PROF. DR. AL HSAN DOKUCU

Transkript

1

2 PROF. DR. AL HSAN DOKUCU De erli stanbul da Sa l k Okurlar stanbul da I. basamak sa l k hizmetlerinde yepyeni bir sayfa aç ld. 1 Kas m 2010 tarihini stanbul için bir milat olarak kabul edebiliriz. Çünkü stanbul da art k I. basamak sa l k hizmetleri Aile Hekimli i sistemi üzerinden gerçeklefltiriliyor. Art k her hastan n Aile hekimim diyebilece i bir hekimi var. Bu nedenle geçti- imiz Kas m ay, sa l k camias için bir baflar ve mutluluk ay oldu. Bilindi i üzere Türkiye de Sa l k Sistemi, 2004 y l nda ç kar lan 5258 Say l Aile Hekimli i Pilot Uygulamas Hakk nda Kanun ve onu müteakip düzenlenen mevzuat ile de iflikli e u rad. Bu çerçevede yap lan çal flmalarla bugün stanbul da da Toplum Sa l Merkezleri (TSM) ve Aile Sa l Merkezleri (ASM) kuruldu. Halk m za hay rl olmas n diliyoruz. Ülkemizde tedavisi sadece organ ve doku nakli ile mümkün olan hasta say s n n her geçen gün art fl göstermesi, bu alanda hizmet veren merkez say s n n da artmas mecburiyetini ortaya koymufltur. Biz de bu anlamda stanbul daki üçüncü Organ Nakli Merkezini hizmete açarak konuya yönelik çal flmalara bir yenisini daha eklemifl olduk. Müdürlü ümüz, Ekim tarihleri aras nda zmir de düzenlenen 13. Ulusal Halk Kongresi nden de eli bofl dönmedi. stanbul da 2009 Y l nda Gerçekleflen Bebek Ölümlerinin De erlendirilmesi bafll kl çal flmam z Sözlü Bildiri Sunumu Teflvik Ödülüne lay k görüldü. Söz konusu bildiriye eme i geçen tüm çal flma arkadafllar ma buradan teflekkür ediyorum. Obezitenin yaflam süresini ve kalitesini do rudan etkiledi i bir gerçek. Bizler de bu say m zda çok faydal olaca düflüncesiyle konunun uzmanlar ndan Prof. Dr. Yüksel Altuntafl n a z ndan bu konuyu inceledik. Türkiye de meslek hastal klar n n tespit ve tedavisi, çal flma hayat n n sa l kç lar ve çal flanlar aç s ndan en önemli konular ndan biri. stanbul Meslek Hastal klar Hastanesi son 3 y l içerisinde yeni bir reorganizasyona bafllam fl, stanbul Sa l k Müdürlü ünün destekleriyle sadece 4 olan uzman say s 2010 y l nda 24 e ç km fl, hemen her dalda hizmet verir hale gelmifltir. Bugün toplumun ruh sa l n n istenen seviyelere ç - kart lmas nda en önemli konulardan biri de hiç flüphesiz yüzyüze iletiflimdir. Bu say m zda, Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi Psikiyatri Klinik fiefi Uzm. Dr. Mecit Çal flkan la yapt m z sohbet, bu konulara fl k tutmaktad r. Türkiye de özellikle de ilimizde, Acil Sa l k Hizmetlerindeki iyileflme, ileri teknolojiyle donat lm fl konforlu tedavi kurumlar, hizmete eriflim kolayl ; stanbul u Sa l k Turizmi aç s ndan büyük bir cazibe merkezi olmaya aday k lmaktad r. Bu amaçla Sa l k Bakanl 2010 y l ortalar nda Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü ne ba l olarak Sa l k Turizmi Birimi kurmufl ve birim bünyesinde medikal, termal-spa wellness, ileri yafl ve engelli turizmi ile yurt d fl koordinasyon flube müdürlükleri oluflturmufltur. Birimin Sa l k turizmi alan nda mevzuat boflluklar n n ortadan kald r lmas ve sektörler aras koordinasyonun art r lmas hususunda faydal olaca düflünülmektedir. Sa l k, mutluluk ve huzur dolu günler dilerim.

3 Ç NDEK LER AYIN KONUSU 4 stanbul da Aile Hekimli i UZMAN GÖZÜYLE 22 Obezite ve Etkileri GÜNDEM 30 Ruh Sa l Haftas Kutland 4 HABER 6 stanbul da Üçüncü Organ Nakil Merkezi Aç ld 30 GÜNDEM 36 A z ve Difl Sa l Haftas 6 HABER 8 Ümraniye de Yeni Aile Sa l Merkezleri Aç ld 8 HABER 12 stanbul l Sa l k Müdürlü üne Halk Sa l Kongresi nden Teflvik Ödülü 36 ARAfiTIRMA 38 Sa l k Turizmi ve stanbul RÖPORTAJ 42 Toplumun Ruh Sa l Dr. Mecit Çal flkan la Söylefli 42 STANBUL DA SA LIK 2

4 HABER 52 Hemflirelikte Yönetim Kongresi HABER 53 stanbul Difl Hekimleri Odas Ziyareti UZMAN GÖZÜYLE 54 Türkiye de Meslek Hastal klar n n Tespiti ve Tedavisi 54 Sahra RÖPORTAJ 64 stanbul un Sa l Görme Mesafesinde ÇEVRE 69 T bbi At k Mesleki E itimcilerin E itimi Projesi (TAMEP) 69 KONGRELER 71 SA LIK REHBER 72 SAH B stanbul Sa l k Müdürlü ü ad na stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan DOKUCU SORUMLU YAZI filer MÜDÜRÜ Dr. Metin SER MER YAZI filer Hacer ÇOKLUK KONSEPT DANIfiMANI Songül ALPTEK N BALCI YAYIN KURULU Uzm. Dr. brahim TOPÇU Uzm. Dr. Mehmet ERBAKAN Uzm. Dr. Abdülkadir TABO Doç. Dr. Serap GENCER Hediye ÜNVER B L MSEL DANIfiMA KURULU Prof. Dr. Fahri OVALI Prof. Dr. Hamit OKUR Prof. Dr. Murat ELEVL Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK Prof. Dr. Selami ALBAYRAK Prof. Dr. Yüksel ALTUNTAfi Doç. Dr. Adem AKÇAKAYA Doç. Dr. Mustafa B L C Doç. Dr. Özgür Y T Op. Dr. Sadiye EREN YAYINA HAZIRLIK YAYIN EK B Dr. Havva SULA Dr. Melike GÜNYÜZ Sevim SARIÇAM Görsel ve Sanatsal letiflim Tan t m ç ve D fl Tic. Ltd. fiti Ca alo lu Yokuflu No: 12/5 Ca alo lu/ stanbul Tel: GÖRSEL TASARIM VE UYGULAMA Özle ÇET NKAYA Ayfle ADAfi Didem IfiIK REKLAM REZERVASYON Mustafa AYDIN Tel: Fax: istanbuldasaglikdergisi@gmail.com BASKI Ebru Matbaac l k Bas. Yay. San. ve Tic. A.fi. Organize Sanayi Sitesi Atatürk Cad. No: 135 kitelli / stanbul Tel: YAZIfiMA ADRES Bas n Bürosu stanbul Sa l k Müdürlü ü Peykhane Cad. No:10 Çemberlitafl/ stanbul Tel: Fax: Yaz lar n sorumlulu u yazarlar na aittir. Bu dergide yer alan yaz lardan kaynak gösterilerek al nt yap labilir. Bu dergi tamam yla reklam gelirleri ile 2 ayda bir yay nlanmakta ve ücretsiz da t lmaktad r. STANBUL DA SA LIK 3

5 AYIN KONUSU stanbul da Aile Hekimli i Geçifl öncesi ilimizde toplam 581 sa l k oca nda 2027 hekim taraf ndan 1. basamak sa l k hizmetleri verilmekte iken; 30 Ekim 2010 tarihinde bafllayan aile hekimli i uygulamas nda faal 731 Aile Sa l Merkezinde 3022 aile hekimi ve 139 geçici görevli aile hekimi ile toplam 3161 hekim ile sa l k hizmeti verilmeye bafllanm flt r. Aile Hekimli i uygulamas, uygulama olarak bak ld nda en temelde birey ile hekimi birlefltirmekte, kavuflturmakta ve hasta-hekim iliflkisini yeniden tan mlamaktad r. STANBUL DA SA LIK 4

