ATATÜRK ÜN BÜYÜK TAARRUZ DE ERLEND RMELER

Transkript

1 ATATÜRK ÜN BÜYÜK TAARRUZ DE ERLEND RMELER The Reflections of Great Attack on Turkish Press Sad k SARISAMAN* ÖZET Büyük Taarruz Türk dünyas ve dünya tarihi için çok önemli bir olayd r. Bu makalede Büyük Taarruzun Peyam- Sabah, Sabah, Hakimiyet-i Milliye, kdam gibi Anadolu ve stanbul bas n na yans malar ele al nm flt r. Büyük Taarruz; öncesi, savafl süreci ve sonras yla Türk bas n merkezinde ortaya konulmufltur. Anahtar Kelimeler: Büyük Taarruz, Mustafa Kemal Pafla, Afyon, zmir ABSTRACT The Great Attack is very important a event on Turkish World and World History. In this article, the reflections of The Great Attack on the scope of the press of Anatolia and Istanbul in instancing like Peyam- Sabah, Sabah, Hakimiyet-i Milliye, kdam etc. are handled. All the dimensions and predios of The Great Attack were focused by newspapers like Turkish Press with ago. Key-words: The Great Attack, Mustafa Kemal Pafla, Afyon, Izmir *** G R fi Herkes taraf ndan bilinir ki bas n halk n en önemli haber kayna d r. Ancak bu bilgi kayna ne derece do ru ve zaman nda bilgi verebiliyor. Bu makalede bas n n bilgi aktarma noktas ndaki de eri ortaya koyulmaya çal fl lacakt r. Bu örnek çal flmada Büyük Taarruz un Türk bas n na nas l yans d ortaya koymaya çal flaca z. * Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Afyonkarahisar. SAYFA 628 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

2 Sakarya savafl 13 Eylül 1921 tarihinde sona ermesine ra men Büyük Taarruz 26 A ustos 1922 tarihinde bafllam flt r. Di er bir ifade ile taarruz yaklafl k on bir buçuk ay sonra gerçekleflmifltir. Bu süre uzun bir zamand r. Sakarya Savafl Milli Mücadele boyunca en çok kay p verdi imiz savafl oldu. Savafl o derece fliddetli geçmiflti ki 350 si subay olmak üzere civar nda flehit verdik. Asl nda Sakarya da ma lup edilen düflman n s k bir flekilde takip edilmesi ve kazan lan zaferin meyvelerinin al nmas beklenirdi. Ancak, yirmi iki gün yirmi iki gece devam eden Sakarya Savafl Türk ordusunu da çok y pratm flt. Bu yüzden bir süre bekleyip orduyu toparlad ktan sonra taarruza geçmek daha mant kl idi. Ayr ca bar fl yoluyla Yunanl n n Anadolu d fl na at lmas mümkün olabilir miydi? Bu da denenmeliydi. Bu sebeplerden dolay taarruz gecikti. Büyük taarruzun gecikme sebeplerini maddelefltirecek olursak flunlar söyleyebiliriz: 1. Ordunun eksikliklerinin giderilmesi ve ihtiyaçlar n n temini. Taarruz için gerekli olan insan, silah ve cephane noksan n n giderilmesi gerekiyordu. 2. -Bugüne kadar sürekli savunmada kalm fl olan orduyu taarruz e itimi vermek. 3. Sad Plan ile ortaya konulan taarruz plan n n olgunlaflt r lmas 4. Güney ve Do u cephelerinden birliklerin bat ya nakledilmesi 5. Silah noksan n n giderilmesi için gizli örgütler vas tas yla stanbul dan Anadolu ya silah kaç r lmas na h z verilmesi. 6. Silah sat n al nmas ifllemlerine h z verilmesi. 7. Askeri imalathanelerin silah ve teçhizat noksan n gidermeye yönelik yapt klar çal flmalar. 8. Asker say s n art rmaya yönelik yap lan çal flmalar (1317) do umlular da silah alt na al nd. 9. afle temini;konya, Ni de, Burdur, Denizli vb. aflar ambarlar nda bulunan ürünler demiryolu istasyonlar na indirilecek ve orada bulunan askeri birlikler teslim edilmesinin temini. 10. I.Ordu Kumandan Ali hsan Pafla n n 19 Ekim 1921 tarihli raporu "Askeri elbiseli %5 er vard r. Di erleri köylü k yafetli kaputlu asker oran da %5 tir. smet Pafla da kat elbiseye ihtiyaç var. SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 29

3 11. Bar fl yoluyla Yunanl y ülke d fl na atabilmenin yollar arand. fiubat, Mart ay nda D fliflleri bakan Yusuf Kemal Bey, Temmuzda da çiflleri bakan Ali Fethi Bey bu amaçla yurtd fl seyahatlerde bulundu. 12. Mevsim müsait de ildi. 13 Eylül de Sakarya Savafl sona ermiflti. Zira, ya mur mevsimi ve hemen arkas ndan da k fl kap dayd. TAARRUZ ÖNCES GEL fimeler Yak n fiark Konferans Toplama Teflebbüsleri Büyük taarruz öncesi günlerin en önemli konular ndan bir tanesi Yak n fiark Konferans meselesidir. Bu yüzden muhalefetin en önemli sesi Peyam- Sabah baflyazar Ali Kemal de 20 A ustos tarihli yaz s na "Yeni bir fiark Konferans " bafll n vermifltir. O,bu konferansa Yunanistan n, stanbul Hükümeti nin, hatta, Ankara n n büyük bir arzusuyla kat lmak istedikleri görüflünü savunmufltur. Ali Kemal "öbürlerinde bu arzu ve ifltiyak öteden beri mevcut idi. Berikinde son zamanlarda bafllad " diyerek Ankara Hükümeti ni küçük düflürmeye çal flmaktan da geri kalmam flt r. Ona göre, Ankara "Türkün akl sonradan gelir" sözünde oldu u gibi "dava-y millinin" savaflarak kazan lma imkan olmad n nihayet anlayabilmifltir. Ancak, Ankara daha düne kadar inkar etti i gerçekleri bugün ciddi ve samimi bir flekilde savunabilecek midir? Yunanistan Hükümeti nin Anadolu yu tahliye etmek istememesinin sebebi Ankara n n fliddet siyasetidir. (Peyam- Sabah, 20 A ustos 1922/Sabah No: 11761; Peyam No: 1331, s.1) Görüldü ü üzere Ali Kemal e göre Yunanistan n Anadolu yu boflaltmama sebebi Ankara Hükümeti dir. O, adeta Ankara Hükümeti olmasa Yunanistan n Anadolu da olmayaca n ima etmektedir. Yak n fiark Konferans nda Türkiye nin gelece i tespit edilece i için kamuoyu ve Türk bas n konferansa büyük ilgi göstermifltir. Bu amaçla Türk bas n konu ile ilgili Avrupa gazetelerinde yer alan haberleri de Türk kamuoyuna aktarmay görev bilmifltir. Türk bas n taraf ndan kamuoyuna aktar ld kadar yla bat bas n Türkiye meselesinin çözülebilmesi için Türkiye ile Yunanistan n s n r olmamas, iki ülke aras nda tampon görevini yerine getirecek tarafs z bir yönetimin bulunmas görüflünü savunmufltur. (Peyam- Sabah, 20 A ustos 1922/Sabah No: 11761;Peyam No: 1331, s.1) Oryent Niyoz gazetesi yak nda Venedik te toplanaca varsay lan Yak n fiark Konferans ile ilgili olarak yorumlarda bulunurken Türklerin stanbul, SAYFA 30 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

