16 22 Eylül 2013 SAYI: 4. Suriye Helikopterinin Düşürülüşü ve Kuzey Suriye Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Seçimleri: KDP-KYB İşbirliği Nereye Gidiyor?

Transkript

1 16 22 Eylül 2013 SAYI: 4 GÜNDEM Suriye Helikopterinin Düşürülüşü ve Kuzey Suriye Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Seçimleri: KDP-KYB İşbirliği Nereye Gidiyor? Şanghay İşbirliği Örgütü Bişkek Zirvesi Mısır da Olağanüstü Hal Yasasının 2 Ay Daha Uzatılması Suriyeli Göçmenlerin Su Sorunu Mısır ın Afrika Politikasının Temel Belirleyeni Olarak Nil Nehri Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@yahoo.com

2 Suriye Helikopterinin Düşürülüşü ve Kuzey Suriye Suriye helikopteri Türk F-16 uçakları tarafından sınır ihlali yaptığı için Türk hava sahasında iken vurulmuş ve düşürülmüştür. Bu olay Türk jetinin uluslararası sularda Suriye hava savunma sistemleri tarafından düşürülmesinin ardından Türkiye nin değiştirdiği angajman kuralları çerçevesinde gerçekleşmiştir. Buna göre Türkiye, Suriye rejimine ait, sınırlarına yaklaşan her askeri unsurun tehdit olarak değerlendirileceğini ilan etmiştir. Türkiye tarafından atılan bu adım Türkiye Suriye sınır hattının Suriye tarafındaki rejim muhalefet çatışması ve Kürtlerin kendi bölgelerinde hakim olma mücadeleleri açısından rejim aleyhine bir durum yaratmıştı. Zira rejim ordusunun sınır hattındaki operasyonları sınırlanmıştı. Bu da sınır hattında 5 10 kilometre derinliğe sahip fiili bir güvenli bölge oluşmasını sağlamıştı. Ayrıca bu dönemden sonra rejim giderek Kuzey Suriye de toprakların önemli bir kısmı ve sınır kapılarının kontrolünü kaybetmeye başlamıştı. Suriye helikopterinin düşürülmesi son dönemde sınır hattında saldırılarına hız veren Suriye ordusunun eylemlerini sınırlandıracaktır. Rejim özellikle kendisi için kritik öneme sahip Lazkiye vilayetinin kuzey bölgesindeki muhalefet etkinliğine son vermek için son dönemde bu bölgedeki saldırılarını artırmıştı. Lazkiye vilayetinin Hatay a yakın kısımlarında Bayır Bucak Türkmenleri ve Sünni Arapların kontrolü söz konusu ve rejim buna son vermek arayışı içinde. Bu bölgenin önemi Lazkiye vilayetini içeren Alevi bölgesi oluşturma çabası ve Hatay ile toprak bağının kurulması açısından kritik öneme sahip. Rejim Hatay a açılan sınır hattını kontrol ederek Türkiye üzerinde de baskısını artırmak istemiş olabilir. Suriye helikopterinin düşürülüşü bu bölgede yoğunlaşan rejim muhalefet çatışmasını muhalifler lehine etkileyecektir. Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, oytunorhan@hotmail.com 2 Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Seçimleri: KDP-KYB İşbirliği Nereye Gidiyor? Irak Kürt Bölgesel Yönetimi nde 21 Eylül 2013 tarihinde parlamento seçimleri yapılacak. Irak Kürt Bölgesel Yönetiminde yapılacak seçim sonucunda ortaya çıkacak tablo Irak ve bölgesel dengeler üzerinde etkili olacaktır ten sonra Mesut Barzani liderliğindeki

