TOHUIVISUZ BITKILER- I LABORATUVAR KILAVUZU. Prof. Dr. Ender YURDAKULOL. Arş.Gör. Demet CANSARAN

Transkript

1 TOHUIVISUZ BITKILER- I LABORATUVAR KILAVUZU Prof. Dr. Ender YURDAKULOL Arş.Gör. Demet CANSARAN Ankara-2004

2 ÖNSÖZ Bu eser hayli uzun bir süreç Ankara Üniversitesi Fen Fakültesinde okutulmakta olan sistematik (Tohumsuz Bitkiler I) dersleri s ırasında edinilen deneyimlerden yararlamlarak yazılmıştır. Canl ı bilimi eğitim ve öğretiminin kaç ınılmaz bir yönü olan, görsellik ile uygulama becerisini artırmada, öğrencilerin gözlem ve bilgi birikimine destek olmak amac ıyla yönlendirilmiştir. Eserin hazırlanış' sırasında, temel ve uygulamal ı bilim dallarında gelişen ve değişen yaklaşımlar arasmda bir yakla şma sağlayacak bilgilere de yer verilmeye çal ışılmıştır. Kammızca eser, biyologlara ve ilgili uygulamal ı bilim dallarında öğrenim yapanlara, bu alanda gerekli olan bilgileri vermek aç ısından yararl ı olacakt ır. Ankara, Nisan, 2004.

3 IÇINDEKILER I. Giri ş 1 Şekil 1: Whittaker'in 1969'da önerdi ği beş alem içeren s ınıfland ırma Sistemi 2 Şekil 2:Be ş alemli s ınıfland ırma sisteminde yer alan gruplar ın özelliklerini bildiren soy ağac ı 2 Şekil 3: Carl Woese tarafından 1970'de önerilen üç alemli s ınıfland ırma sistemi 3 II. Cyanophyta (Mavi-ye şil Algler) 4 1. Şekil 4: Microcystis ssp. 'nin şekli 5 2. Şekil 5: Merismopedia ssp.'nin şekli 6 3. Şekil 6: Rivularia ssp. 'nin şekli.7 4. Şekil 7 A-B: Anabaenassp.'nin şekli.7 5. Şekil 8: Aphanizomenon ssp.'nin şekli 8 6. Şekil 9: Cylindrospermum ssp.'nin şekli 9 7. Şekil 10 A-B: Oscillatoria ssp.'nin şekli Şekil 11: Nostoc ssp.'nin şekli 10 III. Plantae: Algler, Karayosunlar ı, Eğreltiler ve Tohumlu Bitkiler 11 1.Protoctistlerin S ınıfland ırılması 12 IV. Chlorophyta (=Ye şil Algler) Şekil 12 A-B-C: Volvox ssp.'nin şekli Şekil 13: Ulva ssp.'nin şekli Şekil 14: Oedogonium ssp.'nin şekli Şekil 15: Scenedesmus ssp.'nin şekli Şekil 16: Selenastrum ssp.'nin şekli Şekil 17 A-B-C: Pandorina ssp.'nin şekli Şekil 18 A-B: Pediastrum ssp.'nin şekli Şekil 19 A-B: Cladophora ssp.'nin şekli Şekil 20 A-B: Acetabularia ssp.'nin şekli Şekil 21 A-B: Codium fragile'nin şekli Şekil 22 Codium bursa 'nın şekli Şekil 23 A-B: Closterium ssp. 'nin şekli Şekil 24 A-B-C: Cosmarium ssp. 'nin şekli Şekil 25 A-B: Staurastrum ssp. 'nin şekli Şekil 26 A-B: Zygnema ssp. 'nin şekli Şekil 27 A-B: Spirogyra ssp. 'nin şekli 25 V. Charophyta ( Su Şamdanları) Şekil 28: Chara ssp. 'nin şekli 26 VI. Phaeophyta ( Kahverengi Algler) 26

4 1. Şekil 29 A-B: Padina ssp. 'nin şekli Şekil 30: Cystoseira ssp. 'nin şekli Şekil 31 A-B: Sargassum ssp. 'nin şekli. 29 VII. Rhodophyta (Kırm ızı Algler) Şekil 32: Ceramium ssp. 'nin şekli 30 VIII. Dinophyta (Pyrrophyta = Ateş Renkli Algler) Şekil 33 A-B: Peridinium ssp. 'nin şekli Şekil 34 A-B: Ceratium ssp. 'nin şekli 32 IX. Bacillariophyta (Diyatomeler Silisli Su Yosunlar ı) Şekil 35 A-B: Synedra ssp. 'nin şekli Şekil 36: Cyclotella ssp. 'nin şekli Şekil 37: Pinnularia ssp. 'nin şekli Şekil 38 A-B: Navicula ssp. 'nin şekli Şekil 39 A-B: Cymbella ssp. 'nin şekli Şekil 40 A-B: Cocconeis ssp. 'nin şekli 37 IX. Chrysophyta (Altın sarıs ı Algler) Şekil 41 A-B: Dinobryon ssp. 'nin şekli 38 X. Mantarlar 38 Tablo 1: Protoctistlerin mantarlarla kar şılaştırılmas ı..38 XI. Zygomycota Şekil 42 A-B: Rhizopus ssp. 'nin şekli Şekil 43 A-B-C: Mucor ssp. 'nin şekli 43 XII. Ascomycota Şekil 44 A-B-C: Penicillum ssp. 'nin şekli Şekil 45 A-B: Morchella ssp. 'nin şekli 45 XIII. Basidiomycota Şekil 46 A-B-C: Boletus ssp. 'nin şekli Şekil 47 A-B: Amanita ssp. 'nin şekli Şekil 48A-B: Agaricus ssp. 'nin şekli Şekil 49: Polyporus ssp. 'nin şekli Şekil 50 A-B: Fomes ssp. 'nin şekli Şekil 51 A-B: Ganoderma ssp. 'nin şekli.51

5 7. Şekil 52: Lycoperdon ssp. 'nin şekli 52 XIV. Likenler Likenlerin Gruplanchnlmalan Likenlerin Ya şama Alanlan Şekil 53 A-B: Pseudevernia ssp. 'nin şekli Şekil 54 A-B: Evernia ssp. 'nin şekli Şekil 55 A-B: Lobaria ssp. 'nin şekli Şekil 56 A-B-C: Usnea ssp. 'nin şekli Şekil 57 A-B: Cladonia ssp. 'nin şekli Şekil 58: Peltigera ssp. 'nin şekli Şekil 59 A-B: Lecanora ssp. 'nin şekli Şekil 60 A-B: Xanthoria ssp. 'nin şekli 62 TERİMLER 63 WEB KAYNAKLARI 66 KAYNAKLAR 74

6 TOHUMSUZ BITKILER- I LABORATUVAR KILAVUZU ( Algler, Mantarlar ve Likenler ) GIRIŞ : Canl ılar dünyas ı önceleri Bitkiler (Regnum vegetabile) ve Hayvanlar Alemi (Regnum animale) olarak iki büyük grup halinde s ınıflandırılmıştı. Bu alanda yap ılan son çal ışmalara göre canl ılar be ş alem (regnum=kingdom) olarak s ınıflandırılmaktad ır (Robert H. Whittaker 1969) (Şekil 1 ve 2). Bu s ınıflandırma şu şekildedir: 1. Monera (=Prokaryotae): Tek hücreli prokaryotlar ı içerir. Bunlar ın bazıları ototrof, diğer baz ıları ise heterotrofturlar. Schizophyta (=Bacteriler) de bu alemde yer al ır. Bakteriler daha sonra Archaebacteria ve Eubacteria alemi olarak (Carl Woese 1970) ikiye ayr ılmıştır. Eubacteria içerisinde Cyanobacteria ad ı altında Mavi-Ye şil alglerde yer almaktad ır (Microorganisms ) (Şekil 3). 2- Protista (=Protoctista): Bu alem, çe şitli tek hücreli ökaryotlar ı kapsamaktad ır. Baz ıları fotosentetik ototrof, ço ğu heterotrof canl ılardır. Gymnomycota (C ıvık Mantarlar), Euglenophyta (Kamç ıl ı algler), Chrysophyta (Altın rengi algler), Bacillariophyta (Diyatomeler), Pyrrophyta (Ate ş rengi algler), Mastigophora (Kamçılı protozoalar), Sarcodina (Amipsi protozoalar), Ciliophora (Kirpikli protozoalar) bu alemde sınıfland ırıl ırlar. 3- Fungi: Mantarlar alemidir. Çok hücreli heterotrof canl ılard ır. Besinlerini hücre d ışı salg ılarla parçalay ıp, absorbe ederek al ırlar. Chytridiomycota, Oomycota, Zygomycota, Ascomycota ve Basidiomycota bu alemde bulunmaktad ır. 4- Plantae: Bitkiler alemidir. Çok hücreli ototrof canhlard ır. Chlorophyta (Ye şil algler), Phaeophyta (Kahverengi algler), Rhodophyta (K ırmızı algler), Bryophyta (Karayosunlar ı), Pterophyta (Eğreltiler) ve Spermatophyta (Tohumlu Bitkiler) gruplar ı burada yer almaktad ır.