4 Suriye ve Irak ile ilgili taleplerinin olmad n, sadece Anadolu ile Trakya y istediklerini belirtmifltir. Gazete müttefiklerin Anadolu yu hiçbir zaman Türklerin elinden almad klar görüflünü savunmakta ve bar fl n önünde engel olarak Mustafa Kemal i göstermektedir. Buna göre Mustafa Kemal Pafla misak milli gere ince Yunanistan ile müttefiklere bir tak m flartlar öne sürmektedir. Oysa buna karfl l k stanbul Hükümeti ise uyumlu ve olumlu bir tav r sergilemektedir. (Peyam- Sabah, 20 A ustos 1922/Sabah No: 11761;Peyam No: 1331, s.1) Jurnal de Doryan gazetesinin yorumuna göre ise Fransa, ngiltere ve talya 26 Mart ta Paris te kararlaflt r lan flark meselesinin halli plan na sad k kalacaklard r. Ayr ca, Anadolu da az nl klar n korunmas n takviye edici tedbirler alacaklard r. (Peyam- Sabah, 25 A ustos 1922, Sabah No: 11766, Peyam numro:1336,s.1.) Görülüyor ki bat bas n nda yer ald kadar yla tilaf Devletleri Türkiye ile ilgili karalar nda hiçbir de iflikli e gitme niyetinde de illerdir. Öte yandan Paris kaynakl 24 A ustos tarihli haberlerde Fransa Hükümeti nin bar fl flartlar n n kabul edilmesi flart yla Anadolu nun tahliyesini isteyece i yönündeki aç klamalar na yer verilmifltir. (Peyam- Sabah, 26 A ustos 1338, Sabah No: 11767, Peyam numro:1337,s.1.) Ancak, ayn tarihlerde ngiltere Hükümeti Anadolu nun tahliyesine taraftar olmad aç klamas nda bulunarak Yunanistan cesaretlendirmifltir. (Peyam- Sabah, 26 A ustos 1338, Sabah No: 11767, Peyam numro:1337,s.1.) Bu çerçevede Yunan bas n ve siyasi çevreleri Büyük Taarruz arifesinde Venedik Konferans n n baflar s na inanmad klar n Mart teklifinin dahi hiçbir k ymeti kalmad görüflünü savunmufllard r. (Peyam- Sabah,31 A ustos 1922,Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Bununla beraber Ankara Hükümeti temsilcilerinin konferansa dair Avrupa bas n na verdikleri demeçler de büyük ilgi görüyordu. Türk yetkililerin aç klamalar politik nitelikli aç klamalard. Örne in Fethi Bey Poti Parizien ve Matin gazetelerine verdi i demeçte bar fl flartlar ndan bahsetmifl, Anadolu nun tahliye edilmesi flart yla Ankara Hükümeti nin bar fl yap lmas na raz olaca n bildirmifltir. Fethi Bey, bo azlar n serbestisi konusunda teminat vermeye ve az nl klar n korunmas ile ilgili istekleri kabule haz r olduklar n da dile getirmifltir. (Peyam- Sabah, 26 A ustos 1338, Sabah No: 11767, Peyam numro:1337,s.1.) fiikago Tribün gazetesinde ise Ankara Hükümeti nin stanbul Temsilcisi Hamit Bey e atfedilen aç klamalar yer ald. Buna göre zmir tahliye edildi i taktirde Türkler Edirne hakk ndaki taleplerden vazgeçmeye haz rd rlar. Bu haberde Yunanistan slam az nl k hakk nda teminat gösterirse Versay, Sevr ve SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 31

5 Nöyyi anlaflmalar nda belirtilen az nl k haklar n Türkiye nin de tan yaca belirtilmifltir. Hamit Bey, röportaj nda ekonomik meselelere de de inmifl, yabanc sermayeye imtiyaz verilece ini, ancak,nüfuz bölgeleri tan maya karfl olduklar n aç klam flt r. (Peyam- Sabah, 27 A ustos, Sabah no: 11768, Peyam no:1338,s.1.) Yunanl lar n stanbul u flgal teflebbüsleri Büyük Taarruz öncesinde kamuoyunu meflgul eden faaliyetlerden bir tanesi de Yunanistan n stanbul u iflgal teflebbüsüdür. Yunan Hükümeti 28 Temmuz 1922 günü stanbul u iflgal etmek üzere bir askeri harekat düzenledi. Yunan Kuvvetleri Çatalca hatt n geçerek buradaki bir tabur Osmanl Jandarma Kuvvetini geri att lar. Daha sonra Terkos-Büyükçekmece hatt na yöneldiler. Ancak, burada Frans z, talyan ve Türk birliklerinin atefliyle karfl lafl p geri döndüler. Yunanl lar n stanbul u iflgal teflebbüsleri stanbul Hükümeti ni tedbir almaya itti. Harbiye Nezareti Çatalca hatt ndaki Yunan y naklar ndan dolay 1904 senesi ihtiyatlar n n terhis edilmesi karar ndan vazgeçti. (Peyam- Sabah, 20 A ustos 1922/Sabah No: 11761;Peyam No: 1331, s.1) Bas nda Çatalca hatt n geçerek stanbul u iflgal etmek isteyen Yunan Ordusuna karfl koyan Osmanl jandarma birliklerine stanbul halk n n flükran ve teflekkürlerini belirttikleri ve hediyeler toplad klar na dair haberler yer ald. (Peyam- Sabah, 21 A ustos 1922/Sabah No: 11762;Peyam No: 1332,s.1.) stanbul Hükümeti nin silahl mücadeleye giriflmemesi ve tilaf devletleri ile Sevr Anlaflmas n imzalamas na ra men Yunan ordusunun stanbul u iflgal etmek istemesi bat bas n taraf ndan da elefltirilmifltir. (Nirayist gazetesi),. (Peyam- Sabah, 21 A ustos 1922/Sabah No: 11762; Peyam No: 1332,s.1.) Yunanistan n Eski D fliflleri Bakan Romanos dahi Yunanistan n müttefiklerin karfl ç kmas na ra men Trakya ya asker y mas n elefltirmekte Yunanistan Hükümetinin stanbul a karfl maceraperest harekattan vazgeçmesini tavsiye etmifltir. (Peyam- Sabah, 24 A ustos 1922, Sabah No: 11765, Peyam numro:1335, s.2.) ngilizce Nivastetismen gazetesine göre Yunanistan n stanbul üzerine yürümesinin sebebi mali s k nt lar nedeniyle savafl daha uzun süre devam ettiremeyece i gerçe inden kaynaklanmaktad r. Yunanistan stanbul üzerine yürüyerek tilaf Devletlerini Yak n Do u meselesini çözmeye ve net bir tav r tak nmaya zorlamak istemifltir. (Peyam- Sabah, 27 A ustos, Sabah no: 11768, Peyam no:1338,s.1.) SAYFA 32 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

6 24 A ustostan itibaren bas nda Yunanl lar n kuvvetlerini Çatalca hatt n n gerisinde toplad klar na sair haberler yer ald. Silivri ve civar ndaki Yunan kuvvetlerinin peyderpey Edirne ye sevk edildi i duyumlar al nd. (Peyam- Sabah, 24 A ustos 1922, Sabah No: 11765, Peyam numro:1335, s.2.) Vize ve Sarayköy havalisindeki kuvvetlerinin de önemli bir k sm n Silivri ve Tekirda na naklettikleri haber al nm flt r. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Gazeteler 28 A ustos tarihinde bile Çatalca hatt n n ilerisinde küçük çapl Yunan y na yap ld ndan bahsetmifllerdir. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) Yunanl lar n böyle bir y nak yapmalar ndaki amac n Trakya daki varl klar n ve egemenliklerini güçlendirmek oldu u aç kt r. Yunanistan n yonya Muhtar daresi Oluflturma Teflebbüsü Yunanistan n Büyük Taarruz öncesinde ses getiren faaliyetlerinden bir tanesi de yonya Muhtar daresi ni dünyaya ilan etmek olmufltur. Yunan Hükümeti bu karar n 29 Temmuz da aç klad. Buralarda Türk bayra n indirip Osmanl Memurlar n n görevine son verdi. Nirayist gazetesinin yorumuna göre Yunanistan Hükümeti bir kere muhtariyetle idare olmaya bafllayan bir vilayeti tilaf Devletleri nin yeniden Türk hakimiyeti alt na vermek istemeyecekleri düflüncesiyle böyle bir uygulamaya gitmifltir. (Peyam- Sabah, 21 A ustos 1922/Sabah No: 11762;Peyam No: 1332,s.1.) Deyli Telgraf gazetesi Yunanistan Hükümeti nin zmir havalisinde muhtariyet ilan etmesi üzerine müttefikler taraf ndan Atina ya müflterek bir nota gönderildi i ve notada bu duruma karfl ç k ld haberine yer vermifltir. Gazeteye göre müttefikler bu uygulamayla Yak n Do u meselesinin çözümü için kendileri taraf ndan ortaya konulan kararlar n ifllerlik kazanmas na engel olundu u uyar s nda bulunmufllard r. (Peyam- Sabah,24 A ustos 1922, Sabah No: 11765, Peyam numro:1335,s.1.) Yunan gazetelerinin haberine göre zmir de Yunanistan taraf ndan ilan edilen muhtar-i idareyi tan mayan ve Yunanistan a nota veren tilaf Devletleri ne Atina Hükümeti her hangi bir cevap vermeyecektir. (Peyam- Sabah, 27 A ustos, Sabah no: 11768, Peyam no:1338,s.1.) Görüldü ü üzere Yunanistan bafllang çta hiç kimseyi dinlemeyerek yapt m oldu anlay fl yla hareket etmek istemifltir. Ancak, Avrupa devletlerinin buna izin vermeyeceklerini anlay nca muhtariyetle ilgili tedbirlerin ikinci k sm n n uygulanmas n ertelemifltir. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 33