6 Aile hekimli i uygulamas birinci basamak sa l k hizmetlerine çok önemli yön ve ivme kazand rm flt r. Tedavi süreçlerinin yan s ra gebe, bebek izlemlerine, bireysel sa l k hizmetlerine kadar bir çok bilefleni ile aile hekimli i uygulamas birinci basamak sa l k hizmetlerini derinden etkileyecek bir hâl alacakt r. Gezici sa l k hizmetleri ile hizmetin ulafl labilirli i daha da artacakt r. Aile fertlerinin belli bir hekimden hizmet al - yor olmas aile hekimlerine karfl güven, ba l l k ve iletiflimde süreklilik oluflturacakt r. Türkiye de Eylül 2005 de Düzce de bafllanan ve 5 y ld r devam eden aile hekimli i pilot uygulamas na 2010 y l sonuna kadar tüm ülkede geçilmesi planlanmaktad r. Bu kapsamda ilimizde 30 Ekim 2010 tarihinde aile hekimli i uygulamas na geçilmifltir. Geçifl öncesi ilimizde toplam 581 sa l k oca nda 2027 hekim taraf ndan 1. basamak sa l k hizmetleri verilmekte iken; 30 Ekim 2010 tarihinde bafllayan aile hekimli i uygulamas nda faal 731 Aile Sa l Merkezinde 3022 aile hekimi ve 139 geçici görevli aile hekimi ile toplam 3161 hekim ile sa l k hizmeti verilmeye bafllanm flt r. l d fl ndan ilimizdeki aile hekimli i birimlerine yerleflen 67 aile hekimi ise 1 Aral k 2010 tarihinde görevlerine bafllayacaklard r. Kas m ay sonunda yap lacak yeni yerleflme ifllemleri ile birlikte hekim say s nda daha da fazla art fl sa lanacakt r. Birinci basamak sa l k hizmetlerinde hem fiziki mekan hem de hekim say s aç s ndan bu önemli art fl n hizmet sunumunu daha da kaliteli hâle getirece i ortadad r. Türkiye de ülke içinde göçlerin çok s k olmas aile hekimli i uygulamas n n vazgeçilmezlerinden olan süreklili in devam n oldukça zorlaflt ran nedenlerden biridir. Özellikle büyük bir metropol olan ilimizde nüfus hareketlili i oldukça yo un olarak yaflanmaktad r. Uygulama bafllad ktan sonra il d fl kay tl nüfusun fazlal su yüzüne ç km flt r. Bu nedenle 3540 aile hekimli i birimi ile hizmet devaml sa lanmas, Ocak ay itibari ile birlefltirme ve ayr lma ifllemleri tamamland ktan sonra Aile Sa l Merkezi say s n n 900 e ulaflmas planlanmaktad r. STANBUL DA SA LIK 5

7 HABER stanbul da Üçüncü Organ Nakil Merkezi Aç ld HACER ÇOKLUK Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesi Organ Nakil Merkezi May s ay ndan beri hasta kabul ediyor. 6 yatak kapasitesiyle hizmet veren merkez May s 2010 tarihinden itibaren 4 böbrek naklini baflar yla gerçeklefltirdi. Kamuda üçüncü olan Organ Nakil Merkezi, Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesinde 5 Kas m 2010 tarihinde stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan Dokucu nun kat l mlar yla hizmete aç ld. Aç l fl törenine Kad köy Kaymakam Hasan Karahan, sa l k müdür yard mc lar ve baflhekimler kat ld. stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan Dokucu Organ nakli sürecinde, Türkiye nin tamam dikkate al nd nda, Amerika daki orta bir flehrin ç kard kadar kadavrik ba fl ç km yor. Türkiye de 55 bin böbrek nakli aday hasta bulunuyor. Ancak listelerdeki kay tl hasta say s 13 bin, bu say karaci erde 1200, kalpte 260, akci er ve pankreasta da 86 d r. Ne yaz k ki bu listelerin çok fazla de iflmemesinin nedeni bekleme listesindeki hastalar n ço unun vefat etmesidir. dedi. Ayr ca sözlerine Organ ba fl konusunda halk n bilinçlendirilmesi görevi, halktan çok biz hekimlere düflmektedir. flin t bbi, etik ve manevi anlamda de erlendirilip, h zland r l p bu konuda duyarl l n art r lmas gerekir. Ama en çok sa l k personeli ve ard ndan da vatandafl n bilincinin art r lmas gerekmektedir. diye devam etti. Merkezin aç l fl konuflmas nda Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesi Baflhekimi Prof. Dr. Hamit Okur, Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesinin kuruluflundan bu yana sa l k ve e itim alan nda verdi i sa l k hizmetleri ile kendini kan tlam fl bir hastane oldu unu, Organ Nakil Merkezinin aç l fl ile önemli bir ad m daha att klar n belirtti. Prof. Dr. Okur, Organ Nakil Merkezi, bu mukaddes hizmetin bir parças d r. diyerek merkezin hizmete geçmesinde deste i ve eme i olan tüm kurum ve kiflilere teflekkür etti. Organ Nakil Servisi Koordinatörü ve Genel Cerrahi Klinik fiefi Prof. Dr. Rafet Yi itbafl, merkezin, May s ay nda fiili olarak hizmete girdi ini belirtti. Prof. Dr. Rafet Yi itbafl, 50 binin üzerinde hasta böbrek nakli bekliyor. Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesinde butik bir servis oluflturduk. Bugüne kadar merkezde 4 böbrek nakli operasyonunu baflar ile gerçeklefltirdik. Organ nakli büyük bir organizasyon içerisinde ve bu ifle gönül vermifl bir ekiple gerçeklefltirilecek. Bu konu son 20 y l içerisinde özellikle son 10 y l içinde çok büyük ivme kazanm fl durumda. Toplumda organ nakline karfl bir bilinç olufltu. Türkiye de 50 binin üzerinde böbrek yetmezli i hastas bulunuyor. Bu hastalar n sadece onda birine böbrek nakli yap labiliyor. Hastalar n en az yar s böbrek nakline müsait durumdad r. Gelecekteki hedefimiz, böbrek d fl organ nakillerini de baflar ile yürütmek olacak. dedi Organ ve doku nakli konusunda toplumu bilinçlendirmek amac yla 3-9 Kas m tarihleri aras Organ Nakli Haftas olarak kutlanmaktad r. Dünyada ve ülkemizde farkl nedenlerle tedavisi sadece organ ve doku nakli ile mümkün olan hastalar n say s giderek artmaktad r böbrek, 1257 karaci er, 264 kalp, 100 akci er, 86 pankreas nakli bekleyen hasta bulunuyor. stanbul da 2010 y l nda 39 hastaya karaci er, 71 hastaya böbrek, 9 hastaya kalp, 42 hastaya kornea nakli gerçeklefltirildi. stanbul da bu süreçte 206 beyin ölümü gerçekleflirken 50 donör bulundu. Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesi Organ Nakil Merkezi May s ay ndan beri hasta kabul ediyor. 6 yatak kapasitesiyle hizmet verecek olan merkez May s 2010 tarihinden itibaren 4 böbrek naklini baflar yla gerçeklefltirdi. STANBUL DA SA LIK 6

8

9 HABER Yeni Aile Sa l Merkezleri Hizmete Girdi Ümraniye ilçesinde 4 Aile Sa l Merkezi törenle hizmete girdi. HACER ÇOKLUK Sa l kta Dönüflüm Projesi kapsam nda devam eden aile hekimli i sistemi çerçevesinde, halk n sa l k ihtiyac n karfl lamak amac yla yeni aile sa l merkezleri (ASM) hizmet vermeye bafllad. Ümraniye ilçesinde bulunan Hekimbafl, Durmufl Tan fl, Ramazan Y ld r m ve Çaml k Aile Sa l Merkezleri 15 Ekim 2010 tarihinde stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan Dokucu nun kat l mlar yla hizmete aç ld. Törene Belediye Baflkan Hasan Can n yan s ra Sa l k Müdür Yard mc lar Dr. Savafl Baflar Kartal, Dr. Bekir Turan ve ba flç lar kat ld. STANBUL DA SA LIK 8

10

11 HABER Hekimbafl Aile Sa l Merkezi: 240 m 2 alan üzerinde 9 poliklinik odas na sahip. 3 aile hekiminin görev yapaca aile sa l merkezi nüfuslu mahalleye hizmet verecek. Durmufl Tan fl Aile Sa l Merkezi: 600 m 2 alan üzerinde kurulan ve 7 poliklinik odas na sahip olan merkez Durmufl Tan fl taraf ndan yapt r ld. 7 aile hekiminin görev yapaca aile sa l merkezi nüfuslu mahalleye hizmet verecek. Ramazan Y ld r m Aile Sa l Merkezi: Ramazan Y ld r m taraf ndan yapt r lan ve 240 m 2 alana sahip olan merkezde 4 poliklinik odas bulunmakta. 4 aile hekiminin görev yapaca aile sa l merkezi nüfuslu mahalleye hizmet verecek. Çaml k Aile Sa l Merkezi: 7 poliklinik odas bulunan merkez 330 m 2 alana sahip. 7 aile hekiminin görev yapaca merkez nüfuslu mahalleye hizmet verecek. STANBUL DA SA LIK 10

