İNSAN VUCUDUNA GENEL YAKLAŞIM (Bir Bütün Olarak İnsan Vucudu)

Transkript

1 İNSAN VUCUDUNA GENEL YAKLAŞIM (Bir Bütün Olarak İnsan Vucudu) İnsan anatomisinin konusu insan organizmasıdır İnsan BİYO-PSİKO-SOSYAL bir varlıktır Biyolojik açıdan insan Psikolojik açıdan insan Sosyal açıdan insan ayrı ayrı bilinmesi gerekir İnsan sağlığı: İnsanın biyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan iyilik halinde olması ve bu iyilik halinin de sürekliliğidir (WHO) Biyolojik açıdan insan anatomisi Psikolojik açıdan insan anatomisi Sosyal açıdan insan anatomisi ayrı ayrı bilinmelidir İnsan anatomisi denince BEDEN ANATOMİSİ ele alınır. İnsan hayatının kronolojik evreleri İnsanın meydana gelişi (Ovum + spermium = zigot) Prenatal period (doğum öncesi period) Preembriyonal dönem (0-3 hf) Embriyonal dönem (4-8 hf) Fetal dönem (9-40 hf) Natus (doğum) Post natal dönem Yenidoğan dönemi Sütçocukluk dönemi Oyun çağı çocukluk dönemi Okul çağı çocukluk dönemi Ergenlik-Puberte dönemi Yetişkinlik-Olgunluk (Adult) Yaşlılık (erken yaşlılık-yaşlılık-ileri yaşlılık) Exitus (ölüm) Normal anatomi ve bireysel varyasyonlar Variation: farklılık Variabiliteler: yapı farklılıkları İnsanlar arasındaki biyolojik farklılıklar Cinsler arası farklar erkek kadın Yaş farklılıkları Yenidoğan dönemi Sütçocuğu dönemi Oyun çağı dönemi Okul çağı dönemi Puberte dönemi Olgunlaşma Olgunluk Yaşlılık Irk farklılıkları Siyah Beyaz Sarı Melez Bölgesel etnik farklar Kafkasya Asya Avrupa Amarika Dr. M. Ali Malas 1

2 İnsan vucudu küçükten büyüğe doğru; Atom Molekül Bileşik Hücre Doku Organ Sistem Organizmadan meydana gelir Atom molekül bileşik Atomlar hücrenin temel taşıdır 100 kadar temel element tespit edilmiştir Canlı organizmada en yaygın olanlar: karbon hidrojen oksijen kalsiyum potasyum magnezyum demir fosfor Azot kükürt Atomlar birleşerek molekülleri oluşturur. Birden fazla atomla oluşan bütünlük bileşiktir Su Molekülü (H 2 O) Karbondioksit (CO 2 ) HÜCRE Canlılar hücrelerden oluşur Organizmanın en küçük bağımsız yapı taşı hücredir Büyüme, metabolizma, uyarılabilme ve üreme hücrenin en temel fonksiyonlarıdır İnsan vücudunda Trilyon hücre var Hücreler: En dışta Hücre zarı İçte; stoplazma ve çekirdekten oluşur Stoplazma içerisinde hücre organelleribulunur. Endoplazmik retikulum, Golgi aygıtı, Mitokondri Ribozom, Lizozom Çekirdek; hücrenin denetimini elinde tutan temel yapıdır DOKULAR Spesifik fonksiyonları yapmak üzere, aynı tür hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşmuş hücre topluluğuna doku denir. Dokular hücrelerdeki histogenesisle meydana gelir. Doku -Hücreler ve -Hücreleri bağlayan ara madde den (İntertisyel doku, interselüler matriks) oluşur. Ovum ve spermiumdan oluşan zigot çok sayıda hücreye bölünür. Çoğalan hücreler üç ayrı tabaka şeklinde (germ tabakaları) dizilir. Embriyoda yerleşim yerine göre bunlar; dış, orta ve iç tabakalar anlamına gelir 1-Ektoderm (dış tabaka); koruyucu epitel ve sinir dokusu gelişir 2-Mesoderm (orta tabaka); kan dokusu, kas dokusu, kıkırdak ve kemik dokusu 3-Endoderm (iç tabaka); sindirim sistemi ve solunum yolları epiteli gelişir, Dr. M. Ali Malas 2