7 Büyük Taarruz Öncesi Askeri Harekatlar Büyük Taarruz öncesinde yaflanan küçük çapl askeri hareketlerin Türk ve Yunan kamuoylar na yans malar farkl olmufltur. Her iki taraf da etkili ve üstün olduklar n göstermeye çal flm fllard r. Örne in19 A ustos 1922 tarihli Ankara resmi tebli inde zmit Körfezinde görülen düflman torpidosunun ateflle geri at ld, Sarayköy bölgesinde ise takviye edilen ak nc lar m z n Menderes i geçerek Burhaniye istasyonunu iflgal ettikleri haberlerine yer verilmifltir. (Peyam- Sabah, 21 A ustos 1922/Sabah No: 11762;Peyam No: 1332,s.1.) Büyük taarruz öncesindeki askeri hareketlerin önemlilerinden bir tanesi A ustos gecesi Menderes bölgesinde Türk birlikleri taraf ndan gerçeklefltirilen Ortakç Bask n d r. Bu konuda 21 A ustos tarihli Türk tebli inde Menderes kuzeyinde ak nc lar n faaliyetlerini sürdürdükleri, Nazilli ile Sultanhisar aras nda bir flimendifer köprüsünü tahrip ettikleri haberi yer alm flt r. (Peyam- Sabah, 24 A ustos 1922, Sabah No: 11765, Peyam numro:1335,s.1.) 25 A ustos 1922 tarihli gazetelerde yer alan Yunan resmi tebli inde ise köylülerin yard m ile çeteler taraf ndan gerçeklefltirilen bask n n püskürtülü ü Türk kuvvetlerinin geri çekilmeye mecbur kald belirtilmektedir. (Peyam- Sabah, 25 A ustos 1922, Sabah No: 11766, Peyam numro:1336,s.1.) Yunan bas n Mustafa Kemal Pafla n n Ortakç Bask n n yapt rmaktaki amac n n toplanmak üzere olan Venedik Konferans n etkilemek oldu unu, taarruzun nümayifl taarruzu mahiyetini tafl d de erlendirmesini yapm flt r. (Peyam- Sabah, 28 A ustos, Sabah no: 11769, Peyam no:1339,s.1.) Yine taarruz öncesindeki askeri hareketlerin en önemlisi Rumköy Bask n d r.24 A ustos sabah Bilecik bölgesindeki Rumköy e kuva-y milliye taraf ndan bir bask n düzenlenmifltir. 25 A ustos 1922 tarihli Türk tebli inde "Rumköy civar ndaki düflman mevziilerine hücum ederek zabtetti imiz Vezirhan istikametinde gerçekleflen Yunan taarruzunun geri at ld " ifadeleri yer almaktad r. (Peyam- Sabah, 27 A ustos, Sabah no: 11768, Peyam no:1338,s.1.;vakit, 26 A ustos 1922) Yunanl lar ise resmi tebli lerinde bu bask n n topçu kuvvetleriyle birlikte yap ld n, karfl taarruz ile Türk kuvvetlerini geri att klar n, 10 ölü b rakan Türklerin da n k bir flekilde geri çekildiklerini ifade ederler. (Peyam- Sabah, 27 A ustos, Sabah no: 11768, Peyam no:1338,s.1.) Rumköy muharebesi, bas n m zda bunu gerçek bir taarruzun takip edip etmeyece i, savafl n bütün cepheye yay l p yay lmayaca tart flmalar n SAYFA 34 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

8 beraberinde getirmifltir ( kdam 27 A ustos 1922) kdam Gazetesi Rumköy taarruzunun bir umumi taarruzun bafllang c de il keflif amaçl bir taarruz oldu u yorumunu yapm flt r ( kdam 28 A ustos 1922) Peyam- Sabaha göre ise bu konuda kesin bir kara verebilmek için taraflar n 26 A ustos tarihli resmi tebli lerini beklemek gerekmektedir. Gazete yorumunda "Hareket-i askeriyenin aradan iki gün geçti i halde hala devam edip etmedi i malum de ildir.bu itibarla taarruzun ciddi ve umumi mi yoksa mevzi mi oldu una dair bir hüküm vermek flimdilik gayri mümkündür."ifadelerine yer vermektedir. (Peyam- Sabah, 27 A ustos, Sabah no: 11768, Peyam no:1338,s.1.) Ancak, Peyam- Sabah n ertesi günkü yorumunda Rumköy Bask n n n. Yunanl lar oyalamaya yönelik bir nümayifl taarruzu oldu u de erlendirmesi yap lm flt r. (Peyam- Sabah, 28 A ustos, Sabah no: 11769, Peyam no:1339,s.1.) Yunan gazeteleri ise Türklerin baflar olarak gösterdi i bu askeri faaliyetleri küçümsemektedirler. Onlar n ifadesiyle "Kuva-y Milliye nin cephenin baz noktalar ndaki temaslar ehemmiyetsiz öncü muharebelerinden de önemsizdir." Ayr ca, Atina daki askeri çevrelerin "Mustafa Kemal Pafla n n harekat na hiçbir ciddiyet atfetmediklerinden" bahsedilmektedir. (Peyam- Sabah, 28 A ustos, Sabah no: 11769, Peyam no:1339,s.1.) 26 A ustos tarihli Atina gazeteleri Türklerin, Kocaeli yar madas nda y nak yapt klar ndan ve Kocaeli Grubu kumandanl na Refet Pafla n n tayin edilmifl oldu undan bahsetmektedirler. Di er taraftan Dar ca ya yedi piyade ve iki süvari f rkas n n ulaflt haberlerine yer verilmifltir. (Peyam- Sabah, 28 A ustos, Sabah no: 11769, Peyam no:1339,s.1.) BÜYÜK TAARRUZ Büyük Taarruzda Gizlilik Ankara Hükümeti Büyük taarruzu bafllatmadan evvel d flar ile her türlü haberleflme ve ulafl m kesti. zmit treninin ikinci bir emre kadar sadece Hereke ye kadar gidip gelmesine izin verildi. (Peyam- Sabah, 28 A ustos, Sabah no: 11769, Peyam no:1339,s.1.) zmit ve civar sahillere gidip gelen mavna ve kay klar n ulafl m da Anadolu taraf ndan engellendi. Bu durum stanbul bas n taraf ndan Anadolu da ola an üstü fleyler oldu u de erlendirmelerinin yap lmas na yol açt.ancak kamuoyu çok merak etmesine ra men Anadolu da neler oldu unu ö renemiyordu. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 35