7 Şekil : Whittaker'in 1969'da önerdi ği be ş alem içeren s ın ı fland ırma sistemi. Şekil 2: Be ş alemli s ınıfland ırma sisteminde yer alan gruplar ın özelliklerini bildiren soy ağac ı. 2

8 Şekil 3: Carl Woese taraf ından 1970'de önerilen üç alemli s ınıfland ırma sistemi. 3

9 5- Animalia: Hayvanlar alemidir, çe şitli çok hücreli heterotrof organizmalard ır. Vivipar, parazit ve çürükçül hayvanlar bu alem içerisinde bulunmaktad ır. Yukar ıda özetle verdi ğimiz bu s ınıflandırma halen bilim adamlar ına yap ılan araştırma ve çal ışmalarla köken, akrabal ık, filogenetik, sitolojik ve ekolojik özelliklerine dayal ı olarak yeniden de ğerlendirilmektedir. Bu nedenle, kitapta yer alan algler, mantarlar ve likenlerin son taksonomik de ğerlendirilmelerine de ğinilerek incelenecektir. Kingdom: Prokaryotae Phylum: CYANOPHYTA (=Cyanobacteria=Mavi ye şil algler) MAVİ-YE ŞİL ALGLERİN ÖZELLIKLERI: Tatl ı sularda denizlerde ve karasal ortamlarda bulunurlar. içlerinde plankton olanlar ı bulunduğu gibi epifit olanlar ı bitki dokular ının intersellüler boşluklarında kısmen parazit yaşayanlar ı, simbiyoz olanlar ı,kapl ıcalarda s ıcakl ığı C ye dek olan sularda bile ya şayanlar ı, -190 C ye günlerce dayanabilenleri vard ır. Mavi-ye şil algler ya tek hücreler,ya da koloniler halinde bulunurlar. Bazı üyeleri ipliksidir. Hücre çeperleri selüloz, murain'den (peptigoglikan) yap ılmışt ır, d ış tarafı müsilaj ile kapl ıdır. Plazmalar ı dışta renkli kromoplazma,içte renksiz sentroplazmaya ayr ılır. Nukleus ve kromotoforlar ı yoktur,fakat ço ğunda pigmentler olmas ı nedeniyle bu hücreler asimilasyon yapabilmekte ve autotrof olarak ya şamaktad ır. Pigment maddelerinden ye şilimsi mavi fıkosiyan, ekseriya klorofll a, P-karoten, ksantofil ile az bulunan fikoeritrinin klorofıli rengini örtmesinden algler mavi-ye şil görünürler. Plankton olanlarda gaz vakuolleri gözlenir.bu nedenle su yüzeyinde durabilirler. Eşeysel üreme gözlenememi ştir, üreme vejetatif yollarla olup,tek hücrelilerde do ğrudan doğruya bölünme ile, ipliksi olanlar ında ise sporlarla ya da tüm ipli ğin birkaç hücreli parçalara ayr ılmas ıyla olur. 4

10 Yedek besin maddesi ni şasta yerine proteinlere ba ğl ı ve glikoprotein ad ı verilen glikojen ile sentroplazma içindeki volutindir. Örnekler: Microcystis ( Şekil 4) Birçok hücre ortak bir müsilaj matriks içinde bulunur. Yuvarlak ve muntazam şekilli koloni oluşturduklar ı gibi gayri muntazam koloniler de vard ır. Ço ğu türler planktoniktir. Bilhassa durgun sular ın yüzeyinde Suçiçeği' denilen ye şilimsi bir örtü te şkil edebilirler. Baz ı türleri çok fazla ço ğaldıklarında ç ıkard ıklar ı toksinlerle su hayvanlar ına zararl ı olabilirler. Phylum: Cyanophyta (Mavi-ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo: Chroococcales Familya: Chroococcaceae Genus: Microcystis ssp. (Şekil 4: Microcystis ssp. 'nin şekli) Merismopedia (Şekil 5) Kamç ıs ız koloni tipli alg grubundand ır. Koloniler jelatin bir örtü içerisinde yer al ırlar. Müsilaj içindeki hücreleri düzenli s ıral ı hücreler gibi gözükürler. Hücreler yuvarlak, bazen uzunca olup 4'Iü gruplar halindedir. Di ğer alglerin aras ında su birikintilerinde, havuzlarda plankton olarak yaşar. Baz ı türleri de yüksek da ğlarda kar tabakas ı içinde geli şir ve kar ın kırm ızı renkte görünmesine neden olur. 5

11 Phylum: Cyanophyta (Mavi ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo; Chroococcales Familya: Chroococcaceae Genus: Merismopedia ssp. (Şekil 5: Merismopedia ssp. 'nin şekli) Rivularia (Şekil 6) Gittikçe incelerek uç k ısm ı sivri tüy biçiminde sonuçlanan ipliklerin tabanlar ında bir heterosistin bulunu şuyla karakteristiktirler. Tatl ı su ve denizlerde ya şarlar. Denizlerde kayalar üzerinde mavi ye şil renkte çok kaygan yap ıdadır. Ipliklerin çevresi kal ın bir müsilaj km ile çevrelenmi ştir. Phylum: Cyanophyta (Mavi ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo: Hormogonales(=Oscillatoriales;=Nostocales) Familya: Rivulariaceae Genus: Rivularia ssp. 6

12 (Şekil 6: Rivularia ssp.'nin şekli) Anabaena (Şekil 7) Dışta çok ak ıc ı bir k ına sahip olan trikom her tarafta ayn ı kal ınl ıktad ır.baz ı türleri suda yüzebilmek için yalanc ı vakuol oluşturmu ştur.deği şik ortamlarda geli şen çok say ıda türü vard ır. İpliksi yap ıda olup,hücrelerinin şekli tespih tanelerine benzer. Tatl ı sularda ve denizlerde ya şarlar.serbest ya şayanlar olduğu gibi simbiyoz te şkil edenleri de vard ır.heterosist ve akinet te şekkül eder. Koloni olu şturmazlar. Phylum: Cyanophytk(Mavi ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo: Hormogonales (-0scillatoriales,Nostocales) Familya: Nostocaceae Genus:Anabaena_ssp. A (Şekil 7 A-B: Anabaenasspinin şekli) B 7

13 Aphanizomenon (Şekil 8) Trikom oldukça uzun,silindirik,renksiz hücreler ile k ısmen akıcı müsilaj ıms ı kıl ıftan oluşmuştur. Hafif k ıvr ıml ı ya da tamamen düz yap ıdad ır.aynı trikomda heterosist ve akinet bulunur. Heterosistler ipli ğin orta k ısm ında ve uzuncad ır. Vakuol içerir ve tüm türleri planktoniktir. Durgun sularda `suçiçe ği' denilen ye şilimsi bir örtü meydana getirirler.böylece kimyasal olaylar sonucunda sularda zararl ı pek çok gazlar ın birikmesiyle bal ıklar ve suda yaşayan diğer organizmalar için zararl ı bir ortam yarat ırlar. Phylum: Cyanophyta (Mavi ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo: Hormogonales (=Oscillatoriales,Nostocales) Familya: Nostocaceae Genus: Aphanizomenon ssp. (Şekil 8: Aphanizomenon ssp.'nin şekli) Cylindrospermum ( Şekil 9) Heterosistin iplik üzerindeki yeri türlere göre de ği şmektedir. Heterosist Cylindrospermum'da ipliğin ucundad ır. Silindir şeklindeki spor hücresi heterosistin hemen alt ındad ır. S ığ sularda plankton olarak ya şar. 8

