -ki British-Oallup bu kentte DYP'nin SHP'yi çok yakından izlediğini söyleyerek belki de doğruya en yakın tahminini yapmı tır- toplam yüzde yirmiler dolayında yanılmı lardır. MEDYA GÜNDKMİ Bu çalı manın temel savı, medyanın kamuoyu yoklamaları aracılığı ile kendi gündemini sapıadığıdır. Birinci varsayımda iddia edildiği gibi, medya, önce kimlerin seçimleri kazanma olasılığının yüksek olduğuna bakar ve haberlerini bu adaylar ve partiler üzerinde yoğunla tırır. İkinci varsayım, sisteme tehdit olarak algılanan, sistem dı ı olarak nitelenen parti ya da partilerin suskunluk sarmalı kuramının öngördüğü gibi giderek kamuoyu yoklamalarında ve dolayısı ile de 18 StratejiIMori Istanbul sonuçlan 23 Mart, Ankara sonuçlan 22 Mart ve ızmir sonuçlan 2ı Mart tarihlerinde Hürriyet'te yayımlandı. BritishlOallup İstanbul sonuçları 26 Mart, Ankara sonuçları 25 Mart ve ızmir sonuçlan 24 Mart tarihlerinde Sabah'ta yayımlandı. Konda İstanbul sonuçlan 26 Mart. Ankara ve ızmir sonuçlan 25 Mart tarihlerinde Milliyet'te yayımlandı.

11 1994 YEREL SEçiMLERİ VE KAMUOYU YOKLAMALARI: III medya gündeminde de alt sıralara dü eceğini öngörmektedir. Buna bağlı olan üçüncü varsayım ise, medyanın "aykırılara" yönelik kampanyasının güçlü ve sağlam dayanaklara sahip olduğu sürece ba arıya ula abileceğini, ya da daha açık bir deyimle, düzene rızanın kazanılabileceğini öngörmektedir. Ça1ı manın varsayımlarını sınamak için, kamuoyu yoklamaları yaptıran ve bunları yayımlayan gazetelerin birinci sayfalarında yayımlanan en önemli haberlere bakılmı tır. Ancak, çalı maya yalnızca man ete çıkan haberler ile en az üç sütunluk ikinci haberler dahil edilmi tir. (Bakınız Çizelge 5). 1 Şubat ve 27 Mart 1994 tarihleri arası dönem ara tırılmı ve iç politikayı doğrudan etkilemeyen bazı haberler çalı ma kapsamı dı ında bırakılmı tır. Örneğin, Bosna-Hersek'teki Sırp saldırıları ve İstanbul Boğazı'nda meydana gelen kaza gibi. Çizelge 5'te görüleceği gibi, her üç gazetenin gündemieri birbirine çok benzemektedir. Her üç gazetede de iki ay boyunca en çok yer verilen konuların ba ında "Refah Partisi", "Demokrasi Partisi" ile bu partiyle özde le tirilen "PKK Terörü" ve "Ekonomik Kriz" gelmektedir. Haber ba lıklarından ve alt ba lıklardan yola çıkarak gazetelerin bu üç konuya nasıl yakla tıklarını ortaya koyabiliriz: Çizelge 5 Gazetelerin IIaher Gündemi (Sayı Olarak) Konular Hürriyet Milliı:et Sabah Ekonomi Refah Partİsi DEP+PKK Terörü Kürt Sorunu Kamuoyu Yok Koalisyon Erken Seçim 2 3 SHP DYP ANAP ANAYOL 1 ANAP-DYP Seçimler Refah I1artisi: Ru en Çakır'ın deyimiyle anaakım medya, Refah Partisi'ne "geliyorlar" paranoyasından dolayı ilgi göstermi, sistem dı ı ilan ettiği Refah Partisi'nİn "ipliğini pazara çıkartmalı taktiğini 1994 yerel seçimlerinde açık bir ekilde gütmü tür. 19 ilk kamuoyu yoklamaları yayımlandığında, Refah Partisİ'nin hem İstanbul'da ve hem de Ankara'da seçim yarı ına girdiği görülmekteydi Re un Çakır. Nt' Şrriııt Ne Demokrıısi: Rerııh Pıırtisini Anlıımıık. Melis, Istanbul. ]994, s.l3.

