TEK VE K SEANSTA YAPILAN KANAL TEDAVLERNDE POSTOPERATF ARININ DEERLENDRLMES POSTOPERATIVE PAIN AFTER ROOT CANAL TREATMENT 1- AND 2-VISIT APPOINTMENT

Transkript

1 TEK VE K SEANSTA YAPILAN KANAL TEDAVLERNDE POSTOPERATF ARININ DEERLENDRLMES POSTOPERATIVE PAIN AFTER ROOT CANAL TREATMENT 1- AND 2-VISIT APPOINTMENT Erturul ERCAN* Sadullah KAYA* ÖZET Amaç: Bu klinik çalmann amac, tek ve çok seansta tamamlanan kök kanal tedavilerini postoperatif ar bakmndan deerlendirmektir. Gereç ve Yöntem: Bu çalma DÜ Di Hekimlii Fakültesi Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal kliniine bavuran 306 hastaya ait kanal tedavisi endikasyonu konan 306 adet dite yapld. Diler eit iki gruba ayrlarak, her iki grup dilerde lokal anestezi yapld ve giri kaviteleri açldktan sonra, kök kanal boyu tespit edildi. Çalma uzunluklar tespit edilen dilerin pulpalar ekstirpe edilerek, 50 no lu K tipi eeye kadar step-back teknii ile kanal preparasyonlar yapld. Kök kanallarnda her eelemeden sonra l ml olmak üzere % 5 lik NaOCl solüsyonu ile irrigasyon yapld. 'lk seansta tüm dilerde grup ayrm gözetmeksizin ayn ilemler yapld I. grubu oluturan dilerin kök kanallar tek seansta sealepex ile lateral kondensasyon teknii uygulanarak dolduruldu. II. gruptaki dilerin kök kanallar kat konlar ile kurutulduktan sonra, pulpa odalarna kuru steril pamuk peletler yerletirildi ve giri kaviteleri çinko oksit ojenol siman ile kapatld. Tedaviler esnasnda hastalara sistemik bir antibiyotik reçete edilmedi. Tüm bu ilemlerden sonra I. ve II. gruptaki hastalar 24, 4 ve 72 saatler sonunda kliniimize çarlarak herhangi bir ilem yaplmadan sadece arlar hakknda bilgiler alnd. Bu sürelerde meydana gelen ar ikayetleri hastalara sorularak hiç ar yok, hafif ar, orta ve iddetli ar eklinde kaydedildi. Elde edilen veriler istatistiksel olarak Chi-square testi ile deerlendirildi. Sonuç: Tek seansta yaplan kanal tedavileriyle iki seansta yaplan kanal tedavileri arasnda postoperatif ar bakmndan herhangi bir farkllk görülmemitir (p<0.01). Bununla birlikte her iki gruptan hastalarn çounluunda ilk 24 ile 4 saat arasnda hafif ar tespit edilmitir. Bundan dolay, özellikle ilk seansta arnn giderilmesiyle, tek seansta yaplan kanal tedavisinin çok seansl kanal tedavilerine alternatif, güvenli ve etkili bir biçimde uygulanabilir olduu görülmütür. Anahtar kelimeler: Kanal tedavisi, postoperatif ar, tek ve iki seansta kanal tedavisi. SUMMARY Aim: The purpose of this clinical study was to assess postoperative pain after 1- and/or 2-visit root canal therapy. Material and Methods: A total of 306 patients/teeth requiring endodontic treatment were identified from the Dicle University School of Dentistry, Department of Operative Dentistry. The patients were divided equally into two groups. The standard procedure for both groups at the first appointment included local anesthesia, and standard access preparation. The ideal working length for each canal was considered to be the apical constriction as determined by 2 or more angled radiographs. The pulp tissues were extirpated, and step-back technique was used to enlarge the root canals up to size #50 K-type apical file. During instrumentation, the root canals were irrigated with 1 ml of 5% NaOCl for each file used. All teeth were prepared to the same end point at the first appointment, regardless of group assignment. Teeth in group 1 