12

13 HABER stanbul l Sa l k Müdürlü üne Halk Sa l Kongresi nden Teflvik Ödülü Müdürlü ümüz gurur kaynaklar ndan olan GEBL Z projesinin anlat ld stanbul da Gebe, Lohusa, Bebek ve Çocuk zlemlerinin yilefltirilmesi: GEBL Z bafll kl poster ise kongre boyunca kat l mc lar taraf ndan ilgiyle incelendi. Baflar l çal flmalara çeflitli ödüllerin verildi i kongrede stanbul da 2009 Y l nda Gerçekleflen Bebek Ölümlerinin De erlendirilmesi bafll kl çal flma Sözlü Bildiri Sunumu Teflvik Ödülü nü ald. B u sene Ekim 2010 tarihleri aras nda zmir de düzenlenen 13. Ulusal Halk Sa l Kongresi nin ana temas Sa l kta Eflitsizlikler di. Halk Sa l Uzmanlar Derne i ve Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi Halk Sa l Anabilim Dal taraf ndan düzenlenen kongreye stanbul l Sa l k Müdürlü ü dördü sözlü, biri poster bildiri olmak üzere befl araflt rma ile kat larak sahadaki baz çal flmalar n, Türkiye nin dört bir yan ndan gelen ve sa l k sisteminin farkl alanlar nda görev alan sa l k çal flanlar ile paylaflma f rsat buldu. stanbul l Sa l k Müdürlü ü Ana Çocuk Sa l ve Aile Planlamas ile Sa l k Ocaklar fiubelerinin yürütmüfl oldu u stanbul da 2009 Y l nda Gerçekleflen Bebek Ölümlerinin De erlendirilmesi, stanbul da 2009 Y l nda Gerçekleflen Anne Ölümlerinin De erlendirilmesi, stanbul da Evde Do um Yapma Nedenleri bafll kl çal flmalar kongreye gönderilen 462 bildiri aras ndan sözlü bildiri olarak seçildi. Bilgi fllem ve Sa l k statistikleri fiubesi ve Marmara Üniversitesi T p Fakültesinin ortaklafla yürüttü ü stanbul da 4207 Say l Yasan n Uygulanmas n n Tütün Kullan m ve Pasif çicilikle lgili Tan larda Acil Servis Baflvurular Üzerine Etkisinin De erlendirilmesi bafll kl araflt rma da sözlü STANBUL DA SA LIK 12

14

15 HABER Anne ölümleri önemli ölçüde sosyoekonomik ve e itim düzeyi düflük, ileri yafl risk faktörüne sahip kad nlarda izlenmektedir. bildiri olarak sunuldu ve l Sa l k Müdürlü ümüz ile üniversiteleraras iflbirli ine güzel bir örnek teflkil etti. Müdürlü ümüz gurur kaynaklar ndan olan GEBL Z projesinin anlat ld stanbul da Gebe, Lohusa, Bebek ve Çocuk zlemlerinin yilefltirilmesi: GEBL Z bafll kl poster ise kongre boyunca kat l mc lar taraf ndan ilgiyle incelendi. Baflar l çal flmalara çeflitli ödüllerin verildi i kongrede stanbul da 2009 Y l nda Gerçekleflen Bebek Ölümlerinin De- erlendirilmesi bafll kl çal flma Sözlü Bildiri Sunumu Teflvik Ödülü nü ald. 13. Ulusal Halk Sa l Kongresi Bildiri Özetleri Kitab nda yer alan Müdürlü ümüze ait bildiriler afla da sunulmufltur. STANBUL DA 2009 YILINDA GERÇEKLEfiEN ANNE ÖLÜMLER N N DE ERLEND R LMES Yazarlar: Savafl Baflar Kartal, Asya Banu Topuzo lu, Demet Özkul, Gülin P r l Do aneli, Sevilay fien ( stanbul l Sa l k Müdürlü ü) Amaç: Anne ölümlerinin azalt lmas na yönelik çal flmalarda sorunlar n tespiti ve hizmetlerin uygun olarak planlanabilmesi için sürveyans n do ru olarak sürdürülmesi önemlidir. Bu çal flmada stanbul da 2009 y l nda saptanan anne ölümlerinin detayl olarak incelenerek ölüm nedenleri ve özelliklerinin belirlenmesi, bu sayede anne ölümlerinin azalt lmas için yap lacak giriflimlerin en ak lc flekilde planlanabilmesi amaçlanm flt r. Yöntem: Kesitsel nitelikteki bu araflt rmada 2009 y l nda stanbul l Sa l k Müdürlü üne bildirilen tüm anne ölümleri ile ilgili formlar ve anne ölümleri komisyon raporlar incelendi. Gerekli vakalarda ilgili sa l k kurulufllar ndan veya ailelerden tekrar bilgi al narak formlar aras ndaki veri tutars zl klar giderildi. Annenin ikamet adresinden yola ç karak yaflan lan yerin de eri ile ölüm nedeni aras ndaki iliflkinin incelenmesi için Maliye Bakanl Gelir daresi Baflkanl Web Sitesi nden 2006 y l na ait arsa birim fiyatlar listesi al narak stanbul daki tüm arsa birim fiyatlar düflükten yükse e do ru s ralan p adresler mahalle baz nda yer de eri iyi ve yer de eri kötü olarak tan mland. Bulgular: stanbul da 2009 y l nda 31 anne ölümü saptanm fl olup anne ölüm h z yüz binde 13,8 dir. Ölen annelerin yafl ortalamas 30,26±6,41, ortalama gebelik say s 3,2±2,41 idi. Gebeliklerin % 28,6 s istenmeyen gebeliklerdi ve annelerin % 25,8 i 35 yafl ve üzerindeydi. Annelerin % 25 inin hiç e itimi yoktu. Ölümlerin % 73,3 ü yer de eri kötü olarak belirlenen bölgelerde yaflayan annelerde meydana gelmiflti. Ölen annelerin % 72,2 sinde en az bir biyomedikal risk faktörü vard ve en yayg n risk faktörü ileri yafl gebelikti. Anne ölümlerinin % 55,2 sinin dolayl obstetrik nedenlerden olufltu u gözlendi. En s k ölüm nedenleri solunum sistemi hastal klar, dolafl m sistemi hastal klar ve intra-postpartum hemorajiydi. Ölen annelerin % 53,8 i izlendikleri süre boyunca en az bir kez baflka bir sa l k kurulufluna sevk edilmiflti. Hastalar n baflka bir sa l k kurulufluna sevk etmeyen 12 hastanenin 10 u (% 83,3) kamuya ait hastanelerken, ikisi (% 16,7) özel sa l k kurulufllar yd. Annelerin yar dan fazlas ilk baflvurular n 10 km den fazla uzakl ktaki bir sa l k kurulufluna yapm fllard ve tedavileri s - ras nda sevk edilen annelerin yar s tedavileri s ras nda 20 km den fazla yol kat etmifllerdi. Sonuçlar: stanbul daki anne ölümleri önemli ölçüde sosyoekonomik ve e itim düzeyi düflük, ileri yafl risk faktörüne sahip kad nlarda izlenmektedir. stanbul da tüm do umlar n sa l kl koflullarda, kiflilerin evlerine en yak n sa l k kuruluflunda yap lmas n sa lamak, sevk oranlar n ve mesafelerini mümkün olan en alt seviyeye indirmek için düzenlemelerin yap lmas, birinci, ikinci ve üçüncü basamak sa l k hizmetlerinin yayg nl n n ve yeterlili inin art r lmas gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Anne ölümü, anne ölüm nedenleri, anne sa l hizmetleri. STANBUL DA 2009 YILINDA GERÇEKLEfiEN BEBEK ÖLÜMLER N N DE ERLEND R LMES Yazarlar: Savafl Baflar Kartal, Asya Banu Topuzo lu, Yeliz Öztürk, Demet Özkul, Hülya Uslu ( stanbul l Sa l k Müdürlü ü) Amaç: Ülkemizde bebek ölüm h z son y llarda h zla düflüfl göstermektedir, ancak yenido an dönemine ait sorunlar n STANBUL DA SA LIK 14