3 Vucudumuzda Dört temel doku vardır: 1. Epitel doku: 2. Bağ ve destek doku 3. Kas doku 4. Sinir doku 1-EPİTEL DOKU Fonksiyonu Koruma, örtü epiteli Salgılama bez epiteli Emme (absorpsiyon) spesifik epiteli diye üçe ayrılır Bulunduğu yer Vücut yüzeyini (deri üzerinde) İçi boşluklu organların iç yüzeyini Kan ve lenf damarlarının boşluklarını Vücut boşluklarını döşer 2-BAĞ VE DESTEK DOKU ve TÜREVLERİ Embriyolojik olarak mezoderm kaynaklıdır Bağ ve destek dokunun 4 alt grubu vardır: a) Gevşek bağ dokusu b) Sıkı örgülü bağ dokusu c) Kıkırdak ve kemik doku d) Kan dokusu Kıkırdak Dokusu: Ara maddenin kesilebilir sertlikte olduğu bağ dokusudur Kendisine ait sinir, kan damarı ve lenf damarı yoktur Fetal iskelet kıkırdağının büyük kısmının yerini kemik dokusu alır. Kemikte büyüme kıkırdağı belli yaştan sonra yerini kemik dokusuna bırakır. Kıkırdak tipleri: Hyalin kıkırdak: en çok rastlanan tip. Eklem kıkırdağı, epifiz altı, Elastik kıkırdak: kulak kepçesi, öztakiborusu, epiglot kıkırdağı Fibröz kıkırdak: intervertebral disk, klavikulanın her iki ucundaki kıkırdak Pericondrium: eklem yüzünü örten eklem kıkırdağı dışındaki bağ dokusu kılıfı Kondroblast: genç kıkırdak hücresi Kondrosit: kondroblasttan büyük yuvarlak hücreler. 3-KAS DOKUSU Kasılma özelliği olan ileri derecede özelleşmiş bir dokudur Myocytus: kas hücresi Kas hücreleri de hücre içi iplikçiklerinin dizilim özelliklerine göre 2 ye ayrılır -myocytus nonstriatus (çizgisiz kaslar) -myocytus striatus (çizgili kaslar) Fonksiyonel bakımdan Üç grupta ele alınır a) İskelet kasları; (Çizgili kaslar), İstemli çalışır, Ekstremitelerde, gövdede ve yüzde bulunur b) Düz kas; İstemsiz çalışır, Sindirim organları ve Kan damarları duvarlarında bulunur c) Kalp kası; Görünüm olarak çizgili kas gibi, çalışma olarak düz kas gibidir, Kalpte bulunur 4-SİNİR DOKUSU Sinirsel uyarıyı; alma iletme ve üretmede özelleşmiş bir dokudur Nöron ve nöroglia lardan oluşur Sinir dokusu: Beyin, Omurilik ve Sinirleri oluşturur Dr. M. Ali Malas 3

4 ORGANLAR Spesifik bir fonksiyonu gerçekleştirmek için iki veya daha çok dokunun oluşturduğu yapıya organ denir. Örnek: Kalp, böbrek, mide, karaciğer. SİSTEMLER Aynı amaca yönelik çalışan birkaç organ da sistemleri meydana getirir Destek ve hareket sistemi: Systema sceletale (Lokomotor Sistem) üç bölümü var; a) Kemikler (Systema Osteologia) b) Eklemler (Systema articulare) c) Kaslar (Systema musculare) Dolaşım Sistemi: Systema Cardiovasculare (Kardiyovasküler sistem): Sindirim sistemi: Systema Digestorum (Gastrointestinal sistem) Solunum sistemi: Systema Respiratoria (Respiratuar sistem) Boşaltım sistemi : Systema Urinaria (Üriner sistem) Üreme sistemi : Systema Genitalia (genital sistem) Sinir sistemi: Systema Nervosum (centrale/perifericum) İç salgı bezleri: Systema Endocrinea (Endokrin sistem) Duyu organları sistemi: Systema sensoria Ayrıca deri ve örtü sistemleri mevcut Sistemlerin 7 temel fonksiyonu Fonksiyon İlgili sistem 1. Dış ortamda hareket iskelet, kas,sinir,duyu 2. İç taşıma kardyovasküler sistem 3. Hammadde alımı (besin, oksijen) sindirim, solunum 4. Artık madde uzaklaştırılması idrar, solunum, sindirim 5. Dış ortama karşı koruma deri, örtü sistemleri 6. İletişim (dış iç ortam) sinir, duyu, endokrin 7. Üreme genital sistem, endokrin İNSAN VÜCUDUN BÖLÜMLERİ (Partes corporis humani) Regiones : bölgeler İnsan vucudunun bölümleri uluslararası bir dil ile ortak bir şekilde incelenir Baş (Caput) Boyun (Collum-Cervix) Gövde (Truncus) a) Göğüs (Thorax) b) Karın(Abdomen) c) Leğen (Pelvis) d) Sırt (Dorsum) Üst taraf (extremitas membri superior) a) Omuz (Omos) b) Kol (Brachium) c) Önkol (Antebrachium) d) El (Manus) Alt taraf (extremitas membri inferiores) a) Kalça (Gluteus) b) Uyluk (Femur) c) Bacak (Crus) d) Ayak (Pes) Dr. M. Ali Malas 4