12 112 AMME idaresi DERGİSİ genel seçimlerinde MHP ve IDP ilc ittifak olu turarak yüzde onyedi dolayında oyalan RP, imde tck ba ına bu oranı geçmekteydi. Kamuoyunda asıl merak konusu, bu oy desteğinin nereden geldiği idi. Bu soruya yanıt Ba bakan Tansu Çiller'den geldi. 4 Şubat tarihli Milliyet'te Ba bakan "DYP'den kopan Refah'a gidiyor" diyerek konuya açıklık getirdi. Kendisini sistem dı ı olarak tanımlayan bir partinin, sistem partileri ve medyasının taarruzuna maruz kalmaması dü ünülemezdi. Yine Milliyet, 9 Şubat'ta "RP'ye soru" ba lığı ile verdiği haberinde, bu partinin İslama Çağrı Cemiyeti'nden 500 bin dolar alıp almadığını soruyordu. Bir gün sonraki ba lık ise "RP'ye sorgu" idi. Bu haberde ba savcının 500 bin dolarlık çeki ara~tırdığı duyuruluyordu. Milliyet bu iddiaya 1 ı Şubat'ta da yer verdi ve RP ilc Islama Çağrı Cemiyeti bağlantısında yeni geli meleri duyurmaya devam etti. Aynı tarihte Hürriyet gazetesi de DSP Genel Ba kanı Bülent Ecevİt'in RP ilc ilgili sözlerine yer verdi. Haberde Ecevil'in RP'yi "aldatıcı ve kandırıcı" olarak nitelediğine değinilmekteydi. 15 Şubat'ta Hürriyet, RP ilc ilgili bir yazı dizisini duyurdu: "RP nereye ko uyor?" Hürriyet, son günlerin en çok konu ulan konusu olan Refah'ın yükseli i olayını ayrıntıları ilc gözler önüne scrdiğini öne sürüyordu. 15 Şubat tarihli Sabah 'ta ise, Ecevil'in Refah 'ı PKK ilc i birliği yapmak ve bölücülere kucak açmak suçlamalarına yer verildi. Faize kar ı olduğu bilinen RP'nin oyunu artırmak için "enflasyon kadar faiz olabilir" açıklaması yaptığını duyuran 16 Şubat tarihli Sabah, haberinde "Refah faize kılıf arıyor" ba lığını kullanmı tır. Refah'la ilgili ara tırmaların sonuçlarını duyuran Hürriyet, halkın yarısından fazlasının Refah'taki deği im görüntüsünün samimi olmadığına ve RP'nin iktidara gelmesi halinde laikliğin yara alacağına inandığını aktarıyordu. Bu haberlerle medyada giderek laik-antilaik çatı ması i lenmeye ba lanıyordu. RP ilc ilgili ikinci önemli haber, 18 Şubat'ta Hürriyet ve Sabah'ta yayımlandı. Partinin İstanbul Büyük ehir Belediye Ba kanı adayı Recep Tayyip Erdoğan'ın kaçak gecekondu yapmaktan mahkum olduğunun duyurulduğu bu haberler, "Refah'ta Şok" ve "Vay Tayyip Ağa Vay" ba lıklarıyla verildi. Medya gündemini bir süre İ gal eden bu olayın ardından Hürriyet, 20 Şubat'ta "İ te Erbakan" ba lığı ilc bir ba ka saldırı kampanyası ba latıyor ve Necmettin Erbakan'ın bir Mısır gazetesine demeç vererek "Atatürk'e ve Türkiye'deki rejime akıl almaz karalamalarda bulunduğunu" aktarıyordu. Medya aracılığı ilc siyasal gündemi İ gal eden bir diğer konu da, Refah Partisi'nİn Bosna 'ya yardım amacıyla topladığı paraları yerine ula tırmadığı biçimindeki savlardı. 23 Şubat'tan itibaren man etlere yerle en bu konunun ardından, 26 Şubat'ta RP milletvekili Hasan Mczarcı'nın Atatürk ile ilgili açıklamaları ülkede büyük bir gerginliğin ya anmasına neden oldu. "Refah'a öfke", "Manyağa halk öfkesi'ı, ba lıkları ilc verilen haberleri izleyen günlerde bir çok kentte "Ata'ya Saygı" yürüyü leri düzenlendi.