14 Phylum: Cyanophytk(Mavi ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo: Hormogonales (=Oscillatoriales,Nostocales) Familya: Nostocaceae Genus: Cylindrospermum ssp. Cylindrosper 400x (Şekil 9: Cylindrospermum ssp.'nin şekli) Oscillatoria (Şekil 10) Biçimleri ipliksi olup dallanma göstermezler. Çevrelerinde müsilaj k ın vard ır.hücrelerin ritmik kas ıl ıp gev şemesiyle tüm iplik hareket edebilir. Hücrelerin say ıs ı bölünme ile artar. İpliksi yap ının aralar ında yer yer erken safhada ölen necridia (ay ırma disk) hücreleri görülür. Bu ay ırma diskleriyle kolayca aynlan ve hormogonyum ad ı verilen parçalar müsilaj k ından dışar ı ç ıkarak yeni bitkileri olu ştururlar. Spor ve heterosist yoktur.hareketi saat rakkas ı gibidir. Asl ında cinsin ismi buradan gelir. Bu hareket s ıras ında uca yak ın yerde çeperin bir taraf ı incelir,diğer tarafı ise kal ınlaşır. Phylum: Cyanophyta Classis: Cyanophyceae Ordo: Hormogonales(=Oscillatoriales,=Nostocales) Familya: Oscillatoriaceae Genus: Oscillatoria ssp. 9

15 B (Şekil 10 A-B: Oscillatoria ssp.'nin şekli) Nostoc (Şekil 11) Bu alg ipliksi yap ıda olup biçimsel olarak tesbih taneleri gibidir.her tarafta ayn ı kal ınl ıkta ve dışta kaygan bir müsilaj tabakas ı ile çevrili trikom de ği şik yerlerde heterosist ihtiva eder.devam hücreleri da ğınıkt ır. Deği şik ortamlarda geni ş yay ıl ım gösterirler. Örne ğin rutubetli topraklarda,yosunlar ın aras ında,kayalann üzerinde ve s ıcak sularda serbest olarak bulunmaktad ır.bunun yan ında yol kenarlanndaki çok kurak olan topraklar ve çay ırlar üzerinde de koyu bir müsilaj tabakas ı içinde s ıkışık bir durumda görülürler.çok say ıda türü vardır. Phylum: Cyanophyta (Mavi ye şil algler) Classis: Cyanophyceae Ordo: Hormogonales (=Oscillatoriales,Nostocales) Familya: Nostocaceae Genus: Nostoc ssp. (Şekil 11: Nostoc ssp.'nin şekli) 10

16 PLANTAE: Algler, Karayosunları, Eğreltiler ve Tohumlu Bitkiler Yıllarca al ışılmış bir s ın ıflamayla algler renklerine göre ye şil, kahverengi, alt ıns ı kahverengi ve k ırm ızı algler olarak ay ırt edilmi ştir. Alglerin büyük bir k ısm ı için halihaz ır biyokimyasal analizler bu tan ımı desteklemektedir. Bütün algler en az bir tip klorofil içerir, ancak ayn ı zamanda klorofilin rengini maskeleyen di ğer pigmentlere de sahiptirler. Hücre çeperi tipi ve besin depo yollar ı da alglerin ay ırt edilmesine yard ım eder. Bitkiler alemini, k ırm ızı, kahverengi ve ye şil algler de dahil olmak üzere kara bitkileri oluşturur. Kara bitkileri ve onlar ın kompleks yap ıları alg benzeri basit atalar ından türemi ştir. Mevcut alg gruplar ı içerisinde ye şil alglerin tek hücreli, koloniyal ve çok hücreli formlar ı kara bitkilerine çok benzer, Ye şil alglerin önemli bir kısm ı ile kara bitkileri benzer klorofil, benzer depo ürünü olan polisakkaritlere, örne ğin ni şasta ve hücre çeperinde benzer polisakkaritlere sahiptirler. Bu benzerlikler kara bitkileri ve ye şil alglerin evrimsel yönden ortak bir ataya sahip olduklar ım düşündürmektedir. Bu akrabal ık ili şkileri nedeniyle ye şil algler s ınıfland ırmada bitkiler alemine sokulmakta hatta birçok tek hücreli formlar ı Protista alemine ait görülmektedir. Kahverengi ve k ırm ızı algler çok hücreli özel yap ı ve dokular ı çok yakın olmamas ına rağmen bitkiler aleminde yer al ırlar. Bitkiler alemi ya da kara bitkileri alglerin d ışında Bryophytes (=Bryofitler) ve Tracheophytes (=Trakeofitler) olmak üzere iki gruptan olu şur. Bryofitler karayosunlar ı, ciğerotlar ı ve boynuzsu ciğerotlarını içerir. Bu bitkiler vaskuler yap ılara ya da iletim dokular ına sahip değildirler. Bunlar k ısa boylu bitkilerdir ve genellikle ıslak alanlarda geli şirler. Trakeofitler ise kibrit otlar ı, at kuyruklar ı, eğreltiler, aç ık tohumlular ve çiçekli bitkilerdir. Bu grubun üyeleri iletim için iyi geli şmiş vaskuler dokulara sahiptirler. Algler bugüne kadar çe şitli şekillerde s ınıfiandırılmışlard ır. Evrimsel aç ıdan hangi alg grubunun daha ilkel olduğu bilinmemektedir. Alglerin günümüzdeki s ınıfiand ırılmalarında şu özellikler göz önünde bulundurulmaktad ır: a- Plastidlerinde içerdikleri pigmentler. b- Fotosentez sonunda olu şturulan besin depo maddeleri. c- Hareketli üreme hücrelerinin kamç ı yap ıları d- Hücre çeperinin kimyasal yap ısı 11

17 e- Çekirde ğin zar yap ıs ı ve çekirdek materyalinin özellikleri f- Üreme organlar ı ve üreme biçimleri ile hayat devreleri. PROTOCT İSTLERİN SINIFLANDIRILMASI: Protoktista Alemi (Yunanca proto=ilk,ktistos=geli şme) ayn ı zamanda Protista olarak da bilinir. Protoctist ad ının protist yerine kullan ılmas ının nedeni bu alemin çok hücreli formlar ı da içermesidir. Yaln ızca protist olarak an ılmas ı çok hücrelileri içermedi ği anlam ın ı taşımaktad ır. Halen çok hücreli formlar ın nas ıl bu alemde sistematik anlamda yer ald ığı tartışma konusudur. Çünkü bu alem, bitkilerden uzak ili şkili hayvan gruplar ın ı içerir, muhtemelen ileride birçok aleme ayr ılabilecektir. Uzun zamandan beri protoctist'ler geçici olarak bitki benzeri algler, hayvan benzeri protozoa'lar, mantar benzeri c ıvık mantarlar ve su c ıv ık mantarlar ı şeklinde grupland ırıldı ( Robert H. Whittaker 1969, Carl Woese 1970). Bitki Benzeri Algler Biyolojide uzun dönemler için kullan ılan akuatik ortamlarda fotosentez yapan organizmalar için uygun görülen adland ırma olan algae sözcüğü taksonomik bir kategori de ğildir. Okyanuslar, tatl ı sular ve göllerde algler plankton (Yunanca plankt: amaçs ız gezgin)'un bir parças ıd ır. Bu organizmalann büyük bir k ısmı yüzeye yak ın akıntılarda yer almaktad ır. Algler, phytoplankton'un (Yunanca phyt: bitki + plankt: gezgin) bir parças ıd ır ve fotosentezle tüm organizma topluluklar ının besinini üretir. Primer üreticiler olduklar ından besin zincirinin temel basama ğını oluştururlar. Bunlar ayn ı zamanda atmosfer oksijeninin büyük bir k ısm ını üretirler (%70-90). Algler bitkiler gibi kloroplastlara ve hücreyi güçlendiren hücre çeperine sahiptirler. Bir k ısım algler koloniyal özelliktedir. Koloni, üretim yapan, ba ğıms ız hücrelerin gev şek olarak bir arada bulunduğu yap ılardır. Baz ı algler gerçekten çok hücrelidirler ve hatta özelle şmi ş yap ıları vard ır. Bütün bitkilerin gamet ve zigotlar ını kuruyup yok olmaktan koruyan deği şiklikleri bulunmaktad ır. Bunun karasal çevreye uyum sonucu oldu ğu apaç ıktır. Su ortamlar ına uymu ş algler bu deği şikliklere malik 12