5 İNSAN VÜCUDUNUN BOŞLUKLARI İç organlar baş, boyun ve gövdedeki boşluklarda yer alır Ventral (ön) boşluklar -baştakiler (göz, burun, ağız boşlukları) -gövdedekiler -üst boşluk (göğüs kafesi boşluğu-thorax) -alt boşluk -karın boşluğu (cavitas abdominis) -pelvis boşluğu (cavitas pelvis) Dorsal (arka) boşluklar Cavitas cranii (beyin ve beyincik vd yapılar) Canalis vertebralis (medulla spinalis) Göğüs Boşluğu (Cavitas thoracis) nda buluna yapılar Akciğer Kalp Timus Yemek borusu Soluk borusu Büyük damarlar Karın Boşluğu (Cavitas abdominalis) nda bulunan yapılar Mide İnce bağırsaklar Kalın bağırsaklar Karaciğer Safra kesesi Dalak Pancreas Böbrekler Üreter Surrenal (Böbrek üstü Bezi) Leğen Boşluğu (Cavitas pelvicis) Mesane İç genital Organlar İnce ve kalın bağırsak kıvrımlarının bir kısmı Rektum Vücut zarları Vucut boşluğu iç yüzü ile Boşluklarda bulunan organların dış yüzünü sarar 1-Epitelyal membranlar a-kutanöz (deri) b-mukoz membran (mukoza) ağız boşluğu burun boşluğu sindirim kanalı solunum yolları idrar üreme yolları mukoza ile kaplıdır mukoza içindeki özel hücreler mukus salgılar c-seröz membran dış ortamla bağlantıları yoktur vucut boşluklarının iç yüzünü ve organların da dış yüzünü seroza ile sarar seröz bir salgı salgılarlar Dr. M. Ali Malas 5

6 paryetal ve visseral yaprakları vardır -cavitas peritonealis peritonla (mide bağırsak etrafındadır) -cavitas thoracis plevra ile (akciğerler etrafındadır) -cavitas pericardi perikard ile sarılır (kalp etrafındadır) 2-Bağdokusu muscular membranlar Sinovial membranlar: Sinovial eklemlerin eklem boşluğunu döşer Sino vya sıvısı salgılar Cavitas articularisi döşer Derinin Vücut Yüzeyindeki Yüzde Dağılımı Baş: % 9 Tek kol: %9 Tek bacak: %18 Gövde ön kısmı: %18 Gövde arka kısmı: %18 Perine: %1 TEMEL ANATOMİK YAPILAR Vucut yüzeyinden derine temel 5 tabaka 1. Deri (stratum cutaneum) -epidermis (yenilenebilir, el ve ayak tabanında kalındır) -dermis (kan ve lenf damarları var) -Deri eklentileri a. -tırnak (ungues) b. -kıl (pili) c. -yağ bezi (glandula sebasea), d. -ter bezi (glandulae sudariferae), e. -süt bezi (glandulae mammae) 2. Derialtı veya yüzeyel fasiya (Fascıa Superfıcıalıs-stratum subcutaneum-tela subcutanea) a. Lamina superficialis b. Lamina profunda 3. Derin fasiya (Fascıa profunda) 4. Kaslar (stratum musculare) 5. Kemikler veya iç organlar Topografik anatomide Epifasiyal tabakalar (1+2) Fasiya (3) Subfasiyal tabakalr (4+5) diye de tanımlanır Vücut Ağırlığı Broca Formülü Normal vücut ağırlığı (kg) = Boy 100 İdeal vücut ağırlığı = Normal vücut ağırlığı - %10 Body Mass Index vücut ağırlığı (kg) / Boy2 Normal sınırlar (24-26) Dr. M. Ali Malas 6