16

17 HABER gerçek boyut ve niteli inin bilinebilmesi ve çözümlerin üretilebilmesi amac yla Sa l k Bakanl n n 2005 y l nda bafllat lan Bebek Ölümleri Araflt rmas na paralel olarak bu çal flma planlanm flt r. Yöntem: Kesitsel özellikteki bu çal flmada stanbul l Sa l k Müdürlü üne Mart 2010 tarihine kadar gönderilen 2009 y - l na ait tüm Perinatal ve Bebek Ölüm Formlar incelendi. Ölü do umlar çal flma d fl tutuldu. Formlardaki eksik ve/veya hatal veriler kurumlardan bilgi al narak tamamlanmaya çal fl ld. Ailenin ikamet adresinden yola ç k larak yaflan lan yerin de eri ile bebek ölümleri aras ndaki iliflkinin incelenmesi için Maliye Bakanl Gelir daresi Baflkanl Web Sitesi nden 2010 y l na ait arsa birim fiyatlar listesi al narak stanbul daki arsa birim fiyatlar s ralan p % 20 lik dilimlere göre befl gruba ayr ld : düflük, orta-alt, orta, ortaüst ve yüksek. Ölüm nedenleri ICD-10 Mortalite Listesi 3 e göre grupland r ld. Veriler SPSS 11 e aktart l p de erlendirildi. Bulgular: Toplam 3458 Perinatal ve Bebek Ölüm Formunun 1900 ü canl do up 364 gün içinde ölen bebeklerden oluflmaktayd. Bu say lara göre stanbul daki BÖH binde 8.5 olarak hesapland. Annelerin yafl ortalamas 28 olup % 15,3 ü 35 yafl ve üstünde, % 6 s ise 18 yafl ve alt nda idi. Bebeklerin % 53,2 si erken neonatal dönemde ölmüfltü. Olgular n % 54,8 i erkekti, % 66 s prematür bebeklerdi ve yine % 66 s düflük do um a rl na sahipti. Do umlar n % 98,9 u sa l k kuruluflunda gerçekleflmifl olup % 55 i sezaryen fleklindeydi. Olgular n dörtte birinde anneyle baba aras nda akrabal k vard. Bebek ölümlerinin % 51,2 si yer de- eri orta ve alt olarak belirlenen bölgelerde yaflayan bebeklerde meydana gelmiflti. lk befl ölüm nedeni s ras yla; perinatal dönemden kaynaklanan baz durumlar (% 35,1), konjenital malformasyonlar, deformasyonlar ve kromozom anomalileri (% 30,1), solunum sistemi hastal klar (% 16,5), baz enfeksiyöz ve paraziter hastal klar (% 8,5) ve endokrin, beslenme ve metabolizma hastal klar (% 2,7) idi. Sonuçlar: Prematüritenin önlenmesi için tedaviye ba l ço- GEBL Z Projesi ile birinci, ikinci ve üçüncü basamak kamu ve özel sa l k kurulufllar aras nda düzenli bir iletiflim a sa lanm fl, kay t sistemindeki düzenleme ve aktif olarak yap lmaya bafllanan ev ziyaretleri ile stanbul daki anne ve bebeklerin koruyucu sa l k hizmetlerinden faydalanma oran art r lm flt r. ul gebeliklerin önüne geçilmesi için gerekli yasal düzenlemeler yap lm flt r ancak prematüritenin di er nedenlerine yönelik müdahale çal flmalar planlanmal d r. Konjenital anomaliler de bebek ölüm nedenleri aras nda üst s ralarda yer almakta ve akraba evliliklerinin yayg n oldu u gözlenmektedir. Bu nedenle sa l k kurulufllar na baflvuran ve risk grubunda bulunan anne-baba adaylar na genetik dan flmanl k verilmesi, tüm anne-babalara bebek-çocuk bak m konusunda halk e itimlerinin verilmesi olumlu sonuçlar do- uracakt r. Sevklerin azalt lmas için yenido an yo un bak m ünitelerinin donan m ve personelinin art r l p kalite denetimlerinin düzenli olarak yap lmas önemlidir. Anahtar kelimeler: Bebek ölümü, bebek ölüm h z, prematürite, konjenital anomali STANBUL DA GEBE, LOHUSA, BEBEK VE ÇOCUK ZLEM- LER N N Y LEfiT R LMES : GEBL Z Yazarlar: Savafl Baflar Kartal, Aziz Gürhan Birler, Demet Özkul, Selma Ünlüer, Selime Gürleyük, Aysun Yamak, Yeliz Öztürk, Asya Banu Topuzo lu ( stanbul l Sa l k Müdürlü ü) Amaç: stanbul da mevcut sa l k kay t sistemlerinin, sa l k hizmeti sunumunda öncelikli yere sahip olan gebe, lohusa, bebek ve çocuklar tespit etme ve takiplerinin yap lmas nda yetersiz kald gözlenmifltir. Bu nedenle stanbul daki gebe, lohusa, bebek ve çocuk say lar n n tam olarak tespit edilebilmesi, yeterli ve kaliteli do um öncesi ve sonras sa l k hizmeti sunulabilmesi için stanbul l Sa l k Müdürlü ü taraf ndan bir müdahale çal flmas planlanm fl ve Gebe, Lohusa, Bebek, Çocuk zlem Sistemi (GEBL Z) gelifltirilmifltir. STANBUL DA SA LIK 16

18

19 HABER Yöntem: stanbul l Sa l k Müdürlü ü Sa l k Ocaklar fiubesi, Ana Çocuk Sa l ve Aile Planlamas (AÇSAP) fiubesi ve Bilgi fllem ve Sa l k statistikleri fiubesi taraf ndan ortak olarak haz rlanm fl bir bilgisayar yaz l m program na belirlenmifl baz bilgilerin girilmesi temeline dayanan bu sistem, 2008 Eylül tarihi itibariyle uygulamaya konmufl ve stanbul da gebe, lohusa, bebek ve çocuk izlemi yapan kamu ve özel sa l k kurulufllar nda düzenli olarak veri girifli yap lmaya bafllanm flt r. Program sayesinde sa l k ocaklar ve AÇ- SAP merkezleri, bölgelerinde tespit edilmifl olan tüm gebe, lohusa, bebek ve çocuklar nternet sayfas üzerinden görebilmekte, izlem ve afl lar n n düzenli olarak yap l p yap lmad n takip edebilmekte ve ilgili kifliler ev ziyaretlerinde bulunmaktad r. Çal flma bulgular nda sunulan tespit ve izlem say lar Form 023 Birinci Basamak Sa l k Kurumu Ayl k Çal flma Bildirisi sonuçlar ndan elde edilmifltir. Bulgular: fiubat 2010 tarihi itibar ile tüm kurumlar genelinde modüle dâhil olma oran % 94, muayenehaneler hariç dâhil olma oran % 100 dür. GEBL Z in bir y l öncesi, sonras ile karfl laflt r ld nda birinci basamak sa l k kurulufllar nda toplam gebe, lohusa, bebek ve çocuk tespit say - lar nda s ras yla % 229, % 721, % 103 ve % 387 lik, izlem say lar nda s ras yla % 106, % 134, % 57 ve % 32 lik art fl gözlenmifltir. Böylelikle tespit edilen gebe, lohusa, bebek ve çocuk say lar aras ndaki uçurum azalm fl, say lar birbiriyle daha tutarl hâle gelmifltir. Sonuçlar: GEBL Z Projesi ile birinci, ikinci ve üçüncü basamak kamu ve özel sa l k kurulufllar aras nda düzenli bir iletiflim a sa lanm fl, kay t sistemindeki düzenleme ve aktif olarak yap lmaya bafllanan ev ziyaretleri ile stanbul daki anne ve bebeklerin koruyucu sa l k hizmetlerinden faydalanma oran art r lm flt r. 224 Say l Sa l k Hizmetlerinin Sosyallefltirilmesi Hakk nda Kanunun ruhuna uygun olarak koruyucu ve tedavi edici sa l k hizmetinin toplumun her kesimine ulaflt r labilmesi, sunulan sa l k hizmetlerinin niteli inin ve niceli inin art r lmas için bafllat lm fl olan bu projenin gelifltirilip süreklili inin sa lanmas bafll ca hedefler aras ndad r. Anahtar Kelimeler: Birinci basamak, elektronik hasta kayd, prenatal bak m, postnatal bak m STANBUL DA EVDE DO UM YAPMA NEDENLER Yazarlar: Savafl Baflar Kartal, Demet Özkul, Yeliz Öztürk, Demet Özkul, Hazal Hande Uluç, Selda Alt nay ( stanbul l Sa l k Müdürlü ü) Girifl-Amaç: Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesinde do- um öncesi ve obstetrik bak m hizmetlerinin gelifltirilmesi ve bu hizmetlere ulafl mda yaflanan sorunlar n ortadan kald r lmas için baz tedbirlerin al nmas gerekmektedir. Ocak-Mart 2010 tarihlerinde yap lan bu araflt rman n amac : Evde do um yapma nedenlerinin de erlendirilmesi ve bu nedenlerin ortadan kald r lmas için gerekli müdahalelerin planlanmas d r. Yöntem: stanbul da birinci basamak sa l k kurumlar na baflvuran do um yapm fl annelerin nerede do um yapt klar sorgulanm flt r. Ayr ca kay tlarda gebe görünen ancak do- umlar n n nerede gerçekleflti i bilinmeyen kad nlara ev ziyaretleriyle ulafl lm fl ve do umlar n nerede yapt klar sorgulanm flt r. Ulafl lan annelerden evde do um yapanlar çal flma kapsam na al nm flt r. Çal flmam z tan mlay c tipte olup veriler; annelerin demografik özelliklerini, evde do um yapma nedenlerini, gebelik süresince izlem yapt rma durumlar n, do um sonras anne ve bebeklerin genel durumlar n kapsayan anket formlar ile toplanm fl ve SPSS 10.0 istatistik program ile analiz edilmifltir. Araflt rmam z 2010 y l sonunda elde edilen verilerle daha kapsaml flekilde sunulacakt r. Bulgular: Araflt rmam zda evde do um yapm fl annelerden 172 sine ulafl ld. Bu say ildeki Ocak-Mart 2010 tarihleri aras nda evde do um yapan tüm anneler de ildi. Annelerin yafl ortalamas 26,9±6,4 olup, % 50,6 s ilk-orta okul mezunuydu, % 48,2 sinin e itimi yoktu, % 98,8 i herhangi bir iflte çal flm yordu ve % 65,4 ünün sosyal güvencesi yoktu. Evde do umlar n ilçelere göre da l m na bak ld nda; evde do um h z en yüksek ilçeler % 2,7 ile Sultanbeyli, % 0,8 ile Avc lar, % 0,6 ile Ba c lar d. Annelerin % 57,4 ü sa l k oca- taraf ndan (izlem s kl ortalamas 2,5±1,8), % 61,0 i kad n do um uzman taraf ndan (izlem s kl ortalamas Çal flmam zda evde do um yapan annelerin ço unun e itimi olmayan, herhangi bir iflte çal flmayan ve sosyal güvencesi olmayan gebelerden olufltu u saptand. Annelerin % 20,6 s gebelik süresince hiç izlenmemiflti. Evde do um yap lmas ndaki en önemli nedenler; maddi imkâns zl klar, al flkanl klar ve ulafl m zorlu u olarak saptand. STANBUL DA SA LIK 18