3 KDP ve Celal Talabani liderliğindeki KYB arasındaki anlaşma üzerinden yönetilen Bölge, 21 Eylül de yapılacak seçimlerle yeni bir yola girecek gibi gözükmektedir. Çünkü KDP ve KYB ilk kez ayrı listelerle seçimlere katılacak. Bu durum iki parti arasında ciddi bir siyasi mücadeleyi ortaya çıkarmaktadır ten sonra Irak Kürt Bölgesel Yönetimi içerisinde ortak bir yönetim kurma arayışı içerisinde olan iki partinin arasındaki mücadele bu süreci sekteye uğratabilecek niteliktedir. Ayrıca bölgede 2009 daki seçimlerden sonra sağlam adımlar atan ve başını KYB den ayrılan Goran ın çektiği bir muhalefet hareketi de bulunmaktadır. Bu durum Irak Kürt Bölgesel Yönetimi içerisindeki iktidar gücü açısından ağırlıklı bir konuma sahip olan KDP için diğer bir direnç noktasını da oluşturmaktadır. Yine de tahminlere göre KDP nin seçimlerden yine birinci çıkması olası görünmektedir. Burada asıl önemli olgu ikinci partinin kim olacağı ve muhalefetin iktidar gücünün her istediğini yapmasını engelleyecek bir güce ulaşıp ulaşamayacağıdır. Bu noktada her iki durumda da KDP ve KYB işbirliğinin devam edeceğini söylemek mümkündür. Seçim sonuçlarına göre eğer muhalefet 2009 dan daha güçlü bir biçimde seçimlerde varlık gösterebilirse, KDP kendi iktidarını ayakta tutabilmek için KYB nin desteğine ihtiyaç duyacaktır. Diğer taraftan KYB eğer KDP nin ve Goran ın altında kalırsa, siyasi sürecin dışında kalmamak ve zayıf durumda olmamak adına KDP ile işbirliğini devam ettirecektir. Ancak 2009 daki seçimlerde muhalefet hareketi olarak ortaya çıkan Goran Hareketi nin elde edeceği başarıyla muhalefet yerine iktidarın parçası olmayı istemesi durumunda bölgedeki dengelerde değişikliklerin olması muhtemel gözükmektedir. Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, 3 Şanghay İşbirliği Örgütü Bişkek Zirvesi Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan'ın üye olduğu Şanghay İşbirliği Örgütü'nün olağan yıllık zirvesi Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'de yapıldı. ŞİÖ üye devletlerinin toplam iktisadi gücü 2012 yılında 10 trilyon dolar kadarken, dış ticaret ise 5 trilyon dolara yaklaştı. Zirvede uluslararası sorunlara barışçıl yöntemlerle çözüm aranması, egemenlik prensibine riayet edilmesi ve bu bağlamda müdahalelere karşı olunduğunun altı çizilirken çözümlerin mutlaka Birleşmiş Milletler çatısının altında olması da ayrıca

4 vurgulandı. ŞİÖ, Çin'in özellikle üzerinde durduğu köktendincilik, ayrımcılık ve terörizm ve de sınır ötesi organize yasadışı faaliyetleri durdurmak amacı ile hukuksal çerçevede daha sık işbirliğinin yapılmasına karar verdi. Güncel olarak da Suriye'nin egemenliğine saygı duyulması ve de kimyasal silahların uluslararası örgütler tarafından kontrol edilmesinde hemfikir olundu. Çin zirvede İpek Yolu nun iktisadi kuşak olarak gelişmesini öne sürerken Türkmenistan ve Kırgızistan ile stratejik ortaklık düzeyine geçtiğini belirtti. Halihazırda Kazakistan ve Özbekistan ile de stratejik ortaklığı göz önünde bulundurulursa enerji konusunun örgüt içinde ne kadar önemli olduğu anlaşılabilir. İran Cumhurbaşkanı ilk dış ziyaretini buraya yaparken ülkesi hakkında tek taraflı çözümlere karşı çıkıldığı ve güç tehdidine kesinlikle izin verilmemesi üye devletler tarafından ifade edildi. Geçen sene Diyalog Ortaklığına kabul edilen Türkiye zirveye yüksek seviyede bir hükümet temsilcisiyle katılmadı. Bu tavır da Türkiye'nin ŞİÖ'ye eskisi kadar önem vermemesinin bir göstergesidir. Dr. Süreyya Yigit, ORSAM Avrasya Danışmanı, Mısır da Olağanüstü Hal Yasasının 2 Ay Daha Uzatılması 4 Mısır da 3 Temmuz 2013 darbesi sonrasında 2013 Ağustos ayında yürürlüğe giren OHAL yasası 12 Eylül 2013 tarihinde iki aylığına uzatıldı. OHAL yasası Müslüman Kardeşlerin liderliğini yaptığı ''Meşruiyete destek ve darbe karşı ulusal koalisyon''u tarafından düzenlenen darbe karşıtı eylemlerin devam ettiği Rabia'tül Adeviye ve Nahda meydanlarının boşaltılmasının ardından 14 Ağustos'ta ilan edilmişti. Daha sonraki günlerde ise darbe sonrası yönetim OHAL yasası kapsamında uygulanan gece sokağa çıkma yasağında revizyona giderek yasağın başlama saatini değiştirmiş ve yasağı daha geç saate çekmiştir. Ancak İçişleri Bakanının konvoyuna düzenlenen suikast saldırısı, Sina Yarımadasında artan çatışmalar ve Delga ya düzenlenen askeri operasyon ülkedeki tansiyonun güvenlikçi politikalar lehine yükselmesine neden oldu. Ülkede güvenlik kurumlarına yani ordu, istihbarat birimleri ve polis birimlerine olağanüstü yetkiler tanıyan OHAL yasasının iki aylık ek süre ile uzatılması Mısır da rejimin önümüzdeki iki ay boyunca güvenlikçi politikalarına devam edeceğini göstermektedir. Darbe sonrası Genel