7 Çeşitli organ ve dokuların vücut ağırlığına oranları: İskelet kası: % 40 Yağ ve bağ doku: % 25 Kemik doku: % 15 Göğüs ve karın organları: % 10 Kan: % 7 Sinir sistemi: % 3 Splanchnolojiye Giriş Ve Organlar Hakkında Genel Bilgi İç organlar: organa visceralia (göğüs karın ve pelvis boşluğunda yer alan organlar) Viscus (latince): iç organ Viscera : iç organlar Splanchnos (Gr): iç organ İç organlar yapı itibarıyla 2 ye ayrılır Organo cavitosa (içi boşluklu organ) Organo visceralia parencyhymatosa (içi dolu organ) cavitas tipi organ parankimatöz tip organ 1-Organo cavitosa (içi boşluklu organ) Madde iletimi Madde depolanması Madde absorbsiyonunda görev alır içi boşluklu organların genel yapıları a-) duvar yapısı duvar: paries, tunica: tabaka gömlek, içten dışa doğru tunica mucosa telasubmucosa tunica muscularis tunica serosa Tunica mucosa: Epitel tabakası ile sarılmış muköz membran (epithelium mucosae) Altta lamina propria var Lamina propriada ise -sekretuar bezler -kan damarları (arter ven) -sinirler -lenf follikülleri yer alır Lamina propria dışında düz kaslardan yapılmış lamina muscularis var Telasupmucosa Gevşek bağ dokusu katmanıdır -kan damarları -lenf damarları -sinir lifleri (plexus nervosum submucosus (meisner)) Tunica muscularis: İki veya üç kat halinde düz kas katmanı içerir Güçlü kas fonksiyonu olan organlarda üç katlı (mide, uterus) diğerlerinde iki katlıdır Ağız, yutak, üst özafagus ve anüste çizgili kaslarda vardır Kas tabakaları arasında sinir ağı vardır (plexus nervosum myentericus (auerbach)) İçteki kas tabakası stratum circulare (hacmi ve çapı daraltır) Dıştaki kas tabakası stratum longitudinale (boyu kısaltır) İki kas tabakasının hareketi ile ritmik kasılmalar, peristaltik hareketler meydana gelir İçerik kranialden kaudale doğru ilerler Dr. M. Ali Malas 7

8 Tunica serosa (dış tabaka) Karın ve pelvis boşluğu organlarında Tunica adventicia olarak adlandırılır Tunica adventitia bağ dokusundan yapılıdır Tunica serosa tek katlı yassı mesotelyal hücrelerden oluşur b-) lumen yapısı lümenin iç yüzeyi özellikleri internal surface anatomi endoskopik incelemelerde önemlidir lümenin özelleşmiş bölümleri bulunabilir bronkoskopi endoskopik sinüs cerrahisi rigit/flexible özafagus, mide skopisi rektoskopi laparoskopi ureteroskopi 2-Organo visceralia parencyhymatosa (parankimatöz tip organ) İçi dolu organlardır İki bölümden oluşur a-stroma; çatı b-paranşima; esas fonksiyonel hücreler bölümü a-stroma; çatı stroma capsulatum u oluşturur kollagen ve elastik liflerden yapılıdır stroma spesifik bir doku değildir organın özel fonksiyonlarında etkili değildir b-paranşima organın kendine özgü fonksiyonları paranşima hücreleri tarafından yapılır stroma/paranşima oranı her organda farklıdır, bu da organın sertliğini etkiler sertlik derecesi = paranşima / stroma Organların genel özellikleri Organın önemi Organın yeri vücut boşluklarındaki yeri yaşla değişimi büyüyüp küçülmesi Organın etrafının sarılması Dıştan içeri doğru; zar, membran, kemik vs Organın yüzeyleri; şekline göre değişir Organın yapısı Cavitas tipi organlar Parenkimatöz tip organlar Organın damarları (AVL) Fonksiyonel damarları Besleyici damarları Organın sinirleri Dr. M. Ali Malas 8

9 Sistemlerle ilgili Özel Anatomi Terimleri Osteologia Systema skeletale 1-Aksiyal iskelet cranium columna vertebralis toraks kafesi 2-Appendiküler iskelet extremitas membri superior extremitas membri inferior Articulatio 1-Axial iskelet eklemleri cranium eklemleri columna vertebralis eklemleri torax kafesi eklemleri 2-Appendiküler iskelet extramitas membri superior eklemleri extramitas membri inferior eklemleri Myologia (systema musculare) Cranium kasları Mimik kaslar Çiğneme kasları Boyun kasları Göğüs kasları Sırt kasları Abdomen kasları Pelvis kasları Üst ekstremite kasları Alt ekstremite kasları Systema cardiovasculare Kalp (Cor) Arterler Venler Lenfatikler Lenf damarları Lenf nodülleri Ststema respiratoria (Respiratuar sistem) Nasus (burun) Larynx (gırtlak) Trachea (soluk borusu) Pulmones (Akciğerler) Plevra Systema digestorium Oris (Ağız) Pharynx (yutak) Oesophagus (yemek borusu) Gaster (mide) Intesinum tenue (ince bgs) Intestinum crassum (kalın bgs) Hepar (karaciger) Lien (dalak) Pankreas Systema urinaria Ren (böbrek) Ureter Vesica urinaria (mesane) Urethra Systema genitale masculina Testes, epididim, ductus deferens, vesicula seminalis, prostat, Glandula bulbourethralis penis, urethra scrotum Systema genitale feminina Over, tuba uterina, uterus, vagina, clitoris, labium majus pudendi labium minus pudendi Hymen Vulva Mons pubis Systema endocrinea Glandulae hypophysiales, glandulae thyroidea, glandulae surrenales, pancreas, testes, over,.. Systema nervosum Systema nervosum centrale encephalon medulla spinales Systema nervosum perifericum nervi craniales nervi spinales Dr. M. Ali Malas 9