were obturated at the initial appointment by using gutta-percha, sealapex and lateral condensation. Teeth in group 2 were then closed with a sterile dry cotton pellet and temporarily sealed with zinc oxideeugenol cement. Patients in group 1 and group 2 were seen for the second appointment 24, 4 and 72 hours later. No systemic medication was prescribed. Patients were asked about the occurrence of postoperative pain and the level of discomfort was rated as no pain, mild pain, moderate pain, or severe pain. Data were statistically analyzed using the Chi-square test. Conclusion: There was no difference in postoperative pain between patients treated in 1 appointment and patients treated in 2 appointments (p <0.01). The majority of patients in both groups reported no pain or only minimal pain within 24 to 4 hours of treatment. Therefore, single visit endodontic therapy has been shown to be a safe and effective alternative to multiple visit treatment, especially in communities where patients default after the first appointment at which pain is relieved. Key words: Endodontic treatment, postoperative pain, 1-and 2-visit root canal therapy. *Dicle Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal, D'YARBAKIR. 9

2 GR4 Endodontik tedavi; kök kanallarnn temizlenmesi, ekillendirilmesi, kanal boluu içinde var olan mikroorganizmalar ve enfekte dokular uzaklatrlarak, kanal boluunun szdrmaz bir ekilde doldurulmas ilemidir. Dite hiçbir rahatszlk olmamas, diin normal fonksiyonunu yapabilmesi, radyografik deerlendirmede periodontal ve periapikal dokularn salkl görünümü, destek yumuak dokularn normal görünümü endodontik tedavinin baarsnn bir göstergesidir. 1-3 Endodontik ilemler sonras ar olumas hem hasta hem de hekim tarafndan istenmeyen bir durumdur. Tedavi sonras ar olumasnn birçok etkeni olmakla birlikte, mekaniksel ve kimyasal etkenler, immunolojik olaylar, pulpa ve periapikal dokularn bakteriler tarafndan istilas balca sebepleridir. 4,5 Kanal tedavisinde uygulanan seanslar ile ar arasndaki iliki çeitli aratrmalarda incelenmitir. Bu çalmalarn bazlarnda seanslar aras ar ile bu ilemler arasnda hiçbir iliki olmadn bildirirken, 6,7 bazlarnda çok az iliki olduunu bildirilmitir. Bu aratrmalar sonucunda, kanal tedavisinin tek seansta yaplp yaplmamas hekimler arasnda tartma konusudur. 9,10 Bununla birlikte, postoperatif ar ve iyileme bakmndan, tek seansl ve çok seansl tedaviler arasnda istatistiksel olarak anlaml bir farkllk olamadn, hatta baz çalmalarda tek seansta yaplan tedavilerin daha baarl sonuçlar elde edildiini belirtmilerdir. 15,16 Tek seansta kanal tedavisinin bitirilmesinin; hastann gelecei randevu saynn azaltlmas, ön bölgelerde oluan travmalarda kanaln hemen doldurulmasyla kanaldan retansiyon salayan post ve kron yaplmasyla oluabilecek estetik problemlerin çözülmesi, randevular arasnda bakteri kontaminasyonu ve alevlenme riskini ortadan kaldrmas, geçici dolgu sökümü, izolasyon sorunu ve geçici kapatmakla oluan zaman kaybnn önlenmesi gibi avantajlar vardr. 9,17-19 Bununla birlikte, endikasyonun yanl olduu durumlarda kanaln tekrar boaltlmas zordur, flare-up gibi problemlerin oluma riski ve kültür alma teknii ile çalan hekimlerin bu uygulamadan yaralanamamas gibi dezavantajlar vardr. 12,20,21 Kök kanallnn temizlenmesi ve ekillendirilmesi, ykama solüsyonlar ve antiseptikler ve hatta kanal tedavisinin tamamlanmas için uygulanan seans saysnn etkisi birçok aratrmada incelenmitir. 