5 Kurmay Başkanı ve Savunma Bakanı General Sisi tarafından deklare edilen ''terörle mücadele'' söyleminin geçerliliğini koruyacağını söylemek mümkündür. Gene bu bağlamda Mısır rejiminin, şiddettin kaynağı olarak gördüğü Müslüman Kardeşler Teşkilatı, diğer Siyasal İslamcı parti ve gruplar ile ve tüm darbe karşıtı parti, grup ve eylemlere yönelik sindirme/baskılama politikasını sert bir şekilde devam ettireceği tahmin edilebilir. Özellikle taslak anayasa üzerindeki ihtilafların ortaya çıktığı Eylül ayında, rejimin aldığı bu karar bir yandan darbe sonrası başlayan sindirme/baskılama politikalarının devamı anlamına geldiği gibi aynı zamanda anayasa ihtilafı nedeniyle rejime karşı tavır almayı gündemine taşıyacak her türlü aktöre de gözdağı vermeyi hedeflemektedir. Sonuç olarak darbe sonrası Mısır da siyasi normalleşme uzatılan OHAL yasası ile daha geri bir tarihe ötelenmiştir. Nebahat Tanrıverdi, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, Suriyeli Göçmenlerin Su Sorunu UNHCR nin son verilerine göre 2 milyondan fazla kişi komşu ülkeler Türkiye, Lübnan, Irak ve Ürdün e göç etmişlerdir. Özellikle son dört ay içerisinde göçmen sayısı hızlı bir artış oranına sahiptir, öyle ki yıl sonunda toplam göçmen sayısının 4 milyon olacağı öngörülmektedir. Söz konusu göçmenler, ülkelerin kamplarında misafir edilirken, her türlü ihtiyacın kamplarda karşılanması hedeflenmektedir. Kamplarda özellikle Irak ın kuzeyinde bulunan Domiz kampı ve Ürdün de ise Zaatari kamplarında su sorunu yaşanmaktadır. İki kampın ortak özelliği ise bulundukları ülkede yer alan en büyük iki kamptır. Kalabalık kamplarda özellikle sanitasyon yetersizliği nedeni ile salgın hastalıkların tekrar dirilmesi ve yayılması gündemdedir. Küçük kapasitelere sahip kampların yer aldığı bu ülkelerde, artan göçmen sayısı nedeniyle kamplarda yeniden yapılandırmalara veya yeni kamplar oluşturulmaya yönelmektedir. Domiz kampında su sağlanımı UNICEF tarafından sağlanmaktadır, 2012 Aralık itibariyle kampın nüfusu 3 katına çıkmıştır aile kapasiteli kampta şu anda 8000 aile ve yaklaşık kişi bulunmaktadır. Kampın kapasitesini aşan bu durum gıda, su ve sanitasyon ihtiyaçların karşılanmasında büyük 5