20

21 HABER 2,0±1,4) en az bir kez izlenmiflti. Evde do um yap lmas nda en önemli neden sorguland nda; annelerin % 28,4 ü maddi imkâns zl klar, % 17,6 s ani do um, % 13,5 i hastane korkusu, % 12,8 i evde do um al flkanl ve % 11,5 i ulafl m zorlu undan evde do um yapt klar n ifade ettiler. Tüm evde do umlar n % 61,2 sinde do uma sa l k personeli olmayan kifli yard m etmiflti. Evde do um sonras annelerin kendilerini nas l hissettikleri soruldu unda % 80,5 i flikayetlerinin olmad n belirtirken annelerin fizik muayene ile genel durumu de erlendirildi inde % 56,1 inin iyi oldu u görüldü. Göbek kordonlar n n % 58 inin makasla % 22 sinin jiletle kesildi i saptand. Sonuçlar: Çal flmam zda evde do um yapan annelerin ço- unun e itimi olmayan, herhangi bir iflte çal flmayan ve sosyal güvencesi olmayan gebelerden olufltu u saptand. Annelerin % 20,6 s gebelik süresince hiç izlenmemiflti. Evde do um yap lmas ndaki en önemli nedenler; maddi imkâns zl klar, al flkanl klar ve ulafl m zorlu u olarak saptand. Evde do umlar n önlenmesinde do um konusunda annelerin bilgilendirilmesi, sosyoekonomik düzeyin gelifltirilmesi, do um hizmetlerinin ulafl labilirli inin ve kalitesinin art r lmas na yönelik bütüncül yaklafl mla kapsaml çal flmalar gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Evde do um, anne ölümü STANBUL DA 4207 SAYILI YASANIN UGULANMASININ S GARA LE LG L TANILARDA AC L SERV S BAfiVURU- LARI ÜZER NE ETK S N N DE ERLEND R LMES Yazarlar: Elif Sezginer, Ela Erdem, Refika Ersu (Marmara Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal ) fiuayip Birinci, brahim Topçu, Ali hsan Dokucu ( stanbul l Sa l k Müdürlü ü) P nar Ay, Ahmet Topuzo lu (Marmara Üniversitesi T p Fakültesi, Halk Sa l ve Anabilim Dal ) Amaç: stanbul'da tütün ürünleri içimi ve pasif içicilik ile iliflkili hastal k tan lar n n, tütün mamüllerinin önlenmesine dair kanunun yürürlü e girmesinden önce ve sonra acil servis baflvurular içindeki de iflimini karfl laflt rmak. Tütün kullan m ve pasif içicilikle iliflkili tan larda acil servis baflvurular n n belirgin flekilde azald görüldü. Akut nazofarenjit baflvurular nda % 16,0 azalma, pnömoni baflvurular nda % 32,9 azalma, akut bronflit baflvurular nda % 18,8 azalma, alerjik rinit baflvurular nda % 59,2 azalma, akut alt solunum yolu enfeksiyonlar baflvurular nda % 61,3 azalma, kronik obstruktif akci er hastal baflvurular nda % 21,4 azalma, ast m baflvurular nda % 20,5 azalma, iskemik kalp hastal ve enfarktüs baflvurular nda % 33,6 azalma gözlendi. Yöntem: stanbul'da en çok acil servis baflvurusu olan 10 e itim araflt rma hastanesine Ocak-May s 2009 ve Ocak- May s 2010'da yap lan baflvurular de erlendirildi. Baflvurularda ICD-10 tan kodlama sistemine göre akut nazofarenjit, pnömoni, akut bronflit, alerjik rinit, akut alt solunum yolu enfeksiyonlar, kronik obstruktif akci er hastal, ast m, iskemik kalp hastal ve enfarktüs tan say lar l Sa l k Müdürlü ü bilgi ifllem birimince sa land. Her bir hastal k için bir önceki y la göre yüzde de iflim hesapland. Acil servis baflvurular nda doktor bak m ve tan maliyetleri elde edildi. Her hastal k için baflvuru maliyetleri 5 ayl k dönem için hesap edildi. Befl ayl k dönemin hastal k say lar na göre grafikleri oluflturuldu. Bulgular: Ayn dönem için ilgili tan kodlar kapsam nda 2009'da baflvuru olurken, 2010'da baflvuru say s 87212'ye düflmüfltü bunun anlam baflvurularda % 24,2 azalmayd. Akut nazofarenjit baflvurular nda % 16,0 azalma, pnömoni baflvurular nda % 32,9 azalma, akut bronflit baflvurular nda % 18,8 azalma, alerjik rinit baflvurular nda % 59,2 azalma, akut alt solunum yolu enfeksiyonlar baflvurular nda % 61,3 azalma, kronik obstruktif akci er hastal baflvurular nda % 21,4 azalma, ast m baflvurular nda % 20,5 azalma, iskemik kalp hastal ve enfarktüs baflvurular nda % 33,6 azalma gözlendi. Befl ayl k dönemde 10 hastaneye yap lan baflvurulardaki azalma ile acil baflvuru ile ilgili ,6 TL lik maliyetten sak n lm flt r. Sonuç; Tütün kullan m ve pasif içicilikle iliflkili tan larda, acil servis baflvurular n n belirgin flekilde azald gözlendi. STANBUL DA SA LIK 20