9 25 A ustos tarihinde ilgili memurlara ve 26 A ustosta da Türkiye Büyük Millet Meclisi nin stanbul temsilcisi Hamit Bey e tebli edilen ulafl m ve haberleflme yasa ile ilgili kurallar flunlard r: 1-Anadolu ya kimse girmeyecektir. 2-Anadolu dan kimse ç kmayacakt r. 3. Anadolu dan d flar ya hiçbir haber verilmeyecektir. Aksi davran flta bulunanlar H yaneti Vataniye Kanunu gere ince cezaland r lacaklard r. Anadolu da d flar dan gelen mektuplar kabul edilecek, ancak,anadolu dan d flar ya mektup gönderilmesine izin verilmeyecektir. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Ankara n n bu genelgesine ra men stanbul bas n Ankara ile haberleflmeye çal flm flt r. Örne in Peyam- Sabah gazetesi stanbul dan zmit ve Ankara ile haberleflmek için birkaç defa teflebbüste bulunmuflsa da cevap alamam flt r. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Bas nda Anadolu sahillerindeki ulafl m yasa n n on befl gün kadar devam edece i duyumlar yer alm flt r. Ayr ca, sahillerdeki mülki ve askeri memurlara sahilin herhangi bir noktas na kesinlikle hiç kimsenin girip ç kmas na izin verilmemesinin emredildi i bildirilmifltir. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Ankara Hükümeti d flar ya yönelik haber yasa n ilk defa resmi tebli lerin gönderilmesine izin vererek kald rd. stanbul a Anadolu dan gelen ilk haber "Afyon al nd " fleklinde iki kelimeden ibaretti. 30 A ustos tarihinde de ilk defa28 ve 29 A ustos tarihli tebli -i resmiler stanbul a ulaflm flt r. (Peyam- Sabah,31 A ustos 1922,Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Anadolu nun haber yasa koydu u bu dönemde stanbul bas n en küçük bir bilgi kayna na büyük önem veriyordu. Bir yolcu ifadesine dayanarak Yar mca taraf ndan duyulan top sesleri savafl n gidiflat ile ilgili ip ucu olarak görülebiliyordu. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) Yine bir flekilde zmit ten stanbul a gelebilmifl olan bir yolcu gazetecilerin ilgisine mahzar oluyor soru ya muruna tutuluyordu. Onun askerler aras nda hummal faaliyetlerin gözlendi i, bir haftadan beri zmit te bir ola anüstülük hissedildi i, taarruz arifesinde bulunuldu u, dün sabahtan akflama kadar sürekli uzaktan top sesleri duyuldu u yönündeki aç klamalar na bir askeri uzman n de erlendirmesiymifl gibi k ymet veriliyordu. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) SAYFA 36 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

10 stanbul bas n n n Büyük Taarruzla ilgili halka duyurdu u ilk haberler duyumlara dayanmaktad r. Örne in25 A ustos sabah Afyonkarahisar a karfl kuzey do udan ve güneyden taarruzun bafllad 26 A ustos günü ve26-27 A ustos gecesinde de kesintisiz devam etti i belirtilmifltir. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Haber k tl stanbul bas n aç s ndan haber kirlili ini de beraberinde getiriyordu.böyle bir örnek ran s n r ndaki ünlü eflk ya reislerinden Simko ile ilgiliydi.bu habere göre güya Simko ran dan askerleriyle birlikte Anadolu ya geçmifl ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin emrine girmifltir. Hatta, kendisine Menderes cephesine kat lmas emri verildi inden süvari ve iki batarya hafif topuyla bu cepheye kat lmak üzere hareket etmifltir. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) Anadolu le Muharebe 4 Eylül Tarihinden tibaren Bafllam flt r. (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922,Sabah No:11178,Peyam No:1348,s.1.) Büyük Taarruzun Bask n Niteli i Büyük Taarruz gerçek bir bask n taarruzu niteli inde gerçekleflti. D flar ya yönelik haber yasa n n da etkisi ile beraber ne stanbul ne de dünya bir süre ne oldu unu anlayamad. Gerçekten hiç kimse böylesine büyük bir taarruzu beklemiyordu. Bu yüzdendir ki Yunan Ordular Baflkomutan Hac Anesti zmir e gitmek için haz rl k yapmakta bir sak nca görmemiflti. Taarruzun gerçekleflti i A ustos gecesi Afyonkarahisar daki Yunan generali Trikopis bir balo verecek kadar rahatt. Onlar n bu derece rahat olmas n sa layan sebepler vard. Asl nda 1922 y l bahar nda Türk taarruzu bekleniyordu, ancak gerçekleflmemiflti. Bu durum Türklerin taarruz edecek cesareti kendilerinde bulamad klar fleklinde de erlendirildi. fiimdi ise ya mur mevsimi bafllamak üzereydi.bu flartlarda kesinlikle taarruz beklenmiyordu. Yabanc uzmanlar n Yunan savunma hatlar ile ilgili olarak yapt klar de erlendirmeler de Yunanl lar n kendilerine olan güvenlerini art r yordu. Zira bu uzmanlar üç hattan oluflan ve tel örgülerle kuvvetlendirilen Yunan mevzilerinin çok güçlü oldu unu ve Türk kuvvetlerinin bu mevzileri aflma imkan n n bulunmad n söylüyorlard. Hatta 30 A ustos tarihli Neyologos gazetesi, birkaç ay evvel Anadolu cephesinden dönen Amerika muhabirlerinden Mister Jeypon un Afyon daki Yunan tahkimat na ve bu mevkinin zabt mümkün olmayan bir müstahkem mevki haline geldi ine dair Rum Cemiyet Edebiyesi nde verdi i konferans haber yapm fl idi. Frans zca stanbul gazetesi ne göre Türkler Afyonkarahisar da Yunanl lar tamamen gafil avlam fllard r. Yunan Baflkumandan Anesti taarruzu SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 37

11 beklemiyordu. Hatta, bu yüzden Hükümetle görüflmek üzere Atina ya hareket etmek üzere bulunuyordu. Frans zca stanbul gazetesine göre Türk zaferinin sebeplerinden biri Türk taarruzunun ani olmas d r. kinci sebep ise Yunanl lar n düflmanlar n n gerçek k ymetini taktir edememeleridir. Atina daki yayg n kanaate göre Türk ordu, teflkilat, talim ve terbiye, mühimmat, askeri kanun ve usul ile liderlerden yoksundu. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) Hakimiyet-i Milliye gazetesi bu bask n taarruzu insanl k aleminin bir savafl olarak yans tt. Türk ordusunun bir çok sebepten dolay yürümesi gerekti ini anlatt. Gazete flu ifadelerle Türk ordusuna seslendi: "Ey Türk yürü! Yürü ki bütün bir befleriyet, bütün bir medeniyet varl n, hayat n, flerefini, senin celadet ve flecaatinden bekliyor. Yürü Ey Türk! Yürü Ey Türkün flanl kumandan! Bugün bir yüzünde her mezindi, yani hakk, nuru, cismani, temsil eden sizsiniz. Sizsiniz ki arkan zda elleri göklere yükselen milyonlarca insanlara, bütün bir k taya, bir befleriyete yeni bir devir, fleref, haysiyet, hukuk ve istiklal devri aç yorsunuz! Yürüyünüz, y k n z, yak n z, öldürünüz ki befleriyeti ahir yemin belas ndan halas edesiniz." (Hakimiyet-i milliye, 29 A ustos 1922, no: 592) Yunanistan n Anadolu daki Askeri Birliklerini Takviye Etmesi Büyük Taarruz bafllad ktan sonra Yunanl lar Anadolu daki kuvvetlerini takviye etme ihtiyac duymufllard r. Onlar n bu amaca yönelik faaliyetleri bas nda yer bulmufltur. Bu konudaki ilk haberler 30 A ustos tarihini tafl yor. Bu haberde Yunanl lar n Trakya daki kuvvetlerinin bir k sm n Anadolu ya nakle bafllad klar bildirilmektedir. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Ertesi günkü haberlerde ise Silivri ve Tekfurda, önlerine indirilen birliklerin dün sabahtan beri nakliye vapurlar ile Band rma ve Mudanya ya sevk edildikleri bildirilmifltir. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Yine bas nda Trakya dan zmir e do ru takviye birlikleri gönderildi i haberleri de yer alm flt r.". (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Yunanistan n Anadolu daki kuvvetlerini takviyeye yönelik faaliyetlerinden bir tanesi de 1903 do umlular askere almak olmufltur. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.1.) Afyonkarahisar Cephesi Savafllar Anadolu Bas n 27 A ustos tarihinde Büyük Taarruzu kamuoyuna duyurdu. SAYFA 38 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