18 Karalardaki ya şamda, su bitkileri için say ıs ız güçlükler bulunmaktad ır. En acil durum su bulmak ve saklamakt ır. Kara bitkileri suyu alma, hücrelerine iletme ve suyun dokulardan buharlaşmas ım kontrol etme özelliklerine sahiptir. Kara bitkilerinin ayr ıca yer çekimine kar şı dik durma olana ğı sağlayan destek dokulara, spermatozoid'in yumurta hücresine suda yüzmeden ulaşmas ın ı gerçekle ştirecek özel üreme mekanizmas ına sahip olmalar ı gerekir. Kingdom: Protista Phylum: CHLOROPHYTA (=YE ŞIL ALGLER) YEŞIL ALGLERİN ÖZELL İKLERİ Su floras ıtun büyük bir kısmını oluşturan ye şil alglerin tatl ı sularda ve denizlerde yay ıl ış gösterdikleri görülür. Çok az ı denizlerin sığ yörelerinde ya şadığı halde, ço ğu tatl ı sularda, rutubetli topraklar ve ıslak ta şlar üzerinde bulunur. Ayr ıca yüksek bitkiler üzerinde epifit ya şayanlar ı olduğu gibi mantar ile simbiyoz te şkil ederek likenlerin yap ıs ına girenleri de (Chlorococcales) vard ır. Bu alglerin hücre çeperleri selülozdand ır. Tek hücreli olanlar ı, koloni te şkil edenleri,ipliksi formiar yan ında oldukça farkl ı ve bölme çepersiz tek hücreli olanlar ı da (Caulerpa)vard ır. İpliksi formlar dallanmayan ve dallanan tipler de olabilir. Türlerin baz ılar ında hücreler bir nükleus,bir kromatofor içerdi ği halde baz ıları çok sayıda nükleus ve kromatofor içerir. Kromatofor biçimleri cins ve türlere göre farkl ıl ıklar gösterir.örn:çan,y ıldız,ağsı,oval v.b. biçimlerde. Yeşil alglerin kromatoforlar ı klorofil a,klorofil b ve az miktarda karotin ile ksantofil içerir. Pek çoğunda pirenoyitler bulunur. Besin depo ürünleri ni şastad ır. Bu algler e şeyli ve e şeysiz olarak ürerler. Volvox (Şekil 12) Volvocales ordosuna ad ım veren bu cins grubun en geli şmi ş üyesidir. 1-1,5 mm çap ındaki koloniler, binlerce hücreden olu şmuş, küresel yap ıl ıdırlar. Hücreler iki kamç ıl ı, tek nukleuslu, kromotoforlu ve vakuollüdür. Koloninin içi müsilaj la kapl ı ve bireyler plazmodezmlerle 13

19 birbirine bağlan ır. Hücreler aras ında ileri derecede bir i ş bölümü vard ır. Hücrelerden bir k ısm ı üreme yapmakla yükümlüdürler. E şeyli üreme oogami şeklindedir. Phylum: Chlorophyta_(Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Volvocales Familya: Volvocaceae Genus: Vo/vox ssp. A B C (Şekil 12 A-B-C: Volvox ssp.'nin şekli) 14

20 Ulva (Şekil 13) Deniz marulu olarak da isimlendirilen bu alg denizlerde özellikle kirli ortamlarda kozmopolit olarak geli şmektedir. Sap şeklinde k ısa bir ayakla zemine tutunan algin üst k ısm ı oldukça geni ş ve kal ınlığı 2 hücre tabakas ından ibarettir. Tallus parlak ye şil ya da hafif sar ıms ı renkte olup bir noktadan ortama tutunmakta ve buradan her yönlü geli şerek k ısmen parçal ı ve kıvrıml ı bir görünüm almaktad ır. Hücrelerde at nal ı şaklinde bir kromotoforun bulunu şu tipiktir. E şeysiz üreme zoosporlar ile, e şeyli üreme ise isogami ile olur. Ulva denizlerde ve ac ı sularda 30 kadar türle temsil edilmektedir. Phylum: Chlorophyta(Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Ulotrichales Familya: Ulvaceae Genus: Ulva ssp. A B (Şekil 13 A-B: Ulva ssp.'nin şekli) Oedogonium (Şekil 14) Tatl ı sularda yay ılış gösteren alglerdir. Hücrelerin bölünmesi iç ve d ış çeperin farkl ı zamanlarda bölünmesi ile de ği şik bir görünü ş arz eder. Bireyin herhangi bir hücresinde bölünme olaca ğı zaman hücrenin tam ortas ında halkavari bir selüloz çeper olu şur. Hücre bölünme an ına kadar büyüklüğü arttığından d ış çeper tam hücrenin ortas ına gelen yerde bir 15

21 halka gibi çatlar ve birbirinden ayr ıl ır. içerde olu şmuş bulunan selüloz halka içerdeki bu çatla ğı yamar. Plazman ın bölünmesinden sonra içerdeki halka içe do ğru ilerleyerek bir diyafram gibi hücreyi böler. Bu anda iki yavru hücre aras ındaki yeni bölmenin yanlar ında dış civar iki tabakal ı gibi görünür. Hücrenin her yeni bölünü şünde böyle iki tabakal ı görünüş üst üste gelece ğinden çok say ıda bölünme sonucu çeper uçlar ında testere gibi t ırtıkl ı bir görünüm al ır. Buna "Basamakl ı Çeper" ad ı verilir. Phylum: Chlorophyta u(yeşil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Ulotrichales Familya: Oedogoniaceae Genus: Oedogonium ssp. Basamakl ı Çeper Scenedesmus (Şekil 15) A (Şekil 14 A-B: Oedogonium ssp.'nin şekli) Fertlerin genel görünü şü mekik biçimindedir.baz ıları tek,baz ıları iki s ıral ı, 4,8 ya da 16'h koloniler olu ştururlar.türlere göre say ısı,yeri ve şekli değişen benzer ç ık ınt ıları vard ır. Tatl ı sularda yaşarlar.her hücrede bir kromatofor, bir pirenoid ve bir çekirdek bulunur.göz lekesi ve kamç ı yoktur. Protein maddesince zenginli ği nedeniyle son zamanlarda kültürü yap ılarak besin olarak kullan ılmaktad ır, Üremelerinde koloni içerisindeki her hücre koloni hücre say ıs ı kadar bölünerek kendine benzer say ıda koloniler olu şturur.çeperin patlamas ıyla bunlar serbest hale geçerler. Phylum: Chlorophyta_(Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae 16

22 Ordo: Chlorococcales Familya. Scenedesmaceae Genus: Scenedesmus ssp. A C (Şekil 15 A-B-C: Scenedesmus ssp.'nin şekli) Selenastrum (Şekil 16) Tatl ı sularda yayg ın olarak bulunur. Genellikle koloni olu ştururlar. Phylum: Chlorophyta_(Ye şil algler) Classis: Cholorophyceae Ordo: Chlorococcales Familya: Selenastraceae Genus: Selenastrum ssp. (Şekil 16 A-B: Selenastrum ssp.'nin şekli) B 17

23 Pandorina ( Şekil 17) Armut biçiminde uzam ış 8-16 ya da 32 hücre birbiri ard ı s ıra dizilerek, küresel kolonileri olu şturmuştur. Koloninin her bir hücresi d ışa doğru uzanan e şit boyda 2 kamç ı taşır. Eşeysiz üremede koloninin her bir hücresi ana koloni hücre say ıs ı kadar bölünür. Bunlar birbirlerinden ayrılmadan ana koloniden uzakla şır. Daha sonra müsilaj yatak parçalanarak koloniler serbest duruma geçer. E şeyli üremede ise izogami bask ınd ır. Phylum: Chlorophyta(Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Volvocales Familya: Volvocaceae Genus: Pandorina ssp. A (Şekil 17 A-B-C: Pandorina ssp.'nin şekli) Pediastrum (Şekil 18) say ıda hücrenin meydana getirdi ği bir kolonidir. Baz ı türlerde hücrelerin d ış tarafında boynuzsu ç ık ıntılar bulunur (her hücrede iki tane). Planktoniklerdir, yayg ın olarak görülmelerine rağmen fazla say ıda populasyonlar ı bulunmaz. E şeysiz üreme zoosporlarla olur. E şeyli üreme ise izogami iledir. Phylum: Chlorophyta(Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Chlorococcales Familya: Hydrodictyaceae Genus: Pediastrum ssp. 18

24 A B (Şekil 18 A-B: Pediastrum ssp.'nin şekli) Cladophora (Şekil 19) Tatl ı sularda ve denizlerde ya şayan 150'den fazla türü vard ır. Ruslar tarafından kağıt para yap ımında kullanıldığı söylenmektedir. Türkiye'de de onun akrabas ı olan Chaetamorpha'dan kağıt elde edilmi ş ve bu konudaki çal ışmalar halen devam etmektedir. Alg'in kloroplastlar ı ağs ı yapıdadır ve hücrenin çeperine yak ın bulunur. Dallanm ış ipliksi alglere örnektir. Çeperleri selülozdur, bunlar ın aras ına bazen CaCO3 de kar ı şabilir.bu nedenle dokunulduğunda iplik ele sert gelir.e şeyli ve e şeysiz olarak üreme vard ır. Phylum: Chlorophytk(Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Cladophorales Familya: Cladopheraceae Genus: Cladophora ssp. A B (Şekil 19 A-B: Cladophora ssp.'nin şekli) 19