12,13,15 Bunlarn bazlarnda seanslar aras ar ile bu ilemler arasnda hiçbir iliki olmad bildirilirken bazlarnda ise az iliki olduu bildirilmitir. Bu çalmann amac, preoperatif olarak hiçbir ar mevcut olmayan vital ve devital mandibular ve maksiler çenede kanal tedavisi endikasyonu konan dilerde tek seansta ve iki seansta yaplan kanal tedavisini postoperatif ar bakmndan karlatrmaktr. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalma Dicle Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal kliniinde gerçekletirildi. Kliniine bavuran her iki cinsiyet ve deiik ya grubundaki 306 hastaya ait 306 adet mandibular ve maksiller preoperatf olarak hiçbir ar mevcut olmayan kanal tedavisi endikasyonu konan dilerde yapld. Çalmaya toplam 306 hasta katld. Bunlarn kanal tedavileri, 153 tanesinin tek seansta (4 di vital, 69 di ise devital) ve 153 tanesi de (60 di vital, 93 di ise devital) iki veya daha fazla seansta bitirildi (Tablo I). Tedaviye balanmadan önce hastalardan sistemik ve dental anamnezleri alnarak, periapikal tehis radyografileri incelendi. Sistemik rahatszl bulunan hastalar, hamile hastalar, antibiyotik veya kortikosteroid kullanan hastalar, 1 yandan küçük hastalar, akut veya kronik periapikal apseli diler ve daha önce baarsz endodontik tedavili diler çalmaya katlmad. Hem vital hem de devital diler çalmaya dahil edildi. Periapikal deerlendirmede ise periapikal herhangi bir patolojiye sahip diler çalmaya dahil edilmedi. Tablo I. Çalmaya katlan dilerin dalm Tedavi 4ekli Tek seansta kanal tedavisi ki seansta kanal tedavisi V: Vital, DV: Devital Di7ler Kesici Premolar Molar V DV V DV V DV Endodontik tedaviye balamadan önce ar nedeni olabilecek baka bir patolojik durumun olmamasna da 90

3 dikkat edildi. Hastalar rasgele iki eit çalma grubuna ayrld. (n=153) Hastalarn dilerine gerekli olduunda uygun ekilde lokal anestezileri yapld. Daha sonra rubber-dam taklarak diler az ortamndan izole edildi. Giri kaviteleri açldktan sonra, pulpalar ekstirpe edilerek, kök kanal boyu tespit edildi. Çalma uzunluklar tespit edilen dilere 50 no lu K tipi eeye kadar step-back teknii ile kanal preparasyonlar yapld. 'lk seansta her iki gruptaki tüm dilere ayn ilemler yapld. Kök kanallarnda her eelemeden sonra l ml olmak üzere %5 lik NaOCl solüsyonu ile irrigasyon yapld Birinci grubu oluturan 153 adet diin kök kanallar tek seansta Sealapex (Kerr, Romulus, MI USA) kök kanal pat ve gutta ile souk lateral kondensasyon teknii ile dolduruldu. 'kinci gruptaki 153 adet diin kök kanallar kat konlar ile kurutulduktan sonra, pulpa odalarna kuru steril pamuk peletler yerletirildi ve giri kaviteleri çinko oksit ojenol siman ile kapatld. Bu gruptaki dilerde tedaviler esnasnda kanala herhangi bir medikaman konulmad ve kanallar doldurulmad. Tüm bu ilemlerden sonra I. ve II. gruptaki tüm hastalar 24, 4 ve 72. saatler sonunda kliniimize çarlarak herhangi bir ilem yaplmadan sadece arlar hakknda hastalardan bilgiler alnd. Bu sürelerde meydana gelen arlar hiç ar yok, hafif ar, orta ve iddetli ar kriterleri göz önüne alnarak deerlendirildi. Hastalarn klinik muayeneleri yaplarak bulgular oluturduumuz formlara kaydedildi. Hastada ksa süreli ve uzun sürmeyen arlar mevcutsa, kök kanaln doldurmak için herhangi bir engel yoksa ilaç tedavisi gerekmiyorsa ve fazla rahatsz edici bir durum yoksa hafif ar olarak kabul edildi. 