12 27 A ustos günü sabaha karfl Ankara Hükümetinin 26 A ustos tarihli resmi tebli i Anadolu bas n na verildi. Anadolu bas n nda "Son Dakika" bafll alt nda bir gün önceki geliflmeler kamuoyuna aktar ld. 27 A ustos tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde 26 A ustos sabah ndan itibaren bütün cephede savafl n bafllad haberi yer ald. Taarruz haberinin 26 A ustos günü ö leden evvel Ankara ya ulaflt bildirildi. Baflbakan Rauf Bey in 26 A ustos tarihiyle halka ve memurlara yay nlad beyanname gazetede yay nland. Bu beyannamenin son cümleleri flöyledir: "Bütün memurlar ve fedakar halk m z n ordular m za maddeten ve manen yard ma devam ederek mücahede-i milliyenin gurur ve onurundan pay sahibi olmalar n rica ederim." (Hakimiyet-i Milliye,27 A ustos 1922, no: 591) stanbul bas n ise ilk defa 29 A ustos tarihli nüshalar nda Afyon Cephesinde milli kuvvetlerin iki gün evvel taarruza geçtikleri haberini yay nlayabildi. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) Yani stanbul halk ve hatta, dünya kamuoyu Büyük Taarruzdan ancak üç gün sonra haberdar olabilmiflti. Bu haber de kuru bir bilgiden ileri geçememiflti, içi bofltu. Zira, bu bilginin içini dolduracak ne bir resmi aç klama yap lm fl, ne de herhangi bir belge ile desteklenebilmiflti. Anadolu hareketinin d flar ya haber s zd rmamak politikas baflar l bir flekilde yürüyordu. Büyük taarruz ile ilgili olarak stanbul bas n nda yer alan ilk haberler Yunan resmi tebli ine dayanmaktayd. Yunan tebli inde s n ra taarruz eden Türk kuvvetlerinin fliddetli karfl taarruz ile geri at ld klar ndan bahsedilmiflti. Ancak, tebli in sonunda baz yerlerde gece boyunca da çat flmalar n devam etti i belirtilmiflti. Bu durum kafalar kar flt rm fl Ankara Hükümeti nin resmi tebli i ulaflmadan çat flmalarla ilgili sa l kl yorumlar yap lamayaca sonucunu do urmufltu. Peyam- Sabah da yap lan bir yorumda bu taarruz "bir nümayifl taarruzu de il ise, hedef sarihtir. O da Afyonkarahisar n flimalden Eskiflehir ve cenuptan Uflak ile muvasalas n kat etmek ve düflman ricate icbar eylemektir " denilmektedir. (Peyam- Sabah, 29 A ustos 1922, Sabah No:11770, Peyam no:1340,s.1.) 30 A ustos tarihinden itibaren savafl n önemini ve boyutunu gösteren yabanc kaynakl haberler stanbul bas n nda yer almaya bafllad. 28 A ustos tarihli Atina bas n n zmir den aktard haberlere atfen cephede iki günden beri fliddetli muharebelerin yafland.kamuoyuna duyuruluyordu. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Jurnal Doryen gazetesinin Türk ordusunun taarruzunu öven de erlendirmeleri de stanbul bas n nda yer bulmufltur. Jurnal Doryen Türk kumandanlar n askerlik ilminin bütün gereklerini yerine getirdiklerini, savafl SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 39

13 çok iyi yönettiklerini, son dakikaya kadar as l taarruzun gerçekleflece i alan gizlemeyi baflard klar n, düflman cephesini sarmak, düflman flafl rtmak, müdafaas n da tmak gibi askerlik ilminin bütün gereklerini uygulad klar n belirtmektedir. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) 30 A ustos tarihli Londra gazetelerinde de Kuva-y Milliyenin Anadolu da Yunan kuvvetlerine karfl büyük bir taarruza geçerek Yunanl lar hezimete u ratt klar haberleri yer ald (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Dünya bas n bu tarihte henüz o gün gerçekleflen Baflkumandanl k Meydan Muharebesi nden ve Yunan Ordusu nun imha edildi inden haberdar de ildi. Onlar n de erlendirmeleri 26 A ustosta bafllayan Büyük Taarruz ve Afyonkarahisar bölgesi savafllar ile ilgiliydi. Türk zaferi bat bas n nda Türk ve Yunan askerlerinin k yaslanmas na da yol açm flt r. Pres Dosvar gazetesi böyle bir k yaslama yaparak Türk askerinde var olan mukavemet kabiliyetinin Yunanl larda bulunmad n belirtmifltir. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) 28 A ustos tarihinde Londra bas n nda Büyük Taarruz ile ilgili bir de erlendirme yap ld. Bu de erlendirmede Türk taarruzunun gelecek ay yap lmas muhtemel bulunan konferans etkilemek amac n tafl d ileri sürüldü. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Ekselsivr gazetesine göre ise Mustafa Kemal Pafla Lloyd Corc un nutkunun tam metnini ö rendikten hemen sonra 15 A ustos tarihinde taarruz karar n vermifltir. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) Afyonkarahisar n Zapt Yunanl lar n Afyonkarahisar boflaltt klar ilk defa 27 A ustos tarihli Türk resmi tebli i ile Anadolu kamuoyuna duyuruldu (Hakimiyet-i milliye, 28 A ustos 1922, no: 591) Afyonkarahisar n zabt ile ilgili haberin teferruat 28 A ustos tarihli nüshalarda yer ald. 28 A ustos tarihli Türk resmi tebli inde Yunanl lar n Afyonkarahisar n büyük bir k sm n ve bir çok köyünü yakt haberi yer ald. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.1.) Afyonkarahisar n Türk kuvvetlerinin eline geçti ini do rulayan 27 A ustos tarihli Yunan tebli inin 30 A ustos tarihinde bas nda yer bulmufl olmas ilginçtir. Bu tebli de flehrin tahliye edilmesinin emredildi i aç klan yordu. Öyle anlafl l yor ki Yunan Baflkumandanl bu aç klamalar bas na birkaç gün sonra vermifltir (Hakimiyet-i Milliye, 30 A ustos 1922) SAYFA 40 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