22

23 UZMAN GÖZÜYLE PROF. DR. YÜKSEL ALTUNTAfi LE OBEZ TE VE KORUNMA YOLLARI NI KONUfiTUK... Obezite Yaflam Süresini ve Kalitesini Do rudan Etkiliyor Obezitenin salg n hâlinde art fl gösterdi ine dikkat çeken Prof. Dr. Yüksel Altuntafl, bu hastal n önlenmesine yönelik yeni stratejilere ihtiyaç duyuldu unu söyledi. RÖPORTAJ: DR. MET N SER MER Platform yazar olan Dr. Altuntafl, 1985 te stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T p Fakültesinden mezun oldu y l nda doçent, 2008 y l nda profesör oldu da fiiflli Etfal E itim ve Araflt rma Hastanesi ç Hastal klar Klinik fiefli ine, 2005 y l nda ise Endokrinoloji Metabolizma Klinik fiefli ine atand aras nda ayn hastanede baflhekimlik görevini yürüttü. Metabolik Sendrom Derne i kurucusu ve ikinci baflkan d r. Sa l kl yaflam için egzersiz-sa l k iliflkisini de erlendirir misiniz? Sa l kl olmak için egzersiz yapmak, istenen fakat ço unlukla ertelenen bir durum. Asl nda egzersizi art k bir tedavi gibi anlamak laz m. 20 yafl ndan sonra insanlarda giderek kas kitlesi azalmakta ya kitlesi ise artmaktad r. Asl nda bu durum bir anlamda antropometrik olarak yafllanmad r. flte kas kitlesini art racak ve de ya kitlesini azaltacak tek tedavi egzersiz tedavisidir. Bu nedenle hedefe göre yap lacak bir egzersiz ile sadece baz hastal klardan korunmak de il, ayn zamanda baz hastal klar tedavi etmek mümkün. Örne in fleker hastal nda özellikle akflam yeme inden bir saat sonra yap lan 30 dakikal k kesintisiz-tempolu (aerobik egzersiz) egzersiz tokluk kan flekerini mg/dl kadar düflürebilmektedir. Bu flekilde zaten fleker hastalar nda haftal k en az 150 dakika egzersiz art k tedavi programlar na girmifltir. Yine direnç egzersizi dedi imiz kaslar gelifltirici egzersizler de aerobik egzersizin tamamlay c s d rlar. Kol ve bacaklar bu flekilde egzersize katmak diet ile verilen kilolar n muhafazas n sa lar. Egzersiz yapmam za ra men neden kilo veremiyoruz? Egzersizi ilaç al r gibi yani tedavi dozunda alm yoruz da ondan. Dedi imiz gibi aerobik ve direnç egzersizini (anaerobik STANBUL DA SA LIK 22

24

25 UZMAN GÖZÜYLE egzersiz) beraber yapmak, yeterince ve zaman na uygun olarak yapmak laz m. Yürümeyi jogging tarz nda yani yürüme ile koflma aras ndaki bir h zda yapmak laz m. Türk toplumunun giderek fliflmanlamas n nas l de erlendiriyorsunuz ve obezite kriterleri hakk nda bilgi verir misiniz? Gerçekten Türk toplumunda giderek bir fliflmanlama mevcut. Bunun çok çeflitli nedenleri aras nda belki de en önemlisini ya yönünden zengin Türk mutfa ve hareketsizlik olarak sayabiliriz. Vücut ya n indirekt olarak gösteren baz metodlar, hem hekimler hem de obezler taraf ndan rahatl kla kullan labilir. Bunlar; 1. Beden kitle indeksi (BMI) 2. Derialt k vr m kal nl 3. Bel çevresi 4. Bel-kalça oran (BKO) 5. Bel-boy oran Beden Kitle ndeksi Obezite ölçütü olarak ilk kullan lan ve de önemi hâlâ kaybolmayan bir ölçümdür. VK : Tart (kg)/ boy uzunlu unun karesi (metre) formülü ile hesaplan r. VK ye göre üç ayr kuruluflun farkl obezite s n flamalar mevcuttur. DSÖ, obezite s n r olarak 30 kg/m 2 yi, preobez olarak da 25-29,9 kg/m 2 yi önermektedir. (Tablo 1). International Obesity Task Force (IOTF) 30 kg/m 2 obezite s n r kabul etmektedir. North American Association For The Study of Obesity (NAASO) ise erkek ve kad n ay r m yaparak erkeklerde 27,8 kad nlarda ise 27,3 kg/m 2 önermektedir. DÜNYA SA LIK ÖRGÜTÜNE GÖRE OBEZ TE SINIFLAMASI (1998) Normal (sa l kl ) Fazla Kilolu Pre-obez 2 Obez S n f I Obez S n f II Obez S n f II-I 18,5-24,9 > ,9 30,0-34,9 35,0-39,9 >40,0 Normal Normalin Üzerinde Artm fl Ciddi Çok Ciddi Hastan n risk durumunu daha kesin olarak belirleyebilmek için, BMI'n n bel çevresi ölçümü ile birlikte kullan m önerilmektedir. Beden Kitle ndeksi Özellikleri Hem hastalar hem doktorlar taraf ndan kolay anlafl l r. Hesaplanmas kolayd r ve ucuzdur. Normal kilo s n rlar n verir. Obez kiflilerde sa l k risklerinin belirlenmesinde geçerli bir yöntemdir. Vücuttaki ya miktar n kesin olarak belirlememektedir. Nüfus grubu veya kültüre ba l olarak de iflmeyen, evrensel bir ölçüt getirir. Ancak, s n r de erler evrensel de- ildir (Japonya, Çin). Derialt Ya Dokusu Kal nl Vücuttaki belirli bölgelerin derialt k vr m kal nl n n ölçülmesi ile ya miktar hakk nda indirekt fikir veren bir metoddur. Kaliper ile yap lan bu ölçümler ile obezite belirlenebilir. Bu bölgeler s rt (subskapula), ön koldaki triseps ve biceps kaslar n n oldu u bölgeler, gö üs, kas k üstü (suprailiak), kar n ve uyluk bölgeleridir. Bel Çevresi Ölçümü Gö üs kafesinin bitimiyle kalça ç k nt s aras ndaki bölgenin tam ortas ndaki noktadan bir mezura ile bel çevresinin ölçülmesidir. Son zamanlarda elde edilen veriler tek bafl na bel çevresi ölçümünün, abdominal ya da l m ve buna ba l sa l k risklerinin belirlenmesinde bel-kalça oran na göre daha pratik bir gösterge oldu unu ortaya koymaktad r. Bel Çevresi Ölçümü Özellikleri Bel çevresi ölçümü, VK ile paralellik gösteren, basit ve kullan ma oldukça uygun bir yöntemdir. Ölçüm yap lan kiflilerden midelerini kasmamalar istenir ve ölçüm s ras nda sabit gerilimli destekli bir mezura kullan lmas hata oranlar n azalt r. Bel çevresi ölçümü vücut ya n yans t r ve kemik yap lar n ço unu (omurga hariç), büyük kas kitlelerini kapsamaz. Bu nedenle kifliler aras ndaki de iflkenlikler hata oranlar - n çok etkilemez. Bel çevresi erkeklerde 94 cm, kad nlarda 80 cm risk art fl n ; Bel çevresi erkeklerde 102 cm, kad nlarda 88 cm koroner kalp hastal ve metabolik komplikasyonlar için önemli risk art fl n gösterir. Bel-Kalça Oran Kalça çevresi ayakta kalça üzerindeki ç k nt lar (trokanter majorisler) üzerindeki en genifl çap olarak al nmal d r. Kalça çevresi kar n içi ya kitlesinden çok derialt ya ile daha yak ndan iliflkidir. Kalça çevresinin de eri vücut bilefliminin hesaplanmas nda s n rl d r. Kalça çevresini kifliler aras nda de iflkenlik gösteren gluteal kas kitlesi, pelvis boyutu ve ya miktar etkiler. Bel-Boy Oran Özellikle Japonya baflta olmak üzere Uzakdo u ülkelerinde bilinen VKI veya bel çevresi gibi antropometrik ölçümlerinin obezite ölçütü olarak yetersiz kald görülerek baflka ölçütler gelifltirilmifltir. Bu nedenle bel boy oran tarif edilmifl, bunun Uzakdo u d fl nda dünyan n her yerinde iyi bir ölçüt olarak kullan m önerilmifltir. Tek kural olarak Bel çevrenizi boyunuzun yar s ndan afla da tutun. hem erkekler hem de STANBUL DA SA LIK 24