25 Acetabularia ( Şekil 20) Tallus dış görünü şü itibariyle bir şemsiyeyi and ırır. Genellikle Akdenizde ve tropik denizlerde yaşarlar cm boyunda bir sap ile ona ba ğl ı bir şapkadan meydana gelmi ştir.genç safhada tallus bir boru biçimindedir ve şapkas ı yoktur. Zemine tutunan k ısm ında oldukça büyük tek bir nükleusa sahiptir.daha ileri sathalarda uç k ısm ından çok say ıda ç ıkan dallar ın bir araya gelmesiyle şapkay ı and ıran bir yap ı ortaya ç ıkar. Acetabularia'nın hücre çeperinde kalsiyum karbonat birikimi oldu ğundan rengi beyaz ıms ı-ye şildir. E şeysiz üreme zoosporlarla olur. E şeyli üreme izogami ve anizogami iledir. Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Siphonales Familya: Acetabulariaceae Genus: Acetabularia ssp. ( Şekil 20 A-B: Acetabularia ssp.'nin şekli) Codium (Şekil 21-22) Tallusun merkezi bir ana iplik ve onun etraf ını palizat hücrelerini and ıran birçok yan dal tarafından çevirmi ş süngerimsi doku ile kapl ıd ır.küre şeklinde içi bo ş alanlar ı olduğu gibi ağaçs ı yapıda karışık dall ı olanlan da bulunmaktad ır.türlere göre di şi ve erkek gametler ya aynı tallusta ya da ayr ı talluslarda olurlar.di şi gametler büyüktürler fakat hareketlidirler.zigot çimlenmesi ile diploid bitki meydana gelir. Çe şitli türleri vard ır, bizim örnekleyece ğimiz Codium fragile ve Codium bursa türleridir. 20

26 Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Siphonales Familya: Codiaceae Genus: Codium Species: Codium fragile (Şekil 21 A-B: Codium fragileinin şekli) Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Chlorophyceae Ordo: Siphonales Familya: Codiaceae Genus: Codium Species: Codium bursa (Şekil 22) (Şekil 22: Codium bursa 'nın şekli) 21

27 Closterium (Şekil 23) Batakl ık ve asitli sularda ya şar. Genellikle yar ım ay şeklindeki hücrenin kutuplar ında, içerisinde jips kristallerinin bulundu ğu birer vakuol vard ır. İki parça halindeki kloroplastlar üzerinde kaburga gibi ç ıkıntılar ve pirenoidler mevcuttur. Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Zygnemaphyceae (Conjugatophyceae) Ordo: Desmidiales Familya: Desmidiaceae Genus: Closterium ssp. A B (Şekil 23 A-B: Closterium ssp. 'nin şekli) Cosmarium (Şekil 24) Genellikle iki yar ıma ayr ılmış, geni ş hücrelerle karakterize olunur. Hücre çeperleri daima porlu, düzgün, ya da boynuzsu, fakat dikensiz ç ık ınt ıl ıdır. Kloroplastlar ı çok farkl ı biçimdedirler. Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Zygnemaphyceae (Conjugatophyceae) Ordo: Desmidiales Familya: Desmidiaceae Genus: Cosmarium ssp. 22

28 A B C (Şekil 24 A-B-C: Cosmarium ssp. 'nin şekli) Staurastrum (Şekil 25) Hücreler orta bölümlerinden bo ğumlanarak iki yarım hücreye ayr ılırlar ve bilateral simetri gösterirler. Staurastrum' da bu simetri fıyong şeklindedir. Hücreler küçük CaCO 4 kristali taşıyan birkaç vakuol bulundururlar. Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Zygnemaphyceae (Conjugatophyceae) Ordo: Desmidiales Familya: Desmidiaceae Genus: Staurastrum ssp. A B '(Şekil 25 A-B: Staurastrıım ssp. 'nin şekli) Zygnema (Şekil 26) Kloroplastlar ı iki adet yıldız şeklinde, ipliksi alglerdir. Kloroplastlar ı bir pirenoide sahiptir. Çekirdek kloroplastlar aras ındad ır. Gametangiumlar pektik selüloz kolloidlerle dolu de ğildir. 23

29 Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Zygnemaphyceae (Conjugatophyceae) Ordo: Zygnemales Familya: Zygnemaceae Genus: Zygnema ssp. (Şekil 26 A-B: Zygnema ssp. 'nin şekli) Spirogyra (Şekil 27) Dallanmam ış ipliksi yap ıdaki bu alg tatl ı ve ac ı sularda çok say ıda türle tan ınır. Bir iplik mikroskop alt ında incelendi ğinde, ipliğin dikdörtgen biçiminde uzam ış birçok hücreden oluştuğu gözlenir. Her hücrede bir ya da daha fazla spiral biçiminde düzenlenmi ş kromatofor bulunur. Kromatoforlar üzerinde çok say ıda pirenoid bulunur. Konjugasyon ile ürerler. Phylum: Chlorophyta (Ye şil algler) Classis: Zygnemaphyceae (Conjugatophyceae) Ordo: Zygnemales Familya: Zygnemaceae Genus: Spirogyra ssp. 24

30 B (Şekil 27 A-B: Spirogyra ssp. 'nin şekli) Kingdom: Protista Phylum: CHAROPHYTA ( SU SAMDANLARI ) SU-ŞAMDANLARININ GENEL ÖZELLIKLERI Bu divisionun üyeleri, derinli ği az, tatl ı ve ac ı suların dibinde adeta çay ırlar meydana getirirler. Talluslan rizoidal bir yap ı ile zemine tutunur, gövde uzunca düğüm aralar ıyla k ısa düğümler ve yan dallar ın dizilmesi ile şamdanlara benzer. İnternod (düğüm aralar ı) hücreleri çok say ıda ve uzuniamas ına s ıralar halinde dizili kloroplast bulundururlar. I şınsal olarak uzayan yan dallar, nodlardan ç ıkar. Hücrelerin ço ğu tek hücreli olduğu halde büyük olan internod hücreleri çok çekirdeklidir. Pirenoid yoktur. Kloroplastlarmda, klorofil-a ve b, a ve 13- karoten ve likopen vard ır. Ayrıca çe şitli ksantofillerde bulunur. Fotosentez ürünü olarak ni şasta bulunur. Eşeyli ve e şeysiz ürerler. Genellikle tatl ı sularda ya şarlar. Chara (Şekil 28) Havuz suyu ile çamurlu tatl ı sularda ya şayan ve şamdan ı andıran bu alg, s ınıfın tüm özelliklerini gösterir. Chara 117 kadar tür ile temsil edilmektedir. Kozmopolit bir genustur. Chara'da internodyum hücresinin etraf ını tamamen sarm ış olan korteks tüpleri, nodyumlardan meydana gelip alt ve üst do ğrultularda uzanarak internodyumlar ın üzerini 25

31 örtmektedir.üst ve alt nodyumlardan uzanan bu korteks tüpleri internodyumlar ın ortalar ında birbirleri ile kar şılaşarak zikzak şeklinde birle şme hatt ı teşkil eder. Nodyumlar ın baz ı hücrelerinden (bazilar hücreler) k ısa sürgünler ile bunlardan baz ılarının koltuğundan uzun sürgünler ç ıkar. Phylum: Charophyta (Su Şamdanlar ı) Classis: Charophyceae Ordo: Charales Familya: Characeae Genus: Chara ssp. Tac Hücresi Oogonium Yeni sürgün Anteridiyum (Şekil 28: Chara ssp. 'nin şekli) Kingdom: Protista Phylum: PHAEOPHYTA (Kahverengi Algler) KAHVERENGI ALGLER İN GENEL ÖZELLIKLERI Çoğunlukla deniz algleridir. Nadir olarak birkaç türü tatl ı sularda bulunmaktad ır. İpliksi yap ıda basit ve donanm ış olanlar ı yanında, ağaçs ı, yapraks ı yap ıda oldukça büyük talluslara sahip olan türleri de bulunmaktad ır. Hücreleri tek çekirdeklidir ve kromotoforlar ı klorofil a, c, karoten ve ksantofıl ihtiva eder. Hücre çeperleri selüloz ve pektindendir. Besin depo ürünleri ni şasta yerine dekstrini and ıran bir polisakkarit olan Laminarin, Mannit alkolü, Fukosan ve yağ maddeleridir. Baz ı türleri alginat maddesince çok zengindir. 26