14 Anadolu bas n ndan iki gün sonra stanbul gazeteleri Afyonkarahisar n zapt edilmifl olabilece ine dair tahminlerini ilk defa yazd lar. Gazeteler Afyonkarahisar muharebelerinin Akardere den Hasanbeli ne kadar uzanan bir hat üzerinde cereyan etti i bilgisinden hareketle Afyonkarahisar n Türk kuvvetlerinin elinde olmas gerekti i yorumunda bulundular. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Afyonkarahisar n Türk kuvvetlerinin eline geçti i haberinin stanbul kamuoyuna net bir flekilde duyurulmas 30 A ustos tarihindeki gazetelerde"son dakika" haberi olarak yer alabildi. Bu haberde bas n n kayna 28 A ustos tarihli Yunan resmi tebli i idi. Tebli de "Düflman taarruzunun son derecede fledid olmas na binaen dün Afyonkarahisar n n tahliyesi emr edilmifltir" ifadeleri yer alm flt. Böylece stanbul bas n n n Afyonkarahisar n Türklerin eline geçti ine dair tahminini teyid etmifl oluyordu. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Peyam- Sabah gazetesinin bir gün sonraki bir baflka haberinde iseafyonkarahisar n26 A ustos tarihinde Türk kuvvetlerinin eline geçti inin ifade edilmesi ise ilginçti (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Taraflar n kuvvetleri ile ilgili ilk de erlendirmeler de Yunan resmi tebli i fl nda yap ld. Bu tebli de Afyonkarahisar a taarruz eden Türk kuvvetlerinin 10 f rkadan ibaret oldu u belirtiliyordu. Buna göre f rka mevcutlar befler bin olarak hesap edilecek olursa cephedeki Türk kuvvetlerinin mevcudunun binden afla olamayaca tahmin edilmifltir. (Peyam- Sabah, 30 A ustos 1922, Sabah no: 11771, Peyam no:1341,s.1.) Ekselsivr gazetesine göre ise 10 f rkal k Türk kuvvetinin mevcudu 60 bindir. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) Rumca gazeteler kaynak gösterilerek verilen bir habere göre de Yunan ordusunun as l toplanma bölgesi Afyonkarahisar cephesi olup Yunanl lar orada alt f rka yani kiflilik bir kuvvet bulunduruyorlard. Bu cepheyi çeflitli vas talarla tahkim etmifllerdi.bu yüzden Yunan askeri çevreleri Afyonkarahisar n zabt edilemeyece i düflüncesinde idiler. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Afyonkarahisar gibi önemli bir mevkinin ele geçirilmesi elbette ki bas nda uzun uzun yorumlar yap lmas na yol açt. Yap lan yorumlarda Afyonkarahisar n taarruzun ilk günü yani 26 A ustos ta zaptedildi i do ru kabul edilerek Yunanl lar n istihkam toplar baflta olmak üzere a rl klar n, bütün mühimmatlar n tahliye etmesinin mümkün olamayaca de erlendirmesi yap lmakta ve Yunan kaynakl haberlerde belirtildi i gibi SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 41

15 düzenli ve muntazam bir geri çekilmenin olamayaca iddia edilmektedir. Gerçekten yap lan bu yorumlar do rulayan haberler de elde edilmifltir. 31 A ustos tarihli bir haberde Yunanl lar n Afyonkarahisar boflaltt klar s rada çok say da savafl malzemesi, z rhl otomobiller ve tren vagonlar n geride b rakt klar ifade edilmifltir. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Bas ndaki de erlendirmelere göre Afyonkarahisar n düflmesi Eskiflehir in tren yolu vas tas yla zmir ve Uflak ile olan ulafl m n kesmifl Yunanl lar n bu demir yolu ileba lant l olan menzil teflkilat n da bozmufltur. zmir den ve Uflak tan Afyonkarahisar hatt yla art k Eskiflehir deki Yunan kuvvetlerine teçhizat veiafle malzemeleri gönderilmesine imkan yoktur. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) Öte yandan Türk bas n nda Yunan iddialar n askeri aç dan de erlendiren yorumlar da yap lm flt r. Yunanl lar n Afyonkarahisar n on befl kilometre bat s nda müstahkem bir müdafaa hatt tuttuklar flehrin Yunan toplar n n atefl menzili alt nda bulundu u hakk ndaki iddialar n n do ru olmad görüflü savunulmufltur. Afyonkarahisar dan demiryolu hatt n takiben ilerleyen Türk ordusunun 28 A ustos ta Afyon ile Dumlup nar aras ndaki hatt n ortas na kadar gelmifl oldu u, taarruz harekat devam etti ine göre Yunanl lar n Afyon önünde bir savunma hatt tutmalar n n mümkün olmad görüflüne yer verilmifltir. Rumca gazeteler de kaynak gösterilerek Afyonkarahisar ndan çekilen Yunan kuvvetlerinin flehrin kuzey bat s nda topland klar, Alt ntafl n güneyinde bulunan Resulbaba Tepesi hatt na çekildikleri de erlendirmesi yap lm flt r. Atina dan gelen telgraflarda yanl fll kla Reflit Tepesi ad yla zikredilen Resulbaba Tepesi hakk nda da bilgi verilmifl olup bu tepenin Afyonkarahisar ile Dumlup nar aras ndaki demiryolu hatt n n yak n nda ve o hatt n kuzeyinde bulundu u hat rlat lm flt r. Yunanl lar n, Afyon u boflaltt ktan sonra Balmahmut-Resulbaba s rtlar nda önceden haz rlam fl olduklar mevzilere çekildikleri, fakat, Hasanbeli taraf ndan geliflen taarruz üzerine Balmahmut s rtlar nda tutunamad klar hat rlat lm flt. Yunanl lar n bundan sonra Resulbaba Tepesi nden güneye do ru bir savunma hatt oluflturduklar, bu hatta da tutunamayacak olurlarsa, o taktirde Dumlup nar ve Kütahya y da tahliye etmek ve Uflak hatt na çekilmek mecburiyetinde kalacaklar yorumu yap lm flt r. (Peyam- Sabah, 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.1;. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774, Peyam No:1344,s.1.) Büyük taarruz hakk nda bafllang çta Londra gazetelerinin de erlendirmeleri SAYFA 42 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

16 Türk taarruzunun özellikle Yunanl lar n sol kanad üzerinde yo unlaflm fl oldu u fleklindedir. Londra bas n na göre Kuva-y Milliye nin hedefi Band rma- zmir demir yolunu ele geçirmekti. Bunu sa layabilmek için öncelikle Bursa- Band rma hatt n kontrol alt na almak istemifltir. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772, Peyam:1342,s.1.) Baflkumandanl k Meydan Muharebesi 31 A ustos tarihli gazetelerde Afyonkarahisar n bat s nda ikinci büyük bir meydan muharebesinin bafllad, savafl n tüm fliddetiyle sürdü ü, Yunanl lar n mevkilerinde tutunmaya çal flt klar haberleri yer ald. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772, Peyam:1342,s.1.) Türk ordusunun Dumlup nar bir cephe taarruzu ile de il, fakat mahirane bir yan taarruz yani ihata hareketi ile ele geçirdi i ifade edilmifltir. (Peyam- Sabah 3 Eylül 1922, Sabah No: 11775, Peyam No:1345,s.1.) Bu dönemdeki gazetelerde " Baflkumandan Meydan Muharebesi" tabiri hiç geçmemifltir. Baflkumandanl k Meydan Muharebesi ile ilgili olarak en erken ve en do ru bilgileri Hakimiyet-i Milliye gazetesi aktard. Gazete 31 A ustos tarihinde son dakika haberi olarak 30 A ustos tarihli Türk resmi tebli ini duyurdu. Buna göre Uflak istikametinde ilerleyen takip k talar m z Dumlup nar n do u ve kuzeyinde düflman savafla zorlayarak bir çok top, yüzü mütecaviz otomobil ve say s tahmin edilemeyen askeri malzeme ile ciddi manada esir b rakm flt r. Ma lup olarak çekilen düflman geri çekilme s ras nda Hamur köyü, Çal köyü ve Dumlup nar yakm flt r. (Hakimiyet-i Milliye, 31 A ustos 1922, numero 594) Bu zafer Yunan ordusunun ikiye bölünmesini temin etmifltir. Bunlardan biri Uflak cephesi, di eri de Bursa cephesidir. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774, Peyam No:1344,s.1.) 30 A ustos tarihli Yunan tebli i de çok fliddetli bir düflman tazyiki alt nda Yunan birliklerinin Ulucak-Dumlup nar bölgesine geri çekilmeye mecbur olduklar n tasdik etmektedirler. (Peyam- Sabah 3 Eylül 1922, Sabah No:11775,Peyam No:1345,s.1.) Mustafa Kemal Pafla 1 Eylül de Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordular na yay nlad beyannamede "Afyonkarahisar, Dumlup nar Büyük Meydan Muharebesi" tabirini kullanm flt r. O, "zalim ve ma rur bir ordunun anas r- asliyesini inan lmayacak kadar az bir zamanda imha eyleyen büyük ve necip milletimizin fedakarl klar na lay k oldu umuzu isbat ediyorsunuz." Diyerek orduyu kutlam fl ve o meflhur "Ordular lk Hedefiniz Akdeniz dir. leri!" Emrini vermifltir. (Peyam- Sabah 5 Eylül 1922, Sabah No: 1177, Peyam No:1347,s.1.) SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 43

