Kişilik Gelişimi. Yrd.Doç.Dr.Banu YÜCEL TOY 2/10/2016

Transkript

1 1 Kişilik Gelişimi

2 2 Psikoseksüel Gelişim Sigmund Freud

3 3 Freud un Psikoseksüel Gelişim Kuramının Özellikleri Freud a göre, ilk çocukluk yıllarında geçirilen yaşantının kişilik gelişiminde önemi büyüktür. Yaşamın ilk yıllarında yapılandırılan özellikler son derece kuvvetlidir ve sonradan değişime büyük direnç gösterir. Libido, Freud un çocukların doğumdan itibaren sahip olduklarına inandığı cinsel enerji için kullandığı bir terimdir ve gelişimin ilerlemesiyle vücutta farklı bölgelerde olur. Psikoseksüel kurama göre, kişiliğin normal gelişimi için her dönemde libidodan kaynaklı bireyin temel gereksinimlerinin doyurulması gerekir.

4 4 Freud, kişiliğin 3 bileşeninden bahseder: İd, Ego ve Superego. Toplumsal kuralları hiçe sayan, kafasına estiği gibi davranan bireylerde idin, sürekli olarak ahlak kurallarını ve başkalarının ne diyeceğini dikkate alan ve kurallara sıkı sıkıya bağlı olan bireylerde süperegonun baskın olduğu söylenebilir.

5 5 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri Oral Dönem (0-1, 1.5): İlk yılda libido enerjisi ağız bölgesinde odaklanır. Ağız, dudaklar, dil haz bölgesidir. Bu dönemde temel haz kaynağı emme olduğu için çocuğun memeden erken yada geç kesilmesi bu döneme bağımlı olmasına neden olur. Bu durumda yetişkinlikte, diğerlerine göre daha fazla sigara içme, alkol kullanma, sakız çiğneme, yemek yeme gibi davranışlar görülebilir.

6 6 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri Anal Dönem (1, 1.5-3): Libido enerjisi anal bölgede odaklanır. Anüs, mesane haz bölgesidir. Çocuklar, kız ve erkek olduklarının ayırımına varırlar. İdrar ve dışkılamanın önemli olduğu bu dönemde, kendilerini ve çevrelerini kontrol etmeyi öğrenirler. Doğru yer ve zamanda tuvalet eğitimi verilmelidir. Aşırı disiplin, çocukların ileride cimri, inatçı, sürekli kendini denetim altında tutmaya çalışan bir birey olmasına, son derece gevşek olan bir tuvalet eğitimi ise, bireyin aldırmaz, vurdumduymaz, dağınık ve düzensiz bir birey olmasına neden olabilir. Bu döneme bağımlı kalan bireylerde, aşırı titizlik, kararsızlık, aşırı düzenlilik gibi özellikler görülebilir.

7 7 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri Fallik Dönem (3-6): Libido enerjisi genital bölgede odaklanır. Çocuk cinsiyet farklılıklarını farketmeye başlar, üreme organlarına karşı ilgisi artar ve bunlarla oynar, cinsel konulara merakı artar ve sorular sorar. Merakı nedeni ile cezalandırılan, soruları ve davranışlarından dolayı kınanan çocuklar yetişkinlikte uygun cinsel kimliği benimsemede sorunlar yaşayabilir. Kız çocuklarında elektra, erkek çocuklarındakine ise oidipus komleksi görülür. Bu döneme saplantı geliştiren çocuklarda, yetişkin olduklarında anne-babadan kopamama, bir eş seçememe, anne-babadan ayrılmak gerekince aşırı suçluluk duyma, aşırı çekingenlik, kibirlilik, pervasızlık, suçlanma eğilimi görülebilir.

8 8 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri Gizil Dönem (6-12): Libido enerjisinin vücudun herhangi bir noktasına odaklanmadığı bir dönemdir; bu sebeple bu döneme bağlı olarak yetişkinlikte herhangi bir olumsuz özellik görülmez. Cinsel ilgiler azalır ama yok olmaz. Cinsel dürtüler gizildir. Çocuk daha çok oyunla ilgilenir. Aynı cinsiyetten arkadaşlarla oynama eğilimindedirler.

9 9 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri Genital Dönem (12-18): Libido enerjisi tekrar genital organlarda odaklanır. Birey cinsel organları ve duyguları arasında bir bağ olduğunu farketmeye başlar. Karşı cinsle romantik ilişkiler kurulur. Hızlı fiziksel büyüme ve buluğa erme ile içsel cinsel dürtüler artar. Ergenin bu dönemdeki gereksinimi, yetişkinler ile ilişkilerini düzenlemek ve çatışmaları çözümlemektir. Önceki dönemleri başarı ile geçiren bir birey bu dönemi de sağlıklı atlatabilir.

10 10 Psikososyal Gelişim Erik Erikson

11 11 Erikson un Psikososyal Gelişim Kuramının Özellikleri Freud un kuramı ile benzerlik göstermek ile birlikte aralarında 3 temel konuda farklılık vardır: Gelişimi etkileyen faktörler Gelişim süreci Gelişim sürecinde yaşanan sorunların etkileri Erikson un kuramına göre, bir gelişim aşaması başarı ile sürdürülmüş ise, kişi güçlenmiş yetenek duyguları ile öne çıkar. Erikson un kuramında 8 gelişim dönemi vardır.

12 12 Güven-güvensizlik (0-1) Freud un oral dönemine karşılık gelir. Bebek ağzı aracılığı ile iletişim kurmaya, kendisini, çevresini tanımaya çalışır. Bu dönemde anne-bebek ilişkisi, bebeğin gereksinimlerine gösterilen duyarlı özen başkalarına ve kendine karşı duyacağı güven duygusunun temelini oluşturur.