32 Bu yap ılarından dolay ı talluslar ı endüstride i şlenerek çe şitli sanayi kollar ında kullan ılacak alginat çe şitleri elde edilmektedir. Eşeysiz ve e şeyli olmak üzere her iki tip üreme de görülür. E şeysiz üremeleri tek odac ıkl ı (unilokular) sporangiyumlarda olu şan zoosporlarla, e şeyli üreme ise izogami, anizogami ve oogami iledir. Padina (Şekil 29) Altında k ısa bir sap ı ve onun üzerinde yelpaze gibi geli şmi ş yass ı yapıda talluslu alglerdir. Tallusa CaCO3 birikimi çok oldu ğundan ya şlıları oldukça beyaz görünür. Üreme organlar ı tek bir yüzeyde ve yo ğun biçimde bir tabaka olu ştururlar. Marmara, Ege ve Akdeniz gibi ılık denizlerin s ığ sular ında yaşar. Phylum: Phaeophyta (Kahverengi Algler) Classis: Phaeophyceae Sutclassis: Isogenaratae Orda: Dictyotales Fam: Dictyotaceae Genus: Padina ssp. A B (Şekil 29 A-B: Padina ssp. `nin şekli) 27

33 Cystoseira (Şekil 30) Ilik denizlerin özellikle s ığ kıs ımlar ında taşlara tutunan bir algdir. Yuvarlak ya da yass ılaşmış yap ıda gövdeye benzer bir tallusa sahiptirler. Dokular ı deri gibi sert ve çok yo ğun plektankimadan olu şmuştur. Gövde zengin dallanma gösterir. Dallar ın üzeri türlere göre değişebilen karakterde dikenli ya da dikensiz dalc ıklarla örtülüdür. Baz ı türlerinde bitkiyi su içinde dik tutmaya yarayan devaml ı ya da tek tek hava keseleri bulunur cm. boyunda olan türleri vard ır. Phylum: Phaeophyta ( Kahverengi= Esmer Algler) Classis: Phaeophyceae Ordo:Fucales Fam:Cystoseiraceae Genus: Cystoseira ssp. (Şekil 30: Cystoseira ssp. 'nin şekli) Sargassum (Şekil 31) Akdeniz, Ege Denizi, Marmara Denizi'nde yakla şık olarak 8-30 m. derinlerde ya şarlar. Tallusu cm. yükseklikte, iyi geli şmi ş bir eksen ve üzerinde kar şıl ıkl ı dizilen m ızraks ı- paralel kenarl ı yapraklara sahiptir. Orta damar belirgindir. Küresel yap ıdaki hava keseleri k ısa sürgünlerin üst k ısm ında bulunur ve üzüm salk ımı görünümündedir. Phylum: Phaeophyta ( Kahverengi= Esmer Algler) Classis: Phaeophyceae Ordo:Fucales 28

34 Fam: Sargassaceae Genus: Sargassum ssp. A (Şekil 31 A-B: Sargassum ssp. 'nin şekli) Kingdom: Protista Phylum: RHODOPHYTA (K ırm ız ı Algler) KİRMİZİ ALGLERİN GENEL ÖZELLIKLERI Kırmız ı algler diğer alglerden k ırmız ı, mor renkleri ile kolayca ay ırt edilebilirler. Tallular ı ipliksi, silindirik, yapraks ı ya da disk şeklinde yass ı olup etli yap ıdad ır. Hücreleri tek çekirdeklidir. Kromotoforlar ında klorofil-a, c, (3 karoten ve çok az miktarda ct karoten bulunur. Ksantofillerden ise lutein, fikobilinlerden de k ırm ızı renkli fikoeritrin, mavi renkli fikosiyanin bulunur. K ırmızı renkli fikoeritrin hepsinde bulunur ve klorofiller ile karotinleri maskeler. Bu sebeple bitkiler çe şitli tonlarda k ırm ızı görünür. Bu nedenle bunlara K ırmızı algler denir. Fotosentez sonucunda bölüme özgü Floride Ni şastas ı oluşturulur. 29

35 Çoğunluğu denizlerde pek az ı tatl ı sularda ya şarlar. Genel olarak kaya, ta ş üzerinde yaşad ıklar ı gibi diğer algler ve deniz otlar ı üzerinde epilitik ve endotitiktir. Üreme hücrelerinin ve özellikle e şeysiz üreme eleman' olan zoosporlar ının kamç ıs ız olmalar ı k ırmızı alglerin en belirgin özelli ğidir. Ceramium (Şekil 32) Boylar ı 2-5 cm. aras ında deği şen alglere sahip olup, birçok üyesi ipliksi yap ıdad ır. Çevremiz denizlerinde bulunan bu alg, mikroskopta incelendi ği zaman, tallus dikotomik dallanmas ı, uçlar ın ın çengel gibi k ıvr ık ve renginin k ırm ızı oluşu ile kolayca tan ın ır. Phylum: Rhodophyta (K ırmızı Algler) Classis: Rhodophyceae Ordo: Ceramiales Fam: Ceramiaceae Genus: Ceramium ssp. (Şekil 32: Ceramium ssp. 'nin şekli) 30

36 Kingdom: Protista Phylum: D İNOPHYTA (PYRROPHYTA= Ateş rengi algler) ATEŞ RENGI ALGLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Tek hücreli kanw ıl ı algler olup, fitoplanktonun önemli bir k ısmın ı oluşturur. Stigma (Göz lekesi) ve kontraktil koful mevcuttur. Hücrede iyi geli şmiş, oldukça büyük tek çekirdek, bir veya birden fazla çekirdekçik bulunur. Protoplast büyük ve merkezi bir vakuol ihtiva eder. Vakuol daha ziyade denizlerde ya şayan baz ı formlarda görülmektedir. Kloroplastlar genellikle iki veya daha fazla say ıda küçük disk şeklindedir. Fotosentez ürünleri ni şasta, poliglükon ve kat ı yağlard ır. Eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Peridinium (Şekil 33) Bu cinsin hücreleri iki kamç ılı, selüloz plakl ıdır. Tatl ı su ve denizlerde ya şarlar. Denizlerde pek az türü bulunmaktad ır. Peridinium tabulatum denizlerde yakomoz olay ını yapar. Phylum: Dinophyta (Pyrrophyta, Ate ş Rengi Algler) Classis: Dinophyceae Ordo: Peridiniales Familya: Peridiniaceae Genus: Peridinium ssp. 31

37 A B (Şekil 33 A-B: Peridinium ssp. 'nin şekli) Ceratium (Şekil 34) Denizlerde ya şayan tek hücreli plankton organizmalard ır. Çeperlerinde özel bir yap ı göze çarpar. Selüloz plak veya z ırhlarla kapl ı olan bu algin suda durabilmesini sağlayan boynuzsu ç ıkıntıları bulunur. Birbirine dikey olmak üzere iki oluk görülür. Oluklar ın her birinde birer kamç ı yer al ır. Hareket her iki kamç ının yard ım ı ile olur Enine oluktaki kamç ı titre şerek organizmay ı kendi ekseni etraf ında döndürür, boyuna oluktaki ise dümen görevini görerek ileriye do ğru hareketi sağlar. Boynuz; mevsime, tuzlulu ğa göre; say ı ve şekilleri de türlere göre de ğişim gösterirler. Phylum: Dinophyta (Pyrrophyta, Ate ş Rengi Algler) Classis: Dinophyceae Ordo: Peridiniales Familya: Peridiniaceae Genus: Ceratium ssp. ( Şekil 34 A-B: Ceratium ssp. 'nin şekli) B 32

38 Kingdom: Protista Phylum: BACILLARIOPHYTA (Diyatomeler Silisli Algler) DİYATOMELERİN GENEL ÖZELLIKLERI Algler aras ında en zengin s ınıfiardand ır. Tatl ı sularda, batakl ıklarda ve denizlerde ya şarlar. Küçük, esmer renkli, tek hücreli veya koloni halinde ya şayan alglerdir.yüksek su bitkileri ve diğer algler üzerinde epifitik olarak bol miktarda bulunurlar. Fotosentez ürünlerinde ni şasta yoktur, levkosin (krizolaminarin) vard ır. Hücre çeperinin esas maddesini pektin olu şturur. Çeper iki kapakl ı kutuya benzer. Bu kutu kapaklarma Valva (--Teka) denir. Synedra (Şekil 35) Tatl ı ve tuzlu sular ın dibinde epifik olarak ya şayan, ince uzun yap ıl ı diyatomelerdir. Tek veya koloni halinde bulunurlar. Phylum: Bacillariophyta (Diyatomeler) Classis: Centrobacillariophyceae Ordo: Pennales Familya: Araphidineae Genus: Synedra ssp. 33