26

27 UZMAN GÖZÜYLE kad nlar için uygulanabilir bir söylemdir. Bu indeks Asya d - fl ndaki insanlara özellikle normal kiloya sahip olup yüksek risk tafl yan hastalar n taranmas nda etkin bir biçimde uygulanabilir. Avrupa ve Japonya da çocuklarda kardiyovasküler risk faktörlerinin taranmas nda yararl d r. Ayr ca küresel olarak çocuklarda ve tüm yafllarda uygulanabilir ve etkin bir indeks olarak kullan labilece ini göstermifltir. Bel-Boy Oran n n Özellikleri VKI 25; Bel/Boy Oran 0,5 (Erkeklerin % 98,5 i, kad nlar n % 97,5 i) Normal a rl kl (VK 18,5-<25) Erkeklerin % 45,5 i ve kad nlar n % 28,3 i Bel/boy oran 0,5 Sonuç olarak basit antropometrik ölçümler fliflmanl n tan s nda oldukça önemli ipuçlar verir. Ara vakalarda veya s - n rda fliflmanl olanlarda vücut kitle indeksi, bel çevresi ve de bel/boy oran gibi ölçütlerin her üçünü kullan p de erlendirmek gerekir. Fakat bu ölçümler sadece fliflmanl n tan s nda de il kalp damar hastal klar aç s ndan da önemli risk art fl n göstermektedir. Kalp damar hastal klar, yüksek kan bas nc, yüksek kan ya lar için en iyi antropometrik gösterge bel/boy oran d r. Obezite ile mücadelede strateji ne olmal? Obezite global olarak epidemik oranlara ulaflm flt r ve tüm dünyada prevalans son 15 y lda giderek artmaktad r. Geliflmifl sanayi ülkelerinde kilolu ve obez oran % aras - d r. Bu büyük bir halk sa l ve ayn zamanda ekonomik bir sorundur. Obezite giderek hem sa l k hem de sosyoekonomik olarak ciddi tehdit oluflturacak düzeye gelmifltir. Geliflmifl ülkelerdeki toplam sa l k hizmetleri tüketiminin yaklafl k % 4-8 inin obeziteye ba l oldu u ileri sürülmektedir. Obezlerde vücut a rl ndaki her 1 kg art fl diyabet s kl n % 5 art rmaktad r. Obezitenin salg n hâlinde art fl göstermesi ve yaflam k saltmas kronik bir hastal k olarak kabul edilmesini ve tedavi edilmesini zorunlu k lm flt r. Bu yüzden obezitenin önlenmesine yönelik çal flmalar giderek a rl k kazanmaya bafllam flt r. Türkiye, 81 vilayetin 2 bin 205 çeflit yöresel yiyecek ve içecekten oluflan zengin mutfa ile dünya çap nda bir lezzet ülkesidir. Sadece Gaziantep ili 291, Elaz ise 154 çeflit yemek, tatl ve içecekten oluflan zengin bir mutfa a sahiptir. Özellikle Gaziantep mutfa tüm Türkiye ye yay lm fl durumdad r. Bu nedenle yöresel flartlar da dikkate alarak bir strateji gelifltirmek gerekmektedir. Farkl yafl dönemleri de dikkate al nmal d r. 1. Do um öncesi (prenatal): Çocu un metabolizmas ana rahminde belirlendi inden dolay, gebelik döneminde al - nan kilolar ve beslenme tarz daha sonraki dönemde hem anne sa l n hem do an çocu u olumsuz yönde etkilemektedir. 2. Bebeklik ça : Bebeklikte bafllayan yeme davran fllar ve afl r kalori al m ileriki yaflamda kilo alma ile ilgili süreçleri etkileyebilir. Bu nedenle obezitenin önlenmesi çal flmalar na bebeklikte bafllanmal d r. a. Anne sütünün yerini hiçbir fley tutmad ndan mamalar ancak gereksinim oldu unda kullan lmal d r. Bebek mamalar n özendirici reklamlar kald r lmal d r. b. Bebeklikte al nan anne sütünün eriflkin yaflamda antiobezite ve antidiyabetik etkisi ortaya ç kt ndan mümkün oldu unca ilk 2 y l anne sütü verilmelidir. 3. Çocukluk ça : Tip 2 diyabet, obezite, hipertansiyon gibi daha çok eriflkinlerde görülen kronik hastal klar, çocukluk ça nda da önemli bir sorun hâline gelmeye bafllam flt r. Dünya genelinde okul ça ndaki çocuklar n % 10 unun fazla kilolu oldu u bilinmektedir. Çocukluk ça nda yanl fl beslenme davran fllar n n kazan lmas ile bafllayan süreç, eriflkin yafllarda da artarak devam ederek telafisi güç sa l k problemlerine yol açmaktad r. Çocukluk ça nda obezite mücadelesi için; a. Çocuk ve gençlerin hedef al nd fast-food ürünlerinin, flekerli ve kremal g dalar n, flekerli gazozlu içeceklerin okullarda kontrolü sa lanmal veya yasaklanmas gerekmektedir. b. Çocuklarda obezite s kl n azaltman n en iyi yolu koruyucu hekimlik uygulamalar olan yaflam stili de iflikli inin etkinli inin ve süreklili inin e itim yolu ile sa lanmas d r. Asl nda obezite, endokrinoloji ve metabolizma uzman (yoksa iç hastal klar uzman ) diyetisyen, psikolog gibi farkl branfllardan oluflan bir ekiple tedavi edilmesi gereken bir hastal kt r. STANBUL DA SA LIK 26

28

29 UZMAN GÖZÜYLE c. Okullarda beden e itimi derslerinin etkinli inin ve felsefesinin yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. d. lgili kamu kurulufllar nca ve belediyeler taraf ndan ö renci, ö retmen ve ailelere obezitenin getirdi i riskler ve sa l kl beslenme konular nda konferanslar verilip afifl vb. iletiflim araçlar ile bilgilerinin art r lmas sa lanmal d r. 4. Gençlik ça : Adölesan dönem, psikososyal etkilenmelerin ve çevrenin en etkin oldu u dönemdir. Bu dönemde dengesiz beslenme sorun oluflturur. Fast-foodlar n kontrolü gerekmektedir. Ülkemizde insanlar n zay flama beklentileri ve aray fllar bir rant alan oluflturdu mu? Maalesef ciddi bir rant oluflturdu. Zay flama art k t bbi boyutu aflarak sosyal ve ekonomik yönüyle bir rant kap s hâline gelmifltir. Obezitenin (fliflmanl k) giderek artmas tüm dünyada oldu u gibi ülkemizde de önemli bir sa l k sorunu hâline gelmeye bafllad. Obezite çok say da t p dal n ilgilendiren bir hastal kt r. Asl nda obezite, endokrinoloji ve metabolizma uzman (yoksa iç hastal klar uzman ) diyetisyen, psikolog gibi farkl branfllardan oluflan bir ekiple tedavi edilmesi gereken bir hastal kt r. Obezite birçok sistemi ilgilendiren sorunlara yol açarak yaflam süresini ve kalitesini azaltmakta, ekonomik yükü a rlaflt rmaktad r. Bu nedenle WHO (Dünya Sa l k Örgütü) obeziteyi mutlak tedavi edilmesi gereken bir hastal k olarak kabul etmektedir. Bu konudaki yanl fll klar s ralarsak: 1. Uzman olmayan pratisyen hekimlerin bir k sm obezitezay flama rant ndan faydalanmakta, yasal olmayan baz unvanlar kullanarak obezite hastalar na bakmakta ve tedavi etmektedirler. Akupunktur ile u raflan pratisyen hekimler akupunktur yan nda hastalar na diyet vererek obezite tedavisi yapmaktad rlar. Hatta medikal estetik uzman gibi suni, haks z birtak m unvanlar kullan larak hastalar yan lt lmaktad rlar. Hekimlerin diyet vermesi, diyetisyen varken do ru de ildir. 2. Diyetisyenler konusunda da bir kar fl kl k vard r. Yanl fl kullan lan beslenme uzman unvan ile ço u diyetisyen, hekim san lmaktad r. Sadece master veya doktora yapm fl diyetisyenler uzman diyetisyen unvan n kullanmas gerekirken, diyetisyenlerin ço u bu unvan kullanmaktad r. Ayr ca hastalar herhangi bir hekimin yönlendirmesi olmadan do rudan diyetisyenlerce özel hasta gibi kabul edilmekte ve beslenme program verilmektedir. Yine baz diyetisyenlerce bir hekim gibi hastadan tetkik istenmekte ve hatta baz ilaçlar önerilmektedir. 3. Yine özellikle medyada sa l kla hiçbir ilgisi olmayan (iflletmeci, vesaire di er meslekler gibi) flah slarca yine haks z olarak suni akademik unvanlar kullan larak, bir akademisyen hekim süsü verilerek, bitkilerle tedavi önerileri ile vatandafllar n kafalar kar flt r lmakta ve hastalar n kullanm fl olduklar hekim tavsiyesi ilaçlar b rak lmakta ve bu flekilde toplumda bir kaos yarat lmaktad r. 4. Denetimi Tar m Bakanl nca yap lan, ad ilaç olan baz zay flama ürünlerinin içeri i tart flmal d r. Bunlar ilaç gibi alg land ndan hastalar bilinçsizce kullanmakta, bu nedenle de ciddi komplikasyonlar görülebilmektedir. Bu zay flama rant n n k r lmas nda do ru seçenekler hangileridir? Obezite veya zay flama konusu ile ilgilenmesi gereken t bbi uzmanl k alan, endokrinoloji ve metabolizma uzmanl - d r ( ç hastal klar uzmanl üzerine üç y l süre ile uzmanl k e itimi verilen bir yan dal uzmanl d r.). Buna karfl n ülkemizde obeziteden sorumlu olan tek uzmanl k bilimi olan endokrinoloji ve metabolizma uzmanlar yeterince obeziteyle ilgilenmemektedir. Diyetisyenler, endokrinoloji ve metabolizma uzman bir hekim taraf ndan görülmeden hiçbir hastaya t bbi beslenme tedavisi (diyet) vermemelidirler. Özellikle medya, uzman hekim olmayanlarca verilen sa l k ve tedavi önerileri konusunda hassas olmal d r. Sa l k editörlerince (mümkünse hekim olan sa l k editörlerince) bu haberler süzgeçten geçirilmelidir. Ayr ca istismara aç k bu alanda kanuni düzenlemelerin de bir an önce yap lmas gerekmektedir. Denetimi Tar m Bakanl nca yap lan, ad ilaç olan baz zay flama ürünlerinin içeri i tart flmal d r. Bunlar ilaç gibi alg land ndan hastalar bilinçsizce kullanmakta, bu nedenle de ciddi komplikasyonlar görülebilmektedir. STANBUL DA SA LIK 28