13 1994 YEREL SEçiMLER! VE KAMUOYU YOKLAMALARI: 113 Yüzde on civarında kemikle mi oyları olduğu söylenen, ancak mevcut "siyaset etme biçimine" duyulan tepkileri kendi oy potansiyeli ile birle tirdiği ileri sürülen Refah Partisi'ne giden bu tepki oylarını "sistem içi" ba ka partilere yönlendirmeyi amaçlayan medyanın, seçim sonuçları belli olduğunda bunda pek ba arılı olamadığı görülmü tür. Demokrasi Partisi ve PKK Terörü: 27 Mart 1994 yerel seçimleri öncesinde siyasal gündeminin ikinci ağırlıklı konusunu Demokrasi Partisi ve PKK Terörü ile ilgili haberler olu turmu tur. Medya sık sık DEP milletvekilleri ile PKK terör örgütü arasında bağlar olduğunu öne sürdüğü için, bu iki konuyu aynı b3 lık altında toplamak yanlı olmayacaktır. Zaten, DEP'in medya gündeminde yer almasını sağlayan olaylar da, PKK terör örgütünün gerçek1c tirdiği eylemler sonucu ortaya çıkmı tır. DEP'i siyasal gündcmin ilk sıralarına çıkaran olaylar 12 Şubat 1994 tarihinde PKK teröristlerinin Tuzla tren istasyonuna bomba koyması ve patlama sonucu be yedeksubay öğrencinin ölümü ilc ba lamı tır. Sabah gazetesi bu olayı 13 Şubat'ta "Allahsız bunlar" ba lığı ile duyururken, Milliyet "Caniler Aranızda" diyordu. Aynı günlerde Demokrasi Partİsi'nİn yerel seçimleri boykot edeceği söylentileri yayılmaya ba ladı. Ve 15 Şubat'ta Hürriyet, DEP'in boykot kararını, "Apo'dan DEP'e emir: Seçimlcri boykot et" ba lığı ile DEP-PKK ili kisini i ledi. 17 Şubat tarihli Sabah gazetesi ise, daha sonraki siyasal geli meleri etkileyecek bir haberi duyurdu. Bu habcre göre DEP Genel Ba kanı Hatip Dicle, PKK'h teröristıerin Tuzla katliamını "PKK'nın Tuzla saldırısı normal" biçiminde ifade ettiğini duyurdu. Çok büyük tepkilcre yol açan bu açıklamanın ardından İçi leri Bakanı Nahit Mcnte c, "Hatip Dicle vatan hainidir" suçlamasını yaptı (20 Şubat). DEP'İn yerel seçimleri boykot kararı alması ve Hatip Dicle'nin açıklamaları, ortamın gerginlc mcsine yol açtı ve Meclis'teki bazı DEP'li milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılması gündeme geldi. 2 Mart'ta dokunulmazlıklar kaldırıldı ve bu milletvekilleri Meclis çıkı ında Devlet Güvenlik Mahkemesi tarafından gözaltına alındılar. Batılı ülkelerin tepkisine yol açan bu olay uzun süre gündemde kaldı. Ekonomik Kriz: Ocak ayı ortalarında Türkiye'nin kredi notunun ikinci kez dü ürülmesinin ardından ba göstercn ekonomik kriz, seçim kampanyası boyunca gazetelerin üçüncü öncmli gündem maddcsi haline geldi. Dövİz kur fiatlarındaki hızlı artı lar, piyasada ba layan durgunluk ile bazı fabrikaların ürctimi gcçici olarak durdurma kararı almaları man ctlere çıkan olaylar oldu. Ve Yeniden Kamuoyu Yoklamaları.. Kendi kamuoyu yoklamasını kendisi gerçcklc tiren tüm gazeteler, bu yoklama sonuçlarını genelde birinci sayfadan ve gcnelde man etten duyurmayı yeğlediler. Partiler arasındaki yarı ı bir "at yarı ı" havasında aktarma eğiliminde