39 A B (Şekil 35 A-B: Synedra ssp. 'nin şekli) Cyclotella (Şekil 36) Hücreler tek veya iki kolonilidir. Yuvarlak veya k ısa silindrik olup kabuk d ışı az yada çok noktal ı, dairesel çizgili dar bir halka; merkezi ışınsal şekilde noktal ı veya düz çizgilidir. Deniz ve tatl ı su formudur. Phylum: Bacillariophyta (Diyatomeler) Classis: Bacillariophyeeae Ordo: Centrales Genus: Cyclotella ssp. (Şekil 36: Cyclotella ssp. 'nin şekli) Pinnularia (Şekil 37) Denizlerde ve tatl ı sularda 200 kadar türü bulunur. Kapak çeperlerinden e şit aral ıklarla çeper süslerinin ç ıkışları tipiktir. Yüzden görünü şlerinde boyuna do ğrultuda bant biçimindeki iki kromatoforun bulundu ğu dikkati çeker. Orta plazma köprüsü üzerinde bir nukleus vard ır. Bundan başka boydan boya uzanan bir rafe içerir. 34

40 Phylum: Bacillariophyta (Diyatomeler) Classis: Pennatibacillariophyceae Ordo: Pennales Familya: Naviculaceae Genus: Pinnularia ssp. (Şekil 37: Pinnularia ssp. 'nin şekli) Navicula ( Şekil 38) Yap ısal olarak aym Pinnularia gibidir. Tüm anatomik biçimleri ayn ı olup yalnız büyüklük olarak daha küçüktür. Deniz ve tatl ı sularda yaşayan, yüzden görünü şü uzunca mekik veya kay ık şeklinde olan bir algdir. Phylum: Bacillariophyta (Diyatomeler) Classis: Pennatibacillariophyceae Ordo: Pennales Familya: Naviculaceae Genus: Navicula ssp. 35

41 A (Şekil 38 A-B: Navicula ssp. 'nin şekli) Cymbella (Şekil 39) Kabuklar ı kayık biçiminde uzunca, merkezi eksende simetrik, uzun eksenden ise asimetrik durumdad ır. Kabuğun uzun eksen kenarlar ı eğiktir. Rafe uzun eksen boyunca uzanabilir. Denizlerde ve tatl ı sularda ya şıyan çok say ıda cinsi vard ır. Phylum: Bacillariophyta (Diyatomeler) Classis: Pennatibacillariophyceae Ordo: Pennales Familya: Cymbellaceae Genus: Cymbella ssp. A B (Şekil 39 A-B: Cymbella ssp. 'nin şekli) 36

42 Cocconeis (Şekil 40) Phylum: Bacillariophyta (Diyatomeler) Classis: Pennatibacillariophyceae Ordo: Pennales Genus: Cocconeis ssp. A (Şekil 40 A-B: Cocconeis ssp. 'nin şekli) Kingdom: Protista Phylum: CHRYSOPHYTA (ALTIN SARISI ALGLER) ALTIN SARISI ALGLER İN GENEL ÖZELL İKLERİ Renkleri sanms ı kahvererıldidir ve genellikle tek hücrelidirler. Koloni veya flamentli yap ılarda olan türleri de mevcuttur. Hareketli hücreler bir veya iki kamç ıya sahiptirler. Fotosentez ürünleri, sitoplazma ve vakuol içerisinde yer alan krizolaminarin (leucosin) ve yağlard ır. Ni şasta bulunmaz. Eşeyli ve E şeysiz ürerler. Tatl ı sularda, göl, havuz, su birikintileri, dere, ırmak özellikle da ğ ve dere kaynak sulannda yayı lış gösterirler. 37

43 Dinobryon (Şekil 41) Bu alg denizlerde ve tatl ı sularda ya şar. Çana benzeyen bireyler koloni halinde ya şanan Tek birey çok say ıda çan ın üst üste dizilmesi ile güzel zarif bir çam a ğac ını and ıran koloniler oluşturur. Her hücrede iki kromotofor bulunmaktad ır. Kromotofor klorofıl a ve c, 13 karotin ve ksantofiller kapsar. Phylum: Chrysophyta (Alt ın Sar ıs ı Algler) Classis: Chrysophyceae Ordo: Chrysomonadales Familya: Ochromonadaceae Genus: Dinobryon ssp. ( Şekil 41 A-B: Dinobryon ssp. 'nin şekli) B FUNGI: MANTARLAR Mantarlann insanlarca tan ınma ve yararlan ılmaları çok eski tarihlere dayanmaktad ır. Bunlardan yararlanma alanlar ı devaml ı artm ıştır. Mikroskobun XVII. As ırda ke şfi ile mantarlar ın yap ıları ve geli şim biçimlerinin belirlenmesi ile tan ımlanmalar ı önem kazanmıştır. Mantarlarla ilgili ilk s ın ıfland ırma G.Bauhin ( ) taraf ından yap ıld ı. Tournefort ( ) ilk mantar ve liken cinslerini tan ımlamıştır. Gerçekte mantarlarla ilgili ayr ınt ılı bilgiler Pier Antonio Micheli ( )'nin 1719 y ıl ında yay ınlanan eserinde özellikler ve ayrım anahtarlanyla verilmi ştir. 38

44 Taksonomik anlamda C.H.Persoon ( ), E.M.Fries ( ) a.c. Joseph Cordo ( ) ve di ğerlerinin mantarlar ı s ın ıfland ırdığım ve bilinmeyen binlerce mantar ı tan ıttığını görmekteyiz. Bu alanda dünyan ın çe şitli bölgelerinde yap ılan çal ışmalar birçok problemi de beraberinde getirmi ştir. Bu sorunlardan biri ayn ı mantar ın farkl ı yörelerde farkl ı isimler alt ında bilim dünyas ına tan ıtılmas ıyd ı. Bu karmaşay ı bir oranda indirgemek için Pier Andrea Saccardo ( ) 1830'da `Sylloge Fungorum' adl ı eseriyle katk ıda bulunmuştur. Günümüzden 570 milyon y ıl önce türemi ş olan mantarlar ın atalar ı henüz tan ımlanamamışlard ır. Mantarlar aleminde tan ımlanmayan bu organizmalann bilinen ortak bir atadan türemedikleri mümkündür. Bu durumda, muhtemelen farkl ı protoctist'lerden türemi şlerdir (Bak. sayfa 2 Şekil 2). Günümüzde halen tart ışıldığı gibi, tüm ya şam dönemlerinde kamç ısız olmalar ı nedeniyle mantarlar k ırmızı alglerden türemi şlerdir. Geçmi şte, mantarlar di ğer alemlerde s ınıflandırılmıştı. Önceleri, bir bitki alemi olarak benimsendi ve Protoctista aleminde yer ald ı. Fakat, R.H. Whittaker (1969) mantarlar ın çok hücreli yap ıları ve kendine özgü beslenme modelleriyle kendi alemlerinin olmas ı gerekti ği tartışmas ını ortaya koydu. Mantarlar ın evrimsel geli şimleri hakk ında bilgi sahibi olunmamas ı nedeniyle, onlar ı hayat devreleri ve spor üretme yap ılarının farkl ılıklanna göre s ınıflandırmaktay ız. Günümüzde bilim adamlar ı, proteinleri, enzimleri ve DNA verileriyle mukayese ederek evrimsel akrabal ıklann ı araştırmaktad ırlar. Ancak mevcut s ınıfland ırma henüz deği şmemi ştir (Tablo 1). Günümüzde mikologlarca mantarlar ın taksonomisi, sitolojisi, ekolojisi ve geneti ği ayr ıntıl ı olarak çal ışılmakta ve belirli aral ıklarla uluslar aras ı düzeyde yap ılan kongrelerle bilime katk ı sağlanmaya çal ışılmaktad ır. 39