30

31 GÜNDEM RUH SA LI I HAFTASI KUTLANDI Sa l kl Bir Yaflam çin Ruh Sa l m za Önem Verelim Hülya AYVALI Cüneyt KAYHAN Ruh Sa l ve Sosyal Hastal klar fiubesi Ruh Sa l Haftas Ekim tarihleri aras nda ruhsal sorun yaflayan bireylerde damgalama Stigma temas çerçevesinde kutland. Ruhsal hastal klar geçmiflten günümüze toplumumuzun bir parças d r. Bireysel ve toplumsal aç dan ciddi sonuçlar olan ruhsal hastal klarla ilgili sorunlar, dünyada ve ülkemizde giderek dikkat çekmektedir. Bu sorunlar n tart fl lmas, ruhsal hastal klarla ilgili bilgilerin do ru bir flekilde halka aktar lmas, ruhsal bozukluklar n bireylerin ruh sa l üzerindeki etkilerinin anlat lmas ve hastal klarla ilgili yanl fl inanç ve bilgilerin düzeltilmesi ve toplumda var olan ön yarg lar n ortadan kald r lmas na yönelik çeflitli çal flmalar yürütülmektedir. Dünya Ruh Sa l Federasyonu 10 Ekim gününü 1992 y l ndan bu yana Dünya Ruh Sa l Günü olarak kutlamaktad r. nsan n, ruhsal ve bedensel varl ile bir bütün oldu u, ruh sa l n n hayat kalitesinin temelinin önemli bir parças oldu u, bugün art k hem bizim toplumumuzun hem de dünya toplumlar n n ortak kabulünü oluflturmaktad r. Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) de sa l, ruhsal, bedensel ve sosyal olarak tam bir iyilik hâli olarak tan mlam flt r. Ruh sa l - n n korunmas bireylerin yaflam kalitesini artt rd gibi sosyal bütünleflmeyi ve toplumda üretkenli i de sa lar. Yap lan çeflitli araflt rmalar ruhsal bozukluklar n görülme s kl n n oldukça yüksek oldu unu ortaya koymaktad r. Avrupa k tas nda her dört kifliden birinin hayatlar n n bir döneminde ruh sa l sorunu yaflad saptanm flt r. STANBUL DA SA LIK 30

32

33 GÜNDEM Ruhsal hastal klar, bireylerin yaflam nda oluflturduklar olumsuz etkiler yan nda, a r sosyoekonomik yükler de getirirler. DSÖ taraf ndan yap lan bir çal flmada yeti yitimine neden olan on hastal ktan beflinin depresyon, flizofreni, manik-depresif bozukluk, alkol kötüye kullan m, obsesifkompulsif bozukluk gibi ruhsal bozukluklar oldu u bildirilmifltir. Ülkemizde 7 günden fazla ifl gücü kayb na neden olma ile ilgili yap lan bir çal flmada, ruhsal hastal klar n bedensel hastal klara göre daha yüksek bir oran gösterdi i saptanm flt r. Ruhsal hastal klar nedeniyle damgalanma, ayr mc l k, iflsizlik ve genel sa l k hizmetinden yeterli hizmet alamamak ruh sa l alan nda yaflanan önemli sorunlard r. Ülkemizde yap lan genifl bir çal flmada 18 yafl üzerindeki kiflilerde ruhsal bozukluk görülme s kl % 17,2 olarak bildirilmifltir (Türkiye Ruh Sa l Profili Raporu 1998). Bu yayg n s kl a ra men, ruhsal bozuklu u olan kiflilerin psikiyatrik tedaviye baflvuru oran n n oldukça düflük oldu u ya da yetersiz tedavi gördükleri bilinmektedir. Tedaviye ulaflamama ya da tedaviyi kullanmama nedeni ile ortaya ç kan tedavi aç flizofrenide % 20 depresyonda % 50, alkol kötüye kullan - m nda % 90 olarak tespit edilmifltir. Damgalama (ay r mc - l k), toplumlarda kifli ya da gruplar n, karfl laflt klar ön yarg sebebi ile baz hak ve menfaatlerden yoksun kalmalar d r. Damgalanma, bazen en az hastal n kendisi kadar tehlikelidir ve bu nedenle bununla mücadele bir tedavi kadar etkili olup hasta ve ailelerin yaflam sürecini olumlu etkilemektedir. Damgalama ile mücadelede, toplumun bilgilendirilmesi, dikkat çekilmesi gereken bir konudur. Toplumda var olan ön yarg lar ve geçmiflte uygulanm fl, halk aras nda kötü bir kabulün oluflmas na yol açm fl birtak m yanl fl tedavi yöntemleri nedeniyle kifliler, do rudan ruh sa l hizmeti alma konusunda çekingen davranmaktad rlar. Buradan hareketle 2004 y l ndan beri 10 Ekim Ruh Sa l Günü nü takip eden hafta Ruh Sa l Haftas olarak kutlanmaktad r. Ruh Sa l Haftas boyunca düzenlenen etkinliklerle; toplumdaki ön yarg lar n kald rabilmesi yönünde halk n bilgilendirilmesi, ruh sa l bozukluklar ile ilgili toplumda bilinç oluflturulmas, ruh sa l sorunu yaflayan insanlara karfl toplumsal kabulün art r lmas temel amaç olmufltur. Yine görsel ve yaz l bas nda ruhsal hastal klar ile ilgili konular n bilimsel bir çerçevede ele al nmas - n n, topluma do ru ve sa l kl mesajlar verilmesinin, ruh sa l ile ilgili sorunlar n afl lmas na katk da bulunaca da aç kt r. Müdürlü ümüz Ruh Sa l ve Sosyal Hastal klar fiubesi ve Bak rköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sa l ve Sinir Hastal klar Hastanesinin katk lar ile Ekim 2010 tarihleri aras nda Ruh Sa l Haftas çerçevesinde birtak m etkinlikler düzenlendi. 12 Ekim 2010 tarihinde Tar k Zafer Tunaya Kültür Merkezinde düzenlenen bu etkinliklere Vali Yard mc s Kaz m Tekin, l Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan Dokucu, sa l k müdür yard mc lar ve baflhekimler, ruh sa l sorunlar yaflayanlar ve ailelerin kat l mlar yla konferans gerçeklefltirildi. DSÖ taraf ndan yap lan bir çal flmada yeti yitimine neden olan on hastal ktan beflinin depresyon, flizofreni, manik-depresif bozukluk, alkol kötüye kullan m, obsesif-kompulsif bozukluk gibi ruhsal bozukluklar oldu u bildirilmifltir. Ülkemizde 7 günden fazla ifl gücü kayb na neden olma ile ilgili yap lan bir çal flmada, ruhsal hastal klar n bedensel hastal klara göre daha yüksek bir oran gösterdi i saptanm flt r. STANBUL DA SA LIK 32