13 13 Özerklik-Utanç,kuşku (1-3) Freud un anal dönemine karşılık gelir. Öz denetimin öğrenilmesi bağımsızlık duygusunu geliştirir. Başkalarınca denetim altında tutulmaya baş eğmek yada kendini denetleyip uyarlamasını öğrenmek davranışları arasında kalır. Bu sebeple bu dönemde çocukların öz denetiminin gelişmesine engel olunmamalıdır.

14 14 Girişim-suçluluk (3-5) Freud un Fallik dönemine karşılık gelir. Oyun çağı olarak bilinen bu dönemde çocuk hareketli ve meraklıdır. Beceriler edinmeye başlar ve elindeki işi iyi yapabilmek için çaba harcar. Kendi başına girişimlerde bulunur. Davranışlarından dolayı eleştirilmesi girişkenliğin engellenmesine ve suçluluk duygusunun gelişmesine neden olur. Bu dönemde oyun, çocuğun gelişimi için önemlidir.

15 15 Çalışkanlık-aşağılık (6-15): Çocuk kendisinden beklenilenleri en iyi şekilde yapabilmek için ciddi uğraş gösterir. Yetişkinlerin kullandığı araçları, makineleri kullanmaya başlar. Okul ödevlerini yapmayı öğrenmek çocukta çalışkanlığı geliştirir, ancak ödevlerin üstesinden gelemez veya gelemeyeceğini düşünmeye başlarsa ya da çocuk için önemli olan kişilerin çocuğun yaptıklarına güvensizlik duyması sonucu aşağılık duyguları da geliştirebilirler.

16 16 Kimlik-Kimlik karmaşası (16-21) Kişi olarak toplumda bir rol ve yer alma isteği, kendini ve amaçlarını tanımlama çabaları bir kimlik duygusunun gelişmesine yol açar. Genç kim olduğu, kim olmak istediği konuları üzerinde karmaşaya düşer. Bu dönemde bir kimlik duygusu ile çıkmak, daha önceki 4 aşama sürecinde edindiği benlik kavramı ile başkalarının kendisi hakkında edindiği algılarla birleştirebilmesine bağlıdır.

17 17 Yakınlık-Soyutlanma (21-35) Kendi kimliği ile başka birilerinin kimliği ile birleştirmek isteği, insanı yakın ilişkiler kurmaya götürür, ancak gelişmemiş bir kimlik kişinin başkaları ile ilişki kurmaktan kaçınmasına ve yalnızlığa çekilmesine neden olabilir. Uzun süreli ve yoğun yakınlıklar kuramayan gençyetişkin, giderek kendine döner ve soyutlanmış olma duygusu daha da yerleşir.

18 18 Üretkenlik-Durağanlık (35-55) Bu dönem insanda çocuk, düşünce, ürün gibi bireyin kendisi, yakınları ve bunların yanı sıra topluma yararlı işler gerçekleştirebilme ve kendinden sonra gelen kuşaklara rehberlik yapabilme gereksinimi oluşturur. Eğer bu gereksinim dışa vurulmaz, anlatılmaz, gerçekleştirilmez ise kişi durağanlık ve kısırlaşma tehlikesi ile karşı karşıya kalır.

19 19 Benlik Bütünlüğü-Umutsuzluk (55+) Bu aşamada insanlar geriye bakıp yaptıkları seçimleri düşünür, başarı ve başarısızlıklarını gözden geçirirler. Yaptıkları seçimlerden ve işlerden genel bir mutluluk duyarlarsa sonuç bir benlik bütünlüğü duygusudur. Aksi durumda, geçmiş değiştirilemeyeceği için umutsuzluk duygusu oluşur.

20 20 Kişilik Gelişim Kuramlarının Eğitime Yansıması Bebeklik döneminde temel güven duygusunun gelişmesi açısından bebeğe her fırsatta özellikle anne-baba tarafından yeterince ilgi ve sevgi gösterilmelidir. Çocuğun bağımsızlık isteğinin ortaya çıktığı, kendini denetlemeye başladığı ve tuvalet eğitiminin önem kazandığı ilk çocukluk dönemde, baskıcı ve aşırı koruyucu davranılmamalı, çocuğun bağımsız davranışları desteklenmelidir. Çocuğun öğrenmeye istekli olduğu ve cinsel kimliğinin farkına vardığı okul öncesi dönemde, çocuğun öğrenme isteği ve girişimci davranışları desteklenmeli, sorduğu sorular özellikle cinsellikle ilgili olanlar çocukların anlayabileceği bir dille mutlaka yanıtlanmalıdır.

21 21 Okul çağında, anne-baba yada öğretmenin çocuğa güven duymaması yada çocuğun üstesinden gelebileceğinden daha ağır sorumlulukların verilmesi çocukta aşağılık duygusunun gelişmesine neden olabilir. Bu nedenle, çocuğun yaptığı işler desteklenmeli, onda çalışkanlık duygusunu geliştirecek ve pekiştirecek fırsatlar verilmelidir. Eğer önceki dönemde cinsellikle ilgili sorularına sağlıklı bir şekilde yanıt alamamışlarsa bu dönemde halen sorular sorabilirler. Bu sorular yanıtsız bırakılmamalıdır. Gençlik döneminde özellikle kimlik sorununun önem kazanmasından dolayı çocuğa bazen çocuk bazen yetişkin gibi davranmak yerine, her zaman yetişkin gibi davranmak gerekir. Çocuğa karşı anlayışlı davranılmalıdır. Yaşama özgü sorumluluklar verilmelidir. Kimlik sorununu başarı ile çözebilmesi için çevresinde ergenin özdeşim kurabileceği uygun modellerin olmasına dikkat edilmelidir.