14 114 AMME IDARESI DERGISI olan gazetelerin bu tutumu, en çok yoklama sonuçlarına ba lıklarında kendini göstermektedir. Strateji/Mori ile çalı an Hürriyet gazetesi'nin bazı ba lıkları öyledir: -İlhan-Zülfü nefes nefese (21 Mart), -Çakınur arayı açıyor (23 Mart) -Ba kent'te SHP-RP çeki İyor (24 Mart), İstanbul'da Zülfü rüzgarı (25 Mart), ili kin haber Kanal D televizyonu için hazırlanan KONDA anketlerine yer veren Milliyet gazetesinin anketlere ili kin ba lıkları: -İstanbul'da RP öne geçti (11 Şubat), -Oylamaya az kaldı adayım nerede (18 Mart). Milliyet gazetesi, KONDA sonuçlarının hemen tamamını birinci sayfadan duyurmu tur; ancak, daha küçük haber birimleri biçiminde yer verdiği için bu çaiı mada bu haberler değerlendirmeye alınmamı lardır. Seçimlere az bir süre kala ünlü İngiliz ara tırma kurulu u British Gallup ile anla an ve sonuçları en doğru kendisinin tahmin edeceğini duyuran Sabah gazetesi, bu İrketin İstanbul, Ankara ve İzmir'de panel yöntemi ile gerçekle tirdiği anketıerin sonuçlarını en önemli haberler olarak verdi. Gazetede yer alan haber ba lıklarından bazıları unlardır: -İzmir'de Yüksel Çakmur önde (11 Mart), -SHP Ankara'da açık farkla önde (12 Mart), -Zülfü-ANAP çeki mesi (13 Mart), -İzmir'de DYP öne geçti (18 Mart), -Ankara'da SHP üç puan önde (19 Mart), -Zülfü arayı açıyor (20 Mart), -İ te sonuçlar: İstanbul: Zülfü az farkla önde, Ankara: SHP fark atıyor, İzmir: SHP, DYP'nin yüzde iki önünde (26 Mart). Dernier eri -ya da aslında- ad infinitum... Bu çalı mada, kamuoyu yoklamalarının medya gündemini belirlemede önemli bir i lev gördüğü-koro rolünü' icra ettiği- ileri süriilmü tür. Birinci

15 1994 YEREL SEçiMLERi VE KAMUOYU YOKLAMALARI: 115 varsayırnda iddia edildiği gibi, gerek man ete çıkan haberlerde ve gerekse de kamuoyu yoklamaları sonuçlarının duyurulmasında önde giden parti ve adaylar vurgulanmaktadır. Oysa, liberal demokrasi kuramma göre, rasyonel seçmenin kararını en doğru biçimde verebilmesi için medyanın,seçmenin karar _vermesi sürecinde nesnelolması, parti ve adaylara yansız biçimde yakla ması gerekmektedir.10 Ancak, gerçek-realite hiç de böyle değildir ve sistemin çarklarının i leyi biçimi de çok farklıdır: sürekli bir müzakere alanı olan durum tanımlarının farklı tanımlarını içselle tirme ve böylece... Şimdi, Refah Partisi ve Demokrasi Partisi'nin niçin medya gündeminin ilk sıralarını İ gal ettiğini açıklayabiliriz ve sistemin çarklarının -örtük- i leyi mantığını çözümlernek için Antonio Gramsci'nin hegemonya kavramından yararlanabiliriz. Liberal demokratik siyasal sistemlerde, baskı kullanılmadığı halde, sistemin nasılolup da sürdürüldüğü çeli kisini "hegemonya" kavramı ile açıklayan Gramsci, sistemin dünya görü ünü, değer yargılarını "ideolojik" olarak nitelenen aygıtlarla sürekli aktardığını ve sonuçta düzene rızanın sürekli olarak yeniden üretildiğini savunur. İdeolojik bir devlet aygıtı olan medya, bir yandan düzene rızayı yeniden üretmek için, düzenin ideolojisini tekrar tekrar aktarırken ve yorumlarla kutsarken, bir yandan da "düzen muhalil1erini" olumsuzlayarak gözden dü melerine çabalamaktadır. ll 1994 yerel seçimleri