17 1 Eylül tarihli harp raporunda flimdiye kadar elde edilen esirlerin kayda geçirilenlerinin say s n n 100 subay ve 1000 i erden ibaret oldu u belirtiliyordu. (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922, Sabah No: 1178, Peyam No:1348,s.1.) 9 Eylül tarihli bir haberde ise Yunan kuvvetlerinin zayiat i esir olmak üzere olarak gösterilmektedir. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Bu savafltan sonra Yunan askerlerinin maneviyatlar n n tamamen çöktü ü, silah ve cephanelerini atarak firar ettikleri, sersericesine da larda dolaflt klar görülüyordu. (Peyam- Sabah 8 Eylül 1922, Sabah No: 1180, Peyam No:1350,s.1.) Uflak n Zapt Frans zca stanbul gazetesi 31 A ustos tarihinde Türklerin Uflak iflgalve Alaflehir i tehdit etmekte olduklar na dair yorumda bulunmufltur. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No:11773,Peyam No:1343,s.2.) Jurnal Doryan gazetesi ise Türk birliklerinin Uflak bat dan kuflatmay tercih ettiklerini, Uflak n 65 Kilometre güney bat s nda bulunan Elvanlar bask n n n bu amaçla yap ld n iddia etmektedir.gazete Elvanlar n Afyon- Uflak demiryolu üzerinde bulundu una iflaret etmekte ve stratejik konumuna da dikkati çekmektedir. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) Bosfor gazetesine göre ise güney cephesinde as l amaç Uflak ile Alt ntafl iflgaldir. Türkler böylece Yunanl lar n geri çekilme yollar n kapatmak ve da l k araziye atmak istemektedirler. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) 2 Eylül tarihli gazetelerde fliddetli muharebelerden sonra Uflak n Türk kuvvetlerinin eline geçti i haberi yer ald. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774, Peyam No:1344,s.2.) Ancak, Yunanl lar flehri atefle vererek çekildiler. Bas n n ifadesine göre Uflak ta takriben ev Yunan Mevki Kumandanl n n emri ile yak ld. Yüzlerce kad n ve çocuk yüz k zart c bir flekilde vahflice katledildi. (Hakimiyeti milliye, 3 eylül 1922, no: 597,) (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922, Sabah No: 1178, Peyam No:1348,s.1.) Bu katliam ve yang nlar n sonu gelmedi.yunanl lar boflaltmak zorunda kald klar di er yerlerde de ayn uygulamalar n sürdürdüler. Bunun üzerine Türkiye Büyük M illet Meclisi dünya kamuoyuna yönelik bir beyanname yay nlamak mecburiyetinde kald. 7 Eylül tarihinde meclis ikinci baflkan Adnan Bey imzas yla yay nlanan beyannamede Eskiflehir, Afyonkarahisar, SAYFA 44 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

18 Uflak, Alaflehir in dumanlar içerisinde kald hat rlat larak kurtar lacak olan di er flehirlerde de ayn uygulamalarla karfl lafl laca endiflesinin tafl nd bildiriliyordu. Beyanname "Yunan Hükümet ve ordusunun bu harekat n meclis nam na alem-i medeniyet müvacehesinde protesto etmek. illetimiz taraf ndan hiçbir vakit af olunmayaca n ibla eylemek üzere makam- riyaseti memur eylemifltir" ifadeleri ile sona ermektedir. (Peyam- Sabah 10 Eylül 1922, Sabah No: 11782, Peyam No:1352,s.1.) Eskiflehir in Zapt stanbul bas n Eskiflehir in 30 A ustos tarihinde Türk ordusu taraf ndan kurtar ld haberini yay nlad. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772,Peyam:1342,s.1.) 29, 30 A ustos tarihli Yunan resmi tebli lerinde ise Eskiflehir cephesinde Türk piyadesinin topçu birlikleriyle beraber yapt fliddetli taarruzlar püskürtüldü ü belirtiliyordu. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774, Peyam No:1344,s.1.) Bosfor gazetesi ise 31 A ustos tarihli haberinde Yunanl lar n kuflat lma tehlikesinden kurtulmak için 28A ustos akflam Eskiflehir i tahliye ettikleri haberini yay nlad. (Peyam- Sabah 1 Eylül 1922, Sabah No: 11773, Peyam No:1343,s.2.) ngiliz gazeteleri de 31 A ustos tarihli haberlerinde Eskiflehir in fliddetli bir muharebeden sonra Kuva-y Milliye süvarisi taraf ndan iflgal edildi ini yazd lar. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774, Peyam No:1344,s.1.) Öte yandan Yunanistan Harbiye Naz r Gunaris Türk taarruzunun zay flad n,kuzey grubunda ise hiç taarruz gerçekleflmedi ini aç klam fl ve Eskiflehir in tahliye edildi i haberini yalanlam flt r. (Peyam- Sabah 3 Eylül 1922, Sabah No: 11775, Peyam No:1345,s.1.) 1 Eylül Tarihli Yunan resmi tebli inde ise Eskiflehir in boflalt ld do rulan yordu. (Peyam- Sabah 4 Eylül 1922, Sabah No: 11776, Peyam No:1346,s.1.) Yunanl lar Eskiflehir i terk ederken bombalar ve ya l paçavralar ile flehri yakm fllard r.tuz ve tah l pazarlar, Arifiye Mahallesi, Köprübafl, hsaniye ve Hoflnidiye mahalleleri tamamen yanm flt r. Osmanl Bankas kurtar lm flt r. Yunanl lar ayr ca Eskiflehir H ristiyanlar n da beraberlerinde al p götürmüfllerdir. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Bursa n n Zapt 29 A ustos tarihli Paris gazeteleri Türk ordusunun Bursa istikametindeki ileri harekat devam etti i taktirde yandan taarruza u rayan Yunan birliklerinin gerilerden kuflat lmak tehlikesiyle karfl karfl ya kalacaklar haberine yer verdiler. (Peyam- Sabah, 31 A ustos 1922, Sabah No:11772, Peyam:1342,s.1.) SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 45

19 31 A ustos tarihli Londra gazeteleri ise bir Türk birli inin Bursa üzerine ilerlemeye devam etti ini duyurdular. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774,s.1.) Peyam No:1344,s.1.) Yunan Kumandanl n n Yeniflehir üzerine hareket eden milli kuvvetleri durdurmaya çal flt görülüyordu. Zira Yeniflehir- negöl hatt Bursa n n kilidi kabul ediliyordu. (Peyam- Sabah 2 Eylül 1922, Sabah No: 11774, Peyam No:1344,s.2.) Bursa n n 4 Eylül de Türk kuvvetlerinin eline geçti. Bu haber "Kahraman ordumuz evvelki günü namaz n Ulu Cami de eda etti" cümlesi ile kamuoyuna duyuruldu. (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922, Sabah No: 1178, Peyam No:1348,s.1.) zmir in Zapt Türk bas n, 4 Eylül den itibaren zmir e yaral ve mülteciler geldi ine dair haberler yay nlamaya bafllad. 4 Eylül tarihli gazeteler zmir e den fazla yaral nakledildi ini yaz yorlard. (Peyam- Sabah 4 Eylül 1922, Sabah No: 11776, Peyam No:1346,s.1.) fiehre yaral ve mültecilerin gelmesi zmir halk n n da telafla düflmesine yol açt. (Peyam- Sabah 4 Eylül 1922, Sabah No: 11776, Peyam No:1346,s.2.) fiehirde toplanacak olan düzensiz Yunan askerlerinin ve mültecilerin ortaya ç karaca kar fl kl önleyemeyeceklerini gören Yunanl lar zmir deki tilaf Devletleri temsilcilerinden yard m istediler. Bu amaçla zmir deki Yunan Komiseri bu flehirdeki tilaf devletleri Konsoloslar na müracaat ederek tedbir almalar n rica etti. (Peyam- Sabah 5 Eylül 1922, Sabah No: 1177, Peyam No:1347,s.1.) zmir e o kadar çok yaral geldi ki adeta flehirdeki bütün binalar hastaneye çevrildi. (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922, Sabah No: 1178, Peyam No:1348,s.1.) Bir taraftan da nakledilebilecek durumda olan yaral lar vapurlarla adalara tafl nd. (Peyam- Sabah 5 Eylül 1922, Sabah No: 1177, Peyam No:1347,s.1.) Müttefikler Kuvay Milliyenin seri ileri hareketi üzerine flimdiden zmir flehrini dolduran Mültecilerin tahliyesi için muavenette bulunacaklard r. fiehre gelen mülteci say s o kadar artt ki 9 Eylül tarihli gazeteler yüz bin rakam n telaffuz ediyorlard. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) 10 eylül tarihli gazetelerde ise yüzeli bin rakam telaffuz ediliyordu. (Peyam- Sabah 10 Eylül 1922, Sabah No: 11782, Peyam No:1352,s.2.) Kasaba (Turgutlu ) demiryolu sadece askeri malzemeler ile hastalar tafl maya tahsis edilmiflti. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Bu durumda mültecilerin nakli için tilaf Devletleri de yard m etmek mecburiyetinde kald lar. (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922, Sabah No: 1178, Peyam No:1348,s.1.) Yunanistan Hükümeti de stanbul daki yabanc vapur flirketlerinden zmir, Band rma ve Mudanya iskelelerine gidip gelmek üzere vapur talep etti. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) SAYFA 46 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008