'laç tedavisi gerektiren, devaml ar varsa kanal doldurmaya engel bir durum saptanmsa ve mevcut ar hastay rahatsz ediyorsa iddetli ar olarak deerlendirildi ve bu dilerde 72 saat sonrada ar mevcut olduu saptandnda diler doldurulmad. Hastalarn klinik muayeneleri yaplarak bulgular oluturduumuz formlara kaydedildi. Elde edilen veriler istatistiksel olarak Z testi ile deerlendirildi. BULGULAR Tablo I de çalmaya katlan dilerin dalm sunulmaktadr. Tablo II ve Tablo III de her iki grup hastalarn postoperatif ar seviyeleri görülmektedir. Tek seansta yaplan kanal tedavilerinin %50.3 ünde herhangi bir ar olmad tespit edildi. Bununla birlikte, %49.7 sinde çeitli seviyelerde ar tespit edildi. Bunlardan %31.4 ünde hafif derecede, %1.3 ünde orta ve iddetli seviyede ar tespit edildi. Çok seansta yaplan tedavilerde ise, %47.1 inde herhangi bir ar olmad tespit edildi. % 33.3 ünde ise hafif seviyede, % 19.6 snda orta ve iddetli seviyede ar olduu belirlendi. 'statistiksel olarak da Chi-square testinde, tek seansta yaplan kanal tedavilerinde di gruplar arasndaki fark istatistiksel açdan anlaml bulunmad (p<0.01, R 2 : 19.29, SD: 4). Çok seansta yaplan kök kanal tedavilerinde de di gruplar arasndaki fark anlamal bulunmad(r 2 : 14.11, SD: 4, p<0.01). Gruplarn, tek ve çok seansta kanal tedavisinin çoklu karlatrlmasnda aralarndaki fark anlaml bulunmad (p<0.01). Tablo II. Tek seansta yaplan kanal tedavilerinde hastalarda postoperatif ar seviyelerinin dalm Kesici Premolar Molar ArAsAz Hafif ArAlA Orta ve 7iddetli 4 % %42.9 % % 50.3 (R 2 : SD: 4 p<0.01) 17 % % % % %19. % % % Tablo III. Çok seansta yaplan kanal tedavilerinde postoperatif hastalardaki ar seviyelerinin dalm Kesici Premolar Molar ArAsAz Hafif arala Orta ve 7iddetli 41 % % 46.9 % % 47.1 (R 2 : SD: 4 p<0.01) 16 % % % % % % % % 19.6 TARTI4MA Çalmamzda amaç, tek seansta ve çok seansta yaplan kanal tedavisini postoperatif ar bakmndan karlatrldnda fark olup olmayaca hakknda fikir sahibi olmaktr. Çalmamzda hem tek seansta hem de çok seansta kök kanal tedavisi gören hastalarn yaklak %50 sinde ar olumad ve aralarnda anlamal bir fark olmad bulunmutur. DiRenzo ve arkadalarnn, 72 hastada iki veya tek seansta yaplan kanal

4 tedavilerinde postoperatif ary deerlendirmek için yaptklar çalma ile mevcut çalmann sonuçlarnn paralel olduu görülmütür. 10 Endodontik tedavide ar olumas hem hasta hem de hekim açsndan önemli bir problemdir. Endodontik tedavide baar veya baarszlk, klinik ve radyolojik muayene sonucuna göre deerlendirmektedir. 22 Baar için en önemli kriterler dite herhangi bir rahatszlk olmamas, diin normal fonksiyon görmesi ve periodontal dokularn normal görünüte olmasdr. 2 Radyografik deerlendirme ise bireyden bireye deiir. Bazen hastada ar ve ilik olduu halde radyografide hiçbir belirti olmayabilmektedir. Radyografik görünüün histolojik bulgular tam yanstp yanstmad tartma konusudur. 23 Bundan dolay klinik muayene de hastann ikayeti olmamas ve diin normal durumda olmas baar için önemli bir kriterdir. 3 Aratrmalarda tek seansta yaplan kanal tedavisi ile çok seansta yaplanlar arasnda postoperatif ar ve tedavinin baars incelenmitir. 10,11 Bugün tek seansta yaplan kanal tedavisinden sonra yüksek baar birçok çalma sonuçlar gösterilmitir. 