45 ı Tablol: Protoctistlerin mantarlarla kar şılaşt ırılmas ı. Özellikleri Mantar K ırm ız ı Alg Vücud yap ıları ı İpliksi İpliksi Beslenme biçimi Heterotrofik Ototrofik (absorbsiyonla) (fotosentezle) Bazal Hiçbir dönemde Hiçbir dönemde yapı/kamç ı yok yok Plazmodial C ıv ık Mantarlar Çok çekirdekli plazmodium Heterotrofık (absorbsiyonla) Bir dönemde var Su C ıvık Mantarlar ı İpliksi Heterotrofık (absorbsiyonla) Kamç ıl ı zoospor Hücre çeperi Kitin Selüloz ---- Selüloz Yaşam Döngüsü Zigotik mayoz (Haplont) Sporik meyoz Eşit Gametik mayoz (Diplont) MANTARLARIN GENEL ÖZELLIKLERI: Genellikle mantarlarm vejetatif yap ıları silindir şeklinde tüpsü iplikçiklerden meydana gelir. Bu tüpsü iplikçiklerden bir tanesine " hif " ad ı verilir. Bu hifler bir araya gelerek mantarlarm esas vejetatif yap ıs ını ( tallus ) te şkil ederler. Hiflerin bir araya gelerek olu şturduklar ı bu yap ıya da " misel " ad ı da verilmektedir. Mantarlarda hifler silindirik hücrelerden meydana gelirler. Hücreler aras ındaki ara çepere " septum " (bölme) denir. Mantarlar ın çeper yap ı ları yüksek formlarda genellikle kitindir. Baz ı mantarlarda ise selulozdur. Genellikle mantar hücreleri içinde ikiden fazla nükleus bulunur. Klorofilsiz ve genel olarak hiyalin yani renksizlerdir. Hücrelerde kloroplast bulunmad ığından bütün mantarlar heterotrofturlar. Parazit veya saprofit olarak ya şarlar. Yedek madde olarak glikojen, yağ, bazen mannit meydana gelir, ni şasta yoktur. Mantarlarda e şeyli ve e şeysiz üreme görülür.mantarlar tatl ı sularda, karalarda, nadiren denizlerde ve havada ya şarlar. Yüksek mantarlardan bir k ısm ı yenmektedir. 40

46 Kingdom: Fungi Phylum: ZYGOMYCOTA ZYGOMYCOTA'NIN GENEL ÖZELLIKLERI Zengin dallanma gösteren ve bulundu ğu yüzeyi pamuk gibi örten bir miselyum meydana getirirler. Miselyum bölme çeperi olmayan çok çekirdekli hiflerden olu şur. Cans ız organik maddeler üzerinde saprofit olarak ya şayan kara mantarlar ıd ır. Hücre çeperi kitindir. Hiflerin baz ıları ortama dikey olarak yukar ıya doğru büyür, hifin uç k ısm ı şişip küre şeklini al ır ve bir müddet sonra bölme çeperle ana hiften ayr ılır. Bölme k ısım balon gibi kürenin içine doğru büyür. Buna kolumella denir. Sporangiumun d ış çeperi ile kolumella aras ında kalan kıs ımda sporlar bulunur. Eşeyli ve e şeysiz ürerler. E şeysiz üreme daha çok Sporangiospor'larla veya Konidiosporlarla olur. Eşeyli üreme ise Gametangiogami ile olmaktad ır. Toprakta çok yayg ın olarak bulunurlar. Genellikle saprofittirler. Rhizopus (Şekil 42) Ekmek küfü olarak bilinir. Bu tür ekmek, çilek, patates ve di ğer yiyecek maddeleri üzerinde beyaz, gri renkli pamuk gibi bir görünümde küflenmelere sebep olur. Bu görünüm vejetatif sporlar ın (sporangiospor) çimlenmesi ile meydana gelen misel topluluklar ından ibarettir. Bu toplulukta sporongiyumlar ve onlar ın içinde de e şeysiz sporlar has ıl olur. Eşeysiz ve e şeyli üreme görülmektedir. Phylum: Zygomycota Classis: Zygomycetes Orda: Mucorales Fam: Mucoraceae Genus: Rhizopus ssp. 41

47 Sporandiosporlar sporangiyum kolumella sporangiofor Absidia A Sporangiyum aras ındaki rhizopus B (Şekil 42 A-B: Rhizopus ssp 'nin şekli) Mucor (Şekil 43) Bu cinse ait türler toprakta, gübreliklerde, ekmek, limon, portakal, peynir gibi organik besin maddeleri üzerinde saprofit olarak ya şarlar. Beyaz renkli pamuk görünümündeki miselleri küf olarak tan ın ır. Miseller ortam ın yüzeyini tamamen kaplar. Genellikle Rhizopus'a benzerlerse de farkl ı baz ı taraflar ı bulunmaktad ır. Rhizopus'da miseller yüzeysel oldu ğu halde, Mucor'da yüzeysel misellerle birlikte substrata gömülü miselleri de görmek mümkündür. Mucor'da bazen miseller septumla bölünerek kal ın çeperli hücrelere ayr ılmaktad ırlar. Bu hücrelere `chlamydospor' denilmektedir. Sporangioforlar stolondan yükselmezler. Oysaki Rhizopus'da stolonlarda varolan rizoidlerin, tam aksi yönünde sporangioforlar ç ıkar. Bölme sadece ya şl ı misellerde ve sporangium veya gametangium gibi üreme organlar ının taban ında bulunurlar. E şeyli ve e şeysiz üreme görülür. Phylum: Zygomycota Classis: Zygomycetes Ordo: Mucorales Fam: Mucoraceae Genus: Mucor ssp 42

48 A B (Şekil 43 A-B-C: Mucor ssp. 'nin şekli) Kingdom: Fungi Phylum: ASCOMYCOTA ASCOMYCOTA'NIN GENEL ÖZELLIKLERI Çoğu türü karada ya şayan mantarlard ır. Çok az türü sularda ya şarlar. Miselyum tipinde talluslan vard ır. Oldukça geni ş bir grup olan Ascomycota 1820 genus ve 45000'den fazla tür içerir. Ascomycota bölümü mantarlann ne vejetatif hücrelerinde ve ne de üreme hücrelerinde kamç ıya rastlanmaz. Bu bölüm funguslan diğer bütün funguslardan ay ıran en önemli özellik bunlarda askus denen içinde belli say ıda spor bulunan ve meios bölmeden sonra olu şan tipik bir sporangiumun bulunmas ıdır. Askusta meydana gelen spor say ıs ı dördün katland ın Eşeyli ve E şeysiz üreme görülür. Eşeysiz Üreme: E şeyli Üreme: a-bölünme a-gametangial birle şme b-tomurcuklanrna b-gametangial temas c-fragmentasyon c-spermatizasyon d-arthrospor d-somatogami e-klamidospor f- Konidiumlarla 43

49 Ço ğunlukla karada yaşarlar. Ascomycota üyelerinin baz ılar ı da su hayat ına uymu ştur. Bunlar tatl ı ve deniz sular ında bulunan organik maddeler üzerinde saprofit veya sularda ya şayan alg ve yüksek bitkilerde parazit olarak ya şarlar. Bu bölümün bazı türleri insanlar için çok faydal ıdır. Örneğin Penicillum ve Aspergillus türlerinden antibiyotik elde edilir. Morchella ve Helvella gibi baz ı türleride çok lezzetlidir ve besin maddesi olarak kullan ı l ır. Penicillium (Şekil 44) Havada, toprakta ve şekerli ortamlarda saprofit olarak ya şarlar. Penicillium cinsinin pek çok türleri meyvalarm depolarda çürümesine sebep olmaktad ırlar. Zararlar ın ın yanında, küflü peynirlerin yap ılmasında, organik asitlerin, çe şitli antibiyotiklerin elde edilmesinde kullanılmaktad ır. E şeysiz üremeleri konidia ile olmaktad ır. E şeyli üremede birkaç türde askokarp görülür. Phylum: Ascomycota Classis: Euascomycetes Subclassis: Plectomycetidae Ordo: Eurotiales Fam: Trichomaceae Genus: Penicillium ssp. konidia konidiaspor A C ( Şekil 44 A-B-C: Penicillum ssp. 'nin şekli) 44

50 Morchella (Şekil 45) Früktifikasyonlar (askokarplar) sapl ıdır ve yüzeyinde düzensiz girinti ve ç ık ınt ılar mevcuttur. Askuslarda 8 tane askospor bulunur. İlkbaharda çay ır, orman ve bahçe gibi organik maddece zengin yerlerde yeti şmektedir. Himenyum, ba ş kısm ının girintileri içinde bulunur. Büyüklükleri 2,5-15 cm aras ında de ği şir. Renkleri ço ğunlukla kahverengi, kirli gri veya beyazd ır. Bu genusun türleri lezzetlidir ve yenilebilir. Phylum: Ascomycota Classis: Ascomycetes Subclassis: Discomycetidae Ordo: Pezizales Fam: Morchellaceae Genus: Morchella ssp. (Şekil 45 A-B: Morchella ssp. 'nin şekli) B 45