20 Yunanl lar n zmir de tutunamayacaklar na dair ilk sinyaller askeri erzak ve malzemelerini nakletmeye bafllamalar ile ortaya ç kt. Bu konudaki ilk haberler 5 May s tarihli gazetelerde yer ald. (Peyam- Sabah 5 Eylül 1922, Sabah No: 1177, Peyam No:1347,s.1.) Olaylar n gazetelere yans mas en az bir gün sonra oldu una göre Yunanl lar en geç4 Eylül tarihinden itibaren zmir deki askeri malzemelerini tafl maya bafllad klar n söyleyebiliriz. Bu durum zmir in boflalt laca izlenimini verdi i için halk mevduatlar n almak üzere bankalara hücum etti. (Peyam- Sabah 5 Eylül 1922, Sabah No: 1177, Peyam No:1347,s.1.) 8 A ustos tarihli Yunan gazeteleri de zmir deki Türk mutasarr f, komiserlik memurlar, bankalar görevlileri ilehazine evrak ve maliye veznesinin Atina ya nakledildi ini haber verdiler. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Ayr ca, Hollanda ve sviçre hükümetlerinin zmir deki vatandafllar n n korunmas ve gerekti inde nakledilmeleri için ngiltere yi yetkilendirmeleri bu flehirdeki Yunan egemenli inin sona ermek üzere oldu unu gösteren en önemli delillerdendi. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) fiehirdeki güvensizlik ortam k sa zamanda halka da sirayet etti. E lence yerleri, tiyatrolar, sinemalar, kahvehaneler zab ta kuvvetlerini emriyle kapat ld. Bu e lence yerlerinin kapat lmas na gerekçe olarak da Türk uçaklar n n sald r ihtimali gösterildi. (Peyam- Sabah 10 Eylül 1922, Sabah No: 11782, Peyam No:1352,s.2.) Yunanistan flehirdeki kar fl kl n önüne geçmek için Frans z, ngiliz, talyan ve Amerikan gemilerini zmir e ça r lm flt r. (Peyam- Sabah 5 Eylül 1922, Sabah No: 1177, Peyam No:1347,s.1.) Bas n 6 Eylül tarihi itibariyle zmir flehrinin tilaf Devletleri taraf ndan idare edildi ini yaz yordu. tilaf askerleri firari Yunan askerlerinin flehre girerek ya ma ve gasp yapmalar n engellemek için tedbirler ald lar. (Peyam- Sabah 6 Eylül 1922, Sabah No: 1178, Peyam No:1348,s.1.) 7 A ustos tarihli Yunan gazeteleri ise zmir Liman na ulaflan tilaf donanmas n n kendi vatandafllar, bankalar, gümrük idaresi ve çarfl y muhafaza etmek için karaya asker ç kard klar n yazm fllard r. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Bu arada zmir deki Yunan Fevkalade Komiseri strikiyadis Anadolu nun tahliyesi için mütareke yapmaya haz r olduklar n konsoloslara bildirmifltir. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008 SAYFA 47

21 9 A ustos tarihli gazeteler süvari öncü birliklerinin 8 Eylül günü zmir e girdi ini yazd lar. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Görüldü ü üzere bas nda yer alan zmir in Yunan iflgalinden kurtar ld na dair olan ilk bilgiler do ru de ildir. Bat bas n nda da 7 A ustos tarihi itibariyle Türk kuvvetlerinin Ege Denizi ne ulaflt yaz lm fl ise de bu da do ru de ildir. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No: 1181, Peyam No:1351,s.2.) Bosfor gazetesi Türk kuvvetlerinin 10 eylül Pazar gününe kadar zmir e girecekleri tahmininde bulunmuflsa da Türk süvarisi tahminlerin ötesinde h zl hareket etmifl ve 9 Eylül tarihinde zmir e girmeyi baflarm flt r. (Peyam- Sabah 9 Eylül 1922, Sabah No:1181,Peyam No:1351,s.2.) 10 Eylül tarihli gazeteler zmir in kurtuluflunu müjdeliyorlard. fiehirdeki tilaf devletleri Konsoloslar n n Mustafa Kemal Pafla ya müracaat ederek flehrin düzenli bir flekilde Türk kuvvetlerine teslimi için flehre en yak nda bulunan yetkili Türk Kumandan yla görüflmek istediklerini bildirdiler. Mustafa Kemal pafla görüflme yeri olarak Turgutlu yu göstermifl, ancak Türk kuvvetleri bu görüflmeye de imkan vermeyecek derecede h zl hareket etmifller ve flehre girmifllerdir. (Peyam- Sabah 10 Eylül 1922, Sabah No: 11782, Peyam No:1352,s.1.) fiehre girifl bas nda kamuoyuna flu flekilde duyurulmufltur: Öncü birliklerimiz saat on buçukta halk n sevinçli göz yafllar aras nda zmir e girmifltir. (Peyam- Sabah 11 Eylül 1922, Sabah No: 11783, Peyam No:1353,s.1.) (Peyam- Sabah 11 Eylül 1922, Sabah No: 11783, Peyam No:1353,s.1.) fiehre ilk giren birlik Nuri Bey in birli i olmufltur. Mustafa Kemal Pafla bu yüzden kendisine bir sancak ve befl yüz lira para hediye etmifltir. (Peyam- Sabah 11 Eylül 1922, Sabah No: 11783, Peyam No:1353,s.1.) Bas nda belirtildi ine göre Türk öncü birlikleri evvela zmir etraf nda güvenlik tedbirleri alm fllar daha sonra Karfl yaka Polis karakolu ile Temazu jandarma karakolunu kontrol alt na alm fllard r. Bayrakl ve civar mahallelere tahsis edilen müfrezeler vas tas yla k smen flehre girmifllerdir. Bu harekatta Ayd n- Turgutlu demir yolu üzerinde bulunan Hilal karakolu merkez vazifesi görmüfltür. (Peyam- Sabah 10 Eylül 1922, Sabah No: 11782, Peyam No:1352,s.1.) 10 Eylül günü için ordunun as l büyük kuvvetlerinin ve baflkumandan Mustafa kemal pafla n n flehre girifli için zafer taklar haz rland. M z kalar eflli inde ve halk n tezahüratlar alt nda flehre giriflleri temin edildi (Peyam- Sabah 10 Eylül 1922, Sabah No: 11782, Peyam No:1352,s.1.) Müslüman ve Musevi vatandafllar zafer taklar infla ederek her taraf all, yeflilli ve beyazl bayraklar ile donatm fllard r. K fllan n önünde muazzam bir zafer infla SAYFA 48 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A USTOS 2008