10,24 Calhoun ve Landers in 17 yaptklar çalmada, rastgele 429 endodontiste sorduklarnda bunlarn %90 nn kanal tedavisini tek seansta yaptklarn, bunlarnda %67.1 i vital ve %16. i de devital diler olduunu bildirmilerdir. 17 Çalmamzda ise tek seansta kanal tedavisi yaplan dilerin % 45.1 devital ve %54.9 u ise vital iken, çok seansta yaplan dilerin %60. i devital ve %39.2 si de vital olduu tespit edildi. Aratrmalarda tek seansta yaplan kanal tedavisi ile çok seansta yaplanlar arasnda postoperatif ar ve flare-up bakmndan incelenmitir. 10,11,17,24 Tiddetli arnn endodontik tedaviden sonra karlalan en önemli problem olduunun tespit etmilerdir. Bizim çalmamzda elde edilen sonuçlarda da tek seansta kök kanal tedavisi yaplan dilerin toplamnda her iki grupta hemen hemen eit seviyede olmak üzere yaklak % 20 olguda orta ve iddetli seviyede ar saptand. Walton ve Fouad 6 postoperatif ar inceledikleri 946 hastada sistemik faktörlerin, tedavi seanslarnn ve tedavi prosedürlerinin postoperatif ar ile ilikili olamadn ileri sürmülerdir. Jurcak ve arkadalar 24 da, tek seansta 167 hastada yaptklar çalmada postoperatif ar, ilik ve periapikal lezyon bakmndan deerlendirmilerdir. Tek seansta yaplan kanal tedavisinin çok seansta yaplanlara ayn oranda baarl olduunu belirtmilerdir. Yine benzer çalmalarda, tek seansta ve çok seansta yaplan kanal tedavilerinde postoperatif komplikasyon bakmndan istatistiksel olarak çok az veya hiçbir fark bulunamamtr. 10,11,17 Oliet in, Fava nn 25 yaptklar çalmada, tek veya çok seansta yaplan kanal tedavisinde postoperatif iyileme ve rahatszlk bakmndan herhangi bir fakllk olmadn ileri sürmülerdir. Bununla birlikte, Pekruhn un yapt bir çalma sonucunda geni periapikal lezyonlu dilerde kanal tedavisinin tek seansta bitirilmesinin baarszla yol açtn belirterek, tek seansta endodontik uygulamalarda doru endikasyon, yeterli endodontik bilgi, doru teknik seri ilem ve uygulamalar konusunda dikkatli olunmasnn gerektiini belirtmitir. 26 Bundan dolay periapikal lezyonlu diler bu çalmaya dahil edilmedi. Tek seansta yaplan kanal tedavilerin popülaritesi son yllarda giderek artmaktadr Bunun nedeni çok seansta yaplan tedavilerle kyaslandnda baar veya komplikasyon bakmndan herhangi bir farkllk görülmemesidir. Bununla birlikte, tek seansta yaplan kanal tedavisinde hekimin deneyimli olmas, yeterli zamann bulunmas ve biomekanik preparasyon, ekillendirme ve vaka seçiminde doruluk ile baar oran artracaktr. Çalmamzda elde ettiimiz sonuçlarmza göre, hasta ve klinisyen açsndan zaman kazanc salamas, hasta uyumunun daha rahat olmas, dolgunun arsz ve ilave bir anestezi gerekmeden bitirilmesi gibi avantajlar ile tedavinin tek seansta bitirilmesi büyük kolaylk olmas ile birlikte, yanl endikasyon yaplan tedavilerde akut bir durumda kanaln boaltlmasnn zorluu ve hastalarda oluabilecek ikayetler dikkate alnmaldr. KAYNAKLAR 1. Heling B, Kischinovsky D: Factors affecting successful endodontic therapy. J Br Endod Soc. 1979; 12: Bayrl G. Kök kanallarnn temizlenmesi ve ekillendirilmesi, '.Ü Basmevi ve film Merkezi, 'stanbul, 1995,s Weiger R, Axmann-Kromar D, Lost C. Prognosis of conventional root canal treatment reconsidered. Endod Dent Traumatol. 199; 14: Seltzer S, Naidorf IJ. Flare-ups in endodontics: I. Etiological factors. J Endodon 195; 11: Siqueira JF Jr, Rjcas IN, Favieri A, Machado AG, Gahyva SM, Oliveira JC, Abad EC. Incidence of postoperative pain after 92