sırasında, ana akım Türk medyasının yapmaya çalı lığı, tam da böylesine bir i leyi olmu tur. Ancak ana akım medya, sistem dı ı ilan ettiklerini, yani aykırıları kamuoyunun zihninde de benzer ekilde tanımlamakta ba arılı olamamı tır. Aslında gündem koyma yakla ımının da öngörüleri arasında bul unan niyet edilmeyen etkiler (unintended effects) ile, medyanın ba arısızlığının nedeni açıklanabilir. Özellikle terör ve medya konusunda yapılan çalı malarda medyanın terör örgütünü mahkum etmeye çalı ırken kamuoyunda önce tanınmasına yol açtığı ve ardından kamuoyu nezdinde terör örgütünün me ruluk kazanmasına neden olduğu ileri sürülmektedir. Sistemi yıkmak ya da deği tirmek dü üncesiyle hareket eden bir terör örgütü ile bir parti arasında, sistemin kendisi açısından hiç bir fark yoktur. Bu nedenle, ana akım medya yerel seçimler öncesinde Refah Partisİ'ne "yüklenmi tir". Aslında, RP'nin böylesine bir nedenle dillendirilmesinin, partinin kamuoyunda daha çok konu ulmasını sağladığı ve bunun sonucunda da oy artı ına yol açtığı ileri sürülebilir. Dahası, bu dönemde yayımlanan bir çok haber, RP ile DEP arasında da bağlantılar kurulmasına da neden olmu tur. Özellikle DEP'in seçimlerden çekilmesi sonucu Güneydoğu'da RP'nin çok yüksek oranda oyalması, medyanın kurmaya çalı tığı bağlantının gerçekle tiğini göstermektedir. 10 Jay G.Blumler, "Election Communication and the Democratic Political System", (Der. David. L Paletz), Polittcal Communication Research, (Ablex. Norwood. NJ, 1987), s.l II Daniel C Hallin, "Hegemony: The American News Media From Vietnam to EI Salvador" Political Communlcation Research, (Der. David L. Paletz). (Ablex. Neıwood NJ, 1987), s.4.

16 116 AMME İDARESİ DERGİSi Sonuç olarak, 1994 yerel seçim sonuçlarını belirleyen en önemli öğenin, medya olduğunu iç rahatlığı ile söyleyebiliriz. Oysa, medyanın kamuoyu kaqısında i levi ne olmalıdır? Medya, Giuseppe Ungaretti'nin "Uzağa" adlı iirinde dediği gibi 22 bizleri elimizden tutup bir kör misali yalnızca uzağa götürme, yalnızca zihinleri yönlendirme mevzileri midir? Artık medya "yönetenlerin" toplumsal oyda mayı sağlamada kullandıkları bir araç olmanın yanısıra, kendisi de ba lı ba ına, yeni ve daha güçlü, biz -rasyonel birey yuru3 ları- gündelik ya amımızın her alanında ve anında ku atan ve ya amımızın öğelerini yeni kurallar, değer yargıları ve yeni çatl malarla bir çeper içine alan, bir "yöneten" midir? Ya amın her alanında sahnelenen bir temsilde bu ihtiraslı rejisöre "ho geldin" diyelim ve onu, bizlerin müdahalesine/sorgulamasına davet edelim. Öyleyse, buyrun hep birlikte bu temsile. Zaten, Atice IIarikalar Diyarında'ki Beyaz Tav an da Kral'ın emrine uymamı mıydı: -"Majestem, Nereden ba lamalıyım?" -"Ba langıçtan ba la, sonuna gelene kadar devam et ve sonra dur."13 22 Giuseppe Ungaratti. "Uuta" Modem Dünya Edebiyatı Antolojiıd, Çev: Enis Satur. Gergedan Yayınlan. Istanbul, s Dan Nimmo, Politleal Communieation and Publie Opinion In America (University or Tennessee Press. Knoxville, 1978), s.18.