6 sorunlara neden olmaktadır. Kamp dahilinde yapılan düzenlemelerde kurulan ortak tuvaletler, mutfaklar ve septik tanklarla çözüm bulunmaya çalışılırken, kampın düzensiz ek yerleşim bölgelerinde atık su çadırların arasında açık bir şekilde akmaktadır. Dünyanın su kaynakları açısından dördüncü fakir ülkesi olan Ürdün de ise sorunun farklı bir boyutu daha ortaya çıkmaktadır. Göçmenlerin gelmesiyle birlikte mevcut su problemi daha belirgin bir hal almıştır. Ürdün, uzun yıllardır yüzey sularının yetersiz olması nedeniyle su ihtiyacını yer altı sularından temin etmektedir. Araştırmalara göre, Suriye den gelen göçle nüfus artmış ve yer altı suyu çekim oranı beslenim oranın üç katına çıkmıştır. Bu durum bazı kuyuların kurumasına neden olmuştur. Yine araştırmalara göre, Mafraq bölgesine iletilen suyun yüzde 65 i boru hatlarından ve insanların hatlara yasadışı müdahale etmesi nedeniyle kaybolmaktadır. Türkiye ve Lübnan da ise yapılan çalışmalara göre kamplarda sanitasyon ve su sorunu yaşanmamaktadır. Irak ve Ürdün de yaşanan bu sorunun özelikle Ürdün de göçmenler ve Ürdün halkı arasında bir gerilim yaratmasından endişe edilmektedir. Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@gmail.com 6 Mısır ın Afrika Politikasının Temel Belirleyeni Olarak Nil Nehri Mısır Afrika ülkeleri tarafından daha çok bir ortadoğu ülkesi olarak değerlendirilmektedir. Mısır ın tarihi ve kültürel bağları da zaten bu algının pekişmesine yol açmaktadır. Elbette bir ülkenin dış politikası sadece tarihi ve kültürel bağlar ile açıklanamaz. Mısır ın Afrika ya dönük politikasının temel belirleyeninin Nil nehri sularının herhangi bir kesintiye uğramadan Mısır a ulaşması politikası olduğu dikkate alınmalıdır. Mısır, 1970 ler ile birlikte başlayan havza temelindeki işbirliği çalışmalarında, uzun yıllar boyunca havza ülkeleri ile sadece teknik işbirliği konusunda çalışmalar yürütmeyi tercih etmiştir. Yukarı kıyıdaşların temel kaygısı ise sömürge döneminde inşa edilmiş olan düzeni ortadan kaldırılarak büyük çaplı su kaynakları geliştirme projeleri içine girmek olmuştur. Mısır uzun zamandan bu yana Nil nehri sularından yukarı kıyıdaşların faydalanmasını engelleme politikasını devam ettirmekle birlikte, havza ülkelerinde halkın temiz içme

7 suyuna ulaşmasını sağlayacak projeler de yürütmektedir. Bu projeler arasında Uganda ve Güney Sudan da suyollarının sedimentten temizlenmesi, tarımsal sulama konusundaki projelere destek olmak ve içme suyu elde etmek amacıyla kuyular açmak da bulunmaktadır. Ancak Mısır ın bu çabaları yetersiz kalmış ve Mısır ın yukarı kıyıdaş ülkelerdeki imajını değiştirmeye yetmemektedir. Mısır Afrika ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanmaları sürecinde destek olmak amacıyla kurulan Afrika Birliği Örgütü nün (Organisation of African of African Unity) kurucusu ve aktif bir üyesi iken örgütün yerini 2001 yılından bu yana almış olan Afrika Birliği (African Union) örgütünde fazla bir varlık göstermemiştir. Örgüt üyesi devlet başkanlarının katıldığı toplantılara katılmamayı seçmiş olan Mısır ın eski Devlet Başkanı Mübarek in bu tercihinin arkasında 1995 yılında Etiyopya nın başkenti Addis Ababa da uğradığı suikast girişiminin olduğu söylense de Mısır ın Afrika meselelerine duyduğu ilginin azalması gerçek neden olarak görülmelidir. Örgüt de 3 Temmuz 2013 darbesinden sonra Mısır ın üyeliğini askıya almıştır. Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Programı Uzmanı, seyfikilic@yahoo.com 7