5 intracanal procedures based on an antimicrobial strategy. J Endod. 2002; 2: Walton R, Fouad A. Endodontic interappointment flareups: a prospective study of incidence and related factors. J Endod 1992; 1: Mulhern JM, Patterson SS, Newton CW, Ringel AM. Incidence of postoperative pain after one-appointment endodontic treatment of asymptomatic pulpal necrosis in single-rooted teeth. J Endod 192; : Oliet S. Single visit endodontics: a clinical study. J Endod 193; 9: Siqueira JF, Rocxas IN, Favieri A, Machado AG, Gahyva SM, Oliveira JC, et al. Incidence of post operative pain after intracanal procedures based on an antimicrobial strategy. J Endod 2002; 2: DiRenzo A, Gresla T, Johnson BR, Rogers M, Tucker D, BeGole EA. Postoperative pain after 1- and 2-visit root canal therapy. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003; 93: Eleazer PD, Eleazer KR. Flare-up rate in pulpally necrotic molars in one-visit versus two-visit endodontic treatment. J Endod 199;24: Inamoto K, Kojima K, Nagamatsu K, Hamaguchi A, Nakata K, Nakamura H. A survey of the incidence of single-visit endodontics. J Endod. 2002; 2: Cohen S, Burns RC. Pathways of the pulp. 7th ed. St. Louis: CV Mosby, 199: Torabinejad M, Cymerman JJ, Frankson M, Lemon RR, MaggioJD, Schilder H. Effectiveness of various medications on postoperative pain following complete instrumentation. J Endod1994; 20: Albashaireh ZS, Alnegrish AS. Postobturation pain after single and multiple-visit endodontic therapy. J Dent 199; 26: Trope M. Relationship of intracanal medicaments to endodontic flare-ups. Endod Dent Traumatol. 1990; 6: Calhoun RL, Landers RR. One-appointment endodontic therapy: a nationwide survey of endodontists. J Endod 192; : Gatewood RS, Himel VT, Dorn SO. Treatment of the endodontic emergency: a decade later. J Endod1990; 16: Ashkenaz PJ. One-visit endodontics. Dent Clin N Am 194; 2: Fox J, Atkinson J, Dinin P. Incidence of pain following onevisit endodontic treatment. Oral Surg., 1970:30; Siqueira, JF. Aetiology of root canal treatment failure: why well treated teeth can fail. Int Endod J 2001; 34: Kvist T, Molander A, Dahlen G, Reit C. Microbiological evaluation of one- and two-visit endodontic treatment of teeth with apical periodontitis: a randomized, clinical trial. J Endod. 2004; Reit C, Hollender L. Radiographic evaluation of endodontic therapy and the influence of observer variation. Scand J Dent Res 193; 91: Jurcak JJ, Bellizzi R, Loushine RJ. Successful single-visit endodontics during Operation Desert Shield. J Endod 1993; 19: Fava LR. A comparison of one versus two appointment endodontic therapy in teeth with non-vital pulps. Int Endod J 199;22: Pekruhn RB. The incidence of failure following single-visit endodontic therapy. J Endod 196; 12: Cohen AS, Brown DC. Orofacial pain emergencies: Endodontic diagnoses and management. In: Cohen S, Burns RC, editors. Pathway of the pulp. th ed. St. Louis: Mosby; 2002.p Spangberg LSW. Evidence-based endodontics: the onevisit treatment idea. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2001;91: Yolda O, Topuz A. 'çi T, Öztunç H. Postoperative pain after endodontic retreatment: Single- versus two-visit treatment. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2004; 4:43 7. YazA7ma Adresi: Dr. Erturul ERCAN Dicle Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal D'YARBAKIR Tel : / Fax : E-posta : ertugrulercan@hotmail.com 93